Plangebied Oude Baan 107 in Dongen

Transcriptie

1 6500 voor Chr. RAAP-NOTITIE 5131 Plangebied Oude Baan 107 in Dongen 3750 voor Chr. Gemeente Dongen Archeologisch vooronderzoek: een bureauonderzoek en verkennend booronderzoek 2200 voor Chr. 700 voor Chr. 150 na Chr. 320 na Chr. Archeologisch Adviesbureau 250 na Chr na Chr.

2 Colofon Opdrachtgever: de heer en mevrouw Sengers Titel: Plangebied Oude Baan 107 in Dongen, gemeente Dongen; archeologisch Status: eindversie Datum: 8 juli 2015 Auteur: ir. M.M. Peeters Projectcode: DONOU Bestandsnaam: NO5131_DONOU.docx Projectleider: ir. M.M. Peeters Projectmedewerker: M. Ruijters MA ARCHIS-vondstmeldingsnummers: niet van toepassing ARCHIS-waarnemingsnummers: niet van toepassing ARCHIS-onderzoeksmeldingsnummer: Bewaarplaats documentatie: RAAP Zuid-Nederland Autorisatie: M. Ruijters MA & drs. W. De Baere Bevoegd gezag: gemeente Dongen ISSN: RAAP Archeologisch Adviesbureau B.V. Leeuwenveldseweg 5b 1382 LV Weesp Postbus GB Weesp telefoon: telefax: raap@raap.nl RAAP Archeologisch Adviesbureau B.V., 2015 RAAP Archeologisch Adviesbureau B.V. aanvaardt geen aansprakelijkheid voor eventuele schade voortvloeiend uit het gebruik van de resultaten van dit onderzoek of de toepassing van de adviezen.

3 1 Inleiding 1.1 Administratieve gegevens Type onderzoek: een bureauonderzoek en verkennend booronderzoek Bevoegde overheid: gemeente Dongen Onderzoekskader: aanvraag omgevingsvergunning Datum veldonderzoek: 12 januari 2015 Locatie (figuur 1): - naam plangebied: Oude Baan plaats: Dongen - gemeente: Dongen - provincie: Noord-Brabant - kadastrale gegevens: Dongen, sectie H, nr oppervlakte plangebied: circa 1000 m²; hiervan wordt circa 290 m² bebouwd (circa 225 m² woonhuis en circa 65 m² berging/stallen; geschat op basis van aangeleverd kaartmateriaal). - kaartblad topografische kaart van Nederland, schaal 1:25.000: 44G - centrumcoördinaten (X/Y): / ARCHIS-vondstmeldingsnummers: niet van toepassing ARCHIS-waarnemingsnummers: niet van toepassing ARCHIS-onderzoeksmeldingsnummer: Aanleiding en doelstelling In het plangebied zijn bodemingrepen gepland (bouw woonhuis en berging/stallen) die mogelijk bedreigend zijn voor eventuele archeologische resten. In het kader van de Archeologische MonumentenZorg is conform de richtlijnen van de bevoegde overheid een bureauonderzoek en verkennend booronderzoek uitgevoerd. Het doel van dit onderzoek was het verkrijgen van inzicht in de archeologische resten die in het plangebied verwacht worden en de verwachte diepteligging en fysieke kwaliteit daarvan. 1.3 Onderzoeksvragen 1. Hoe ziet de geo(morfo)logische en/of bodemkundige opbouw van het plangebied eruit? 2. Welke gegevens met betrekking tot archeologische waarden in het plangebied zijn reeds bekend? 3. Wat was het historisch landgebruik van het plangebied en wat is het landgebruik nu en wat is de invloed daarvan op de verwachte archeologie? 4. Wat is de gespecificeerde verwachting ten aanzien van nog onbekende archeologische waarden in het gebied? 5. Is de bodemopbouw in (delen van) het plangebied zodanig intact dat eventueel archeologisch vervolgonderzoek zinvol is? RAAP-notitie 5131 / eindversie, 8 juli 2015 [3 ]

4 6. Wat is de invloed van de toekomstige inrichting op eventuele archeologische resten? 7. Op welke wijze(n) kan bij de planvorming met archeologische resten worden omgegaan? 1.4 Randvoorwaarden Het onderzoek is uitgevoerd volgens de normen van de archeologische beroepsgroep (zie artikel 24 van het Besluit archeologische monumentenzorg). De Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie (KNA, versie 3.3), beheerd door de Stichting Infrastructuur Kwaliteitsborging Bodembeheer (SIKB; geldt in de praktijk als richtlijn. RAAP beschikt over een opgravingsvergunning, verleend door de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Zie tabel 1 voor de dateringen van de in deze notitie genoemde geologische en archeologische perioden. RAAP-notitie 5131 / eindversie, 8 juli 2015 [4 ]

