HEEMKUNDIGE KRING DE BRAKKEN OELEGEM. België Belgique P.B Ranst 8/4708. Afgiftekantoor Ranst 1. Contactblad verschijnt 4 maal per jaar

Transcriptie

1 Afgiftekantoor Ranst 1 Contactblad verschijnt 4 maal per jaar België Belgique P.B Ranst 8/4708 HEEMKUNDIGE KRING DE BRAKKEN OELEGEM 25 ste jaargang nr 3 juli - september 2006 Verantw. Uitg; W. Van der Avert Berkenlaan 2 bus Ranst 1

2 LEVENDE MOLENS 2

3 MOLENNIEUWS Op 10 september is onze ploeg terug gestart met het maandelijkse MEULENMAAL, hoewel lichtjes gehandicapt omdat enkele vaste medewerkers belet waren of liever het programma van de OPENMONUMENTENDAG volgden. Wij kunnen daar best begrip voor opbrengen, want dat programma was weer eens veel te interessant: gratis met de boot varen over Albertkanaal en Netekanaal, wie heeft daar geen interesse voor? En daarbij nog een fietstocht langs de belangrijkste plaatsen waar in Ranst ooit molens stonden met een expo in onze molen. Zonder twijfel bood de Gemeentelijke Documentatieraad een programma dat ook buiten Ranst veel belangstelling trok. We danken langs deze weg alle medewerkers aan de Openmonumentendag, al onze bestuursleden, onze molenaars en medewerkers aan het maandelijkse Meulenmaal. Het werd een echte succesdag. Voor het MEULENMAAL van zondag 8 oktober verwachten we problemen want dan staan ons de gemeenteraadsverkiezingen te wachten. Wij doen in ieder geval open, zoals gewoonlijk om 11 uur, maar kunnen niet beloven dat alles vanaf het begin perfect zal lopen. Zeker het eerste uur moeten wij wat geduld vragen. Het wordt in ieder geval een boeiende dag. Het Meulenmaal van 11 juni, dus voor de vakantieperiode, kon tot onze spijt niet zo veel bezoekers lokken. Met meer dan twintig jaar ervaring weten wij dat onze molen in de winterperiode de meeste bezoekers trekt. Hoe meer de zomer nadert, hoe minder bezoekers we krijgen. We begrijpen best dat de mensen dan liever gaan wandelen, fietsen of een terrasje doen. Maar speciaal die dag hadden ze toch ongelijk want het was toen snikheet, te heet om te wandelen, te fietsen of in de zon te zitten braden. En waar is het op zo n moordend hete dag dan fris en koel? Juist in de molen. Stenen muren van meer dan één meter dik, plus een molenberg, houden de temperatuur beneden dan best aangenaam. Verder willen wij hierbij nog een bevestigen dat de opbrengst van het maandelijkse Meulenmaal onder andere dient voor het onderhoud van de Oelegemse molen. We gaan hier geen gedetailleerde opsomming geven, maar onze penningmeester, Willem Segers, bezorgde ons volgend financieel overzicht. Uitgaven voor onderhoud van en herstellingen aan de Oelegemse Molen: -in 2002: 643 euro -in 2003: 265 euro -in 2004: 755 euro -in 2005: euro -in 2006: 869 euro (voorlopig raming) Dat betekent dus dat wij de laatste vijf jaar al euro betaalden voor onze molen. Vanzelfsprekend hebben wij ook in vorige jaren heel wat geld besteed aan onderhoud en herstellingen aan de molen maar die financiële gegevens heeft onze penningmeester niet direct bij de hand. Wie daar interesse voor heeft, kan dat nakijken in het Gemeentelijk Documentatiecentrum in Emblem. Ondertussen blijven de technische problemen met het maalmechanisme voortduren. Toch blijft onze molen min of meer maalvaardig, dankzij de vele uren werk en onderhoud van onze molenaars. Onze leverancier uit Ranst zorgde tijdens de maand augustus weer voor bijna honderd zakken graan, zodat onze molenaars volgende maanden zeker weten wat te doen. (Walter Van der Avert) 3

