KWALITATIEF EN KWANTITATIEF ONDERZOEK OVER JONGEREN EN ZINGEVING

Transcriptie

1 stilstaan en weer doorgaan KWALITATIEF EN KWANTITATIEF ONDERZOEK OVER JONGEREN EN ZINGEVING

2 2 Colofon 'PITSTOP Het onderzoeksrapport' is een uitgave van Jong & Van Zin jongenvanzin.be ONDERZOEK EN REDACTIE Vincent Engelbos, Mieke Hulin, Sarah Joos, Evelien Luts, Svenja Vergauwen VORMGEVING Valerie Vanderlooy, Jan Van Bostraeten TAALADVIES Bart Boone VERANTWOORDELIJK UITGEVER Peter Verduyckt, Kipdorp 3, 2 Antwerpen MET DANK AAN Evy Lenaerts en alle jongeren die meegewerkt hebben aan het onderzoek Wettelijk Depot D/215/13.233/4 ISBN

3 3 Inleiding Voor jou ligt het rapport van het kwalitatief en kwantitatief onderzoek dat we voerden bij jongeren over zingeving. Waarom kozen we dit thema? Wel, in deze geseculariseerde samenleving is het interessant om te kijken naar hoe mensen tegenwoordig betekenis geven aan hun leven. Vroeger was religie of zingeving meer georganiseerd, tegenwoordig is het voornamelijk een individueel proces (Versteegh, 212). Mensen die hun leven als zinvol ervaren, voelen zich minder depressief, zijn meer tevreden over hun leven, hebben meer zelfvertrouwen en zijn optimistischer (Steger e.a., 26). Jong & Van Zin vindt het daarom van groot belang om te onderzoeken of we jongeren in dat proces en in die zoektocht kunnen ondersteunen. Wat vinden jongeren vandaag echt belangrijk in hun leven? Wat doet hen goesting krijgen om s ochtends uit bed te komen? We vroegen hen dit gewoon zelf. Want we vinden het belangrijk om niet alleen over jongeren te praten, maar ook mét hen. Jongeren een stem geven, dat is waar Jong & Van Zin in gelooft. Als jeugdwerkorganisatie staan we dicht bij de jongeren en kunnen we dus hun stem beluisteren en vertalen. Zodat ze gehoord kan worden door zoveel mogelijk betrokkenen. In dit onderzoek bevroegen we jongeren aan de hand van essays, interviews en enquêtes. Met dit rapport willen we collega-jeugdwerkers, hulpverleners, leerkrachten en andere intermediairs stimuleren om met jongeren over zingeving te praten. We hopen van harte dat je deze visie met ons deelt. Voel je dan ook vrij om samen met ons dit verhaal verder uit te dragen! PIt stop Levensbeschouwelijk jeugdonderzoek vandaag verkeert in een impasse. Het peilt naar iets wat er niet meer is, namelijk geloof in het kader van traditionele religieuze instituties. Theorie- en institutiegeleid levensbeschouwelijk jeugdonderzoek werkt niet meer. (De Witte e.a., 21)

4 4 Inhoudsopgave Inleiding 3 1. Wat is zingeving? 6 2. Vier dimensies van zingeving 7 3. Structurele componenten van zingeving 8 Cognitie 8 Motivatie 8 Instrumentele motivatie 8 Intrinsieke motivatie 8 Zelfoverstijgende motivatie 8 Affectie 8 4. Onderzoeksvragen 9 5. Methodologie 1 Literatuur 1 Essays 1 Interviews 1 Enquêtes 11 Gegevensanalyse Doelgroep 13 Essays 13 Interviews 14 Enquêtes 14 Achtergrondvariabelen Resultaten 19 Beleving van zingeving in de vier dimensies 19 Algemeen zingevingsprofiel van Vlaamse jongeren 19 Fysische dimensie van zingeving 21 Psychische dimensie van zingeving 29 Sociale dimensie van zingeving 35 Transcendente dimensie van zingeving 45 Correlaties tussen de dimensies van het bestaan 52 Fysische, psychische en sociale dimensie 52 Psychische, sociale en transcendente dimensie 52 Sociale en transcendente dimensie 52

5 5 PIt stop De invloed van ingrijpende levensgebeurtenissen op zingeving 53 Achtergrondvariabelen en het aantal ingrijpende ervaringen 54 Achtergrondvariabelen en de aard van de gebeurtenis 54 Aantal ingrijpende gebeurtenissen en het zingevingspatroon van jongeren 54 Bewust of onbewust? 55 Praten over zingeving 57 Praten over zingeving in het onderwijs 57 Praten over zingeving met steunfiguren 58 Praten over zingeving met een onbekende (interviewer)? 59 Praten over zingeving in de toekomst? Conclusie Discussie 63 Algemeen zingevingsprofiel van jongeren 63 De dimensies 63 Correlaties tussen de dimensies van het bestaan 65 Jongeren en hun steunfiguren 66 De invloed van levensgebeurtenissen 67 Jongeren en bewust stilstaan 68 Meer ruimte voor zingeving? 68 Over dit onderzoek Bronnen Bijlagen 72 Statistische analyse van de kwantitatieve jongerenbevraging 72 Fysische dimensie van zingeving 72 Psychische dimensie van zingeving 74 Sociale dimensie van zingeving 76 Transcendente dimensie 78 Persoonlijkheidskenmerken binnen de verschillende dimensies 8 Correlaties tussen de verschillende dimensies 8 De invloed van ingrijpende levensgebeurtenissen op zingeving 83 Praten over zingeving 89 Leidraad essay 9 Kaartjes thema's 91 Interviewleidraad 96 Interviewleidraad kwalitatief onderzoek zingeving 96 Formulier toestemmingsverklaring interviews 98 Online enquête 99 Notitieruimte 121

6 6 Wat is zingeving? Zingeving gaat over de zoektocht van mensen naar wat voor hen het leven de moeite waard maakt (Versteegh, 212). Mensen hebben bewust of onbewust nood aan andere mensen, dingen en acties om de dag door te komen, bij voorkeur zo dat er een toegevoegde waarde ontstaat die hun leven verrijkt (Leijssen, 24). Zingeving is niet statisch; het is een continu proces waarin alle mensen betekenis (proberen te) geven aan hun leven (VGZV, 2). Deze individuele ontwikkeling komt tot stand door interactie met de sociale omgeving en wordt ook beïnvloed door ieders socio-economische en sociaal-culturele achtergrond (Leijssen, 24).