5 Geologische perioden Archeologische perioden Tijdvak Chronozone Datering Tijdperk Datering Holoceen Laat Subatlanticum Vroeg Subatlanticum Subboreaal Atlanticum Boreaal Preboreaal Weichselien Pleniglaciaal Laat Glaciaal Laat Midden Late Dryas Allerød Vroege Dryas Bølling Vroegste Dryas Denekamp Hengelo na Chr voor Chr Recente tijd Nieuwe tijd Middeleeuwen Romeinse tijd Prehistorie IJzertijd Bronstijd Neolithicum (Nieuwe Steentijd) Mesolithicum (Midden Steentijd) C B A Laat B Laat A D: Ottoonse tijd -900 C: Karolingische tijd -725 B: Merovingisch tijd -525 A: Volksverhuizingstijd -450 Laat Midden Vroeg naChr. -15voorChr. Laat -250 Midden -500 Vroeg -800 Laat Midden Vroeg Laat Midden Vroeg /5300 Laat Midden Vroeg Vroeg Laat Jong B Jong A Pleistoceen Vroeg Vroeg Glaciaal Moershoofd Odderade Brørup Paleolithicum (Oude Steentijd) Midden Eemien Saalien II Oostermeer Saalien I Belvedère/Holsteinien Glaciaal x Holsteinien Elsterien Oud tabel1_standaard_geobioarcheo_raap_2014 Tabel 1. Geologische en archeologische tijdschaal. RAAP-notitie 5131 / eindversie, 8 juli 2015 [5 ]

6 2 Bureauonderzoek 2.1 Methode Het bureauonderzoek dient om op basis van verschillende bronnen inzicht te geven in de genese van het landschap, de bodemopbouw en de sporen die het menselijk gebruik in de loop der tijd heeft achter gelaten. Met behulp van deze gegevens wordt een gespecificeerde archeologische verwachting opgesteld. Voor de geraadpleegde bronnen wordt verwezen naar de literatuurlijst. 2.2 Geo(morfo)logie en bodem Het plangebied is volgens de geomorfologische kaart niet gekarteerd vanwege de ligging binnen het bebouwde gebied (bron: Archis2; figuur 2). Uit extrapolatie blijkt dat het plangebied waarschijnlijk op een dekzandrug ligt, die al dan niet bedekt is met een oud bouwlanddek (code 3L5). Mogelijk komen rivierafzettingen ondiep voor (code 2M20a; terrasafzettingsvlakte bedekt met dekzand). De ondergrond bestaat uit zand dat tijdens de laatste ijstijd (Weichselien; circa tot jaar voor Chr.) is afgezet door de wind. Deze afzettingen worden gerekend tot de Formatie van Boxtel (Weerts e.a., 2006). Vanaf het begin van het Holoceen (circa voor Chr. tot heden) heeft bodemvorming plaatsgevonden in de aanwezige afzettingen. Ook op de bodemkaart is het plangebied niet gekarteerd (Staring Centrum, 1990; figuur 3). Waarschijnlijk komen in het plangebied relatief goed ontwaterde hoge zwarte enkeerdgronden voor, die ontwikkeld zijn in leemarm en zwak lemig fijn zand (code zez21, grondwatertrap VI). Deze hoge gronden - die van nature vruchtbaar zijn - zijn vanwege hun gunstige kenmerken al relatief vroeg in cultuur gebracht. Het betreft zandgronden die door langdurige bemesting een dikke (minimaal 50 cm), humushoudende bovengrond (esdek) hebben gekregen (zie kader). Onder het esdek kunnen de kenmerken van het oorspronkelijke podzolprofiel, gekenmerkt door een uitspoelingslaag (E-horizont), een inspoelingslaag (B-horizont) en het oorspronkelijk moedermateriaal (C-horizont) bewaard zijn gebleven. Ontstaan hoge zwarte enkeerdgrond Vanaf de Middeleeuwen, maar vooral in de Nieuwe tijd werd door gemengde boerenbedrijven plaggenbemesting toegepast op de akkers. Elk jaar werd deze mest, die naast organisch materiaal ook veel minerale bestanddelen bevatte, op de akkers gebracht. Op deze manier kon de vruchtbaarheid van de gronden op peil worden gehouden. In de loop van de tijd ontstonden op deze wijze akkers met een dikke, humushoudende bovengrond, ook wel esdek genoemd. 2.3 Archeologische gegevens Gemeentelijke archeologische beleidskaart (figuur 4): het plangebied ligt in een zone waarvoor een hoge verwachting geldt (Koopmanschap e.a., 2010). Bodemingrepen zijn hier in principe niet toegestaan. Indien een ingreep dieper gaat dan 0,5 m -Mv en een planoppervlakte heeft RAAP-notitie 5131 / eindversie, 8 juli 2015 [6 ]

