HEEMKUNDIGE KRING DE BRAKKEN OELEGEM. België Belgique P.B Ranst 8/4708. Afgiftekantoor Ranst 1. Contactblad verschijnt 4 maal per jaar

Transcriptie

1 Afgiftekantoor Ranst 1 Contactblad verschijnt 4 maal per jaar België Belgique P.B Ranst 8/4708 HEEMKUNDIGE KRING DE BRAKKEN OELEGEM 26 ste jaargang nr 3 juli - september 2007 Verantw. Uitg.: W. Van der Avert Berkenlaan 2 bus Ranst 1

2 LEVENDE MOLENS 2

3 GESCHIEDENIS Oelegem in de verdediging (deel V) (Joke Bungeneers & Walter Van der Avert) Na de Willigsmortel en Het Schransken is het de beurt aan De Hoeve Ter Voort of Hoeve van de Kartuizers, Keerbaan 2/4. We moeten hierbij de naam van Joke Bungeneers op de eerste plaats zetten omdat zij hiervoor het meeste opzoekwerk verrichtte. Primitieve kadasterkaarten (1835) spreken hier van hoeve De Schrans. Plaatsnamen op de moderne topografische kaarten situeren het Schans- of Schransveld in de onmiddellijke buurt en wijzen al naar verdediging. Eeuwenlang stond hier een boerderij die toehoorde aan de abdij van de paters Kartuizers van Lier. We mogen het als de laatste grote aanwinst van een kerkelijke instelling in Oelegem beschouwen: pas in de late middeleeuwen. Die aanwinst gebeurde in drie of vier stappen. - In 1409 schonk Willem De Coninc één vierde van de hoeve aan de paters Kartuizers (1). Mogelijk volgde Arnd De Coninc, die ook ¼ deel bezat, het voorbeeld van zijn broer, want - In 1442 verkocht Jonker van Cruyninghem, zoon van wijlen heer Aerd, ridder, één vierde van de hoeve aan dezelfde paters. Volgens de verkoopakte hadden zij toen al de helft van het bedrijf in handen (2). - In 1509 verkocht juf. Lysbeth Danckaerts het laatste of vierde deel aan de paters Kartuizers (3). Het is niet onmogelijk dat de hoeve al op het einde van de middeleeuwen verdedigbaar was. Toch dateren de vroegste gegevens over een schans of omwalde hoeve van 1643: toen noteerde landmeter Adam de Cnibbere dat de hoeve ende schans is met de wallen groot 190 roeden. (4). Een figuratieve kaart van 1745, getekend door de beroemde landmeter Peter Stijnen, toont de hoevegebouwen omgeven door een brede gracht (5). Het water kwam van de Kleine Merrebeek. Joke Bungeneers beschreef de site in Delen van de walgracht waren nog zichtbaar: Ongeveer 20 m ten noordoosten ervan ( het huis) is een rechthoekige vijver. De zijkant van het gebouw loopt parallel met de lange zijde van de vijver Er is een lineaire depressie (een verzakking) zichtbaar. Bij hevige regenval staat ze gedeeltelijk blank. Ze vertrekt aan de zandweg, loopt parallel met het huis, maakt dan een rechte hoek en eindigt in de buurt van de vijver. Zelfs op een luchtfoto van het Ministerie van Openbare Werken tekenden de resten van de schans zich nog af (6). Net zoals alle andere kerkelijke goederen verkochten de Franse bezetters hoeve Ter Voort in 1797 als zwart goed. Nieuwe eigenaar werd Paul Voormans, parfumeur distillateur te Antwerpen (7). De oude hoeve verdween in 1922 volgens kadastrale gegevens (sectie C 308; artikel 183 en volgend). Afbeelding 1: Foto uit JOKE BUNGENEERS, Archaeologisch Inventaris Vlaanderen, band VI, 3