7 7 stop STOp PIt Vier dimensies van zingeving Een zinvol leven is gekenmerkt door meerdere bronnen (mensen, dingen, acties) waaruit mensen zin halen (Debats, 2). Leijssen (24) spreekt over vier zingevingsdimensies: de fysische, psychische, sociale en transcendente dimensie. Deze dimensies van het bestaan overkoepelen de individuele zingevingsbronnen waaruit mensen betekenis halen. De fysische dimensie betreft alles wat met het stoffelijke, zintuigelijke lichaam en de natuurlijke en materiële omgeving te maken heeft (Leijssen, 24). Eerder toonden Dittmann-Kohli en Westerhof (2) al aan dat jongvolwassenen onder andere belang hechten aan hun uiterlijk en sporten. De natuur als bron van zingeving duikt pas meer recent op in studies (O'Connor & Chamberlain, 2). Volgens YoungWorks (214) zit geluk voor jongeren minder en minder in materiële zaken. In dit onderzoek vroegen we ons af uit welke dingen jongeren zin halen als het aankomt op veiligheid, comfort, genot, gezondheid en uiterlijke schoonheid. De psychische dimensie betreft alles wat behoort tot iemands persoonlijke ontwikkeling, intellectuele vermogens, karaktereigenschappen, psychologische kenmerken en opvattingen over zichzelf (Leijssen, 24). Voor dit rapport onderzochten we de mate waarin jongeren zelfkennis, zelfontwikkeling en autonomie belangrijk vinden en in hoeverre ze nadenken over zichzelf. De sociale dimensie heeft te maken met iemands plaats in de samenleving of functie in het openbare leven (Leijssen, 24). Uit de literatuur blijkt dat jongeren begaan zijn met hun plek vinden op school en zich zorgen maken over niet populair zijn bij hun peers (Dittmann-Kohli & Westerhof, 2). Mensen associëren sociale relaties hebben met een zinvol leven (Lambert e.a., 213). We gingen in dit onderzoek dan ook op zoek naar hoe jongeren kijken naar aanzien, erkenning, zorgen voor anderen, verantwoordelijkheid dragen, vriendschap en erbij horen. De transcendente dimensie ten slotte omvat geloof, geestelijke waarden en ideeën over de mens in een kosmische context (Leijssen, 24). Als jongeren zichzelf definiëren als katholiek, dan beklemtonen ze hoe de transcendente dimensie hun identiteit bepaalt (Leijssen, 24). Jongeren benoemen die dimensie minder dan de andere drie als het gaat over wat ze belangrijk vinden in hun leven (Dittmann-Kohli & Westerhof, 2). Tegenover spiritualiteit staan jongeren doorgaans positief, ten aanzien van religie eerder negatief (Bouckaert, 22). We onderzochten dan ook voor welke jongeren spiritualiteit en religieuze ideologieën nog wel een belangrijk deel van hun zingeving uitmaken. Uit onderzoek blijkt dat een leven waarin één bepaalde bron van zingeving alle aandacht krijgt in elkaar stort als die bron wegvalt, maar ook dat overdreven bezig zijn met één bepaalde bron pathologische vormen kan aannemen (Leijssen, 24).

8 Structurele componenten van zingeving 8 De structurele componenten van zingeving (cognitie, motivatie en affectie) zijn met elkaar verweven (Leijssen, 24; Van Ranst & Marcoen, 2). Wat iemand over iets denkt, waarom iemand iets doet of belangrijk vindt, en hoe iemand zich daarbij voelt, dat hangt allemaal sterk samen. COGNITIE De cognitieve component is de betekenisgevende factor, het denkwerk waardoor dingen betekenis krijgen. Het is een kader om dingen te interpreteren, om te verwachten en te begrijpen waarom iemand iets doet (Leijssen, 24). Die cognitieve component wordt zowel door de persoon zelf als door de omgeving geconstrueerd (Debats, 2). In dit onderzoek vroegen we daarom aan jongeren: Wat denk je daarbij? MOTIVATIE De motivationele component verwijst naar wat mensen waardevol vinden, het is de drijvende kracht achter iemands daden. Uiteraard beïnvloedt ook de cognitieve component deze waarden (Leijssen, 24). Gedrag kan waardevol zijn vanuit instrumentele, intrinsieke en zelfoverstijgende motieven (Bergner, 1998). We polsten in dit onderzoek naar de motivationele component door aan jongeren te vragen: Waarom vind jij dat zo belangrijk in je leven? De antwoorden daarop verwijzen duidelijk naar instrumentele, intrinsieke of zelfoverstijgende motieven. Instrumentele motivatie Mensen zijn instrumenteel gemotiveerd als ze gedrag enkel stellen omdat het dient om iets anders te bereiken, en niet als zingevend op zich (Leijssen, 24). Intrinsieke motivatie Mensen zijn intrinsiek gemotiveerd als ze gedrag stellen omdat dit op zich zingevend of bevredigend is (Leijssen, 24). Zelfoverstijgende motivatie Bij zelfoverstijgende waarden is het gedrag niet zozeer nuttig of fijn op zich, maar krijgt het zin doordat het bijdraagt aan een ultiem doel (Leijssen, 24). AFFECTIE De affectieve component is iemands gevoelsmatige reactie. Die kan bestaan uit zowel positieve als negatieve gevoelens (Leijssen, 24). In dit onderzoek vroegen we aan jongeren Wat voel je daarbij? als we wilden polsen naar deze component van zingeving.

9 9 Onderzoeksvragen Ten eerste wilden we door dit onderzoek meer zicht krijgen op de zingevingsbeleving van jongeren. Wat ervaren zij als belangrijk of zinvol in hun leven? Waar toont zingeving zich bij jongeren? Ten tweede wilden we graag weten met wie jongeren hierover communiceren. Met wie praten ze hierover? En met wie zouden ze willen praten over zingeving? PIt stop We wilden Vlaamse jongeren tussen 14 en 18 jaar bevragen en keken hierbij naar een heleboel achtergrondvariabelen. We stelden ons daarbij de volgende deelvragen: Wat vinden Vlaamse jongeren tussen 14 en 18 jaar met uiteenlopende achtergronden écht belangrijk in hun leven? Waaruit halen ze zin? Wat geeft jongeren steun in moeilijke tijden? Wie zijn de steunfiguren van jongeren en praten ze met hen over hun zingevingsbronnen? In hoeverre hebben ingrijpende levensgebeurtenissen invloed op de zingevende bronnen van jongeren?

