^ provincie groningen

Transcriptie

1 Gedeputeerde Staten ^ provincie groningen De Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties De heerdr. R.H.A. Plasterk Postbus EA DEN HAAG Datum Documentnr. Dossiernummer Behandeld door Telefoonnummer Antwoord op Bijlage Onderwerp 2 O JUNI Ü55824/25/A.15 K3632 D. Meijering-Klaren (050) Zienswijze op herindelingsadvies gemeenten Grootegast, Leek, Marum en Zuidhorn (Westerkwartier) Geachte heer Plasterk, Hierbij zenden wij u het herindelingsadvies tot vrijwillige samenvoeging van de gemeenten Grootegast, Leek, Marum en Zuidhorn. Op 18 mei 2017 heeft de raad van de gemeente Winsum en op 24 mei 2017 hebben de raden van de vier voornoemde gemeenten het herindelingsadvies vastgesteld en aan ons college aangeboden. Volledigheidshalve hebben wij de gelijkluidende raadsbesluiten bijgevoegd. Het herindelingsadvies is gericht op een samenvoeging van de gemeenten Grootegast, Leek, Marum en Zuidhorn per 1 januari De voorgestelde naam van de nieuw te vormen gemeente is Westerkwartier. Dit herindelingsvoorstel is procedureel verbonden aan de beoogde herindeling van de gemeenten Bedum, De Marne, Winsum en Eemsmond (Het Hogeland), eveneens per 1 januari 2019, vanwege de beoogde overgang van het gebied van de woonplaatsen Ezinge, Feerwerd en Garnwerd, dat nu behoort tot de gemeente Winsum, naar de nieuw te vormen gemeente Westerkwartier. Om die reden maakt de gemeente Winsum formeel ook deel uit van de Arhi-procedure van de gemeenten Grootegast, Leek, Marum en Zuidhorn. Het herindelingsadvies, inclusief onze zienswijze, tot samenvoeging van de gemeenten Bedum, De Marne, Winsum en Eemsmond (Het Hogeland), zullen wij u binnenkort toezenden. Wij beoordelen de vrijwillige samenvoeging van de gemeenten Grootegast, Leek, Marum en Zuidhorn als positief ln het vervolg van deze brief geven wij aan hoe wij tot dit oordeel zijn gekomen. 1. Versterking lokaal bestuur Het onderhavige voorstel tot vrijwillige samenvoeging van de gemeenten Grootegast, Leek, Marum en Zuidhorn kan niet worden losgezien van de context van het provincie brede proces tot vernieuwing van de bestuudijke organisatie in de provincie Groningen. Onderdeel van dat proces behelst versterking van het lokaal bestuur in onze provincie. In onze provincie zijn de Groninger gemeenten al enige jaren bezig met een oriëntatie op de vraag hoe zij hun bestuurskracht kunnen versterken en wat dat betekent voor hun bestuudijke toekomst De meeste Groninger gemeenten hebben in de periode hun bestuurskracht laten onderzoeken. Vervolgens hebben de gemeenten geprobeerd geconstateerde en venwachte bestuurskrachtproblemen te ondervangen door middel Martinikerkhof JG Groningen Sint Jansstraat JN Groningen Postbus AP Groningen Telefoon lnfo@provinciegroningen.nl De provincie Groningen werkt volgens normen die zijn vastgelegd In een handvest voor dienstverlening. Dit tiandvest vindt u op onze website of kunt u opvragen bij de afdeling Bestuur, Juridische Zaken & Communicatie: BTW: NL B01 / KvK: / IBAN: NL84 ABNA / BIC: ABNANL2A

2 van intergemeentelijke samenwerking in zogeheten clusters. In 2012 hebben de meeste Groninger gemeenten deze clustersamenwerking geëvalueerd. Mede op basis van de uitkomsten van dit proces hebben de gemeenten actief inbreng geleverd aan de 'Visitatiecommissie Bestuurlijke Toekomst Groningen' (commissie Jansen), die was ingesteld door de provincie samen met de Vereniging van Groninger Gemeenten (VGG) om te komen tot voorstellen tot vernieuwing van de bestuurlijke organisatie en bestuurscultuur in Groningen. Op 28 februari 2013 presenteerde de commissie Jansen het advies getiteld 'Grenzeloos Gunnen'. De Visitatiecommissie concludeerde dat de huidige en toekomstige maatschappelijke en sociaaleconomische opgaven in onze provincie vragen om versterking van het lokaal bestuur door middel van bestuudijke opschaling van de Groninger gemeenten. De commissie adviseerde onder meer de samenvoeging van de gemeenten Grootegast, Leek, Marum en Zuidhorn tot een nieuw te vormen gemeente 'Westerkwartier'. In reactie op het advies 'Grenzeloos Gunnen' gaf het college van Gedeputeerde Staten aan het van groot belang te vinden dat de gemeenten in onze provincie in goed onderling overteg en in afstemming met elkaar een gewenst perspectief op hun bestuurlijke organisatie ontwikkelden. 2. Totstandkoming herindelingsadvies Na het verschijnen van het advies 'Grenzeloos Gunnen' hebben de raden van de gemeenten Grootegast, Leek, Marum en Zuidhorn zich in het voorjaar van 2013 in principe uitgesproken vóór de vorming van een nieuwe gemeente in het Westerkwartier. De raad van Marum heeft als enige destijds daaraan geen voorwaarden gesteld; de overige drie betrokken raden hebben wel enige voorwaarden gesteld, te weten: - een verkenning naar de herindelingsvariant Grootegast, Marum, Zuidhorn, De Marne en Winsum, en eventueel Leek (raadsmotie Zuidhorn d.d. 27 mei 2013); - verkenning naar de herindelingsvariant met de Drentse gemeente Noordenveld (raadsbesluit Leek d.d. 22 mei 2013); - het gebied van het Nationaal Landschap Middag-Humsterland zou onderdeel moeten worden van de gemeente Zuidhorn dan wel haar rechtsopvolger (raadsbesluit Grootegast d.d. 14 mei 2013 en unaniem aangenomen raadsmotie Zuidhorn d.d. 27 mei 2013); - verduidelijking van de rol en positie van de provincies in de komende periode, waaronder de taken en bevoegdheden van provincies (raadsmotie Zuidhorn d.d. 27 mei 2013); - onderzoek naar de financiële positie en risico's van de gemeenten (raadsbesluit Grootegast 14 mei 2013 en raadsmotie Zuidhorn d.d. 27 mei 2013). De verkenningen onder de eerste twèè gedachtestreepjes en het onderzoek als genoemd onder het laatste gedachtestreepje zijn uitgevoerd. De verkenning met öe gemeenten De Marne en Winsum heeft niet geleid tot een alternatieve herindelingsvariant, omdat deze gemeenten kozen voor een herindelingsproces met een oriëntatie op Noord-Groningen. Ook de verkenning van de gemeente Leek naar een bredere herindeling met de Drentse gemeente Noordenveld leverde geen resultaat op. Het genoemde onder het vierde gedachtestreepje is door de provincie Groningen samen met de Vereniging van Groninger Gemeenten (VGG) opgepakt in het traject 'Opgaven, rollen en taken van de provincie Groningen en Groninger gemeenten'. De vier betrokken gemeenten hebben vervolgens, ieder op basis van een eigen proces en tijdpad, de noodzaak tot herindeling conform het advies van de commissie Jansen onderschreven. In november 2015 hebben de betrokken raden het principebesluit genomen tot een herindeling per 1 januari Grenswijziging Middag-Humsterland Het Nationaal Landschap Middag-Humsterland (5.344 ha), dat wordt gekenmerkt door een uniek cultuurhistorisch wierdenlandschap, is sinds de gemeentelijke herindelingen van 1 januari 1990 verdeeld over twee Groninger gemeenten: de woonplaatsen Oldehove, Niehove, Saaksum en Den Ham behoren tot de gemeente Zuidhorn en de woonplaatsen Ezinge, Feerwerd en Garnwerd behoren tot de gemeente Winsum. In het bijzonder in de gemeente Zuidhorn bestond een diep gekoesterde wens om het Nationaal Landschap Middag-Humstedand in één nieuw te vormen gemeente onder te brengen. De gemeenten Winsum en Zuidhorn hebben in hun coalitieakkoorden opgenomen dat de inwoners van het betrokken gebied ingeval van een herindeling zich via een inwonersraadpleging uit konden spreken over de vraag of het gehele Middag-Humsterland aan de nieuw te vormen gemeente Het Hogeland (Bedum, De Marne, Winsum en Eemsmond) of Westerkwartier zou moeten worden toegevoegd. In november 2016 hebben de gemeenten Winsum en Zuidhorn in gezamenlijkheid een raadpleging gehouden onder de inwoners van Middag-Humsterland. De uitkomst van de raadpleging was dat een ruime meerderheid van 76% vindt dat het gebied na de herindeling in een gemeente moet komen, waarvan 92% de voorkeur geeft

3 aan de nieuw te vormen gemeente Westerkwartier. De raden van de gemeenten Winsum en Zuidhorn hebben op 6 resp. 7 december 2016 ingestemd met deze grenswijziging en met de beoogde nieuwe buitengrens voor Middag-Humstedand. Daarbij wordt de grens van de voormalige gemeente Ezinge als de nieuwe gemeentegrens tussen de beide toekomstige gemeenten Westerkwartier en Het Hogeland gehanteerd en gaan de woonplaatsen Ezinge, Feerwerd en Garnwerd (en het daarbij behorende buitengebied) van de gemeente Winsum op de beoogde datum van herindeling van 1 januari 2019 over naar de nieuwe gemeente Westerkwartier. De beoogde nieuwe buitengrens tussen de gemeenten Westerkwartier en Het Hogeland wordt gevormd door het midden van het Reitdiep. Het aantal inwoners dat van de gemeente Winsum overgaat naar de nieuw te vormen gemeente Westerkwartier bedraagt (peildatum 1 januari 2017). Gelet op het voorstel tot toevoeging van de woonplaatsen Ezinge, Feerwerd en Garnwerd aan de nieuw te vormen gemeente Westerkwartier, maakt de gemeente Winsum formeel ook deel uit van de Arhi-procedure van de vier betrokken gemeenten. Producties en termijnen van de herindelingsprocedures voor de nieuw te vormen gemeenten Het Hogeland en Westerkwartier zijn daarom op elkaar afgestemd en de raad van de gemeente Winsum heeft op 18 mei 2017 eveneens het herindelingsadvies voor de nieuwe gemeente Westerkwartier vastgesteld. 3. Toets aan Beleidskader gemeentelijke herindeling ln het Beleidskader gemeentelijke herindeling van 28 mei 2013 worden vijf criteria genoemd, waaraan herindelingsvoorstellen dienen te worden getoetst. Hieronder geven wij per criteria aan hoe wij deze voor het voorstel tot samenvoeging van de gemeenten Grootegast, Leek, Marum en Zuidhorn beoordelen Draagvlak a. Lokaal bestuurlijk Op 16 januari 2017 hebben de raden van Grootegast, Marum en Zuidhorn in meerderheid en de raad van Leek unaniem het herindelingsontwerp vastgesteld. Op 24 mei 2017 hebben de vier betrokken raden het herindelingsadvies vastgesteld. De raden van de gemeenten Leek en Zuidhorn (15 voor, 2 afwezig) deden dit unaniem en de raden van Grootegast (10 voor, 5 tegen) en Marum (13 voor, 2 tegen) met grote meerderheid. Wij stellen hiermee vast dat de beoogde henndeling kan rekenen op breed bestuudijk draagvlak in de vier gemeenten. b. Regionaal ln de periode van de terinzagelegging van het herindelingsontwerp zijn alle omliggende gemeenten uitgenodigd een zienswijze te geven. Er is een positieve reactie ontvangen van de gemeenten Achtkarspelen, Bedum, De Marne, Opsterland en Smallingedand. Het regionaal draagvlak voor het onderhavige herindelingsvoorstel beoordelen wij als ruim voldoende. c. Maatschappelijk Na de presentatie van het rapport 'Grenzeloos Gunnen' (28 februari 2013), zijn Grootegast, Leek en Zuidhorn actief met inwoners in gesprek gegaan over de bestuurlijke toekomst van deze gemeenten. De gemeente Marum was daar al eerder (in 2011) mee gestart. Uit de gesprekken, enquêtes, bijeenkomsten enz. bleek een groot deel van de inwoners voorstander te zijn van een herindeling boven andere vormen ter versterking van de lokale bestuurskracht Nadat de gemeenten in november 2015 besloten tot herindeling, zijn diverse activiteiten ontplooid om de inwoners van de toekomstige gemeente te informeren en te betrekken bij de voorbereiding. Dit gebeurde zowel in informerende zin (herindelingswebsite en informatievoorziening via diverse andere media) als in interactieve zin (enquêtes, inwonersavonden en online burgerpanel). Het herindelingsonbwerp heeft van 23 januari tot en met 20 maart 2017 ter inzage gelegen. Op het herindelingsontwerp zijn 12 zienswijzen door inwoners ingediend en één zienswijze door een vertegenwoordiging van inwoners. De reacties betroffen met name de aanleiding voor de herindeling, de betrokkenheid en communicatie, en zorgen over de gevolgen van de herindeling (lastenverzwaring, eigenheid van dorpen, dienstverlening, afstand tot het bestuur). Enkele inwoners waren kritisch over de vraagstelling voor de inwonersraadpleging over de bestuudijke toekomst van Middag-Humsterland.