7 van 100 m² of meer is een aanlegvergunning verplicht. Onderdeel van de te volgen procedure is een door de initiatiefnemer te overleggen goedgekeurd rapport ten aanzien van het aspect archeologie en een negatief selectieadvies van B&W. Bekende archeologische monumenten en vindplaatsen volgens het ARCHeologisch Informatie Systeem (ARCHIS2; figuur 5): in een straal van 500 m rond het plangebied zijn geen archeologische monumenten en vondstmeldingen bekend. Wel is er één waarneming bekend op iets minder dan 500 m ten noorden van het plangebied (zie tabel 2). waarnemingsnr. complextype vondsten datering mogelijke huisplaats 1 fragment aardewerk Nieuwe tijd baksteen Late Middeleeuwen-Nieuwe tijd Tabel 2. Overzicht van de bekende archeologische monumenten en vindplaatsen rond het plangebied. eerder uitgevoerd onderzoek in de omgeving volgens ARCHIS2: in een straal van 500 m rond het plangebied zijn de volgende onderzoeken uitgevoerd (figuur 5): zie tabel 3. meldingsnr. type onderzoek resultaat/advies opmerking bureau- en booronderzoek sterk verstoord. advies: vrijgave bureauonderzoek niet bekend bureauonderzoek archeologische beleidsadvieskaart bureau- en booronderzoek kans op resten uit de Late Middeleeuwen/ Nieuwe tijd. advies: proefsleuven zie waarneming bureauonderzoek onbekend booronderzoek onbekend vervolg op bureauonderzoek onbekend booronderzoek onbekend vervolg op Tabel 3. Overzicht van eerder archeologisch onderzoek rond het plangebied. bekende archeologische gegevens uit andere bronnen: op is per een verzoek gedaan aan de heemkundekring De Heerlyckheit Dongen voor aanvullende gegevens. Vooralsnog is door de heemkundekring geen aanvullende informatie aangeleverd (d.d ). Conclusie Uit voorgaande gegevens blijkt dat in de directe omgeving van het plangebied nagenoeg geen archeologische resten bekend zijn. De dichtstbijzijnde vindplaats bevindt zich op circa 500 m ten noorden van het plangebied en betreft een (summiere) aanwijzing voor een huisplaats uit de Nieuwe tijd (met een mogelijke voorganger uit de Late Middeleeuwen). Dit hoeft echter niet direct te betekenen dat in de omgeving geen archeologische resten aanwezig zijn. Het aantal onderzoeken dat in de omgeving is uitgevoerd, en waarvan de resultaten bekend zijn, is zeer beperkt. Bovendien zijn archeologische resten in de omgeving afgedekt door een cultuur-/esdek, waardoor deze door amateurarcheologen lastig op te sporen zijn. RAAP-notitie 5131 / eindversie, 8 juli 2015 [7 ]

8 2.4 Historische situatie Periode Blokverkaveling, geen bebouwing aanwezig (bron: Rond deze periode ligt het plangebied aan de rand van een bos-/heidegebied. Het plangebied zelf was als bos in gebruik (Uitgeverij Nieuwland, 2008) eind 19e/begin Rond deze periode ligt het plangebied op de overgang van de Heivelden (bos- / 20e eeuw heidegebied) naar de grotere akkers van de Haansche Hoef en Eind. Het plangebied zelf was deels als akker, deels als heide in gebruik (Uitgeverij Nieuwland, 2005; figuur 6) 20e eeuw 1912 / 1920: deels akker, deels heide; Vanaf 1936: grasland (bron: Recente BAG-gegevens: recente BAG-gegevens geven tonen bebouwing in het plangebied. Het betreft waarschijnlijk echter bebouwing die nog niet gerealiseerd is (mondeling informatie dhr. L. Rams, Cier architecten). Het veldwerk kan hier mogelijk meer inzicht in geven. Tabel 4. Overzicht historische situatie op basis van (historisch) kaartmateriaal. 2.5 Huidige en toekomstige situatie Het plangebied is momenteel in gebruik als grasland. In het plangebied is een nieuwe woning voorzien met bijbehorende berging/stallen (figuur 7). De bodemingrepen die hiermee gepaard gaan, reiken tot maximaal 100 cm -Mv (ontgraving tot circa 75 cm -Mv; fundering tot circa 100 cm -Mv). De gemeente heeft aangegeven dat het gebouw, waarin de stallen en bergingen zijn gesitueerd, vergunningsvrij kan worden gerealiseerd. Het woonhuis is wel vergunningsplichtig (brief gemeente d.d ; Onderwerp: advies welstandscommissie vooroverleg omgevingsvergunning OV ). Hiermee zal bij de advisering rekening worden gehouden. 2.6 Gespecificeerde archeologische verwachting Op basis van de bij het bureauonderzoek verzamelde gegevens is het mogelijk een gespecificeerde archeologische verwachting op te stellen ten aanzien van aard, ouderdom, diepteligging en gaafheid van eventueel aanwezige archeologische resten. Locatiekeuze (verwachte aard en ouderdom) Het verspreidingspatroon van archeologische vindplaatsen is voor een groot deel gerelateerd aan de fysieke eisen die de mens stelde aan de leef- en woonomgeving. Meest markant zijn de verschillen tussen jager-verzamelaars enerzijds en landbouwers anderzijds. In de Steentijd (Paleolithicum t/m Neolithicum) leefde de mens voornamelijk van de jacht, visvangst en het verzamelen van eetbare planten en vruchten. Deze zogenaamde jager-verzamelaars trokken door het landschap en verbleven alleen tijdelijk op een plek. Uit een ruimtelijke analyse blijkt dat hun kampementen in vrijwel alle gevallen zijn gesitueerd op de overgang van nat naar droog. Nabij dergelijke gradiëntzones waren namelijk de meeste voedselbronnen voorhanden en was (drink)water bereikbaar. RAAP-notitie 5131 / eindversie, 8 juli 2015 [8 ]