10 1 Methodologie LITERATUUR Voor het literatuuronderzoek zochten we in de wetenschappelijke database Limo en op Google Scholar zowel naar Nederlands- als Engelstalige artikels en boeken. We gebruikten de zoektermen zingeving, religie, veerkracht, conscientiousness, life meaning, meaning, life satisfaction, religion en faith. Enkel artikels en boeken gepubliceerd voor maart 215 werden opgenomen in de literatuurstudie. ESSAYS Na het afbakenen van wat zingeving voor ons betekent (zie 'Wat is zingeving', p. 6), gingen we op zoek naar wat jongeren benoemen als belangrijk in hun leven. Hiervoor vroegen we aan de vierdejaars van het Sint- Jorisinstituut in Bazel (Oost-Vlaanderen) en aan de zesdejaars van Campus Russelberg in Tessenderlo (Limburg) om een essay te schrijven over vier vragen met betrekking tot ons onderzoek: Wat maakt jouw leven waardevol? Praat je over de waardevolle dingen in je leven? Waarom wel/niet? Met wie praat je hierover of zou je hierover willen praten? Wat zorgt ervoor dat je je beter voelt op moeilijke momenten in je leven? Wat vind je van deze opdracht? Hoe vind je het om hierover na te denken? De hele leidraad van de essays is te vinden in de bijlagen (zie p. 9). Op deze manier werden de jongeren gedwongen om na te denken over het onderzoeksthema. Bewust nadenken over wat belangrijk is in het leven helpt hen om hun leven meer betekenis te geven (Jansen, 29). Nadat we de essays ontvingen, analyseerden twee onderzoekers de essays onafhankelijk van elkaar. Nadien werden de resultaten samengebracht en kwamen de onderzoekers tot een consensus over een coderingssysteem om de essays inhoudelijk te analyseren. We gebruikten de dimensies van het bestaan en de structurele componenten van zingeving om de uitspraken in de teksten te categoriseren. INTERVIEWS Voor we jongeren gingen interviewen, vroegen we ons af hoe we precies te weten konden komen hoe zij bezig zijn met zingeving. Ook Lambert (213) botste op die vraag en kwam tot de vaststelling dat de betrouwbaarheid van zelfrapportage zeker niet ideaal is. Een manier om die beperking te omzeilen, is door open vragen te stellen over wat jongeren belangrijk vinden in hun leven. In het onderzoek van Jansen (29) worden de begrippen 'belangrijk' en 'zinvol' naast elkaar gebruikt. Wij opteerden, gezien de jongere doelgroep, voor het woord 'belangrijk'. Op basis van de literatuur en de inhoud van de essays die de jongeren schreven, bepaalden we thema's (zie kaartjes p. 91) en stelden we een interviewleidraad op (zie p. 96). We voerden twee proefinterviews uit om de themakaartjes en de leidraad te testen. Na die proefinterviews zijn er kleine aanpassingen aan de kaartjes gebeurd. De gebruikte termen op de kaartjes werden gespecificeerd om ze zo goed mogelijk te laten aansluiten op hun leefwereld. Daarnaast voegden we blanco kaartjes toe, zodat de jongeren niet beperkt waren tot de thema s die uit de literatuur en de essays kwamen. Ze konden dus ook aanvullingen doen. We kunnen die interviews als semigestructureerd beschouwen omdat we werkten met een leidraad die ons hielp bij het doorvragen naar relevante informatie en bij het terugleiden van de geïnterviewde als hij of zij te veel uitweidde. Alle jongeren vulden voor de aanvang van het interview een toestemmingsverklaring in (zie p. 98). De interviews werden opgenomen op een geluidsdrager, en begonnen telkens met de geïnterviewde die zich voorstelt. Net als bij O'Connor en Chamberlain (2) was de eerste vraag: wat is belangrijk in jouw leven? Daarna vroegen we door over de motivatie ('Wat maakt dat je dat zo belangrijk vindt?'), de cognitie ('Wat denk je daarbij?') en de affectie ('Wat voel je daarbij?'). De interviews zelf namen 17 à 54 minuten in beslag. Ze vonden plaats in de thuiscontext, in de stadsbibliotheek van Antwerpen (Permeke), in de jeugdbeweging, op café en bij vzw Lejo (lejo.be). Alle interviews werden opgenomen en nadien uitgetypt door een tekstverwerkingsbureau (webwerkt.be; interviews met duidelijk verstaanbare individuele jongeren) en de

11 11 PIt stop onderzoekers (duo-interviews en moeilijk verstaanbare jongeren). De uitgetypte interviews werden door twee onderzoekers onafhankelijk van elkaar gecodeerd. Alle uitspraken van de geïnterviewde jongeren werden dus ingedeeld in bepaalde categorieën. Die categorieën werden vastgelegd op basis van de theorie (dimensies van het bestaan, structurele componenten van zingeving). De uitgeschreven interviews werden gecodeerd met behulp van het programma QDA Miner Lite. Daarna volgde de analyse van de resultaten. ENQUÊTES Terwijl de interviews gecodeerd en geanalyseerd werden, werkten we een enquête uit voor het kwantitatieve luik van het onderzoek. Voor de vragen baseerden we ons op wat er in de interviews, de essays en de theoretische kaders aan bod kwam. We polsten in de enquête ook naar verschillende achtergrondvariabelen en formuleerden zo vragen die voor het werkveld interessant zijn. De enquête werd getest door zeven jongeren. Zij gaven inhoudelijke feedback op de vragenlijsten en lieten ons weten of alles duidelijk was. Op basis hiervan werden uiteraard de nodige aanpassingen doorgevoerd. De enquête werd dus op maat van jongeren gemaakt. De bevraging bevatte zowel open als gesloten vragen, waaronder schaalvragen. De enquête werd verspreid in verschillende contexten (school, jeugdwerk, bijzondere jeugdzorg, enz.) en via diverse kanalen (nieuwsbrief, sociale media, contacten, enz.). Zo werkten enkele scholen mee aan de verspreiding ervan, zij gaven dit bijvoorbeeld als oefening of zelfs examenopdracht mee. Scholen die meewerkten, waren onder meer Sint-Maarten Bovenschool Beveren, Instituut Dames van het Christelijk Onderwijs Antwerpen, Busleyden Atheneum Mechelen, Sint-Joris Bazel, GTI Beveren, Berkenboom Sint-Niklaas, en Humaniora Kindsheid Jesu uit Hasselt. Daarnaast werkten andere organisaties mee zoals Kei-Jong vzw, Chirojeugd Vlaanderen, IJD, CLB Genk Maasland en KLJ Melsele. We bereikten ook individuele jongeren via sociale media.