4 Alles overziende, constateren wij dat de noodzaak en meenwaarde van de voorgestelde herindeling door veel inwoners van de vier gemeenten wordt herkend en op een breed maatschappelijk draagvlak kan rekenen. Hetzelfde kan gezegd worden van het maatschappelijk draagvlak onder de inwoners voor de overgang van het gebied van de woonplaatsen Ezinge, Feerwerd en Garnwerd naar de nieuw te vormen gemeente Westerkwartier. Inhoudelijk beoordelen wij het als positief dat de gebiedsopgaven en overige opgaven in het gebied van het Nationaal Landschap Middag-Humstedand in één bestuudijke hand terecht komen Interne samenhang/dorps- en kernenbeleid Samenhang tussen de gemeenten Grootegast Leek, Marum en Zuidhorn en de voormalige gemeente Ezinge is vanuit de geschiedenis aanwezig: de gemeenten behoren van oudsher tot het gewest 'Westerkwartier' en heeft met het Reitdiep als natuurlijke grens en de geografische grenzen met Friesland en Drenthe, altijd een duidelijke afbakening gehad. De nieuw te vormen gemeente beslaat ongeveer hetzelfde gebied als de gelijknamige regio in de 16e eeuw. Maar ook qua structuurkenmerken lijken de vier huidige gemeenten op elkaar. De vier betrokken gemeenten hebben de ambitie geformuleerd om de dienstvedening in de nieuwe gemeente dichtbij inwoners te organiseren (op dorpsniveau) en te gaan werken met dorpscoördinatoren. Over de invulling van de dienstverleningsopgaven wordt nagedacht samen met onder andere dorpsverenigingen. Wij concluderen dat de nieuw te vormen gemeente een sterke en historische interne samenhang heeft. De nieuwe gemeente Westerkwartier wil de nabijheid die er nu is tussen de gemeenten en de dorpen borgen en daar nog een schepje bovenop doen. Wij vinden het bemoedigend dat de gemeenten nog ditjaar starten met een cursus die inwoners de gelegenheid biedt om kennis te maken met de lokale politiek en de mogelijkheden om hierin actief te worden. Ook hetgeen opgenomen is in de strategische visie op de nieuwe gemeente, geeft ons het vertrouwen dat inwoners ruimte, mogelijkheden en het vertrouwen krijgen om invloed uit te oefenen op de leefbaarheid in hun direct omgeving Bestuurskracht De vier gemeenten zijn tot het oordeel gekomen dat zij in de nabije toekomst voor grote opgaven - op onder meer het gebied van het sociaal domein, economie en werkgelegenheid - staan en dat dit vraagt om een duurzame versterking van hun bestuurskracht Grootegast, Marum, Leek en Zuidhorn werken op veel terreinen al intensief samen, waarbij ook ambtelijke expertise wordt uitgewisseld door middel van het uitlenen van personeel. Intergemeentelijke samenwerking kent echter haar beperkingen en grenzen. Een nadeel van gemeenschappelijke regelingen is dat de betrokken raden op een grotere afstand staan van beleidsvorming en taakuitvoering. Meerwaarde van de voorgestelde herindeling is het bundelen van kennis, capaciteit en middelen ter versterking van de ambtelijke slag- en uitvoeringskracht De fusie biedt bovendien mogelijkheden tot doorontwikkeling van functies, om een nieuwe organisatie te creëren waarin enerzijds ruimte is voor specialisatie en ontwikkeling van talent en anderzijds voor nieuwe werkwijzen en herstructurering. Wij onderschrijven de opvatting van de gemeenten dat met de voorgenomen herindeling een bestuurskrachtige gemeente ontstaat die voldoende robuust is om de inhoudelijke opgaven van deze tijd goed adequaat uit te kunnen voeren en tegelijkertijd vanuit betrokkenheid dicht bij de inwoner kan staan. De - in het herindelingsadvies opgenomen - strategische visie vormt daartoe een goede basis Evenwichtige regionale verhoudingen en duurzaamheid Samenvoeging van de gemeenten Grootegast Marum, Leek en Zuidhorn draagt bij aan evenwichtiger regionale bestuurlijke verhoudingen. Met het perspectief van bestuurlijke opschaling in (vrijwel) de gehele provincie Groningen, ontstaat een beter evenwicht tussen de nieuwe, opgeschaalde gemeenten. Qua schaalgrootte is de nieuwe gemeente Westerkwartier met ruim inwoners vergelijkbaar met de nieuwe gemeente Midden- Groningen, die ontstaat per 1 januari 2018, waarmee aan weerszijden van de stad Groningen twee gelijkwaardige gemeenten ontstaan. De aangrenzende Groninger gemeenten De Marne en Winsum zijn eveneens betrokken in een herindelingsproces. De nieuwe gemeente Westerkwartier vormt geen belemmering voor de ontwikkeling van omliggende gemeenten. Door de herindeling zal het aantal samenwerkingsverbanden afnemen, al zal samenwerking met andere overheden en partners nodig blijven. Met de Drentse gemeente Noordenveld hebben de vier gemeenten afgesproken dat samenwerking vanuit inhoudelijke opgaven en gegeven de wederzijdse maatschappelijke oriëntatie van inwoners tot stand komt. De duurzaamheid van een nieuw te vormen gemeente wordt in onze opvatting, bepaald door haar bestuurskracht in relatie tot de huidige en toekomstige lokale en regionale opgaven, taken en eigen ambities. Wij hebben er vertrouwen in dat de nieuw te vormen gemeente voor een lange periode in staat zal zijn haar

5 '3 L lokale opgaven, wettelijke taken en eigen ambities in zelfstandigheid adequaat kan vervullen. De nieuw te vormen gemeente is tevens duurzaam, omdat zij goed past binnen de brede ontwikkeling van bestuudijke opschaling in de provincie Groningen. Conclusie Wij delen de conclusie van de vier gemeenten dat de nieuw te vormen gemeente Westerkwartier voldoet aan de criteria van het Beleidskader gemeentelijke herindeling: er is breed (lokaal bestuurlijk, regionaal en maatschappelijk) draagvlak voor de herindeling, de nieuwe gemeente draagt positief bij aan evenwichtiger regionale verhoudingen, de bestuurskracht is toekomstbestendig en de interne samenhang / dorps- en kernenbeleid zijn geborgd. 4. Toets aan provinciale criteria Naast de criteria van het Beleidskader gemeentelijke herindeling, heeft de provincie Groningen een drietal aanvullende criteria geformuleerd, waaraan herindelingsvoorstellen worden getoetst. Deze criteria zijn opgenomen in Bijlage 1, behorende bij de 'Visie op de bestuurlijke organisatie van de provincie Groningen' van 2 juli 2013, zoals vastgesteld door Provinciale Staten op 25 september Nodale principe Het nodale principe gaat over de oriëntatie van inwoners op voorzieningen of stedelijke kernen en de nog levende cultuurhistorische verbanden in het gebied. Wij onderschrijven de conclusie van de gemeenten dat de nieuwe gemeente zal worden gekenmerkt door betrokken en levendige dorpen in een cultuurhistorisch samenhangend gebied. Ofschoon de nieuwe gemeente niet beschikt over stedelijke kernen - waarbij Groningen en Drachten op relatief korte afstand liggen - beschikken meerdere kernen over een breed aanbod aan voorzieningen (winkels, sport en recreatie, horeca en bedrijven) die voor het gehele gebied toegankelijk en bereikbaar zijn Schaalniveau De schaal van de nieuw te vormen gemeente past niet alleen goed binnen de regionale bestuurlijke ontwikkelingen in de provincie Groningen of vanwege de cultuurhistorische samenhang van de streek Westerkwartier. De gekozen schaal is ook passend vanwege de opgaven die de vier gemeenten gemeenschappelijk hebben op het gebied van behoud van landschappelijke kwaliteiten, levendige dorpen en goede voorzieningen alsmede de gezamenlijke ambitie bij het uitvoeren van taken op het sociaal domein, woningbouwopgaven en groeimogelijkheden voor recreatie en toerisme. 4.3 Gebiedsopgaven en/of kansen door transport-logistieke assen De nieuwe gemeente kent met name in de oost-west verbinding belangrijke ontwikkelassen langs de A7, de spoorwegverbinding Groningen-Leeuwarden en N355 (Groningen-Leeuwarden). Een belangrijke noordzuidverbinding is de N388 tussen Zoutkamp en de aansluiting op de A7 bij Boerakker. Deze verbindingsassen zorgen voor samenhang binnen het Westerkwartier en bieden kansen voor brede (bedrijfsmatige) ontwikkeling op plaatsen waar dat passend is. Waar nodig en mogelijk zal op de schaal van de nieuwe gemeente worden geïnvesteerd in verbetering van de verbinding, per openbaar vervoer en over de weg, tussen de kernen Leek en Zuidhorn. Conclusie De vorming van een nieuwe gemeente Westerkwartier voldoet aan de drie voorgaande criteria. 5. Financiële aspecten ln aansluiting op hoofdstuk 8 'Financiën' van het herindelingsadvies Westerkwartier merken wij, in onze hoedanigheid als financieel toezichthouder, het volgende op. Het besluit tot herindeling van de gemeenten Grootegast, Leek, Marum en Zuidhorn is niet primair genomen om financiële redenen. Wij zien de financiële positie niettemin wel als één van de belangrijke pijlers voor de nieuw te vormen gemeente Westerkwartier. Wij zijn dan ook van oordeel dat een (beknopte) beschouwing over de financiële positie van de vier betrokken gemeenten en de nieuw te vormen gemeente niet mag ontbreken in onze zienswijze. Met het vaststellen van het herindelingsadvies door de raden op 16 januari 2017 staan de betrokken gemeenten onder preventief begrotingstoezicht op grond van artikel 21 van de Wet algemene regels herindeling. Dit betekent concreet dat door ons aan te wijzen besluiten van de colleges en raden onze (voorafgaande) goedkeuring behoeven. Zo wordt voorkomen dat de huidige gemeenten uitgaven doen (of nalaten) die nadelig