9 Het is vooralsnog onduidelijk of zich in een plangebied een gradiëntsituaties voordoet. Het oorspronkelijke pleistocene vlak is immers afgedekt met een dik humeus pakket (esdek). Hierdoor kan een voormalige laagte zijn gemaskeerd. Zodoende moet rekening worden gehouden met de aanwezigheid van resten van jager-verzamelaars (kampementen, jachtactiviteiten). Deze vindplaatsen kenmerken zich voornamelijk door een (oppervlakkige) spreiding van vuurstenen artefacten en ondiep ingegraven grondsporen (o.a. haardkuilen). Met de introductie van de landbouw (vanaf het Neolithicum) werd de mate waarin gronden geschikt waren om te beakkeren een steeds belangrijkere factor in de locatiekeuze van de mens. De eerste akkergronden werden op de van nature vruchtbaarste gronden aangelegd. Bovendien moesten de gronden goed ontwaterd zijn. Het plangebied ligt binnen een gebied met dekzandruggen. De hoge zwarte enkeerdgronden die in het plangebied voorkomen, kenmerken zich door een relatief goede ontwatering en een plaggendek dat getuigt van langdurig landbouwkundig gebruik. In het plangebied worden zodoende archeologische resten verwacht uit de periode van de landbouwers (Laat Neolithicum t/m Nieuwe tijd). Hierbij moet vooral gedacht worden aan resten van bewoning, begraving en beakkering. Dergelijke resten kenmerken zich onder andere door een spreiding van vondstmateriaal (veelal aardewerk) en het voorkomen van dieper ingegraven grondsporen. Verwachte diepteligging In het plangebied zijn de laat-glaciale afzettingen afgedekt met een esdek dat vanaf de Middeleeuwen/Nieuwe tijd is ontstaan door bemesting met plaggen. Eventuele archeologische resten zullen zich voornamelijk aan de basis van (en eventueel in) het opgebrachte dek bevinden. Fysieke kwaliteit (verwachte gaafheid en conservering) Verwachte gaafheid Het is bekend dat onder hoge zwarte enkeerdgronden vaak een schat aan archeologische informatie verborgen ligt. Het plaggendek heeft als buffer gefungeerd tegen (diepe) hedendaagse bodemverstoringen. Vindplaatsen van jager-verzamelaars zijn verstoringsgevoelig. De vindplaatsen bestaan over het algemeen uit een vondstlaag van overwegend vuursteen. Bij het ontstaan van het esdek (eerste aanzet), maar ook door hedendaagse grondbewerking kunnen vondsten uit hun oorspronkelijke context zijn geraakt, waardoor de informatie over de interne structuur van de vindplaats is verdwenen. Over het algemeen zijn vindplaatsen van jager-verzamelaars dan ook relatief vaak verstoord. Vindplaatsen van landbouwers kenmerken zich onder andere door grondsporen. Deze grondsporen (kuilen, greppels, paalgaten) zijn minder gevoelig voor verstoring, maar kunnen eveneens beschadigd raken door ingrijpende agrarische activiteiten. Over het algemeen zullen bij enkeerdgronden met name de dieper ingegraven grondsporen goed bewaard zijn gebleven. Verwachte conservering Onder droge omstandigheden is de conservering van organisch materiaal slecht. Veelal is alleen keramiek, glas en steen bewaard gebleven en in mindere mate metaal, leem, houtskool, etc. RAAP-notitie 5131 / eindversie, 8 juli 2015 [9 ]

10 3 Veldonderzoek 3.1 Methode Het inventariserend veldonderzoek (IVO) bestond uit een verkennend booronderzoek. Het verkennend veldonderzoek had tot doel het verkrijgen van inzicht in de bodemgesteldheid en mate van bodemverstoring in het plangebied. Daarmee wordt de gespecificeerde archeologische verwachting getoetst en kunnen uitspraken worden gedaan over de gaafheid van eventuele archeologische vindplaatsen. Daartoe zijn 5 boringen gezet verspreid in het plangebied, waarvan 2 ter hoogte van de mogelijke voormalige bebouwing (figuur 8). Er is geboord tot maximaal 90 cm -Mv met een zandguts. De boringen zijn tijdens het veldwerk lithologisch conform NEN 5104 (Nederlands Normalisatie-instituut, 1989) digitaal beschreven in het boorbeschrijvingssysteem van RAAP (Deborah2; bijlage 1) en met GPS ingemeten (x/y/zcoördinaten). 3.2 Resultaten De uitgebreide boorbeschrijvingen (inclusief lithologisch profiel) zijn opgenomen in bijlage 1. De resultaten van het booronderzoek staan weergegeven in figuur 8. Geologie en bodem De afzettingen in het plangebied bestaan uit matig fijn zand (interpretatie: dekzand). De bodem wordt gekenmerkt door een zandige, matig humeuze donkergrijze geploegde bovengrond, de bouwvoor (Ap-horizont). In vergelijking met normaal is deze bouwvoor relatief dun (15 tot 35 cm). Bij de boringen 2 en 4 ontbreekt deze zelfs in zijn geheel. Visueel is te zien dat het perceel ten opzichte van zijn directe omgeving lager ligt. Het lijkt er dan ook op dat de bouwvoor deels is afgegraven. Onder de bouwvoor bevindt zich een zwak humeus, bruingrijs pakket dat is geïnterpreteerd als esdek (Aa-horizont; opgebracht antropogeen pakket). Doordat de A-horizont in het plangebied deels is afgegraven, wisselt de dikte van de A-horizont verspreid over het perceel aanzienlijk (respectievelijk 50, 25, 60, 35 en 40 cm). Toch is het duidelijk dat er in het gebied van oorsprong sprake is van een hoge zwarte enkeerdgrond. De basis van het esdek gaat direct over in het lichtgeelgrijze zand van de C-horizont. Kenmerken van het oorspronkelijke podzolprofiel (E-, B-, BC-horizont) zijn nergens waargenomen. Tijdens het booronderzoek zijn twee boringen gezet ter hoogte van de mogelijke voormalige bebouwing (boringen 4 en 5). De boringen wijken niet af ten opzichte van de andere drie boringen en laten ook geen (extra) verstoord beeld zien. De BAG-gegevens zijn waarschijnlijk dan ook onjuist (de bebouwing die op de BAG staat opgenomen, betreft waarschijnlijk geplande bebouwing). RAAP-notitie 5131 / eindversie, 8 juli 2015 [10]