12 12 GEGEVENSANALYSE Wegens het exploratieve karakter van het onderzoek beperkte de analyse van de kwantitatieve gegevens zich louter tot de beschrijvende statistiek. Kwantitatieve variabelen werden eerst algemeen geanalyseerd, met berekening van gepaste spreidingsmaten. Daarna was vaak een hercodering in subgroepen noodzakelijk om een duidelijk stramien in de gecategoriseerde gegevens waar te nemen. De kwalitatieve variabelen werden eveneens gehercodeerd om ze bruikbaar te maken voor analyse. Aangezien het onderzoek rond zingeving bij jongeren draait, is het vanzelfsprekend dat de afzonderlijke dimensies van zingeving als kernvariabelen gebruikt werden. In de algemene analyse werden alle jongeren opgenomen, ongeacht de score die ze behaalden op de afzonderlijke dimensies van zingeving. Vervolgens werden de jongeren die de laagste en hoogste scores behaalden voor de afzonderlijke dimensies geselecteerd op basis van het tiende percentiel waartoe ze behoorden. Er werd ook gecontroleerd of het aantal proefpersonen in de verschillende categorieën gelijkaardig en voldoende groot was. Om de interpretatie van de resultaten te vergemakkelijken, werden de vijfpuntsschalen vereenvoudigd. Zo werden de antwoordmogelijkheden niet akkoord en helemaal niet akkoord samengenomen, evenals de antwoordopties akkoord en helemaal akkoord. Omdat niet van alle respondenten antwoorden beschikbaar waren voor sommige variabelen hebben we ervoor geopteerd om verder te werken met de valide percentages. Die verkregen we door de geobserveerde frequenties voor elke variabele te delen door het totale aantal respondenten bij wie voor die specifieke variabele gegevens beschikbaar waren. Om de mogelijke associaties tussen afzonderlijke kwalitatieve variabelen te onderzoeken, werd gebruik gemaakt van kruistabellen met de berekening van de bijbehorende Chi Square- en p-waarden. Een resultaat werd als statistisch significant beschouwd als de p-waarde lager was dan 5. De statistische analyse van de gegevens gebeurde met behulp van SPSS 22..

13 13 PIt stop Doelgroep Voor zowel het kwalitatieve als het kwantitatieve luik van het onderzoek kozen we voor de doelgroep van Vlaamse jongeren tussen 14 en 18 jaar. Die leeftijd is gekozen omdat bij adolescenten de complexiteit van de hersenschors toeneemt, wat resulteert in onder andere meer vragen over zin (Leijssen, 24). Jongeren spreken zelf ook over 'zelfontplooiing' als er gevraagd wordt naar leeftijdsspecifieke ontwikkelingstaken (Westerhof & Dittmann-Kohli, 1997). In die zoektocht naar zelfontplooiing gaan ze meer en meer nadenken over hun gevoelens, bedoelingen en opvattingen en ontwikkelen ze meer zelfbesef. Dat nadenken resulteert in veranderingen in hun zelfbeeld (De Wit e.a., 1995). Jongeren met een ontwikkeld bewustzijn gaan in deze samenleving zelf op zoek naar hoe zij rust en orde kunnen scheppen in hun leven en betekenis aanbrengen (Leijssen, 24) om zo een stabielere identiteit te bereiken (Erikson, 1968). Een deel van dit proces houdt in dat jongeren op zoek gaan naar een houding ten opzichte van existentiële vragen (Markstrom, 1999). Die fase van zingeving, die in de adolescentie start, wordt synthetic-conventional faith genoemd, oftewel 'op conventionele synthesen gerichte zingeving'. In deze fase kunnen jongeren naar zichzelf kijken vanuit verschillende oogpunten. Wat ze nog niet kunnen, is op een kritische manier naar hun relaties met anderen kijken (Fowler & Dell, 24). Bij die ontwikkeling van hun zingevingssysteem kunnen begeleiders van jongeren een belangrijke rol spelen. In voorgaande onderzoeken werd voornamelijk gekeken naar het zingevingspatroon van oudere adolescenten. Met dit onderzoek willen we ook de strategieën van betekenisgeving van de jongere leeftijdscategorieën belichten, omdat 14- tot 18-jarigen ook de primaire doelgroep is van Jong & Van Zin. Uit eerder onderzoek bleek ook dat de achtergrondvariabelen geslacht, leeftijd of geloof geen grote rol spelen in hoe jongeren zingeving beleven (Leijssen, 24). Op het vlak van religiositeit speelde volgens een ander onderzoek ook de woonplaats geen rol (stad versus platteland Versteegh, 212). Toch streefden we voor het kwantitatieve luik van ons onderzoek naar een zo representatief mogelijke steekproef uit onze doelgroep. ESSAYS Achttien jongeren (tien meisjes, acht jongens) uit verschillende studierichtingen schreven een essay over wat ze belangrijk vinden in hun leven. De jongeren waren allemaal tussen zestien en negentien jaar.

14 INTERVIEWS 14 In totaal interviewden we 31 jongeren: veertien meisjes en zeventien jongens. Zeventien van die interviews gebeurden met individuele jongeren en zeven met duo's. Die duo s bestonden telkens uit twee jongens (vijf keer) of twee meisjes (twee keer). De interviews vonden op die manier plaats op vraag van de jongeren zelf, omdat ze liever niet alleen geïnterviewd wilden worden. De geïnterviewde jongeren waren tussen dertien en negentien jaar oud, met een gemiddelde leeftijd van 15,6 jaar. Geslacht Leeftijd 13 jaar 14 jaar 15 jaar 16 jaar 17 jaar 18 jaar 19 jaar Totaal Jongen Meisje Totaal We interviewden jongeren uit verschillende onderwijsvormen. Geen enkele geïnterviewde volgde een kso-richting. De jongeren uit het deeltijdse beroepsonderwijs werden bij bso gerekend. Geslacht Leeftijd Aso Tso Bso Buso Totaal Jongen Meisje Totaal Van alle geïnterviewden spraken 21 jongeren thuis uitsluitend Nederlands, zeven jongeren zowel Nederlands als een andere taal (Berbers, Arabisch of Spaans) en één jongere sprak thuis altijd Berbers. ENQUÊTES Achtergrondvariabelen In totaal vulden 846 personen de enquête in. Een aantal respondenten behoren echter niet tot de doelgroep. Van de 737 die er wél toe behoren, hebben er 648 de volledige enquête ingevuld. De beschrijvende gegevens verderop in dit rapport zullen uitsluitend gaan over de groep 14- tot 18-jarigen die de enquête voltooiden, tenzij anders vermeld. Zoals de onderstaande tabel aantoont, bestaat de groep uit 9,7 procent 14-jarigen, 14,8 procent 15-jarigen, 25,5 procent 16-jarigen, 3,6 procent 17-jarigen en 19,4 procent 18-jarigen. Meisjes (57,6 procent) zijn iets meer vertegenwoordigd dan jongens (42,4 procent). Dat is het geval in alle leeftijdscategorieën. procent volgt aso, 39 procent komt uit het tso, 12,5 procent uit het bso,,2 procent uit het kso en 1,5 procent uit het buso. Iets meer dan de helft van de bevraagde jongeren (52,8 procent) gaf aan dat ze katholiek zijn. Daarnaast benoemden de bevraagden zich als niet-gelovig (4 procent), moslim (4,2 procent), protestant (,6 procent), spiritueel (,6 procent) of anders (3,2 procent; orthodox, getuige van Jehova, boeddhist, enz.). Van al die jongeren gaf 79,2 procent aan dat ze zelf kozen voor die levensbeschouwing. De rest (2,8 procent) zei van niet. In het verdere rapport wordt vaak de tweedeling gehanteerd tussen gelovige en nietgelovige jongeren. Algemeen kunnen we stellen dat aso- en tso-studenten iets meer vertegenwoordigd zijn in ons onderzoek. 46