6 kunnen zijn voor de nieuw te vormen gemeente. Wij hebben de gemeenten hierover bij brief van 31 januari 2017 geïnformeerd. Op basis van het door ons uitgeoefende financiële toezicht op grond van de Gemeentewet over de afgelopen jaren constateren wij dat de vier betrokken gemeenten een sober en degelijk financieel beleid voeren. Waar nodig worden tijdig maatregelen genomen om blijvend met een structureel sluitend budget te kunnen werken. Dit beleid heeft de afgelopen jaren zonder uitzondering geleid tot structureel en reëel sluitende (meerjarenjbegrotingen van de vier gemeenten. Op grond daarvan hebben wij deze gemeenten de afgelopen jaren onder het repressieve begrotingstoezicht kunnen plaatsen. Op basis van de door de gemeenten in hun begrotingen voor het jaar 2017 gepresenteerde paragrafen "Weerstandsvermogen en risicobeheersing" kan worden geconstateerd dat de gemeenten Grootegast Marum en Zuidhorn over een positief weerstandsvermogen beschikken. Voorde gemeente Leek moet worden geconstateerd dat het weerstandsvermogen zich onder het gewenste peil bevindt (ratio 1). Deze gemeente heeft, ter verbetering van de betreffende ratio, in december 2015 de nota "Risicomanagement en Weerstandsvermogen gemeente Leek 2016" vastgesteld en daarin maatregelen aangekondigd op grond waarvan het weerstandsvermogen naar een voldoende niveau kan groeien. Blijkens de (concept-)rekening over het jaar 2016 groeit het weerstandsniveau inmiddels naar een nagenoeg voldoende niveau (ratio 0,99). Op grond van de concept Kadernota stijgt de ratio van het weerstandsvermogen naar 1,02 en is daarmee van een voldoende niveau. Met betrekking tot de, in de gemeentebegrotingen 2017 opgenomen, financiële kengetallen (schuldquote, solvabiliteit grondexploitatie, structurele exploitatieruimte en belastingcapaciteit) merken wij het volgende op. De kengetallen, zoals die door de gemeenten Grootegast, Marum en Zuidhorn zijn becijferd, resulteren (binnen de beschouwde termijn) in een laag tot gemiddeld risicoprofiel. De kengetallen van deze gemeenten geven geen aanleiding tot op- of aanmerkingen. Met betrekking tot de gemeente Leek moet worden geconstateerd dat de financiële kengetallen wijzen op een hoog risicoprofiel. De kengetallen worden fors beïnvloed door de omstandigheid dat deze gemeente de afgelopen jaren stevig heeft geïnvesteerd in de grondexploitaties. Dit in het kader van de regiovisie Groningen-Assen. Door de economische crisis zijn de grondverkopen achtergebleven bij de prognoses. De gemeente Leek heeft de afgelopen jaren -stevige - maatregelen getroffen om de financiële risico's van de grondexploitatieproblematiek zoveel mogelijk in te perken. Daartoe heeft deze gemeente in juni 2013 een "Maatregelenpakket grondexploitaties en schuldpositie gemeente Leek" vastgesteld. Blijkens de ontwikkeling van de kengetallen werpt dit plan zijn vruchten af Inmiddels trekken de grondverkopen significant aan. Op basis daarvan mag een verdere en versnelde verbetering van de kengetallen inzake de schuldquote, de solvabiliteit en de grondexploitatie worden verwacht Conclusie Hoewel vanwege de nodige onzekerheden met betrekking tot maatschappelijke en economische ontwikkelingen op voorhand geen garantie kan worden gegeven over de toekomstige financiële positie van de nieuwe gemeente, menen wij, op basis van het vorenstaande, dat er een goede uitgangspositie bestaat voor de nieuwe gemeente om tot een duurzaam gezond financieel beleid te kunnen komen. 6. Tot slot Samenvattend, beoordelen wij de vrijwillige samenvoeging van de gemeenten Grootegast, Leek, Marum en Zuidhorn - inclusief de grenswijziging van het gebied van de woonplaatsen Ezinge, Feerwerd en Garnwerd - als positief en verzoeken u op basis van het herindelingsadvies en onze zienswijze een voorstel te doen voor een herindelingsregeling en dit voorstel te zenden aan de Ministerraad.

7 1.- Cs C _ f 1 < T O J i.j Tot slot verzoeken wij u een spoedige behandeling van het wetsvoorstel te bevorderen, opdat de beoogde herindeling van de vier gemeenten op 1 januari 2019 kan ingaan. Hoogachtend, Gedepufterde Staten van Groningen:, voorzitter., secretaris. Een afschrift van deze brief is verzonden aan de raden en colleges van de gemeenten Grootegast, Marum, Leek, Zuidhorn en Winsum alsmede aan Provinciale Staten.

8 Herindelingsadvies Gemeente Westerkwartier 2017 Grootegast Middag- Humsterland Marum Zuidhorn Leek

9 Inhoudsopgave 1. INLEIDING... Pagina AANLEIDING... Pagina ARGUMENTEN... Pagina HUIDIGE GEMEENTEN... Pagina GRENZEN VAN DE NIEUWE GEMEENTE... Pagina STRATEGISCHE VISIE... Pagina TOETSING AAN BELEIDSKADER EN PROVINCIALE CRITERIA... Pagina FINANCIËN... Pagina VERVOLGPROCES... Pagina 43 Bijlagen: 1. Logboek maatschappelijk draagvlak 2. Reactienota zienswijzen 3. Overzicht gemeenschappelijke regelingen 4. Detailkaarten voormalige gemeente Ezinge 5. Omgevingskaart buurgemeenten Westerkwartier H E R I N D E L I N G S A D V I E S G E M E E N T E W E S T E R K W A R T I E R

10 1. Inleiding Voor u ligt het herindelingsadvies voor de nieuw te vormen gemeente Westerkwartier. Dit is een bewerking van het herindelingsontwerp dat op 16 januari 2017 door de gemeenteraden van Grootegast, Leek, Marum, Winsum en Zuidhorn is vastgesteld. Het doel van dit document is tweeledig. 1. Aan de hand van een strategische visie stellen wij onze inwoners in staat om kennis te maken met de nieuwe gemeente Westerkwartier. 2. Het herindelingsadvies vormt de tweede formele stap in het herindelingsproces. Een aantal vaste elementen komt in het advies tot uitdrukking, waarmee het de toetssteen vormt voor achtereenvolgens het college van Gedeputeerde Staten, de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, de Ministerraad en de beide Kamers der Staten-Generaal, die allen vanuit een eigen rol het herindelingsadvies zullen beoordelen. Het herindelingsadvies gaat in op de aanleiding voor de herindeling en welk proces daaraan vooraf is gegaan. Daarnaast worden de argumenten voor de herindeling beschreven. Er wordt een beeld geschetst van de huidige gemeenten. Vervolgens komen de grenzen van de nieuw te vormen gemeente aan bod. Er is sprake van een wijziging ten opzichte van de huidige gemeentelijke buitengrenzen; de voormalige gemeente Ezinge (thans gelegen in de gemeente Winsum) wordt aan de nieuw te vormen gemeente Westerkwartier toegevoegd. Het Reitdiep vormt daarbij de gemeentegrens met de nieuw te vormen gemeente Hogeland. Kern van het herindelingsadvies vormt de strategische visie. Daarin wordt weergegeven hoe de gemeente Westerkwartier eruit zal zien. De raden hebben in het voorjaar van 2016 een kadernotitie vastgesteld, waarin kaders zijn opgenomen voor deze strategische visie. De kadernotitie geeft onze identiteit weer, onze kernwaarden en onze ambities voor de nieuwe gemeente. In de strategische visie is dit uitgewerkt. Het accent ligt vooral op: wat voor gemeente willen wij zijn? Hoe treden wij, aansluitend bij de Westerkwartierse identiteit, onze inwoners tegemoet? Met andere woorden: wat is het DNA van onze nieuwe gemeente Westerkwartier? De strategische visie is niet bedoeld om een antwoord te bieden op de beleidsvragen waar de nieuwe gemeente mee geconfronteerd wordt. Dat komt tot uitdrukking in onderliggende visies (beleidsinhoudelijk, maar bijvoorbeeld ook op het gebied van burgerparticipatie, organisatie en samenwerking). Het DNA dat in de strategische visie staat beschreven, is leidend voor die verdere visievorming. We willen dat ons DNA eruit springt. Daarom wijkt de strategische visie qua stijl af van de rest van het herindelingsadvies. Het advies vervolgt met de toetsing van de voorgestelde herindeling aan het Beleidskader gemeentelijke herindeling (28 mei 2013), dat de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties hanteert. Ook wordt getoetst aan drie aanvullende inhoudelijke criteria van de provincie Groningen. Middag-Humsterland Geografisch en landschappelijk maakt het Nationaal Landschap Middag-Humsterland in zijn geheel onderdeel uit van het Westerkwartier. Momenteel ligt dit landschap in twee gemeenten, Winsum en Zuidhorn. Deze gemeenten hebben uitgesproken de bestuurlijke toekomst van dit gebied tegen het licht te willen houden. Dit heeft geresulteerd in een volksraadpleging onder de inwoners van het gebied. De uitkomst van de volksraadpleging is door de raden van Winsum en Zuidhorn vastgesteld. Dat heeft geleid tot de voornoemde toevoeging van de voormalige gemeente Ezinge (bestaande uit de woonplaatsen Ezinge, Feerwerd en Garnwerd) aan de nieuw te vormen gemeente Westerkwartier. H E R I N D E L I N G S A D V I E S G E M E E N T E W E S T E R K W A R T I E R

11 Positie Winsum De gemeente Winsum neemt een bijzondere positie in bij dit herindelingsadvies. Winsum gaat voor het grootste gedeelte op in de ook per nieuw te vormen gemeente Hogeland. Het gedeelte dat naar het Westerkwartier gaat is relatief klein. De gemeente Winsum is daarmee formeel participant in de herindeling van het Westerkwartier, maar de focus van de gemeente Winsum (qua visie- en beleidsontwikkeling) ligt bij de gemeente Hogeland. De nadruk in dit advies ligt op sommige onderdelen dan ook meer op de gemeenten Grootegast, Leek, Marum en Zuidhorn, dan op de gemeente Winsum. Dat betekent niet dat de positie van de woonplaatsen Ezinge, Feerwerd en Garnwerd verschilt van de andere woonplaatsen in de toekomstige gemeente Westerkwartier. Bij de visie- en beleidsontwikkeling betrekken de Westerkwartiergemeenten (in goed overleg met Winsum) de genoemde dorpen. Communicatie met inwoners Een aantal inwoners is voor de zomer van 2016 meegenomen in de totstandkoming van dit advies. Dat is gebeurd door een concept van het herindelingsontwerp via internet openbaar te maken. Daarnaast is er een digitale enquête gehouden onder inwoners van de toekomstige gemeente. Ook zijn we met onze inwoners in gesprek gegaan door middel van een zogeheten W-500. In een tweetal avondbijeenkomsten hebben inwoners kunnen aangeven hoe zij tegen de aanstaande herindeling aankijken en welke thema s zij van belang vinden voor het verdere proces. Voorts worden de inwoners op de hoogte gehouden via nieuwsberichten in lokale kranten en via social media. Inwoners kunnen via een online burgerpanel ( meedenken met de plannen die voor de nieuwe gemeente worden ontwikkeld. Zienswijzen Het herindelingsontwerp dat in januari 2017 door de raden van Grootegast, Leek, Marum, Winsum en Zuidhorn is vastgesteld, heeft gedurende een periode van acht weken ter inzage gelegen Een ieder is in de gelegenheid gesteld om zienswijzen op het ontwerp in te dienen. In totaal zijn er veertien zienswijzen ingediend. Eén bij de gemeente Leek, één bij de gemeente Winsum en twaalf bij de projectsecretaris Herindeling. De zienswijzen worden besproken in een reactienota zienswijzen die bij dit advies is gevoegd als bijlage. H E R I N D E L I N G S A D V I E S G E M E E N T E W E S T E R K W A R T I E R