11 Synthese Uit het veldwerk blijkt dat het oorspronkelijke bodemprofiel (podzolprofiel) onder het esdek niet meer aanwezig is. De mate van verstoring van de top van de C-horizont (waar normaliter het archeologisch vlak wordt aangelegd) is op basis van de boringen lastig te bepalen. Het lijkt erop dat de top van de C-horizont (en dus het archeologisch vlak) nog (relatief) intact aanwezig kan zijn. Dit betekent dat dieper ingegraven grondsporen (die tot de C-horizont zijn ingegraven) bewaard kunnen zijn gebleven. Deze grondsporen komen vooral voor vanaf het Laat Neolithicum (landbouwersperiode). De verwachting is dat ondiep ingebedde archeologische resten (ondiepe grondsporen, resten van jager-verzamelaars) reeds volledig zijn verstoord. RAAP-notitie 5131 / eindversie, 8 juli 2015 [11]

12 4 Conclusies en aanbevelingen 4.1 Samenvatting en conclusies In opdracht van de heer en mevrouw Sengers heeft RAAP Archeologisch Adviesbureau een bureauonderzoek en verkennend booronderzoek uitgevoerd in plangebied Oude Baan 107 in Dongen. Middels het bureauonderzoek zijn gegevens verzameld over de landschappelijke, historische en archeologische context van het plangebied. Vervolgens zijn deze gegevens aangevuld met gegevens uit het verkennend booronderzoek. Uit het bureauonderzoek blijkt het volgende: - Het plangebied ligt waarschijnlijk op een dekzandrug, die al dan niet bedekt is met een oud bouwlanddek (figuur 2). - Volgens de bodemkaart komen in het plangebied waarschijnlijk relatief goed ontwaterde hoge zwarte enkeerdgronden voor (figuur 3). - Volgens de gemeentelijke archeologische beleidskaart ligt het plangebied in een zone waarvoor een hoge archeologische verwachting geldt (figuur 4). - In de directe omgeving van het plangebied zijn nagenoeg geen archeologische resten bekend. De dichtstbijzijnde vindplaats bevindt zich circa 500 m ten noorden van het plangebied en betreft een summiere aanwijzing voor een huisplaats uit de Nieuwe tijd (met een mogelijke voorganger uit de Late Middeleeuwen). Dit hoeft echter niet direct te betekenen dat in de omgeving geen archeologische resten aanwezig zijn. Het aantal onderzoeken dat in de omgeving is uitgevoerd, en waarvan de resultaten bekend zijn, is zeer beperkt. Bovendien zijn archeologische resten in de omgeving afgedekt door een cultuur-/esdek, waardoor deze door amateurarcheologen lastig op te sporen zijn. - Uit het historisch kaartmateriaal blijkt dat het plangebied gedurende langere tijd heeft gelegen op de overgang van bos-/heidegebied naar de grotere akkers van de Haansche Hoef en Eind. - Recente BAG-gegevens tonen bebouwing in het plangebied. De opdrachtgever gaf aan dat het waarschijnlijk bebouwing betreft die nog niet gerealiseerd is. Op basis van de bij het bureauonderzoek verzamelde gegevens is de hoge archeologische verwachting verder gespecificeerd naar aard, ouderdom, diepteligging en gaafheid. In tabel 5 is de archeologische verwachting samengevat. Tijdens het verkennend booronderzoek is de hoge archeologische verwachting voor het plangebied bevestigd. In het gebied zijn gronden met een esdek aangetroffen wat wijst op langduriger landbouwkundig gebruik. Uit het veldwerk blijkt dat de top van de C-horizont (en dus het archeologisch vlak) in het plangebied nog (relatief) intact aanwezig kan zijn. Dit betekent dat dieper ingegraven grondsporen (die tot de C-horizont zijn ingegraven) bewaard kunnen zijn gebleven. RAAP-notitie 5131 / eindversie, 8 juli 2015 [12]