4 Oelegem, Gent, 1986, p Afbeelding 2: Detailtekening van kadastrale plannen uit voornoemd werk. (1) Rijksarchief Antwerpen, Kerkarchief, Kartuizers Lier, 23, fol. 153r -v. (2) idem, fol. 153v -154r. (3) idem, fol. 154r (4) idem, pak 2bis/22 (5) JOKE BUNGENEERS en WALTER VAN DER AVERT, Oelegem met open kaart, Jubileumboek van de Heemkundige Kring De Brakken, Gent, 1995, p (6) JOKE BUNGENEERS, Archaeologisch Inventaris Vlaanderen, band VI, Oelegem, Gent, 1986, p (7) Rijksarchief Antwerpen, Hedendaags gemeentearchief Oel., kadastrale gegevens 171 (Z 80/6) en 166 (sectie C 442) MOLENNIEUWS Werkzaamheden in en rond de molen (Deel XII) ( Luc Verachtert) * In het begin van 2007 hadden we weer, voor de zoveelste maal, een reeks gebarsten spillen in de schijfloop op de kapzolder. Twee zondagen vóór het molenfeest begonnen we aan het demonteren van de schijfloop en het verwijderen van de vijf gebarsten spillen. In de volgende week kochten we beuk bij de stelenmaker van Massenhoven en op een avond draaiden we de nieuwe spillen op de houtdraaibank. Het ganse weekend en de maandagavond vóór het molenfeest werkten we aan de herstelling. Zaterdag en maandag zelfs tot middernacht. We monteerden de schijfloop met de nieuwe spillen terug en spieden alle spillen vast. De schijfloop centerden we op de koningsspil. Dan konden we de ijzerbalk van de koningsspil juister afstellen en opwiggen. Het grote vangwiel op de molenas werd los gezet en met behulp van een dommekracht, een takelblok, spanriemen en kleine metserlaarsschoren werd de stand gecorrigeerd. Het vangwiel is een houten kamwiel van olm en eik met een diameter van ongeveer drie meter en een gewicht van één tot twee ton. De bedoeling van het afstellen is om het slingeren van dit wiel te verminderen zodat de kans op het doorschieten van de kammen van het vangwiel op de spillen van de schijfloop ook vermindert. Het is immers door het doorschieten van de kammen op de schijfloop bij een plotse windvlaag dat er spillen barsten. Het afstellen van het vangwiel gebeurt met metingen op drie punten. Uiteindelijk konden we de slingering verminderen tot zestien mm. Het werk werd uitgevoerd door Joël, Jan en Luc. * In juli 2007 begonnen de molenaars met het witkalken van de meelzolder. Later zoeken ze ook de volgende zolders te kalken. In het verleden heeft men ooit de binnenmuren van de molen op alle zolders afgekapt. Het kalken van de muren was de typische afwerking in een stenen molen. Tegenwoordig schilderen ze het inwendige van de molen soms met latex- of acrylverf. Dit is kenmerkend voor onze tijd, zelfs voor oude gebouwen grijpen ze naar moderne systemen. Het is niet zo n gemors als met kalk werken, het dekt sneller maar het kost ook meer. 4

5 Molenmuren schilderen met moderne verf is echter niet beter dan kalken, integendeel. Een stenen molen wordt niet verwarmd en de dikke steenmassa van de molenromp volgt slechts langzaam de temperatuur van de omgeving. Bij een plotse opwarming van het weer hebben die muren echter nog een lagere temperatuur dan de lucht. Door het contact van de warmere lucht, die uiteraard ook hogere concentratie aan vocht bevat, met de koudere steen, ontstaat er condensatie op de muren. Bij geschilderde muren heeft men een ondoordringbare pel van latex of acryl waardoor het vocht van de muren loopt. Bij gekalkte muren is er vochtopname mogelijk door de kalklaag heen. Bij het kalken was het voor ons ook zoeken naar de juiste werkwijze. De verhouding van kalk en water die op de zak staat aangegeven, blijkt te geconcentreerd te zijn voor een muur waarop nog geen kalklaag zit. De bakstenen nemen te snel het weinige vocht op en de samenstelling is daardoor te droog en gaat barsten. Nu spritsen we eerst water op de muren met een onkruidsproeier, waarna we een eerste verdunde laag zetten. Later volgt een tweede laag. Bij de kalk (gebluste kalk) voegen we ook wat blauwsel en een beetje keukenzout. * Tenslotte hebben we de voorbije maanden ook strijd geleverd tegen een grote muizenplaag in de molen. MOLENNIEUWS Kempische molenuitstap op zaterdag 29 september ( Luk Verachtert) Op zaterdag 29 september 2007 wordt er voor de Vrienden van het Volkskundemuseum van Antwerpen een tocht georganiseerd langs verschillende molens in de Antwerpse Kempen. De uitstap gebeurt met één van de Oelegemse molenaars, Luc Verachtert, als gids. Deze tocht staat ook open voor de leden van De Brakken. De daguitstap gaat langs Boechout, Oelegem (zie foto 1), Pulderbos, Viersel, Olen, Geel, Balen (zie foto 2), Retie en Arendonk. Tijdens deze uitstap wordt zowel de historiek als de techniek van de molens behandeld. Ze zijn zo gekozen dat we een staalkaart krijgen van diverse soorten windmolens (stenen molens, houten standerdmolens en houten achtkant) en watermolens. Inzake molenfunctie bekijken we niet alleen graanmolens, maar bestuderen we ook de oliemolens. Deze uitstap biedt een unieke kans om kennis te maken met het boeiende leven binnen en rond deze molens. Bij elk molenbezoek zal Luc ons informatie verschaffen zodat we op het einde van de dag volleerde molenaars zullen zijn. Foto 1 - Zicht vanuit de kerk. Foto 2 : Watermolen van Balen. 5