4 Nieuwbouw naast Den Bol ACTUALITEIT In het begin van de maand augustus verscheen bij taverne Den Bol een gele affiche voor een openbaar onderzoek naar nieuwbouw naast Zandhovensteenweg nr. 1. Omdat we weten dat dit terrein, samen met Den Bol, beschermd is als dorpsgezicht, gingen we natuurlijk eens kijken naar de plannen in het Broechemse gemeentehuis. Toen we aan de beambte vroegen of ze wist dat het hier om een beschermd dorpsgezicht ging, antwoordde ze direct: Ja zeker, die plannen zijn nu opgesteld in samenspraak met de Dienst voor Monumenten en Landschappen. Op de eerste binnengebrachte plannen stonden veel grote gebouwen getekend met veel meer appartementen. En eerlijk gezegd valt het geheel mee. Het worden beslist geen mastodonten zoals over de oude pastorie aan Schildesteenweg en Schransken. Er staan drie blokken uitgetekend, telkens met zes appartementen: twee op het gelijkvloers, twee op de eerste verdieping en twee onder het dak. Een blok komt parallel met de Zandhovensteenweg, dieper in het perceel komt dan aan de linker- en de rechterkant telkens nog een blok die dan noord-zuid gericht is. Ongeveer de helft van het terrein blijft vrij, vooral langs de Bolkerhoeveweg. Natuurlijk hopen wij dat de eigenaars zich nu aan de plannen houden en daar de bomen laten staan. Maar het geheel lijkt ons aanvaardbaar en wij weten al lang dat er mag gebouwd worden binnen een beschermd dorpsgezicht. Wie onderstaande foto bekijkt, beseft ook dat er vroeger al gebouwen stonden op het perceel, namelijk de gebouwen van de oude brouwerij die rond W.O. II werden afgebroken. Zoals vroeger zal het natuurlijk nooit meer zijn. Oude graven op het Oelegemse kerkhof: verboden te onderhouden Vorig jaar plaatsten de gemeentediensten op alle kerkhoven van Ranst een verwittiging dat niet onderhouden graven zouden verwijderd worden. Enkele bestuursleden van onze heemkundige kring De Brakken vonden dat erg spijtig voor twee oude graven op het kerkhof van Oelegem die door hun uiterlijke vorm erg zeldzaam worden. Het bestuur van onze kring verwittigde dan het gemeentebestuur met de melding dat De Brakken zouden instaan voor het verdere onderhoud. De Brakken hielden woord en met Allerheiligen lagen die twee oude graven er weer netjes en verzorgd bij: schoongemaakt, geharkt en met chrysanten versierd. Groot was dan ook onze verwondering toen wij einde vorig jaar van het gemeentebestuur verbod kregen om nog langer voor die graven te zorgen want dat zou de goede aanleg van het kerkhof in de toekomst kunnen hinderen. Zijn ze dan in Ranst niet blij met onderhoud van lokaal erfgoed? 4

5 HET NIEUWE JAARBOEK 150 JAAR KLOOSTER EN MEISJESSCHOOL IN OELEGEM Op dit moment heeft Eric De Vos de tekst voor ons volgend jaarboek over 150 jaar klooster en meisjesschool zo goed als af. Nu werkt hij nog aan de foto s en de onderschriften. In de loop van december zouden wij het boek graag aan het publiek voorstellen. Meer nieuws hierover krijgt u in ons volgend contactblad. Ondertussen maken wij in dit contactblad graag reclame voor een evenement over hetzelfde onderwerp, georganiseerd door oud-leerkrachten van de Oelegemse meisjesschool: FOTOTENTOONSTELLING OVER 150 JAAR SINT-LUCIA-INSTITUUT VENUSSTRAAT 3 OELEGEM OP ZATERDAG 28 EN ZONDAG 29 OKTOBER EN OP WOENSDAG 1 NOVEMBER TELKENS VAN 10 TOT 20 uur Met een enorm uitgebreide keuze aan foto s De oudste foto dateert van 1901 De kans is groot dat iedereen die ooit leerling was aan deze school zich op één of andere foto kan terugvinden. Een oud-leerling van het Sint-Lucia-instituut in de kijker: Maria Catharina Segers Via de familie Denckens kregen wij volgende foto cadeau voor het Gemeentelijk Documentatiecentrum. Natuurlijk publiceren wij die foto vooral voor de typische Kempense klederdracht. Wie nog oude foto s heeft van zijn voorouders in Kempense klederdracht en ze graag gepubliceerd ziet in dit contactblad, mag ons altijd een kopie van die foto bezorgen. Mogen we vermoeden dat deze foto dateert van voor W.O. I? Hij is getrokken door M. Vitalis in de Lange Kievitstraat 136 in Antwerpen. Maria Catharina Segers was geboren op 12 mei 1861 te Oelegem als dochter van Jospehus Gommarus Segers en Johanna Catharina Van de Velde. Op 26 oktober 1887 huwde ze met Augustinus Denckens en uit dit huwelijk werden zes kinderen geboren. Ze overleed op 3 maart (Gegevens opgezocht door Willem Segers) 5