13 Deze grondsporen komen vooral voor vanaf het Laat Neolithicum (landbouwersperiode). De verwachting is dat ondiep ingebedde archeologische resten (ondiepe grondsporen, resten van jager-verzamelaars) reeds volledig zijn verstoord. Tijdens het booronderzoek zijn ook twee boringen gezet ter hoogte van de mogelijke voormalige bebouwing (boringen 4 en 5). De boringen wijken niet af ten opzichte van de andere drie boringen en laten ook geen (extra) verstoord beeld zien. De BAG-gegevens zijn, zoals ook al vermoed werd, waarschijnlijk dan ook onjuist. archeologische periode Laat Paleolithicum - Neolithicum Neolithicum - Nieuwe tijd complextype kenmerken diepteligging gaafheid kampementen, jachtactiviteiten oppervlakkige spreiding van vuurstenen artefacten, ondiepe grondsporen basis esdek (0,5m -mv) nederzettingen, strooiing van aardewerk en basis esdek (0,5 m - grafvelden, vuursteen, diepere grondsporen, Mv) of vanaf maai- landbouw greppelsporen veld (Nieuwe tijd) waarschijnlijk laag waarschijnlijk hoog Tabel 5. Samenvatting van de gespecificeerde archeologische verwachting voor het plangebied. 4.2 Aanbevelingen De resultaten van het onderzoek tonen aan dat in het plangebied archeologische resten verwacht worden die bij de bestaande planvorming verstoord zullen worden. Gezien de aard van de geplande ingrepen wordt aanbevolen de plannen zodanig aan te passen dat de (verwachte) archeologische resten in de bodem behouden kunnen blijven. Dit houdt in dat de graafwerkzaamheden zich dienen te beperken tot de reeds verstoorde bovengrond (20 cm -Mv). De gewenste aanlegdiepte kan alsnog worden bereikt door het gebied van tevoren op te hogen. Indien planaanpassing niet mogelijk is, wordt aanbevolen een nader archeologisch onderzoek uit te laten voeren. Dit onderzoek dient meer inzicht te geven in de aard, omvang, datering, diepteligging, gaafheid, conservering en waarde van deze archeologische resten. Dit onderzoek kan bestaan uit een waarderend proefsleuvenonderzoek met eventuele doorstart naar een opgraving. In overleg met de gemeente kan worden bekeken of dit gravend onderzoek eventueel gecombineerd kan worden met de beoogde werken (archeologische begeleiding conform protocol proefsleuven, opgraving). Gravend onderzoek dient altijd uitgevoerd te worden conform een vooraf opgesteld Programma van Eisen (PvE). Het PvE dient te zijn goedgekeurd door de bevoegde overheid (gemeente Dongen). Aangezien een deel van het plan vergunningsvrij kan worden gerealiseerd (realisatie stallen en bergingen) kan, in overleg met de gemeente, het waarderend onderzoek waarschijnlijk beperkt blijven tot het zuidelijk deel van het plangebied (circa 600 m²). RAAP-notitie 5131 / eindversie, 8 juli 2015 [13]

14 Tot slot Indien behoud niet mogelijk is kan RAAP u, indien u dit wenst, uitgebreid adviseren over de mogelijkheden van een nader onderzoek en de daaraan gekoppelde kosten en doorlooptijd. Dit rapport geeft (selectie)adviezen. Om deze te laten bekrachtigen in een selectiebesluit, kan contact worden opgenomen met de bevoegde overheid (gemeente Dongen). RAAP kan u daarbij assisteren. Indien u vragen heeft kunt u contact opnemen met de projectleider van dit project, ir. M.M. Peeters ( ). RAAP-notitie 5131 / eindversie, 8 juli 2015 [14]

15 Literatuur Koopmanschap, H.J.L.C., L.J. van der Haar & G.J.A. Sofie, Archeologische Beleidsadvieskaart gemeente Dongen. Archeologische Rapporten Oranjewoud 2009/153 (Projectnr ). Oranjewoud, Heerenveen. Nederlands Normalisatie-instituut, Nederlandse Norm NEN 5104, Classificatie van onverharde grondmonsters. Nederlands Normalisatie-instituut, Delft. Staring Centrum, Bodemkaart van Nederland, schaal 1: Kaartblad 44 Oost Oosterhout. Staring Centrum, Wageningen. Uitgeverij Nieuwland, Grote historische topografische atlas omstreeks Noord- Brabant, schaal 1: Uitgeverij Nieuwland, Tilburg. Uitgeverij Nieuwland, Historische topografische atlas Noord-Brabant , schaal 1: Uitgeverij Nieuwland, Tilburg. Weerts, H., J. Schokker, K. Rijsdijk & C. Laban, Geologische overzichtskaart van Nederland. TNO Bouw en Ondergrond, Utrecht. RAAP-notitie 5131 / eindversie, 8 juli 2015 [15]

16 Overzicht van figuren, tabellen en bijlagen Figuur 1. Ligging plangebied (rode lijn); inzet: ligging in Nederland (ster). Figuur 2. Uitsnede geomorfologische kaart (bron: Archis2). De globale ligging van het plangebied is aangegeven met een blauwe cirkel. Legenda: Grijs = bebouwing (code B); Lichtgeel = dekzandruggen al dan niet met oud bouwlanddek (code 3L5); Lichtgroen = terrasafzettingsvlakte bedekt met dekzand (code 2M20a) of vlakte ontstaan door afgraving of egalisatie (code 2M48). Figuur 3. Uitsnede bodemkaart (bron: Archis2). De globale ligging van het plangebied staat met een blauwe cirkel aangegeven. Legenda: Grijs = bebouwing; Donkerbruin = hoge zwarte enkeerdgrond (code zez21); roze = laarpodzolgrond (code chn21). Figuur 4. Uitsnede archeologische beleidskaart, gemeente Dongen (Koopmanschap e.a., 2010). De globale ligging van het plangebied is aangegeven met een rode cirkel. Figuur 5. Resultaten ARCHIS: AMK-terreinen, waarnemingen, vondstmeldingen en onderzoeksmeldingen (bron: ARCHIS2). Het plangebied betreft onderzoeksmeldingsnummer Figuur 6. Uitsnede historische kaart omstreeks eind 19e/begin 20e eeuw (bron: ARCHIS2). De globale ligging van het plangebied is aangegeven met een blauwe cirkel. Figuur 7. Toekomstige situatie. Figuur 8. Boorpuntenkaart. Tabel 1. Tabel 2. Tabel 3. Tabel 4. Tabel 5. Geologische en archeologische tijdschaal. Overzicht van de bekende archeologische vindplaatsen rond het plangebied. Overzicht van eerder archeologisch onderzoek rond het plangebied. Overzicht historische situatie op basis van (historisch) kaartmateriaal. Samenvatting van de gespecificeerde archeologische verwachting voor het plangebied. Bijlage 1. Boorbeschrijvingen (inclusief lithologisch profiel). RAAP-notitie 5131 / eindversie, 8 juli 2015 [16]