6 De tocht gebeurt per autobus. Vertrek: 8 uur op de Parking Nachtegalenpark, Beukenlaan, Wilrijk. De lunch gebruiken we tussen het bezoek aan de standerdmolen (Molen in t Veld) te Geel en de Hoolstmolen te Balen en is voorzien in Geel in de Gasthuishoeve over de Sint- Dymphnakerk. Het menu bestaat uit: OFWEL MEMU 1 OFWEL MENU 2 Aperitief Aperitief Vispannetje met puree Tournedos Stroganoff met frietjes Chocomouse Chocomouse GELIEVE OP DE BETALING DUIDELIJK MENU 1 (VIS) OF MENU 2 (VLEES) OP TE GEVEN Het einde van de daguitstap is voorzien omstreeks 19 uur. Dit ganse programma, autocar, bezoeken, eetmaal (zonder drank) wordt u aangeboden voor 44 euro per persoon. Inschrijven kan door voor maandag 17 september het verschuldigde bedrag te storten op rekening van VVMA - Rob De Beer, Kanunnik Peeterstraat 47, bus 7, 2600 Berchem. Vermeld onderaan uw overschrijvingsformulier uw keuze van menu + aantal! Voor meer inlichtingen kan u Annie Wuyts kontakteren (tel./fax 03/ , annie.wuyts@skynet.be.) MOLENFEEST Molenfeest 2007: dank voor alle hulp en medewerking (Walter Van der Avert) De laatste jaren startten wij gewoonlijk met gemengde gevoelens aan het molenfeest. Het brengt altijd massa s werk met zich mee, zeker als we het vergelijken met de financiële resultaten en met het aantal medewerkers die wij ervoor moeten lastigvallen. Ook dit jaar was dat weer het geval. De voorbereiding begon al in januari, zoals gewoonlijk, en het werk stopt pas echt met de nabespreking op het einde van juni. Dit jaar kunnen we echter met overtuiging zeggen dat we aan ons 13 de molenfeest erg positieve herinneringen over houden. Het positieve gevoel startte al met het aanbellen bij de klassieke medewerkers. Dat zijn er zo n dertigtal en praktisch iedereen was direct bereid om te helpen. Zoiets geeft moed. Ook de opbouw en de afbraak verliepen erg vlot. Nog diezelfde zondagavond was zo goed als heel het plein rond de molen opgeruimd en maandagmiddag viel er buiten niets meer te zien. Alle materiaal was weg of stond binnen in de molen. Daarom danken wij - de deelnemende kinderen die alles voorbeeldig opruimden (met hulp van enkele bestuursleden); - gemeentebestuur en gemeentediensten voor de vlotte medewerking; - onze bestuursleden en vrijwillige molenaars die al jarenlang een groot deel van hun vrije tijd opofferen voor de molen en voor de vereniging; - de vaste en losse medewerkers voor hun regelmatige hulp en inzet; - het jeugdorkest De Vrije Verenigde Vrienden van Schilde voor de muzikale sfeer; - de overtalrijke bezoekers die ons verraste met hun aanwezigheid. Wel viel het aantal deelnemende kinderen aan de minimolenmarkt wat tegen. Misschien moeten we volgende keer aan een nieuwe formule denken? 6

7 OPEN MONUMENTENDAG Open Monumentendag op Zondag 9 september, uur (Joke Bungeneers) De Open Monumentendag gaat dit jaar door onder het thema Wonen. Toch wordt dit niet zo maar een dagje huizen kijken. Want wonen doe je niet alleen in je huis, maar ook in je omgeving. Functie en mode bepalen vaak de vorm en de indeling van een gebouw. En een thuis is véél meer dan een verzameling slim gestapelde stenen. Uit een overvloed aan ideeën en mogelijkheden groeide een gevarieerd programma. Je kan op zondag 9 september op maar liefst elf plaatsen in onze gemeente terecht! Opengestelde monumenten en activiteiten BROECHEM Huis met de zwaluwen, Streep 26, Broechem Wat schuilt er achter deze speelse, eigenzinnig-originele Art Nouveaugevel? Villa De Vorstjens, Juul Persijnstraat 39, Broechem Vanaf 1922 het geliefde buitenverblijf van Jules Persijn Voormalige slachterij, Antwerpsesteenweg 32a, Broechem Een resolute keuze voor de herbestemming als woning van een industrieel pand. EMBLEM Voormalige Britse basis, Oostmalsesteenweg 75, Emblem Getuigenissen van oud-bewoners en oud-werknemers brengen de resten van het woondorp weer tot leven. OELEGEM Kasteel Vrieselhof, Schildesteenweg 99, Oelegem De gerestaureerde gelijkvloerse verdieping herleeft met een tentoonstelling en sfeerbeelden van de laatste adellijke bewoners, de familie de Bergeyck. Voormalige pastorie, Schildesteenweg 16, Oelegem Een statig, 18de-eeuws gebouw, waarin heel wat waardevolle interieurelementen bewaard bleven. Fototentoonstelling Wonen vanuit de achterkant bekeken. Stenen molen, Kerkhoflei, Oelegem RANST Cijnshoeve, Herentalsebaan 155, Ranst Een imposant complex met een 16de- of 17de-eeuwse cijnskamer en een 18de-eeuwse woonstalhuis. Domein Doggenhout, Doggenhoutstraat 31, Ranst Het prachtige kader van een mooi, gaaf bewaard kasteeltje dat teruggaat tot de 14de eeuw. Het kasteel zelf is niet te bezichtigen, maar de tuinen zijn een bezoekje meer dan waard! Villa Henri, Ranstsesteenweg 197, Ranst Tijdloze elegantie van de eenvoudige, maar pure Art Nouveaustijl. Woonwagen, Herentalsebaan 151, Ranst Een kermiswoonwagen uit de jaren 1960 begon een tweede leven, dat vooral de kleintjes zal aanspreken. 7