6 ACTUALITEIT OELEGEM IN DE VERDEDIGING (deel I) Walter Van der Avert In het driemaandelijks tijdschrift SCILLA (editie Zomer 2006) van de heemkundige kring van Schilde publiceerde Xavier Dalle op p een overzicht van de schansen (of verdedigde plaatsen) van Schilde. Interessant is zeker de algemene beschrijving die X. Dalle geeft en waaruit wij enkele details overnemen. Het meest eenvoudige type is tussen de 40 en 180 aren groot, meestal afgelegen van de dorpskern op een lage en vochtige plaats (voor de watervoorziening van de grachten). Soms kan het ook een bosschans of een heideschans zijn, omgeven door een gracht van verschillende meters breed en een tweetal meter diep, waarvan de aarde naar binnen geworpen wordt die zo een verschansingswal vormt met een basis van ongeveer zeven meter breed en twee tot vier meter hoog. Die wal werd nog versterkt met begroeiing, liefst met doornstruiken en/of palen die een staketsel of palissade vormden. Een ophaalbrug verleende toegang tot de versterkte schans. Meestal stond er een schanshuisje, bewoond door een schanswachter. Er bestonden ook droge schansen waar nog meer de nadruk werd gelegd op begroeiing, kreupelhout en andere vormen van versterkingen. De klassieke rechthoekige vorm kwam het meest voor, soms met bastions of torens. De oppervlakte kon volledig vlak zijn of ingedeeld in een lager woongebied en een verhoogde, meer verdedigbare zone. Dit gebied kon nog verhoogd worden met een kunstmatige motte en een houten toren of later een stenen donjon. Hieruit groeiden de middeleeuwse burchten. Voor het bouwen van zo n schans was wel de toelating van de plaatselijk heer nodig. Over het leven in en rond zo n schans en over schansreglementen vertellen we in volgend contactblad. In Oelegem Omdat onze kring op 19 oktober 1997 een schansentocht door Oelegem en omgeving had georganiseerd, bezitten wij ook een beperkte documentatie over dit onderwerp. Schanshoeves, dus verdedigbare boerderijen, kunnen we nog aanwijzen met behulp van oude kadasterkaarten en met vermeldingen in de schepenregisters. Oelegem had er zeker vijf. (Zie volgend contactblad). Gewone schansen kunnen we op de oude kaarten niet meer aanwijzen, daarvoor moeten we een beroep doen op toponiemen of plaatsnamen. Interessant is hiervoor een document uit 1370 dat berust in het Algemeen Rijksarchief in Brussel, Rekenkamer van Brabant nr Onder de cijns van Oelegem vinden we: fol. 22v +23v te ghewere, zonder plaatsbepaling, maar de naam wijst beslist naar een verdediging; fol. 23r opdwerlaer (2x), waarbij een laar een open veld of onbebouwd land is, met mogelijk een een verwijzing naar een verdedigbare plaats; naar de ligging hebben we weer het raden; fol. 23r een hofstat bi t venne te ghewere; wordt hier het Caesven bedoeld (zuid van het kerkhof) het Groene Ven (nu Venusstraat 32)? Hoeve Ter Venne van de abdij Nazareth was het vermoedelijk niet, want bij onheil trokken die bewoners naar het Vrieselhof. fol. 30v een bunder lants gelegen neven den loddershoec aen die een syde ende den monnicke lant van Tongerloe aen dander syde te geweren Hier kunnen we ongeveer de buurt aanwijzen: noordelijk van de Zandhovensteenweg, naast het Lankveld. fol. 31r heer Adaem van Berchem van één hoffstat die Agnese Bastijns was bi dat venne te ghewere De familie van Berchem had gronden noordelijk van Zandhovensteenweg en oostelijk van de Vincent Goossenslaan, plus hoeve Den Brant over Vrieselhof. Natuurlijk mogen we de Oelegemse kerktoren niet vergeten. Daarvoor verwijzen we naar ons boek over 400 jaar parochiegeschiedenis op p. 65. Drie bronnen vertellen daar dat de Oelegemnaren zich rond 1600 in de kerktoren schuilhielden. Ook Bril of Briel kan wijzen op een ronde schans zoals Den Briel in Nederland. Wij vonden die Oelegemse plaatsnaam in het Abdijarchief van Tongerlo op de figuratieve kaart van de hoeve Ter Straten op t Eyndt (kort na 1700). We wijzen hiervoor naar de buurt van de jeugdlokalen aan de brug over het Albertkanaal. Zelfs Brisbil, west van Den Bol, ruikt naar tegenweer en strijd. (Zie J. Bungeneers en W. Van der Avert Oelegem met open kaart p ) 6