12 2. Aanleiding Wat is de aanleiding voor herindeling? De noodzaak tot vergroting van de bestuurskracht wordt door de vijf gemeenten al langere tijd onderkend. In 2008 hebben bestuurskrachtonderzoeken plaatsgevonden die ertoe hebben geleid dat de gemeenten Grootegast, Leek, Marum en Zuidhorn intensiever met elkaar zijn gaan samenwerken. Op initiatief van Vereniging van Groninger Gemeenten (VGG) en de provincie Groningen is de samenwerking in gemeentelijke clusters in 2012 onderzocht. Vervolgens heeft de Visitatiecommissie 'Bestuurlijke Toekomst Groningen', de commissie Jansen, provinciebreed onderzoek gedaan naar de bestuurlijke toekomst van de Groninger gemeenten. Dit heeft geresulteerd in het rapport 'Grenzeloos Gunnen'. De vier gemeenteraden in het Westerkwartier hebben in mei 2013 het rapport 'Grenzeloos Gunnen' besproken. De gemeenten hebben grote opgaven onder meer op het gebied van sociaal domein, economie en werkgelegenheid. Deze vragen om een grotere bestuurskracht en vormen de inhoudelijke aanleiding voor een herindeling. De gemeenten in het Westerkwartier zien de noodzaak tot herindeling en hebben hier alle vier een raadsbesluit over genomen in november De beoogde herindelingsdatum is 1 januari In hoofdstuk 4 staan de argumenten beschreven, die hebben geleid tot het besluit te gaan herindelen. Hieronder staat per gemeente kort beschreven hoe de keuze tot een herindeling tot stand is gekomen. 2.1 Grootegast In 2007 hebben de gemeenten Grootegast en Marum adviesbureau BMC onderzoek laten doen naar een gewenste samenwerkingsvariant. Beide colleges hebben op basis van dit rapport geconcludeerd (en de raden geadviseerd) een herindeling te verkiezen boven een vergaande samenwerking. Op 21 november 2007 heeft de raad van Grootegast dit advies overgenomen. De raad heeft daarbij toegevoegd het Westerkwartier als ideale vorm te beschouwen. Doordat de andere twee gemeenten (Leek en Zuidhorn) in dat stadium nog niet op herindeling waren gericht, is vanaf dat moment ingezet op een intensievere samenwerking in Westerkwartierverband. De raad van Grootegast heeft echter altijd het vizier op herindeling gehouden. Het rapport Grenzeloos Gunnen werd daarom door de raad als een bevestiging van het eerder ingenomen standpunt beschouwd. 2.2 Leek Tot 2011 lag in eerste instantie de inzet van Leek op het verder intensiveren van de intergemeentelijke samenwerking. Het Westerkwartier en de gemeente Noordenveld waren daarin logische samenwerkingspartners. In 2011 is op uitnodiging van de gemeente Marum vooreerst een collegestandpunt ingenomen op de thema's intergemeentelijke samenwerking, bestuurlijke organisatie en herindeling. Vastgesteld is toen dat bij diverse varianten van een herindeling de gemeenten Leek en Marum daar in ieder geval deel van uitmaken. Verder gaf Leek aan belang te hechten aan betrokkenheid van de gemeente Noordenveld in verband met de stevige ruimtelijke en maatschappelijke samenhang. In 2012 is in het kader van het provinciaal onderzoek Toekomstige bestuurlijke organisatie provincie Groningen uitvoering gegeven aan het verzoek, als vervolg op de afspraken uit het Bestuurskrachtonderzoek 2008, de samenwerking binnen de clusters te evalueren. De visie op de intergemeentelijke samenwerking van de vier Westerkwartiergemeenten en de gemeente Noordenveld is naar aanleiding hiervan heroverwogen en opnieuw bepaald. H E R I N D E L I N G S A D V I E S G E M E E N T E W E S T E R K W A R T I E R

13 Gekoerst werd op een gemeente bestaande uit in ieder geval de gemeenten Leek, Marum en Grootegast (Zuidelijk Westerkwartier). Een herindeling met de gemeente Zuidhorn werd niet uitgesloten gelet op de intensieve samenwerkingsverbanden met de gemeente Zuidhorn. Verder werd vastgesteld dat de samenwerkingsverbanden met de gemeente Noordenveld blijven bestaan. Vervolgens verscheen begin 2013 het rapport Grenzeloos Gunnen. Deze is in mei 2013 in de raad besproken. De raad van Leek heeft zich uitgesproken voor een herindeling in het Westerkwartier, conform het rapport Grenzeloos Gunnen. Daarnaast heeft de raad van Leek aangegeven dat de mogelijkheden van schaalvergroting dan wel samenwerking met de gemeente Noordenveld (Drenthe) nader moest worden onderzocht. Nader onderzoek heeft geleid tot de conclusie, dat de gemeente Noordenveld niet moet worden beschouwd als mogelijke fusiepartner maar als één van de partners waarmee de nieuwe gemeente Westerkwartier in de toekomst zal samenwerken en dat de huidige samenwerkingsvormen een goede invulling vormen voor de komende periode, in ieder geval tot aan de herindeling van de Westerkwartiergemeenten. De vraag hoe samenwerking tussen de toekomstige gemeente Westerkwartier en Noordenveld in de toekomst vorm en inhoud zal krijgen, is, gegeven het standpunt van Noordenveld, volgend op de inhoudelijke visie hoe de toekomstige gemeente Westerkwartier invulling geeft aan de samenwerking. 2.3 Marum Voor de historie in 2007, zie Grootegast, met dien verstande dat de raad van de gemeente Marum om zijn moverende redenen het advies van het college niet heeft overgenomen. De gemeenteraad van Marum heeft in juni 2011 herindeling als stip aan de horizon gezet. Daaraan voorafgaand is er een informatieavond voor inwoners, ondernemers en belangenverenigingen gehouden. Daarna zijn drie dorpenrondes georganiseerd waar gediscussieerd werd aan de hand van vijf stellingen. Daaruit kwam het algemene beeld naar voren, dat er draagvlak voor een herindeling aanwezig was. Een meerderheid van de raad heeft vervolgens ingestemd met verder onderzoek naar herindeling met nader te bepalen fusiepartners. Daar in het Westerkwartier op dat moment het accent voornamelijk lag op samenwerking, is de herindelingsdiscussie eerst geparkeerd. Het rapport Grenzeloos Gunnen werd gezien als een herbevestiging van het standpunt van de gemeente Marum. Daarop is in mei 2013 nogmaals door de raad uitgesproken dat deze voorstander is van herindeling op Westerkwartierniveau. 2.4 Zuidhorn In Zuidhorn is de focus lange tijd gericht geweest op het intensiveren van de (al bestaande) intergemeentelijke samenwerking. Daarin zijn de gemeenten Grootegast, Leek en Marum altijd vanzelfsprekende partners geweest. Na het verschijnen van het rapport Grenzeloos Gunnen is de gemeenteraad van Zuidhorn met inwoners in gesprek gegaan. Tijdens een informatiebijeenkomst zijn de gevoelens van de inwoners gepeild. Daarvan was de uitkomst, dat 22% van de aanwezigen voor een ambtelijke fusie was, 32% voor het intensiveren van de intergemeentelijke samenwerking en 46% voor herindeling. De gemeenteraad heeft deze uitkomsten en het rapport van de commissie Jansen in mei 2013 besproken. Daaruit kwam naar voren dat een ruime meerderheid van de gemeenteraad voorstander was van herindeling. Wel heeft de gemeenteraad een aantal opdrachten aan het college meegegeven, waaronder het houden van een analyse naar de financiële positie van de vier Westerkwartiergemeenten. H E R I N D E L I N G S A D V I E S G E M E E N T E W E S T E R K W A R T I E R

14 3. Argumenten De noodzaak van een grotere bestuurskracht van gemeenten wordt op landelijk, provinciaal en gemeentelijk niveau onderkend. Het Kabinet heeft de opvatting dat de in gang gezette decentralisaties in het sociale domein een grotere bestuurskracht van gemeenten noodzakelijk maken. Ofwel door congruente samenwerkingsvormen rond de decentralisaties te organiseren ofwel door gemeentelijke herindeling. Provinciaal heerst de opvatting dat schaalvergroting gewenst is, maar dat deze van onderop - vanuit de gemeenten zelf - tot stand moet komen. Door de vier Westerkwartiergemeenten wordt dit onderschreven. 3.1 Van samenwerking naar fusie In 2008 heeft onderzoek plaatsgevonden naar de bestuurskracht van Groninger gemeenten. De vier gemeenten in het Westerkwartier hebben op basis van de uitkomsten daarvan besloten om op meer intensieve wijze samenwerking met elkaar te zoeken, vanuit de gedachte dat een volledig zelfstandige uitvoering van gemeentelijke taken niet bijdraagt aan de versterking van de bestuurskracht. De samenwerking heeft in eerste instantie vooral op bedrijfsmatige onderdelen plaatsgehad. Later is ook op meer beleidsinhoudelijke onderdelen samenwerking gezocht. Daarbij zijn verschillende vormen van samenwerking benut. Eind 2011 hebben de Vereniging van Groninger Gemeenten (VGG) en de Provincie Groningen een plan van aanpak vastgesteld met als doel om te onderzoeken in hoeverre de uitkomsten van de bestuurskrachtonderzoeken uit 2008 de gewenste uitwerking hebben gehad. Bij de uitvoering van dat plan van aanpak is gewerkt volgens twee sporen: een zelfevaluatie, uit te voeren door de samenwerkingsgebieden in de provincie, en een aanvullend onderzoek (visitatie) door een onafhankelijke commissie. De zelfevaluatie heeft bij nagenoeg alle bij het rapport betrokken gesprekspartners geresulteerd in de constatering dat, met het oog op de taakverzwaring van gemeenten, een ambtelijke en bestuurlijke fusie op een gegeven moment onontkoombaar is. 3.2 Grenzeloos Gunnen Vervolgens heeft het onderzoek van de visitatiecommissie, de commissie Jansen, plaatsgevonden. Vertrekpunt voor de visitatie waren de gehouden zelfevaluaties. Dit heeft geresulteerd in het rapport Grenzeloos Gunnen (februari 2013). In dit rapport wordt een advies over de bestuurlijke toekomst van de gemeenten in de provincie Groningen gegeven. Dit wordt ingegeven door inhoudelijke opgaven waar gemeenten voor staan, mede gelet op een aanzienlijke taakverzwaring waar gemeenten mee zijn geconfronteerd. Voorbeelden daarvan zijn de omvangrijke decentralisaties binnen het Sociaal Domein. Het advies van de commissie Jansen komt er kort gezegd op neer dat een grootschalige herindeling in de provincie Groningen onontkoombaar is. 3.3 Inhoudelijke opgaven Inhoudelijk staan de gemeenten in het Westerkwartier in de nabije toekomst voor een aantal grote opgaven. Deze opgaven vragen om een grotere bestuurskracht en vormen de inhoudelijke aanleiding voor een herindeling. Taakverzwaring Gemeenten zijn de afgelopen jaren geconfronteerd met een aanzienlijke verzwaring van taken, met name vanwege de doorvoering van drie omvangrijke decentralisaties binnen het sociaal domein. H E R I N D E L I N G S A D V I E S G E M E E N T E W E S T E R K W A R T I E R