15 15 PIt stop Leeftijd 14 jaar 15 jaar 16 jaar 17 jaar 18 jaar Totaal Geslacht Jongen Meisje Totaal Studierichting Aso Tso Bso Buso Kso Overig Ontbrekend Totaal Stad/dorp Stad Dorp Totaal Spreektaal thuis Nederlands Frans Engels Spaans Russisch Turks Arabisch Overig Totaal Wonen bij gehuwde of samenwonende ouders Ja Nee Totaal Andere woonsituatie Altijd bij moeder Altijd bij vader Afwisselend bij ene en andere ouder Nieuw samengesteld gezin Anders Totaal Valide percentage Cumulatief percentage

16 16 Aantal broers en/of zussen Totaal Aantal mensen binnen gezin die loon verdienen door te werken Ontbrekend Totaal Lief hebben Ja Nee Totaal Duur huidige relatie Korter dan 1 maand Langer dan 1 maand Korter dan 1 jaar Langer dan 1 jaar Totaal Eerste lief Ja Nee Totaal Valide percentage Cumulatief percentage

17 17 PIt stop Aantal liefjes vóór deze relatie Ontbrekend Totaal Ooit een lief gehad Ja Nee Totaal Actief in jeugdbeweging Ja Nee Totaal Lid van andere vereniging Ja Nee Totaal Beperking/handicap Ja Nee Totaal Religie/levensbeschouwing Katholiek Moslim Protestants Andere Niet gelovig Spiritueel Totaal Eigen keuze geloof of levensbeschouwing Ja Nee Totaal 1.3 Valide percentage Cumulatief percentage

18 18 De meeste ondervraagde jongeren wonen bij hun gehuwde of samenwonende ouders (8,9 procent). Van de 19,1 procent bij wie dit niet het geval is, woont 33,1 procent altijd bij zijn of haar moeder, 9,7 procent altijd bij zijn of haar vader, 41,1 procent deeltijds bij de ene en deeltijds bij de andere ouder en maakt 1,5 procent deel uit van een nieuw samengesteld gezin. Gemiddeld hebben de onderzochte jongeren 1,85 broers en/of zussen, met een spreiding tussen nul en tien broers en zussen. 8,6 procent van de ondervraagde jongeren gaf aan enig kind te zijn, 43,1 procent heeft nog één broer of zus en 26,4 procent heeft twee broers of zussen. De meeste ondervraagden gaven aan dat ze in een dorp wonen, slechts 24,1 procent zijn stedelingen. Landelijke jongeren zijn dan ook bovengemiddeld vertegenwoordigd in dit onderzoek in vergelijking met de normgroep. De moedertaal van de overgrote meerderheid (92,1 procent) van de jongeren is Nederlands. Andere moedertalen die jongeren opgaven, zijn onder andere Frans, Russisch, Engels, Spaans en Arabisch. Een derde van de jongeren (32,4 procent) heeft op dit moment een lief. Bijna een kwart van de onderzochte jongeren (23,8 procent) is lid van een jeugdbeweging. Meer dan de helft (66,4 procent) is lid van een andere vereniging. De overgrote meerderheid (96,9 procent) van de jongeren heeft geen beperking.

19 19 PIt stop Resultaten BELEVING VAN ZINGEVING IN DE VIER DIMENSIES Algemeen zingevingsprofiel van Vlaamse jongeren Het valt meteen op dat de ondervraagde jongeren het minst zin halen uit de transcendente dimensie. Dat is te zien in de onderstaande tabel: de laagste en hoogste scores bedragen respectievelijk 1 en 4. Hoe hoger de score, hoe meer belang er aan deze dimensie gehecht wordt. Gemiddeld scoorden de respondenten 21,37 op deze dimensie. Hoewel de verschillen tussen de scores op de overige dimensies klein zijn, kan toch geconcludeerd worden dat het meeste belang wordt gehecht aan de psychische dimensie van zingeving (statistisch significant). Legende: A: Fysische dimensie B: Psychische dimensie C: Sociale dimensie D: Transcendente dimensie 2.1 N Minimum Maximum Gemiddelde Totaalscore A Totaalscore B Totaalscore C Totaalscore D Als we naar de leeftijd kijken, zijn er geen grote verschillen met betrekking tot de verschillende dimensies. In de onderstaande tabel zien we hetzelfde patroon als hierboven: er wordt het meest belang gehecht aan de psychische dimensie, het minste aan de transcendente dimensie. Dimensie Fysisch Psychisch Sociaal Transcendent μ Spreiding μ Spreiding μ Spreiding μ Spreiding Algemeen (n = 648) Leeftijd 14 jaar (n = 63) 15 jaar (n = 96) 16 jaar (n = 165) 17 jaar (n = 198) 18 jaar (n = 126) Geslacht Jongen (n = 275) Meisje (n = 373)

20 2 Dimensie Fysisch Psychisch Sociaal Transcendent μ Spreiding μ Spreiding μ Spreiding μ Spreiding Studierichting Aso (n = 298) Tso (n = 253) Bso (n = 81) Buso (n = 1) Religie/ levensbeschouwing Katholiek (n = 342) Moslim (n = 27) Niet gelovig (n = 259) μ: gemiddelde 2.2 Als we naar het zingevingsprofiel in het algemeen kijken, merken we net als in de interviews geen grote verschillen tussen de geslachten. Als we naar de studierichting kijken, zien we dat jongeren die buso volgen het meest waarde hechten aan het transcendente. Ook scoren ze gevoelig hoger op de sociale dimensie van zingeving in vergelijking met jongeren uit andere studierichtingen. Hierbij moet evenwel beklemtoond worden dat het aantal (bevraagde) jongeren uit het buso aanzienlijk lager is dan het aantal jongeren uit het aso, tso en bso. Als we kijken naar geloof/levensbeschouwing zien we dat moslims in vergelijking met katholieke jongeren meer belang hechten aan de transcendente dimensie van zingeving. Jongeren die aangeven dat ze niet geloven, scoren op deze dimensie zeer laag, wat ook te verwachten is. Wegens het beperkt aantal respondenten in de categorieën protestants, overig en spiritueel is het weinig zinvol om die groepen in de vergelijking te betrekken. Hieronder bespreken we de invloed van persoonlijkheidskenmerken en achtergrondvariabelen verder uitgebreid per dimensie van het bestaan.