7 Natuurlijk hadden ook de Kempische Linnekens, die rond 1700 dwars door Oelegem liepen, een verdedigingsfunctie tegen Hollands, Duits en zelfs Engels gevaar. Er waren vier forten gebouwd: één bij de Bolkerhoeve, één oost van de Kennedylaan; één bij de huidige manege t Vriesel, en één achter hoeve de Brandt over de ingang van het Vrieselhof. (Zie Oelegem met open kaart p ) Op onderstaand plan tekenden wij ook: 1) het Caesven; 2) den Bril; 3) den Brisbil; 4) het Groene Ven; 5) de Loddershoek. (De Schranshoeve ernaast moet echter naar de Keer verhuizen.) 7

8 HEEMKUNDIGE SPROKKELS 25ste jaargang - nr.3 - juli - september 2006 Joke Bungeneers, Kerkstraat 17, Oelegem ( ) Eric De Vos, Venusstraat 56, Oelegem ( ) Danny Huygens, Kerkstraat 17, Oelegem ( ) Luk Kegeleers, Kantonbaan 11, Oelegem ( ) Jan Nys, Muizenheuvel 24; Oelegem ( ) Willem Segers, Lindedreef 74, 2980 Halle-Zoersel ( ) Walter Van der Avert, Berkenlaan 2/3, Ranst ( ) Luc Verachtert, Roggelaan 6, Ranst ( ) Johan Wouters, John Kennedylaan 7, Oelegem ( ) ACTIVITEITENKALENDER SPECIALE ACTIVITEITEN IN 2006 zondag 15 okt.: Ambt en bouwpraktijk van de provinciale architecten in de provincie Antwerpen ( organisatie Joke Bungeneers) zaterd. 16 dec.: Voorstelling jaarboek 150 jaar klooster en meisjesschool door Eric De Vos VASTE ACTIVITEITEN Meulenmaal: iedere tweede zondag van de maand van 11 tot uur met mogelijkheid tot geleid molenbezoek. Dus op zondag 8 oktober, 12 november en 10 december. Molenzondagen: in samenwerking met Levende Molens, iedere laatste zondag van de maand (behalve december) van 14 tot 17 uur, met geleid molenbezoek, dus op 29 oktober en 26 november. KOMENDE ACTIVITEIT Zondag 15 oktober: bezoek aan de tentoonstelling Sterk gebouwd & makkelijk in onderhoud. Ambt en bouwpraktijk van de provinciale architecten in de provincie Antwerpen Heel wat gemeentehuizen, kerken, scholen maar ook rijkswachtkazernes, gasthuizen en zelfs pastorieën en dorpspompen getuigen van het werk van de provinciale bouwmeester. In bijna elk dorp zijn nog voorbeelden te vinden van deze typische overheidsarchitectuur. De tentoonstelling Sterk gebouwd biedt de bezoeker voor het eerst een glimp van de rijke collectie plannen en tekeningen in het provinciearchief. Praktisch: - wat : geleid bezoek - wanneer : zondag 15 oktober om uur - waar: Koningin Fabiolazaal, Jezusstraat 28, 200 Antwerpen - kostprijs: 4 euro per persoon (inkom + gids) Samenkomst aan de molen van Oelegem om uur of aan de ingang van de Fabiolazaal om uur. 8