15 Deze decentralisaties, die van rijksoverheidswege zijn doorgevoerd, hebben betrekking op onderwerpen die inwoners en instellingen rechtstreeks raken. De Rijksoverheid hanteert het standpunt dat gemeenten de daarmee samenhangende taken het beste kunnen uitvoeren, vanwege het feit dat deze bestuurslaag het dichtst bij de samenleving staat. Er bestaat een grote samenhang tussen de verschillende decentralisaties. Deze gaan gepaard met een bezuinigingsopgave. Redenering daarachter is dat door te ontschotten (het sociaal domein meer als een samenhangend terrein te benaderen) een besparing kan worden bereikt. Ontwikkelingen in de regio Naast de landelijke taakverzwaring van gemeenten zijn er ook regionale ontwikkelingen die nopen tot schaalvergroting. Gemeenten zijn te klein om een antwoord te bieden op een stagnerende werkgelegenheid in relatie tot een haperend economische ontwikkeling. Er wordt een mismatch tussen vraag en aanbod op de arbeidsmarkt geconstateerd. Daarnaast is er in delen van de provincie sprake van krimp. In het Westerkwartier speelt dit nauwelijks, maar een stevige gemeente Westerkwartier kan bijdragen aan stabiliteit in de regio, zeker gezien de centrale ligging daarvan in Noord-Nederland. De verhouding tussen de stad Groningen en gemeenten in de Ommelanden wordt als onevenwichtig beschouwd. Voorts zorgt de aanwezigheid van 22 kleine en middelgrote gemeenten ervoor dat de provincie een sterke inhoudelijke rol vervult. Het vergroten van de slagkracht van de nieuw te vormen gemeente heeft tot gevolg dat er meer evenwicht komt tussen stad en ommeland en de gemeente ten opzichte van de provincie. Ook in de richting van grote instellingen en bedrijven wordt meer slagkracht verwacht als grotere gemeenten worden gevormd. 23 gemeenten bereiken daarin tezamen te weinig cohesie. Opschaling leidt tot meer professionaliteit. Zelfstandigheid in relatie tot samenwerking Door opschaling is de nieuw te vormen gemeente in staat om de toebedeelde taken op eigen kracht uit te voeren. In de huidige situatie wordt een kluwen aan samenwerkingsverbanden geconstateerd waarbij de democratische legitimiteit (door een veelheid aan gemeenschappelijke regelingen) vaak wordt gemist. Het verschil in samenwerking is niet toereikend, zeker voor het sociaal domein, bijvoorbeeld in relatie tot sociale werkvoorzieningen, voor economische ontwikkelingen en arbeidsmarktbeleid. Dit geldt ook voor de op handen zijnde Omgevingswet. Noodzakelijke provinciale samenwerkingsverbanden komen gemakkelijker tot stand bij minder participanten: grotere gemeenten. Ook de positie van de gemeente in de RegioVisie Groningen-Assen wordt verstevigd. Overigens zullen er altijd onderwerpen blijven die een grotere schaal van handelen en denken vragen. Te denken valt hierbij aan de veiligheidsregio of de arbeidsmarktregio. Ook de commissie Jansen stelt dat samenwerking vooral ingegeven moet zijn door de geografische schaal en niet door een gebrek aan middelen, capaciteit of kwaliteit van de betrokken overheden. Veranderende overheid Bij bestuurlijke schaalvergroting is de verhouding tussen bestuur en inwoners een relevant thema. Met een grotere schaal wordt enerzijds een grotere fysieke afstand tussen burger en gemeente tot stand gebracht. Tegelijkertijd betekent opschaling ook nieuwe mogelijkheden voor kleinschaligheid. In een te schrijven visie op dienstverlening wordt ingegaan op deze mogelijkheden. In de samenleving is de verhouding tussen overheid en private en maatschappelijke ondernemingen flink gewijzigd. Er zijn verbindingen en goede verhoudingen nodig. Zowel de overheid als private en maatschappelijke ondernemingen hebben belang bij maatschappelijk draagvlak en burgerbetrokkenheid. De participatiesamenleving vereist dat organisaties H E R I N D E L I N G S A D V I E S G E M E E N T E W E S T E R K W A R T I E R

16 zichzelf kennen, zich op hun kerntaken focussen en daarin excelleren. Alleen zo kan een samenspel met anderen ontstaan waarin de optelsom veel meer is dan het totaal van de afzonderlijke delen. Binnen het sociale domein vindt momenteel een transformatie plaats die aansluit bij de gedachte dat de overheid minder sturend wordt en meer als samenwerkingspartner optreedt. Deze transformatie zal uiteindelijk gemeentebreed moeten worden doorgevoerd. Een herindeling kan daarvoor als katalysator dienen. Een samenspel van slagkracht, specialisatie én burgernabijheid vormen de basis voor de nieuwe gemeente Westerkwartier. 4. Huidige gemeenten De gemeenten Grootegast, Leek, Marum en Zuidhorn en de voormalige gemeente Ezinge behoren van oudsher tot het gewest Westerkwartier. Het Westerkwartier heeft, met het Reitdiep als natuurlijke grens en de geografische grenzen met Friesland en Drenthe, altijd een duidelijke afbakening gehad. De grenzen tussen gebieden/gemeenten in het Westerkwartier onderling, zijn aan veelvuldige wijziging onderhevig geweest. Het Westerkwartier heeft in het verleden verschillende ondergewesten gekend: Middag, Humsterland, Langewold en Vredewold. De grenzen van deze gebieden kwamen in die tijd niet overeen met de grenzen van de huidige gemeenten. Met de instelling van gemeenten in 1808, onder het bewind van Lodewijk Napoleon, kwam er een structuur waarin de huidige grenzen tussen de gemeenten voor het eerst waarneembaar waren, zij het dat het gebied toen nog uit meer gemeenten bestond. De huidige gemeenten bestaan sinds de herindeling van Zoals gezegd bestaat het Westerkwartier al zeer lang en kent daarmee ook een eigen cultuurhistorische identiteit. Samenhang tussen de vier gemeenten is daarmee vanuit de geschiedenis aanwezig. Hieronder worden Westerkwartierbreed kenmerken en statistische gegevens benoemd. Vervolgens wordt ingegaan op eigen kenmerken van de gemeenten. Daarbij zij opgemerkt dat deze kenmerken vanuit het perspectief van de huidige gemeenten is opgetekend, in tegenstelling tot de rest van het advies. In onderstaand overzicht zijn ook de gegevens van Ezinge, Feerwerd en Garnwerd opgenomen onder de noemer vm. Ezinge. Onderwerp Grootegast Leek Marum Zuidhorn vm Ezinge Westerkwartier Inwoneraantal* Oppervlakte Aantal dorpen * peildatum H E R I N D E L I N G S A D V I E S G E M E E N T E W E S T E R K W A R T I E R

17 4.1 Grootegast Geschiedenis van de gemeente De huidige gemeente Grootegast ligt in het vroegere ondergewest Langewold. Na de eerste gemeentelijke indeling in 1808 ontstond een gemeente die lijkt op de huidige gemeente Grootegast, met inbegrip van een klein stukje (Stroobos en omgeving) dat thans in de Friese gemeente Achtkarspelen ligt. Later is een schaalverkleining toegepast, waarbij een deel van het oorspronkelijke gebied de gemeente Oldekerk vormde. In 1990 is deze situatie teruggedraaid en zijn Oldekerk en Grootegast weer samengegaan tot één gemeente. Toen is ook het dorp Stroobos toegevoegd aan de Friese gemeente Achtkarspelen. Algemeen De gemeente Grootegast telt (peildatum ) inwoners en heeft een oppervlakte van hectare. Het hoofddorp Grootegast is centraal gelegen. De omliggende dorpen Doezum, Lutjegast en Sebaldeburen hebben een duidelijke oriëntatie op het hoofddorp. Kornhorn is daarnaast gericht op (buurgemeente) Marum en het Friese Surhuisterveen. Datzelfde geldt voor het aan Friesland grenzende dorp Opende. De meer oostelijk gelegen zusterdorpen Niekerk en Oldekerk kennen een sterkere oriëntatie op Zuidhorn. Er is sprake van een krachtig verenigingsleven in alle dorpen. Voorzieningen worden mede in stand gehouden door de inwoners zelf (bijvoorbeeld zwembaden, multifunctionele centra). Daarnaast is er een sterke geloofsgemeenschap aanwezig in de gemeente, vooral bestaande uit PKN, Hervormd, Gereformeerd Vrijgemaakt en Evangelisch. Naar schatting is ongeveer 45% van de bevolking kerkelijk betrokken. Landschappelijk is er sprake van een afwisselend karakter. Hoger gelegen landbouwgebieden rondom de plaatsen Grootegast en Lutjegast (de gasten ), worden veelal gekenmerkt door de aanwezigheid van houtsingels. Hierdoor ontstaat een plaatselijk besloten karakter, wat ook wel wordt gekenmerkt als het coulisselandschap. De daartussen gelegen lagere gebieden zijn opener en voorzien van natte landschapselementen zoals poelen, dobben, petgaten en pingo s. H E R I N D E L I N G S A D V I E S G E M E E N T E W E S T E R K W A R T I E R

18 Economisch Grootschalige bedrijventerreinen zijn aanwezig in Grootegast en Opende. Detailhandel is in de kernen Grootegast en Oldekerk/Niekerk vooral vertegenwoordigd. Op vrijdag is een wekelijkse markt in Grootegast. De sectoren handel, bouwnijverheid en landbouw zijn als bedrijfstakken het meest aanwezig in de gemeente Grootegast. Woningbouw Ontwikkelingen in de woningbouw zijn vooral aanwezig in Grootegast ( t Roblespark), Opende (Drachtsterweg) en Oldekerk (Kroonsfeld). Onderwijs De gemeente Grootegast beschikt over 11 basisscholen, waarvan 6 bijzonder onderwijsscholen (755 leerlingen), 3 openbare scholen (313 leerlingen) en 2 samenwerkingsscholen (122 leerlingen). Daarnaast zijn er 2 VMBO-scholen, in Grootegast en Oldekerk, samen goed voor 683 leerlingen. Verder beschikt de gemeente over 6 kinderdagverblijven en 4 BSO s (buitenschoolse opvang). Toerisme De gemeente Grootegast beschikt over goed ontsloten natuurgebieden en een veelheid aan fiets- en wandelpaden. Daardoor zijn er veel recreanten die genieten van rust, landschap en natuur. Echte publiekstrekkers zijn Lutjegast, de geboorteplaats van Abel Tasman, het Legiomuseum, het blote voetenpad in Opende en zwemplas Strandheem. Bereikbaarheid Vanuit de gemeente Grootegast zijn vaste busverbindingen aanwezig met de stad Groningen en de dorpen Zuidhorn en Surhuisterveen. Buurtbusverbindingen zijn er met Leek en Buitenpost. Qua verkeersaders is er sprake van een Noord-Zuid-as (Boerakker-Grijpskerk) en van een Oost-West-as (Zuidhorn-Marum). Verder is sprake van gebiedsontsluitingswegen naar de kleinere kernen en van bestemmingsverkeer in woonkernen (dorpen en lintbebouwing). Een kaart met bereikbaarheidsgegevens van het Westerkwartier is opgenomen onderaan dit hoofdstuk. Bestuurlijke en ambtelijke organisatie De gemeente Grootegast heeft een raad bestaande uit 15 raadsleden. De samenstelling is als volgt: De coalitie wordt gevormd door CDA, ChristenUnie en PvdA. Het college telt naast de burgemeester een drietal, parttime wethouders en wordt ondersteund door een ambtelijk apparaat van 90,12 fte (bruto)*. H E R I N D E L I N G S A D V I E S G E M E E N T E W E S T E R K W A R T I E R

19 4.2 Leek Geschiedenis van de gemeente De huidige gemeente bestaat als gebiedsentiteit al zeer lang. De gemeente vormde vroeger samen met Marum het ondergewest Vredewold. Ook in begin van de gemeentelijk indeling vormden Leek en Marum één gemeente. Dat duurde slechts drie jaar. Vanaf 1811 bestaat de gemeente Leek zoals we die tot op de dag van vandaag kennen. Alleen in 1990 hebben er een paar kleine grenscorrecties plaatsgevonden. Het dorp Enumatil (dat eerst over drie gemeenten verspreid lag) behoort nu in zijn geheel toe aan Leek. Het dorp Boerakker (eerst verspreid over twee gemeenten) ligt sinds 1990 niet langer in Leek, maar in zijn geheel in Marum. Het hoofddorp Leek is nog vrij jong, en bestaat pas sinds 400 jaar. Het dorp is ontstaan als gevolg van de start van turfwinning in het gebied zuidelijk van Leek, tot ver in Drenthe. Deze ontginning werd geleid vanuit de (immer bestaande) borg Nienoord, waar zich adellijke families vestigden. Ouder zijn de op een zandrug gelegen dorpen Tolbert, Midwolde, Lettelbert en Oostwold. Algemeen De gemeente Leek telt (peildatum ) inwoners en heeft een oppervlakte van hectare. Het merendeel woont in het aaneengegroeide woongebied Leek-Tolbert, waarvan Leek de hoofdkern vormt. Midwolde, Lettelbert en Oostwold kennen een nadrukkelijke oriëntatie op Leek, Oostwold ook wel op de stad Groningen. Het dorp Enumatil is vanwege de noordoostelijke ligging meer gericht op Zuidhorn en de stad Groningen, terwijl het westelijk zuidelijk gelegen Zevenhuizen naast een Leekster oriëntatie ook gericht is op Roden en Drachten. Het dorp Leek zelf kent die oriëntatie op stedelijk gebied ook, en vormt tevens een verbinding met de gemeente Noordenveld. Leek is van oudsher een levendig handelsdorp, waarin de Joodse gemeenschap lange tijd een belangrijke rol speelde. Sinds Leek in de jaren 60 van de vorige eeuw werd aangewezen als +industriekern, hebben zich veel bedrijven en industrieën gevestigd in Leek. H E R I N D E L I N G S A D V I E S G E M E E N T E W E S T E R K W A R T I E R