21 Fysische dimensie van zingeving In de fysische dimensie van zingeving komen we de volgende thema s tegen: afleiding zoeken wanneer je het moeilijk hebt, tijdens de vrije tijd dingen doen waar je plezier aan beleeft, veel geld verdienen als belangrijkste drijfveer voor een job, op zoek gaan naar plezier en genot in een liefdesrelatie, belang hechten aan de nieuwste smartphone hebben, bezig zijn met een gezonde levensstijl, uiterlijk belangrijk vinden, en de opvatting dat dieren mensen gelukkig maken. 21 PIt stop Uit de resultaten van het kwantitatief onderzoek blijkt: 76,4 procent van de jongeren zoekt afleiding wanneer ze het moeilijk hebben en 9,5 procent wil vooral leuke dingen doen tijdens hun vrije tijd. 71,8 procent van de jongeren zoekt vooral plezier en genot in een liefdesrelatie. 71,4 procent vindt het uiterlijk belangrijk. 64,5 procent van de jongeren vindt dat dieren hen gelukkig maken. Meer dan de helft (52,3 procent) is bezig met een gezonde levensstijl. Bijna de helft (46 procent) van de jongeren wil veel geld verdienen tijdens hun toekomstige job. Opvallend is dat slechts 9,8 procent van de jongeren belang hecht aan de nieuwste smartphone hebben. Het clichébeeld is nochtans dat ze hun gsm zo belangrijk vinden dat ze er constant mee bezig zijn en altijd het nieuwste model willen. Fysische dimensie Als ik het moeilijk heb, dan zoek ik afleiding In mijn vrije tijd doe ik vooral dingen waar ik plezier uit haal Als ik later een job heb, wil ik vooral veel geld verdienen In een liefdesrelatie zoek ik vooral plezier en genot Ik vind het belangrijk om de nieuwste smartphone te hebben Ik ben bezig met een gezonde levensstijl Ik vind mijn uiterlijk belangrijk

22 22 Fysische dimensie Dieren maken mij gelukkig = helemaal niet akkoord; 2 = niet akkoord; 3 = neutraal; 4 = akkoord; 5 = helemaal akkoord Jongeren geven, conform de resultaten van de enquête, ook in de interviews aan dat ze afleiding zoeken als ze het moeilijk hebben. Dat doen ze op verschillende manieren: films, series of tv, naar muziek luisteren of lezen, sporten, met hun smartphone bezig zijn, lachen of gamen. Ze ontsnappen hierdoor even uit de wereld en verplaatsen zich mentaal naar een andere werkelijkheid. St., 13 jaar (M): Zoals ik al zei, ik freak helemaal op films en dat helpt ook gewoon om mij gelukkiger te maken. Even in een andere wereld verdwijnen. C., 18 jaar (V): Dan lezen en films, series, tv-kijken: dat spreekt voor zichzelf dat dat ontsnappen is uit de werkelijkheid, om in iemand anders zijn problemen te zitten neuzen. T., 14 jaar (M): Als je dan eens zo een slechte dag hebt en s avonds gaat trainen, kun je alles eens laten gaan en je eens uitlopen en zo. A., 14 jaar (V): Ook spelletjes spelen (op smartphone, n.v.d.r.), dat leidt je gedachten af. Zo een beetje: ik ben nu bezig met dat. Le., 17 jaar (V): Oké: lachen, humor. Je hebt het waarschijnlijk al gemerkt maar ik lach superveel en supergraag en als ik problemen heb, zal ik ze meestal weglachen. M., 17 jaar (M): Ik heb ook gamen [...] Om wat andere dingen te denken, niet meer over m n problemen te liggen piekeren. Wat we zagen in de resultaten van de enquête hoorden we ook in de interviews: hun uiterlijk is belangrijk voor jongeren. De geïnterviewde jongeren geven soms zeer direct, soms schoorvoetend toe dat ze er toch echt mee bezig zijn. Ze beseffen wel degelijk welke grote rol het uiterlijk in deze samenleving speelt. W., 15 jaar (M): Dat is belangrijk geworden nu iedereen in de wereld daar zo wel wat op begint te letten: hoe ziet die eruit, en hoe gedraagt die zich en zo. B., 15 jaar (V): Ik vind dat wel belangrijk, dat ge niet met vettig haar rondloopt dat ge bij mensen goed voorkomt. Het uiterlijk is voor de jongeren een belangrijke indicator in sociale interactie. Ze geven in de gesprekken aan dat het een rol speelt in contact met jongeren van het geslacht waarop ze vallen. Se., 13 jaar (M): Dat is misschien wel raar om te zeggen, maar omgang met meisjes, dat gaat dan ook wel wat gemakkelijker als je er deftig uitziet. Toch zeggen ook enkele geïnterviewde jongeren nadrukkelijk dat ze het belangrijk vinden om er ook goed uit te zien voor zichzelf, omdat het hen onder andere meer zelfvertrouwen geeft. St., 13 jaar (M): Ik vind dat gewoon: mijn uiterlijk, dat geeft mij meer vertrouwen [...] Ik ga nooit helemaal modefreak worden of zo, of freaken om mijn uiterlijk, maar ik vind het toch wel belangrijk dat ik er goed uitzie, dat ge trots zijt.