17 Vennen H e t E i n d Dienst voor het kadaster en de openbare registers, Apeldoorn, W i l h e l m i n a k a n a a l N Figuur 1. Ligging plangebied (rode lijn); inzet: ligging in Nederland (ster).

18 Figuur 2. Uitsnede geomorfologische kaart (bron: Archis2). De globale ligging van het plangebied is aangegeven met een blauwe cirkel. Legenda: Grijs = bebouwing (code B); Lichtgeel = dekzandruggen al dan niet met oud bouwlanddek (code 3L5); Lichtgroen = terrasafzettingsvlakte bedekt met dekzand (code 2M20a) of vlakte ontstaan door afgraving of egalisatie (code 2M48).

19 Figuur 3. Uitsnede bodemkaart (bron: Archis2). De globale ligging van het plangebied staat met een blauwe cirkel aangegeven. Legenda: Grijs = bebouwing; Donkerbruin = hoge zwarte enkeerdgrond (code zez21); roze = laarpodzolgrond (code chn21).

20 Figuur 4. Uitsnede archeologische beleidskaart, gemeente Dongen (Koopmanschap, 2010). De globale ligging van het plangebied is aangegeven met een rode cirkel.

21 Figuur 5. Resultaten Archis: AMK-terreinen, waarnemingen, vondstmeldingen en onderzoeksmeldingen Het plangebied betreft onderzoeksmeldingsnummer / RAAP Legenda ONDERZOEKSMELDINGEN TOP10 ((c)tdn) VONDSTMELDINGEN WAARNEMINGEN MONUMENTEN HUIZEN m N Archis /

22 Figuur 6. Uitsnede historische kaart omstreeks eind 19e/begin 20e eeuw (bron: ARCHIS2). De globale ligging van het plangebied is aangegeven met een blauwe cirkel.

23 Figuur 7. Toekomstige situatie.

24 legenda boring (met een zandguts diam. 2 cm) boring boringnummer overig grens plangebied Oude Baan m :1000 Lijsterlaan 2015 MR1/donou_mr Figuur 8. Boorpuntenkaart.