20 Tolbert heeft een actief verenigingsleven. Datzelfde geldt voor Zevenhuizen. Midwolde, Lettelbert en Oostwold zijn meer landelijke streekdorpen, waar geen centrum/kern aanwezig is. Enumatil heeft een karakteristiek dorpsgezicht met nauwe straten en een opvallende molen. Een groot deel van de bevolking van dit dorp heeft een kerkelijke achtergrond. Landschappelijk kent de gemeente Leek veel diversiteit. Het vormt het overgangsgebied tussen het typisch Westerkwartierse coulisselandschap en de meer Drents georiënteerde zandruggen. Deze elementen worden afgewisseld met lager gelegen gebieden met dijken en waterelementen zoals dobben, petgaten, wijken en slotenpatronen. Economisch De snelweg A7 heeft een aantrekkingskracht voor bedrijven. Binnen de daar gevestigde bedrijventerreinen is nog volop ruimte voor groei. Binnen de gemeente Leek zijn bedrijfsvestigingen geregistreerd. De zakelijke dienstverlening en handelsondernemingen zijn vrijwel even omvangrijk met respectievelijk 354 en 364 vestigingen. Agrarische ondernemingen zijn in vergelijking met de andere Westerkwartiergemeenten iets minder talrijk aanwezig. De gemeente Leek kent er 144. Leek heeft een centrumfunctie voor detailhandel. De gemeente kent gunstige werkgelegenheidscijfers ten opzichte van het landelijke gemiddelde. Woningbouw De Leekster wijk Oostindie is een jonge wijk waar de woningbouw volop in ontwikkeling is. De komende jaren wordt de wijk verder uitgebreid. In Zevenhuizen, Tolbert en Oostwold zijn kleinere woningbouwprojecten aan de orde. In Leek zijn in totaal huurwoningen en koopwoningen. Onderwijs De gemeente Leek heeft in totaal 10 basisscholen onderverdeeld in 4 openbare basisscholen (totaal aantal leerlingen: 777), 4 christelijke scholen (totaal aantal leerlingen: 672) en 2 samenwerkingsscholen (met in totaal 295 leerlingen). In Leek zijn twee schoollocaties voor het voortgezet onderwijs, De Nijeborg (beroepsgericht) en De Lindenborg (havo, atheneum, gymnasium), samen met 2004 leerlingen. De scholen in het voortgezet onderwijs bedienen ook veel inwoners uit de Drentse gemeente Noordenveld. Tenslotte heeft de gemeente 2 gastouderbureaus, 8 kinderdagverblijven en 8 BSO s (buitenschoolse opvang). Toerisme De toeristische trekpleister van de gemeente Leek is het landgoed Nienoord. Het landgoed met bijbehorend familiepark en museum heeft een bovenregionale functie en kenmerkt zich door de veelzijdigheid van voorzieningen en activiteiten. Op en om het landgoed zijn volop wandel- en fietsmogelijkheden en plekken voor natuurbeleving. Ook het Leekstermeer heeft een aantrekkingskracht op toeristen, met name watersporters. Verder kenmerkt de gemeente Leek zich door een gevarieerd aanbod van dagrecreatie. Verblijfsrecreatie is minder dominant aanwezig. Bereikbaarheid Leek is gelegen aan de snelweg A7, waardoor de stad Groningen en de provincie Friesland goed bereikbaar zijn. Ook openbaar vervoersvoorzieningen zijn in Leek volop aanwezig. Recent is een stadsbusverbinding van Groningen doorgetrokken naar Leek (Q-link). De meeste dorpen in Leek staan in een directe verbinding met Groningen en Leek als hoofdplaats. Verder zijn er buslijnen naar Marum, Oosterwolde in Friesland en Assen. Tenslotte zijn er buurt- en belbusverbindingen met Grootegast en Zuidhorn (via Enumatil). Een kaart met bereikbaarheidsgegevens van het Westerkwartier is opgenomen onderaan dit hoofdstuk. H E R I N D E L I N G S A D V I E S G E M E E N T E W E S T E R K W A R T I E R

21 Bestuurlijke en ambtelijke organisatie De gemeente Leek heeft een raad bestaande uit 17 raadsleden. De samenstelling is als volgt: De coalitie wordt gevormd door PvdA, CDA en GroenLinks. Het college telt naast de burgemeester een drietal fulltime wethouders en wordt ondersteund door een ambtelijk apparaat van 116,79 fte (bruto)*. 4.3 Marum Geschiedenis van de gemeente De landelijke gemeente Marum, gelegen op de grens van Groningen en Friesland, heeft een lange bewonersgeschiedenis. Dit is af te lezen uit de ruimtelijke structuur. De eerste bewoners vestigden zich op een zandrug waarop de latere dorpen Niebert, Nuis en Marum ontstonden. Gelegen aan de rand van een uitgestrekt hoogveengebied, bleef het gebied lang onaangetast. In dit niemandsland vestigden zich omstreeks 1210 nonnen van het toenmalige klooster Trimunt. Vanuit de in de gemeente Leek gevestigde borg Nienoord (zie beschrijving Leek) vond in Marum grootschalige vervening plaats in de 16e eeuw. De dorpen Jonkersvaart en De Wilp danken hun ontstaan aan deze vervening. Ondanks de lange verveningsgeschiedenis bevond zich in de gemeente Marum nog tot ver in de 19e eeuw een groot areaal woeste gronden. De huidige gemeente bestaat sinds Alleen in 1990 heeft een kleine grenscorrectie plaatsgevonden. Sindsdien behoort het gehele dorp Boerakker toe aan de gemeente Marum. H E R I N D E L I N G S A D V I E S G E M E E N T E W E S T E R K W A R T I E R

22 Algemeen In de gemeente Marum woonden op peildatum 1 januari 2017 in totaal inwoners en kent daarmee het kleinste inwoneraantal van het Westerkwartier. Qua oppervlakte is Marum met hectare iets groter dan de gemeente Leek. Het hoofddorp Marum vervult een centrumfunctie voor de omliggende dorpen Nuis, Niebert, Boerakker, Lucaswolde, Noordwijk, Jonkersvaart en - in iets mindere mate - De Wilp. Laatstgenoemd dorp kent tevens een sterke oriëntatie op Friesland. Stedelijk is de gemeente gericht op Drachten en voor een deel eveneens op Groningen. In alle Marumse dorpen is sprake van een actief verenigingsleven, waarbij initiatieven worden ontplooid voor de mede-instandhouding van voorzieningen. Er is in Marum een diversiteit aan geloofsgemeenschappen, en er is sprake van een sterke Zuid-Molukse gemeenschap. Het Marumse landschap kenmerkt zich enerzijds door veenkoloniën en -ontginningen, anderzijds door houtsingels die, net als elders in het Westerkwartier, het bijzondere coulisselandschap vormen. Daarmee is landschappelijk sprake van een afwisselend karakter. Economisch Marum kent 179 agrarische bedrijven en 181 handelsondernemingen. Grootschalige bedrijvigheid concentreert zich vooral rondom de snelweg A7. De dienstverleningssector kent in totaal 71 ondernemingen. Woningbouw Marum kent relatief veel koopwoningen (ongeveer tegenover circa 800 huurwoningen). In de dorpen Marum, Nuis, Jonkersvaart en Boerakker zijn diverse woningbouwontwikkelingen gaande. Onderwijs De gemeente Marum heeft een zevental basisscholen. Daarvan zijn vier openbare scholen (in totaal 493 leerlingen), 2 christelijke scholen (in totaal 358 leerlingen) en één samenwerkingsschool (76 leerlingen). De grootte van de scholen varieert van 50 tot 262 leerlingen. Voortgezet onderwijs is in Marum niet aanwezig. Wel heeft Marum acht kinderdagverblijven en zes buitenschoolse opvanggelegenheden. Toerisme Het toerisme in Marum wordt gekenmerkt door een veelheid aan wandel- en fietspaden, een ATB-route en een aantal musea. Daarnaast is de Coendersborg een trekpleister evenals andere kleinschalige gelegenheden. H E R I N D E L I N G S A D V I E S G E M E E N T E W E S T E R K W A R T I E R

23 Bereikbaarheid De snelweg A7 vormt één van de belangrijkste vervoersassen in de gemeente Marum. Busverbindingen tussen Drachten en Groningen bereiken hiermee ook Marum. De dorpen Nuis en Niebert worden ontsloten door een busverbinding tussen Marum en Leek. Verder rijdt een paar keer per dag een bus tussen Marum en Grootegast, die onder meer Boerakker aandoet. Een kaart met bereikbaarheidsgegevens van het Westerkwartier is opgenomen onderaan dit hoofdstuk. Bestuurlijke en ambtelijke organisatie De gemeente Marum heeft een raad bestaande uit 15 raadsleden. De samenstelling is als volgt: De coalitie wordt gevormd door PvdA, VVD en ChristenUnie. Het college telt naast de burgemeester een drietal parttime wethouders en wordt ondersteund door een ambtelijk apparaat van 51,07 fte (bruto)*. 4.4 Zuidhorn Geschiedenis van de gemeente Van bewoning is in het gebied van de huidige gemeente Zuidhorn al sprake voor de jaartelling. Het gebied waar de bewoning zich concentreerde wordt thans aangeduid als het Middag-Humsterland, een oud cultuurlandschap dat deels in de gemeente Winsum ligt. H E R I N D E L I N G S A D V I E S G E M E E N T E W E S T E R K W A R T I E R

24 Het Zuidhorner deel van het Middag-Humsterland omvat de dorpen Oldehove, Niehove, Saaksum en Den Ham. Het gebied wordt van oudsher ontsloten vanuit het dorp Aduard, waar nog restanten van een oud klooster aanwezig zijn. Ook Zuid- en Noordhorn zijn al zeer lang bewoond. De dorpen worden echter pas voor het eerst beschreven in Ook Grijpskerk, Pieterzijl, Visvliet en Niezijl zijn in deze periode gevormd. Het aan het huidige Zuidhorn grenzende Briltil bestaat sinds 1600 en de dorpen Kommerzijl en Den Horn zijn pas tussen de 17e en 18e eeuw ontstaan. Lauwerzijl is het jongste dorp en stamt uit De huidige gemeente Zuidhorn is in 1990 gevormd door een fusie van de vroegere gemeenten Aduard, Grijpskerk, Oldehove en Zuidhorn (oud), die sinds de gemeentelijke indeling van 1811 bestonden. Algemeen De gemeente Zuidhorn telde op peildatum 1 januari inwoners en heeft een oppervlakte van hectare. De oriëntatie van de dorpen is afhankelijk van hun ligging ten opzichte van de ontwikkelas van Groningen naar Zuidhorn en Grijpskerk. De dorpen die op deze as liggen (Grijpskerk, Noordhorn en Zuidhorn) oriënteren zich op deze ontwikkeling. Deze dorpen bieden een aantrekkelijke vestigingsplaats aan lokale bedrijven. Woningbouw en voorzieningen worden zoveel mogelijk geclusterd. De oriëntatie van de overige dorpen is gericht op behoud van een eigen, dorpse identiteit. Van deze dorpen hebben Aduard en Oldehove een wat bredere oriëntatie, omdat zij een belangrijke functie met basisvoorzieningen voor de omliggende dorpen vervullen. Het dorp Zuidhorn vormt een schakelfunctie tussen de gemeente en de stad Groningen. Daar waar Zuidhorn als centrumdorp voor de omliggende dorpen fungeert, is het tevens een forensendorp voor de stad. Landschappelijk is er vooral in het westen en zuiden van de gemeente sprake van ruimte en een sterk aanwezige landbouwsector. Binnen de grenzen van het Middag-Humsterland (meer noordoostelijk) is sprake van cultuurhistorisch gebied met karakteristieke kavelstructuren, slotenpatronen, wierden en natuurlijke laagten. Net als de andere Westerkwartiergemeenten is er een actief verenigingsleven in de gemeente Zuidhorn. Alle dorpen hebben (op Zuidhorn na) een vereniging van dorpsbelangen. Daarnaast zijn er vele sport- en ontspanningsvoorzieningen. Daarnaast is er sprake van een grote kerkelijke gemeenschap. In de periode was 61% van de Zuidhornse bevolking boven de 18 jaar aangesloten bij een kerkgemeenschap. Economisch De gemeente Zuidhorn heeft een grootschalige zakelijke dienstverlening (bestaande uit 699 ondernemingen). Tevens kent de gemeente veel handelsondernemingen (537) en agrarische bedrijven (250). Binnen de agrarische sector ligt het accent voornamelijk op rundveebedrijven (188) en verder op akkerbouw (44). Woningbouw Woningbouwprojecten zijn in omvangrijke mate aanwezig in het dorp Zuidhorn. Onder meer de nieuwe woonwijk Oostergast maakt een voorspoedige ontwikkeling door. De gemeente telt in totaal 6075 koop- en 1635 huurwoningen. Onderwijs De gemeente Zuidhorn beschikt over 12 basisscholen. De laatste jaren is een aantal scholen gesloten wegens teruglopende leerlingaantallen en is een aantal scholen samengevoegd. Daarmee is sprake van een leerlingenaantal variërend van 51 tot 576 leerlingen. De gemeente kent 2 samenwerkingsscholen (in totaal 251 leerlingen), een brede school (576 leerlingen, 2 openbare scholen (in totaal 143 leerlingen) en 6 bijzondere scholen (963 leerlingen). Verder is in Zuidhorn een vestiging van het Gomarus college (voorgezet onderwijs), met 220 leerlingen; in Grijpskerk zit een vestiging van het Lauwerscollege met 300 leerlingen. H E R I N D E L I N G S A D V I E S G E M E E N T E W E S T E R K W A R T I E R