23 23 PIt stop Meer dan de helft van de jongeren is bezig met een gezonde levensstijl, dat leerden we al uit de resultaten van de enquête. In de interviews vroegen we naar het belang hiervan. We merkten dat jongeren niet makkelijk kunnen uitleggen waarom ze het belangrijk vinden, het is gewoon zo. L., 15 jaar (V): Slapen. Dat het misschien raar is, maar dat ik dat belangrijk vind. Ik ga s avonds altijd op tijd slapen zodat ik s morgens fit ben, en ja, ik slaap heel graag. J., 16 jaar (V): Dat is gewoon belangrijk, je gezondheid. Le., 17 jaar (V): Ja, gezondheid, ja. Ik vind het belangrijk dat je gezond bent, en dat je gezond eet ook. Als je altijd ongezond eet, dat is ook niet goed voor je lichaam en zo. M., 17 jaar (V): Ja, dat je gezond door t leven gaat, dat je niet altijd die fastfood of zo eet, dat je normaal ook niet rookt, smoort, drugs, alcohol, die dinges. Eén geïnterviewde benoemt gezondheid als iets waar je dankbaar voor moet zijn. Je moet ervan genieten om gezond te zijn. Le., 17 jaar (V): Ja, mij goed voelen in mijn vel, en ik vind het belangrijk dat je gezond bent. Allee, je moet ook genieten van je gezondheid, want als je dan iets meemaakt waardoor je niet meer gezond bent, ja, je kunt dan dingen niet meer doen en zo. Dus ik vind dat ook wel belangrijk. Van het thema gezondheid gaan veel jongeren in de interviews snel over naar sporten. Dat neemt een belangrijke plaats in in het leven van veel jongeren, leerden we uit het kwalitatief onderzoek. T., 16 jaar (V): Gewoon sportief zijn vind ik wel belangrijk want het is ook gezond en ik voel mij, als ik goed gesport heb, dan heb ik zo een boost. J., 16 jaar (M): Ja, sporten, ik vind het toch wel belangrijk dat je kunt sporten voor je gezondheid en ook om je gedachten even te kunnen verzetten [...] Een gevoel van ja, euh, van ontspanning en opluchting. Naast actief bezig zijn, is ook slapen betekenisvol voor enkele jongeren. Naast het levensnoodzakelijke aspect van slapen benoemen jongeren in de interviews ook dat ze het belangrijk vinden voor hun fysische en mentale welzijn. Jongeren halen in de interviews aan dat ze ook genot halen uit simpele dingen in het leven, zoals eten. Soms hebben ze het over het eten op zich, soms over het sociale aspect ervan. L., 15 jaar (V): Ik vind dat zo lekker. Dat is zo! Het maakt uw dag goed, als je een lekkere maaltijd hebt gehad. Enkele geïnterviewde jongens benoemen gamen als een bron van zingeving. Ongetwijfeld zijn er ook meisjes die dit een belangrijk aspect van hun leven vinden, maar in onze interviews kwamen ze toevallig niet aan bod. De geïnterviewde jongens hebben het zowel over gamen op zich als over waarom ze precies gamen: het sociale aspect met (online) vrienden, zich afreageren, afleiding vinden, enz. J., 15 jaar (M): Gamen kan ik toch echt niet missen. Se., 13 jaar (M): Voor mij is gamen ook zalig. Als ik kwaad ben, ga ik Call of Duty spelen, zo meer je afreageren. M., 17 jaar (M): Gamen. Ik speel ook graag eens een spelleke op de computer. Euh ja, da s ook weer een deel van ontspanning en zo... Waardoor de stress van school er een beetje af gaat. Vooral bij de examens. Gewoon eens goed kunnen lachen, dat vinden enkele geïnterviewde jongeren onontbeerlijk in hun leven. Lo., 17 jaar (V): Ja gewoon, ik vind een dag niet gelachen is een dag niet geleefd. Want lachen is wel iets héél belangrijks en van het moment dat dat niet meer lukt, dan is er iets fout en dan... Allee, ook bij mij, als ik heel serieus ben en ik kan niet lachen, dan weet iedereen dat er iets fout is en vandaar dat ik dat héél belangrijk vind.

24 24 Uit het kwalitatief onderzoek blijkt ook dat jongeren betekenis vinden in creatief bezig zijn, naar muziek luisteren en uitgaan. Ze kunnen zich er ook mee ontspannen. D., 17 jaar (V): Ge kunt daar echt uw emoties in kwijt. Dat is ook een manier van relativeren, denk ik. (schilderen, n.v.d.r.) Lo., 17 jaar (V): Ja, soms, als ik rustig op het gemak bezig ben met iets creatiefs, dan ben ik weg van de wereld en dan is alles leuk. R., 17 jaar (M): Nee, ik zou niet kunnen leven zonder muziek. C., 18 jaar (V): Festivals ook, gewoon als je dan je favoriete groep ziet of zo, dat is ook wel... [...] Ja, ook weer vrij [...] Eén jongere heeft het over een ervaring op een festival en het gevoel van vrijheid dat ze daar ervaart, hoewel ze haar vrienden kwijt was, op krukken liep en het regende. Lo., 17 jaar (V): Ik liep op krukken toen en ik had ergens iets aan mijn teen. En ik sliep bij vrienden maar die vrienden was ik altijd kwijt. En ik heb dus 3/4 van Pukkelpop alleen gedaan. Door de wei geslenterd en zo... En ik vond dat gewoon zalig zo. Dat was zo rustig, zo... Gewoon: niks moet, alles kan. En ja, gewoon ervan genieten. We merkten via de interviews dat alcohol- en/of druggebruik voor enkele jongeren samenhangt met uitgaan. Ze benoemen dit als een belangrijk aspect van hun leven. M., 17 jaar (M): Ja, ik vind eigenlijk het leukste van drinken dat ge dan geen schaamte hebt. Gij durft meer dinges te zeggen en zo. Als gij anders nieuwe mensen leert kennen, dan durft gij er niet mee te spreken en zo. Dan staat ge keistil, gewoon eigenlijk als een plant. Dus als ik drink, dan durf ik gewoon spreken. M., 17 jaar (M): Euh, een topdag? (denkt na) De eerste keer dat ik had gedronken. Hoewel voor deze jongeren het sociale aspect van drinken of van drugs gebruiken belangrijk is, bestempelen anderen het als iets wat ze vooral doen wanneer ze alleen zijn of afleiding zoeken. B., 15 jaar (V): Omdat je dan heel de dag inspanningen hebt moeten doen en nog niks van rust of tijd voor jezelf hebt gehad. Dan heb je dat echt wel, rustig in je bed. (na haar sport zoekt ze rust door wiet te gebruiken, n.v.d.r.) R., 17 jaar (M): Alcohol, soms hebt ge da weleens nodig. [...] Da ge dan aangeschoten zijt. Da vind ik het plezantste deel. Da s zo anders uw gedachten verzetten. R., 17 jaar (M): Ge kunt smoren als ge eens niet wilt nadenken. Jongeren en hun gsm, ze lijken soms onafscheidelijk. Sommige jongeren gaan hier ook zelf mee akkoord. Het is wel opvallend dat slechts 9,8 procent van de bevraagde jongeren in de enquête aangeeft dat ze er belang aan hechten om de nieuwste smartphone te hebben. B., 15 jaar (V): Ja, mijn gsm, hé. Als ik dat niet had, dan zou ik zot worden. Reizen heeft ook een belangrijke functie in het leven van jongeren, leren we uit het kwalitatief onderzoek. Als ze het hebben over reizen, spreken ze met enorm veel enthousiasme. Ze proberen als het ware de sfeer over te brengen die ze voelen als ze op reis zijn. Ti., 16 jaar (M): Als ik op vakantie ben, dan ben ik precies van de wereld en dat is leuk omdat je dan niet op de hoogte bent van wat er gebeurt en zo. Je kunt eigenlijk gewoon tot rust komen en dan voel ik me geweldig. In deze context benoemen jongeren in de interviews ook de natuur als bron van zingeving. Geen enkele jongere vertelt hier iets over in verband met de thuisomgeving. Ze halen het wel aan als het over reizen of kampen gaat.