8 HEEMKUNDIGE SPROKKELS 26 ste jaargang - nr.3 - juli - september 2007 Joke Bungeneers, Kerkstraat 17, Oelegem ( ) Eric De Vos, Venusstraat 56, Oelegem ( ) Danny Huygens, Kerkstraat 17, Oelegem ( ) Luk Kegeleers, Kantonbaan 11, Oelegem ( ) Jan Nys, Muizenheuvel 24; Oelegem ( ) Willem Segers, Lindedreef 74, 2980 Halle-Zoersel ( ) Walter Van der Avert, Berkenlaan 2/3, Ranst ( ) Luc Verachtert, Roggelaan 6, Ranst ( ) Johan Wouters, John Kennedylaan 7, Oelegem ( ) ACTIVITEITENKALENDER SPECIALE ACTIVITEITEN IN zondag 26 aug. : Provinciale Molendag. De molen van Oelegem is open van 10 tot 17 uur - zond. 09 sept. : Openmonumentendag. Expo in molen De achterkant van wonen (Zie vorige blz.) - zondag 30 sept.: Uitstap naar het heemkundig museum De Botermolen van Keerbergen - zaterdag 17 nov.: Poppentheater in de molen, een speciale activiteit voor de jeugd en grootouders Wie de nieuwste gegevens wil, surft naar VASTE ACTIVITEITEN IN Meulenmaal: iedere tweede zondag van de maand van 11 tot uur met mogelijkheid tot geleid molenbezoek. Dus op 09 september, 14 oktober, 11 november, 09 december - Molenzondagen: in samenwerking met Levende Molens, iedere laatste zondag van de maand van 14 tot 17 uur, met geleid molenbezoek, dus op 30 september, 28 oktober, 25 nov. (niet op 30 dec.). AANBEVOLEN ACTIVITEITEN waaraan onze kring zijn medewerking verleent - zaterdag 27 september: MOLENUITSTAP DOOR DE PROVINCIE ANTWERPEN, georganiseerd door onze specialist LUC VERACHTERT voor Levende Molens. (Zie vorige blz 6) - zaterdag 27 oktober: TRAGE WEGEN inventariseringsweekend. (Zie volgend contactblad) KOMENDE ACTIVITEITEN zondag 30 september: uitstap naar het heemkundig museum De Botermolen in Keerbergen De Heemkring "De Botermolen" is met de jaren uitgegroeid tot een pracht van een museum. In 1963 werd gestart na de ontdekking van een authentieke botermolen. Een heemkundig zeer waardevolle collectie wordt er met zorg bewaard. In het park, met op de achtergrond de prachtig gerestaureerde 17de eeuwse "Kruishoeveschuur", staat een uitzonderlijke verzameling karren, één van de meest omvangrijke in Vlaanderen. Zij omvat bijna alle types van karren die in deze streek in gebruik waren. In het museumgebouw zelf zijn de heemschatten, zo voorgesteld of de laatste gebruikers nog maar net weg zijn. Graag zal een gids u meer uitleg geven bij het levendig voorgesteld schooltje, de bakkerij- en de melkafdeling, de oude ambachten en de manden, de smidse, de boerderij met de slaap- en woonkamer. Vertrek aan de Stenen Molen om 13.15u. Gelieve uw deelname te melden aan Walter Van der Avert ( ) of Johan Wouters ( ). De toegang en gids kosten 5 euro per deelnemer. 8