25 In Zuidhorn zijn 2 gastouderbureaus en 14 kinderdagverblijven aanwezig. Daarnaast heeft Zuidhorn een zestal buitenschoolse opvangen. Toerisme De gemeente Zuidhorn biedt ruimte voor kleinschalig cultuurtoerisme. Rust, ruimte en landschap vormen de basis voor een breed scala aan wandel- en fietsroutes. Daarnaast zijn de wierdedorpen Niehove en Saaksum, het kloostermuseum in Aduard en de Piloersmaborg in Den Ham toeristische trekpleisters. Bereikbaarheid De N355 vormt als provinciale weg een belangrijke oost-westverbinding tussen Friesland en de stad Groningen. Daarop zijn noord-zuidverbindingen aangesloten evenals een tweede oost-westverbinding met Grootegast. Door de gemeente Zuidhorn loopt de spoorverbinding Groningen-Leeuwarden met als stopplaatsen Zuidhorn en Grijpskerk. In de ochtend rijdt er op werkdagen een treinpendel Zuidhorn- Groningen. Er is een rechtstreekse HOV-verbinding tussen Zuidhorn en de stad-groningse universiteitscampus. Tevens is er een busverbinding met Grootegast. Voor het overige worden alle dorpen, behoudens Niehove, Pieterzijl, Lauwerzijl en Den Horn, ontsloten met een busverbinding. Een kaart met bereikbaarheidsgegevens van het Westerkwartier is opgenomen onderaan dit hoofdstuk. Bestuurlijke en ambtelijke organisatie De gemeente Zuidhorn heeft een raad bestaande uit 17 raadsleden. De samenstelling is als volgt: De coalitie wordt gevormd door CDA, ChristenUnie en GroenLinks. Het college telt naast de burgemeester een drietal fulltime wethouders en wordt ondersteund door een ambtelijk apparaat van 117,71 fte (bruto)*. H E R I N D E L I N G S A D V I E S G E M E E N T E W E S T E R K W A R T I E R

26 4.5 Voormalige gemeente Ezinge Geschiedenis van de gemeente Bij de beschrijving van Zuidhorn is reeds ingegaan op het Middag-Humsterland, een oud cultuurlandschap dat deels in de gemeente Winsum ligt. De voormalige gemeente Ezinge omvat het Winsumse deel van het Middag-Humsterland, met daarin de dorpen Ezinge, Feerwerd en Garnwerd. Ezinge bestaat al van voor de jaartelling. Er zijn vondsten uit die tijd die wijzen op een zeer intensieve bewoning (boerderijen) uit die tijd. Het is een dorp met veel authentieke elementen en kent daarom een beschermd dorpsgezicht. De eerste vermelding van Feerwerd stamt uit 820. Het merendeel van de inwoners woont in Feerwerd zelf, een klein deel woont in de nabijgelegen gehuchten Aduarderzijl en Feerwerdermeenen. Garnwerd lag van oorsprong op een soort schiereiland tussen het Reitdiep en het Aduarderdiep. Halverwege de vorige eeuw zijn er brugverbindingen tot stand gebracht. Ook Garnwerd beschikt over authentieke elementen, waaronder het vroegere veerhuis Hammingh en een molen. De voormalige gemeente Ezinge is in 1990 opgegaan in de huidige gemeente Winsum. Algemeen De voormalige gemeente Ezinge telde op peildatum 1 januari inwoners en heeft een oppervlakte van hectare. De oriëntatie van de dorpen is deels gericht op Zuidhorn en deels op Winsum. Het Reitdiep vormt aan de ene kant de natuurlijke grens van het gebied, vandaar dat het logisch is dat het Nationaal Landschap Middag-Humsterland in zijn geheel in een nieuw te vormen gemeente komt te liggen. Ezinge, Feerwerd en Garnwerd zijn authentieke dorpen. Recreatie en toerisme is met name in Garnwerd en Ezinge sterk ontwikkeld. Evenals in het Zuidhorner deel van het Middag-Humsterland is sprake van een cultuurhistorisch gebied met karakteristieke kavelstructuren, slotenpatronen, wierden en natuurlijke laagten. Er is een actief verenigingsleven in de dorpen. H E R I N D E L I N G S A D V I E S G E M E E N T E W E S T E R K W A R T I E R

27 Economisch Het economische accent ligt in Ezinge, Feerwerd en Garnwerd (naast het recreatieve en toeristische) ook op de agrarische sector. Ezinge heeft een klein aantal winkels. In de dorpen is een aantal horecavoorzieningen aanwezig. Onderwijs Garnwerd heeft een openbare basisschool met ongeveer 60 leerlingen. In Ezinge staat de samenwerkingsschool Opwier met rond de 100 leerlingen Toerisme Naast wandel- en fietsroutes zijn er in de voormalige gemeente Ezinge toeristische trekpleisters. Garnwerd staat bekend om het authentieke café Hammingh en de naastgelegen molen. Aangezien Garnwerd aan het Reitdiep grenst zijn er mogelijkheden voor zwem- en vaarrecreatie. In Ezinge vindt men de Allersmaborg en is het Wierdemuseum gevestigd dat voornamelijk is gericht op het gebied Middag- Humsterland. Bereikbaarheid Het gebied wordt hoofdzakelijk ontsloten door de brug bij Garnwerd (de weg naar Winsum), en de weg vanuit Ezinge richting Saaksum en Oldehove (gemeente Zuidhorn). Daarnaast zijn er nog een paar kleinere wegen die vooral aansluiting hebben op de huidige gemeente Zuidhorn en in mindere mate tot de gemeente Groningen. Bestuurlijke en ambtelijke organisatie Omdat de voormalige gemeente Ezinge maar een deel van de huidige gemeente Winsum beslaat, worden geen gegevens over de ambtelijke en bestuurlijke organisatie opgenomen. Tenslotte * De cijfers over het ambtelijk apparaat geven een licht vertekend beeld. De gemeenten hebben onderling samenwerkingsbureaus in het leven geroepen, waarbij onderling formatie is uitgewisseld. Zo is er bijvoorbeeld in Grootegast een leerplichtbureau en een ICT-bureau ondergebracht. Daarnaast participeren de gemeenten soms wisselend in gemeenschappelijke regelingen (bijvoorbeeld in de Omgevingsdienst) en hebben Leek en Marum een Intergemeentelijke Sociale Dienst met Noordenveld, terwijl Grootegast en Zuidhorn een eigen Sociale Dienst hebben. Verder zijn medewerkers van het SW-bedrijf Novatec gedetacheerd bij de vier gemeenten. De hiervoor omschreven openbaar vervoersstromen zijn hiernaast Westerkwartierbreed in een afbeelding weergegeven. H E R I N D E L I N G S A D V I E S G E M E E N T E W E S T E R K W A R T I E R Figuur 4.1 Openbaar vervoersstromen in het Westerkwartier 19

28 5. Grenzen van de nieuwe gemeente Het opheffen en instellen van gemeenten geschiedt bij wet. De nieuwe gemeente wordt gevormd door het opheffen van de huidige vijf gemeenten en het instellen van de gemeente Westerkwartier. Daarmee worden de grenzen tussen de huidige gemeenten opgeheven. Er ontstaat een nieuwe grens langs het Reitdiep aan de noordoostkant van de nieuwe gemeente. De overige grenzen tussen de gemeenten Grootegast, Leek, Marum, Zuidhorn en andere gemeenten worden eveneens de grenzen van de nieuwe gemeente. De totstandkoming van de gemeente Westerkwartier loopt parallel aan de herindeling van Winsum, De Marne, Bedum en Eemsmond per 1 januari Deze gemeenten gaan op in één nieuwe gemeente Hogeland. Dat betekent dat de nieuw te vormen gemeente Westerkwartier grenst aan: Achtkarspelen Smallingerland Groningen Noordenveld Opsterland Kollumerland c.a.** De Marne* > Winsum* * deze gemeenten zijn voornemens op 1 januari 2019 op te gaan in de gemeente Hogeland. ** Deze gemeente is voornemens op 1 januari 2019 op te gaan in de gemeente Noardeast Fryslân. De buitengrens van de gemeente Westerkwartier is hierboven in blauw weergegeven. In oranje de op te heffen grenzen tussen de vier oude gemeenten. In rood (stippellijn) is de grens tussen de oude gemeente Zuidhorn en de oude gemeente Winsum weergegeven. Als bijlage 3 is een detailkaart opgenomen van het gebied dat thans tot Winsum behoort en vanaf 2019 opgaat in de gemeente Westerkwartier. H E R I N D E L I N G S A D V I E S G E M E E N T E W E S T E R K W A R T I E R