25 25 PIt stop St., 13 jaar (M): Prachtig, dus je ging langs smalle paadjes door de heuvels waar dan een stroom, een beek naast liep, over bruggetjes die eruitzagen alsof ze konden inzakken, over stromingen, beken, het landschap was ongelofelijk, op de toppen van die bergen lag sneeuw. Ja, dat was echt... En ook, nu, omdat dat zo recent is, dat dat nog als een van de beste momenten in mijn leven staat [...] Dat was echt iets heel speciaals. [...] Ja, dit is het leven, dacht ik hé. Tij., 16 jaar (M): Dan voel ik mij echt gelukkig als ik daar ben. Die bergen, en als ik op de sneeuw sta ja, dan ben ik echt gelukkig. Jongeren vinden het ten slotte belangrijk om het financieel comfortabel te hebben. In het kwalitatief onderzoek benoemen jongeren dan ook, conform de resultaten van het kwantitatief onderzoek, een goede job als iets instrumenteels: het voorziet hen van geld. M., 17 jaar (V): Dat je bijvoorbeeld een job kunt krijgen in de verzorging of zo, of een diploma krijgen. En daarmee kun je dan werken. [...] Dan komt er geld binnen, dan kun je jezelf onderhouden, je appartement betalen, water, gas en elentrik en zo. We vergeleken ook hoe de jongeren van elkaar verschillen die het hoogst en het laagst scoren op deze dimensie. Hiervoor werden alleen de 1 procent jongeren die het hoogst en de 1 procent jongeren die het laagst scoren op deze dimensie geselecteerd. (Voor meer uitleg hierover: zie het hoofdstuk Methodologie.) Als we kijken naar de jongeren die het hoogst scoren op de fysische dimensie, zien we in de tabel: Vooral de 16- en 17-jarigen zijn vertegenwoordigd: respectievelijk 27,2 en 32,6 procent. De gemiddelde leeftijd is 16,43 jaar. De geslachtsverdeling is ongeveer gelijk: 52,2 procent jongens en 47,8 procent meisjes. Verhoudingsgewijs zijn vooral jongeren uit het tso vertegenwoordigd in deze categorie (4,7 procent). (Let wel dat het aantal respondenten uit bso en buso sowieso verhoudingsgewijs laag ligt.) In procentuele vertegenwoordiging is vooral de verhouding tussen gelovige en niet-gelovige jongeren opvallend: respectievelijk 64,1 en 35,9 procent. C., 18 jaar (V): Voor niks gaat de zon op. Ik vind ook... geld vind ik echt belangrijk. Ik ga niet akkoord met de uitspraak geld maakt niet gelukkig.

26 26 Valide percentage Laagste score (n = 84) Hoogste score (n = 92) Laagste score (n = 84) Hoogste score (n = 92) Laagste score (n = 84) Hoogste score (n = 92) Leeftijd 14 jaar 15 jaar 16 jaar 17 jaar 18 jaar Geslacht Jongen Meisje Studierichting Aso Tso Bso Buso Ontbrekend Religie/geloof Katholiek Moslim Protestants Niet gelovig Andere

27 27 PIt stop Wanneer we ook afzonderlijk kijken naar de jongeren die het laagst scoorden op de fysische dimensie zien we het volgende. De meerderheid bestaat uit 17-jarigen (41,7 procent). Voornamelijk meisjes hechten weinig waarde aan het fysische: 57,1 procent. De gemiddelde leeftijd is 16,49 jaar. Vooral aso-jongeren scoren laag: 56,6 procent. Voornamelijk katholieke jongeren en nietgelovigen scoren laag: respectievelijk 48,8 en 41,7 procent. In deze fysische dimensie van zingeving merken we dat de jongeren die het hoogst scoorden, in vergelijking met degene die laagst scoorden, vooral belang hechten aan: Afleiding zoeken tijdens moeilijke momenten (96,7 procent) Leuke dingen doen (98,9 procent) Plezier en genot vinden in een relatie (97,8 procent) Hun uiterlijk (91,3 procent) Veel geld verdienen (88 procent) Dieren (85,9 procent) Een gezonde levensstijl (8,4 procent) De nieuwste smartphone hebben wordt door een minderheid van de jongeren aangegeven als inspirerend: 33,7 procent. Fysische dimensie Niet akkoord Neutraal Akkoord Laagst Hoogst Laagst Hoogst Laagst Hoogst Als ik het moeilijk heb, dan zoek ik afleiding In mijn vrije tijd doe ik vooral dingen waar ik plezier uit haal Als ik later een job heb, wil ik vooral veel geld verdienen In een liefdesrelatie zoek ik vooral plezier en genot Ik vind het belangrijk om de nieuwste smartphone te hebben Ik ben bezig met een gezonde levensstijl

28 28 Fysische dimensie Niet akkoord Neutraal Akkoord Laagst Hoogst Laagst Hoogst Laagst Hoogst Ik vind mijn uiterlijk belangrijk Dieren maken mij gelukkig (zie ook tabellen 5.1 en 5.2 in bijlage) Als we vervolgens de persoonlijkheidskenmerken erbij halen, zien we dat de jongeren die het hoogst scoren op de fysische dimensie in vergelijking met jongeren die het laagst scoren op deze dimensie vaker: een goede vriendenkring hebben; vertrouwen hebben in anderen; graag bij anderen zijn; een positieve kijk op het leven hebben; initiatief en risico s nemen; zichzelf de moeite waard vinden; goed kunnen relativeren; eerst nadenken voor ze handelen; de behoefte hebben om de wereld te overtuigen van hun ideeën. Ten slotte zien we dat jongeren die het laagst scoren op deze dimensie in vergelijking met jongeren die het hoogst scoorden op deze dimensie: minder vaak vertrouwen hebben in anderen; vaker graag alleen zijn; vaker een minder positieve kijk op het leven hebben; minder vaak initiatief en risico s nemen; zich minder vaak de moeite waard vinden. Laagste score Hoogste score Goede vriendenkring Vrienden van eigen leeftijd Jongere vrienden Oudere vrienden Vertrouwen in anderen Graag alleen zijn Graag bij anderen zijn Zich soms eenzaam voelen Betrouwbaar zijn Een positieve kijk hebben op het leven Beïnvloedbaar zijn Initiatief nemen Risico s nemen Zichzelf de moeite waard vinden Goed relativeren Zich snel zorgen maken Eerst nadenken voor ze iets doen De wereld overtuigen van hun ideeën (zie ook tabel 5.9 in de bijlagen.)