25 Bijlage 1: Boorbeschrijvingen (inclusief lithologisch profiel) RAAP-notitie 5131 / eindversie, 8 juli 2015 [25]

26 boring: DONOU-1 beschrijver: MRU, datum: , X: ,70, Y: ,67, precisie locatie: 1 cm, coördinaatsysteem: Rijksdriehoeksmeting, kaartblad: 44G, hoogte: 4,97, precisie hoogte: 1 cm, referentievlak: Normaal Amsterdams Peil, methode hoogtebepaling: GPS, boortype: Edelman-7 cm, doel boring: archeologie - verkenning, vondstzichtbaarheid: geen, provincie: Noord-Brabant, gemeente: Dongen, plaatsnaam: Dongen, opdrachtgever: Cier Architecten, uitvoerder: RAAP Zuid 0 cm -Mv / 4,97 m +NAP Lithologie: zand, zwak siltig, matig humeus, donkergrijs, matig fijn, interpretatie: dekzand Litho-stratigrafie: Formatie van Boxtel, Laagpakket van Wierden Bodemkundig: regelmatig geploegd/bewerkte A-horizont, interpretatie: bouwvoor 20 cm -Mv / 4,77 m +NAP Lithologie: zand, zwak siltig, zwak humeus, bruingrijs, matig fijn, interpretatie: dekzand Litho-stratigrafie: Formatie van Boxtel, Laagpakket van Wierden Bodemkundig: A-horizont bestaand uit opgebracht pakket, interpretatie: esdek 50 cm -Mv / 4,47 m +NAP Lithologie: zand, zwak siltig, lichtgeelgrijs, matig fijn, interpretatie: dekzand Litho-stratigrafie: Formatie van Boxtel, Laagpakket van Wierden Bodemkundig: C-horizont Einde boring op 75 cm -Mv / 4,22 m +NAP boring: DONOU-2 beschrijver: MRU, datum: , X: ,97, Y: ,61, precisie locatie: 1 cm, coördinaatsysteem: Rijksdriehoeksmeting, kaartblad: 44G, hoogte: 4,82, precisie hoogte: 1 cm, referentievlak: Normaal Amsterdams Peil, methode hoogtebepaling: GPS, boortype: Edelman-7 cm, doel boring: archeologie - verkenning, vondstzichtbaarheid: geen, provincie: Noord-Brabant, gemeente: Dongen, plaatsnaam: Dongen, opdrachtgever: Cier Architecten, uitvoerder: RAAP Zuid 0 cm -Mv / 4,82 m +NAP Lithologie: zand, zwak siltig, zwak humeus, bruingrijs, matig fijn, interpretatie: dekzand Litho-stratigrafie: Formatie van Boxtel, Laagpakket van Wierden Bodemkundig: A-horizont bestaand uit opgebracht pakket, interpretatie: esdek 25 cm -Mv / 4,57 m +NAP Lithologie: zand, zwak siltig, lichtgeelgrijs, matig fijn, interpretatie: dekzand Litho-stratigrafie: Formatie van Boxtel, Laagpakket van Wierden Bodemkundig: C-horizont Einde boring op 50 cm -Mv / 4,32 m +NAP boring: DONOU-3 beschrijver: MRU, datum: , X: ,59, Y: ,77, precisie locatie: 1 cm, coördinaatsysteem: Rijksdriehoeksmeting, kaartblad: 44G, hoogte: 5,12, precisie hoogte: 1 cm, referentievlak: Normaal Amsterdams Peil, methode hoogtebepaling: GPS, boortype: Edelman-7 cm, doel boring: archeologie - verkenning, vondstzichtbaarheid: geen, provincie: Noord-Brabant, gemeente: Dongen, plaatsnaam: Dongen, opdrachtgever: Cier Architecten, uitvoerder: RAAP Zuid 0 cm -Mv / 5,12 m +NAP Lithologie: zand, zwak siltig, matig humeus, donkergrijs, matig fijn, interpretatie: dekzand Litho-stratigrafie: Formatie van Boxtel, Laagpakket van Wierden Bodemkundig: regelmatig geploegd/bewerkte A-horizont, interpretatie: bouwvoor 35 cm -Mv / 4,77 m +NAP Lithologie: zand, zwak siltig, zwak humeus, bruingrijs, matig fijn, interpretatie: dekzand Litho-stratigrafie: Formatie van Boxtel, Laagpakket van Wierden Bodemkundig: A-horizont bestaand uit opgebracht pakket, interpretatie: esdek 60 cm -Mv / 4,52 m +NAP Lithologie: zand, zwak siltig, lichtgeelgrijs, matig fijn, interpretatie: dekzand Litho-stratigrafie: Formatie van Boxtel, Laagpakket van Wierden Bodemkundig: C-horizont Einde boring op 90 cm -Mv / 4,22 m +NAP boring: DONOU-4 beschrijver: MRU, datum: , X: ,18, Y: ,07, precisie locatie: 1 cm, coördinaatsysteem: Rijksdriehoeksmeting, kaartblad: 44G, hoogte: 4,75, precisie hoogte: 1 cm, referentievlak: Normaal Amsterdams Peil, methode hoogtebepaling: GPS, boortype: Edelman-7 cm, doel boring: archeologie - verkenning, vondstzichtbaarheid: geen, provincie: Noord-Brabant, gemeente: Dongen, plaatsnaam: Dongen, opdrachtgever: Cier Architecten, uitvoerder: RAAP Zuid 0 cm -Mv / 4,75 m +NAP Lithologie: zand, zwak siltig, zwak humeus, bruingrijs, matig fijn, interpretatie: dekzand Litho-stratigrafie: Formatie van Boxtel, Laagpakket van Wierden Bodemkundig: A-horizont bestaand uit opgebracht pakket, interpretatie: esdek 35 cm -Mv / 4,40 m +NAP Lithologie: zand, zwak siltig, lichtgeelgrijs, matig fijn, interpretatie: dekzand Litho-stratigrafie: Formatie van Boxtel, Laagpakket van Wierden Bodemkundig: C-horizont Einde boring op 60 cm -Mv / 4,15 m +NAP 1

27 boring: DONOU-5 beschrijver: MRU, datum: , X: ,48, Y: ,77, precisie locatie: 1 cm, coördinaatsysteem: Rijksdriehoeksmeting, kaartblad: 44G, hoogte: 4,85, precisie hoogte: 1 cm, referentievlak: Normaal Amsterdams Peil, methode hoogtebepaling: GPS, boortype: Edelman-7 cm, doel boring: archeologie - verkenning, vondstzichtbaarheid: geen, provincie: Noord-Brabant, gemeente: Dongen, plaatsnaam: Dongen, opdrachtgever: Cier Architecten, uitvoerder: RAAP Zuid 0 cm -Mv / 4,85 m +NAP Lithologie: zand, zwak siltig, matig humeus, donkergrijs, matig fijn, interpretatie: dekzand Litho-stratigrafie: Formatie van Boxtel, Laagpakket van Wierden Bodemkundig: regelmatig geploegd/bewerkte A-horizont, interpretatie: bouwvoor 15 cm -Mv / 4,70 m +NAP Lithologie: zand, zwak siltig, zwak humeus, bruingrijs, matig fijn, interpretatie: dekzand Litho-stratigrafie: Formatie van Boxtel, Laagpakket van Wierden Bodemkundig: A-horizont bestaand uit opgebracht pakket, interpretatie: esdek 40 cm -Mv / 4,45 m +NAP Lithologie: zand, zwak siltig, lichtgeelgrijs, matig fijn, interpretatie: dekzand Litho-stratigrafie: Formatie van Boxtel, Laagpakket van Wierden Bodemkundig: C-horizont Einde boring op 70 cm -Mv / 4,15 m +NAP 2