29 6. Strategische visie Inleiding In de gemeente Westerkwartier telt elke inwoner mee. Inwoners redden zich zelf en zoeken elkaar op wanneer dat nodig is. Afhankelijk van het onderwerp bepalen we onze rol. De ene keer zijn we aanjager, dan weer zijn we partner of regisseur. Maar altijd dichtbij! We hebben oog voor kleinere concepten en behoud van eigen identiteit en authenticiteit. Want we leven in een tijd van individualisering en digitalisering, waarin sociale relaties onder druk staan. Wij vinden menselijk contact, bereikbaarheid en gewoonweg doen belangrijk. Deze visie geeft ons richting: we trekken samen op en stellen de vraag van de inwoners centraal. 6.1 Westerkwartier De naam Westerkwartier is bekend binnen en buiten de grenzen van de provincie Groningen. De naam is ingeburgerd en cultuurhistorisch ingeslepen. De naam Westerkwartier duidt om welk deel van de provincie Groningen het gaat, hoe de grenzen liggen en waar het ligt. Het Westerkwartier ligt centraal in Noord- Nederland en is daarmee feitelijk het Hart van het Noorden. Westerkwartier is een begrip om trots op te zijn: de nieuwe gemeente heet daarom Westerkwartier. 6.2 De sfeer in het Westerkwartier Gemeenschapszin, dat is wat de sfeer in het Westerkwartier kenmerkt. Mensen kijken van nature naar elkaar om, zijn gewend om kleine gemeenschappen te vormen zonder dat de (gemeentelijke) overheid daar een rol in speelt. Zij geven zelf sturing aan hun leven door werk, inkomen en vrije tijd zelf te organiseren. Het Westerkwartier is een streek met een eigen sfeer en inwoners die de voorkeur geven aan gemoedelijk samenwonen. Het maakt niet uit waar je vandaan komt, wat je levensovertuiging is of hoe je je geld verdient: je bent welkom. De inwoners hechten waarde aan vrijheid, creativiteit en plezier. De inwoners zijn over het algemeen ondernemend en tonen lef. De inwoners zijn niet allemaal gelijk, maar voelen zich veelal sterk met elkaar verbonden. Er is sprake van een eigen Westerkwartier-cultuur. Het zuidelijk deel van het Westerkwartier verschilt landschappelijk van het noordelijk deel maar beide delen vormen samen een eenheid. En tot dit gebied behoort ook het Middag- Humsterland. Het Middag-Humsterland completeert het Westerkwartier en maakt de nieuwe gemeente nog mooier en aantrekkelijker. 6.3 Het Westerkwartier en haar omgeving Het Westerkwartier ligt ideaal centraal in het Noorden. Vanuit die centrale positie staat het Westerkwartier in verbinding met haar omgeving: Het Hogeland van Groningen, de stad Groningen, de kop van Drenthe en de Friese Wâlden. Het Westerkwartier heeft haar omgeving iets te bieden maar maakt ook graag gebruik van haar omgeving en zoekt daar waar nodig de samenwerking met haar buren. Het Westerkwartier kijkt over grenzen heen. Door deel te nemen aan de Regio Groningen-Assen investeren we samen met anderen in het uitbouwen van economische kansen en het versterken van gebiedskwaliteit. Zorgen dat deze mooie regio nog meer tot bloei komt, is de uitdaging waar de gemeente Westerkwartier met de andere partners de komende jaren voor staat. Op provinciaal niveau neemt de gemeente Westerkwartier een eigen en sterke positie in. H E R I N D E L I N G S A D V I E S G E M E E N T E W E S T E R K W A R T I E R

30 6.4 Het DNA van de gemeente Westerkwartier Met de herindeling worden vier gemeenten één nieuwe gemeente Westerkwartier. Dat biedt nieuwe kansen en mogelijkheden. We geven blijk van wie we zijn, wat ons beweegt en wat onze inwoners van ons mogen verwachten. En wat we willen behouden en koesteren: de Westerkwartier-cultuur en eigenheid van de dorpen en haar inwoners. Wij zijn Dichtbij, Nuchter en Ambitieus, een nieuwe gemeente met een eigen DNA. Dichtbij We staan dichtbij onze inwoners en gaan bij voorkeur naar hen toe. We maken afspraken op locatie, dus in de dorpen, op de meest passende plek. We maken onze dienstverlening gemakkelijk bereikbaar en gebruiken daarvoor de mogelijkheden die de techniek ons biedt. Ons contact is persoonlijk en het mens-zijn staat voor ons voorop. We zijn voor onze inwoners een partner, die geïnteresseerd is, vragen stelt en meedenkt. We maken samen afspraken over ideeën, plannen en uitvoering van taken en daar waar het niet goed gaat, willen we er samen uit komen. De formele rol die we gewend waren in te nemen, kan altijd nog. 4 Dichtbij onze inwoners, dienstverlening dicht bij u thuis en geen gemeentehuis! 4 Dichtbij onze inwoners, persoonlijk in contact! 4 Dichtbij onze inwoners, goed bereikbaar, fysiek en digitaal! Nuchter We doen het op onze eigen, nuchtere manier. Vormvrij, creatief en buiten processen, protocollen en procedures om. Daar waar het meerwaarde heeft gaan we voor een onconventionele benadering. We zoeken naar horizontale verbindingen op basis van wat de omgeving van ons vraagt. Dit past zeker binnen onze eigen Westerkwartier-cultuur en geeft ons kleur en smoel. We gaan uit van onze eigen kracht. Dichtbij de inwoner staan is daarbij voor ons essentieel. Omdat de grenzen niet ophouden bij het Westerkwartier maken wij gebruik van onze omgeving, werken wij samen met onze omgeving en daarbij gaan we voor eigen vormen van samenwerking. We nodigen partners juist uit om vooral op een onbevangen, nuchtere manier met ons samen te werken. 4 Nuchter, met ruimte voor inwonersinitiatief! 4 Nuchter, lokaal wat lokaal kan! 4 Nuchter, nieuwe vormen van samenwerking! Ambitieus We zijn ambitieus. Wat beweegt onze inwoners en hoe kunnen we elkaar helpen? Wat zijn hun dromen en ideeën en wat vraagt dat van ons? Waarom lukt het ene wel en het andere niet? Wat past bij welk dorp? Hoe werken nieuwe en duurzame technieken? En kunnen we die in de praktijk toepassen? Vragen stellen, verbindingen leggen, vooruitgang stimuleren: dat is waar we voor staan. We hebben maar een deel van de wijsheid in handen, de rest gaan we leren en ontdekken. Wij stimuleren de creativiteit van inwoners. 4 Ambitieus, we stimuleren nieuwe ideeën en initiatieven vanuit het ondernemerschap dat onze 4 inwoners zo kenmerkt! 4 Ambitieus, met elkaar ontdekken, leren en durven! 4 Ambitieus, we willen gaan voor duurzame concepten! H E R I N D E L I N G S A D V I E S G E M E E N T E W E S T E R K W A R T I E R

31 6.5 Samen leven in het Westerkwartier Alle inwoners in onze gemeente doen mee. Samen met hen, maatschappelijke organisaties en bedrijven zetten we in op de ontwikkeling van de eigen leefomgeving. Inwoners staan hier zelf aan het roer: alleen, met elkaar en waar nodig met ons. Dichtbij! Leven in dorpen Onze 41 dorpen krijgen elk specifieke aandacht. Wij geven inwoners ruimte, mogelijkheden en het vertrouwen om invloed uit te oefenen op de leefbaarheid in hun directe woonomgeving. Om de zelf- en samenredzaamheid te versterken pakken wij een waar nodig faciliterende en stimulerende rol zodat inwoners, maatschappelijke organisaties en bedrijven kunnen doen waar ze goed in zijn. Onze dorpencoördinatoren weten wat er leeft, zijn betrokken en Dichtbij! Inwoners van de dorpen in het Westerkwartier zijn sterk met elkaar verbonden. Juist in de kleinere dorpen is de betrokkenheid bij elkaar een belangrijke kracht. Deze betrokkenheid bij elkaar in de leefomgeving draagt bij aan een gevoel van veiligheid. Van belang is dat er in alle dorpen plaatsen zijn waar mensen elkaar kunnen ontmoeten en met elkaar in verbinding komen, zoals in dorpshuizen. Het verenigingsleven speelt hierbij een belangrijke rol. Voorzieningen en diensten zijn Dichtbij! We bieden een vangnet voor inwoners die (tijdelijk) onze hulp écht nodig hebben en niet bij anderen terecht kunnen. Dit vangnet bestaat uit een uitgebreid gevarieerd en hoogwaardig aanbod van algemene en maatschappelijke voorzieningen die aansluiten bij het eigen netwerk van de inwoners. De toegang tot deze voorzieningen organiseren we laagdrempelig en dichtbij. Leren en werken Leren en werken spelen een belangrijke rol bij het bevorderen van zelfredzaamheid en meedoen. Wij zetten in op werk, de toeleiding naar werk en wanneer dit niet haalbaar is op participatie. Als relatief grote werkgever zien wij voor onszelf een voorbeeldrol weggelegd als het gaat om werkervaringsplaatsen. Het verbinden van onderwijs vinden wij essentieel; met elkaar, met de arbeidsmarkt, met kennisinstellingen en met innovatieve ideeën. Leren is iets van iedere dag en voor iedere inwoner: Ambitieus! Onderwijs speelt een cruciale rol in de toekomst van de jonge inwoners van het Westerkwartier. Goede bereikbaarheid en kwaliteit van onderwijs is essentieel. Het huidige aanbod aan beroepsonderwijs willen we behouden binnen het Westerkwartier. Andere vormen van voortgezet onderwijs houden we bereikbaar en Dichtbij! Gezond leven Een goede gezondheid is van groot belang om mee te kunnen doen in de samenleving. Het vergroot de zelfredzaamheid en zorgt er voor dat onze inwoners langer zelfstandig blijven wonen en meedoen. We vinden het belangrijk dat onze inwoners gezonde keuzes kunnen maken. Dat doen we door inwoners voorlichting te geven over een gezonde leefstijl. Ook bij de inrichting en het beheer van de openbare H E R I N D E L I N G S A D V I E S G E M E E N T E W E S T E R K W A R T I E R

32 ruimte zorgen we voor een gezond leefklimaat. Goede sport- en sociaal-culturele voorzieningen vormen daarbij een belangrijke voorwaarde en dragen bij aan het fysieke en sociale welbevinden van onze inwoners. Dichtbij betekent dat we het voor alle inwoners mogelijk maken om te bewegen en te sporten. Ook als hiervoor voor hen de middelen ontbreken. Wonen Elk dorp is uniek! Zo zijn er dorpen met veel voorzieningen, goed bereikbare dorpen en minder goed bereikbare dorpen, dorpen meer georiënteerd op de stad Groningen en dorpen meer gericht op Drachten. We kennen in het Westerkwartier: 4 Grote kernen (vanaf inwoners) 4 Middelgrote kernen (tussen de 500 en inwoners) 4 Kleine kernen (tot 500 inwoners) In elk dorp is ruimte om woonwensen te vervullen. Het is in alle dorpen mogelijk om oud te worden en te wonen met een zorgvraag. Ambitieus als we zijn, bieden we op gebied van wonen en zorg ruimte voor duurzame nieuwe woonconcepten. We zetten in op voldoende betaalbare en energieneutrale woningen. Buiten leven We koesteren ons buitengebied dat bestaat uit een divers landschap met natuur- en bosgebieden, openheid, houtsingels, cultuurhistorisch waardevolle elementen en routestructuren. We zorgen voor een goede balans tussen de functies wonen, landbouw, natuur, recreatie en bedrijvigheid. We geven ruimte voor ontwikkeling, maar met respect voor de andere belangen. Ondernemen Het Westerkwartier onderscheidt zich door een ondernemend en inventief bedrijfsleven. Dit uit zich in een grote hoeveelheid kleinschalige bedrijvigheid verspreid over het gehele gebied. Wij geven letterlijk en figuurlijk de ruimte aan ondernemers en streven naar een optimaal ondernemingsklimaat voor kleine en grote ondernemers én daarbij zijn alternatieve vormen welkom. We stimuleren duurzaam ondernemerschap. Naast dat we ons breed richten op onze omgeving, kijken we ook nadrukkelijk naar onze lokale producten. Het Westerkwartier beschikt over aantrekkelijke vestigingslocaties voor verschillende type bedrijven. De bedrijventerreinen aan de A7 bieden uitstekende mogelijkheden voor grootschalige en groeiende bedrijven. Bij de centrumdorpen in de gemeente vinden we bedrijventerreinen voor de meer lokale bedrijven. De agrarische sector is een belangrijke economische pijler en beheerder van ons buitengebied. We zorgen voor een duurzame agrarische ontwikkeling met oog voor dierenwelzijn. H E R I N D E L I N G S A D V I E S G E M E E N T E W E S T E R K W A R T I E R

33 Schaalvergroting maken wij onder voorwaarden mogelijk, daar waar dit niet belemmerd wordt door cultuurhistorische waarden en/of landschappelijke elementen en dit op een duurzame manier kan gebeuren. Ondernemers en gemeente werken samen aan compacte winkelcentra waar het aantrekkelijk verblijven en winkelen is. Vrijkomende winkelpanden buiten het kernwinkelgebied kunnen worden benut voor andere functies. Voor een goede ruimtelijke uitstraling en beleving wordt daar waar mogelijk ingezet op ondergronds parkeren, waarmee blik uit het zicht kan worden geparkeerd. Recreëren Het beleven van het Westerkwartier kan op verschillende manieren. Het recreatieve en culturele aanbod is gevarieerd en overwegend kleinschalig. Dit past bij de sfeer, rust en ruimte waar we trots op zijn. Omdat we een goede harmonie tussen natuur, agrarische bedrijvigheid en het leven in een rustige landelijke omgeving belangrijk vinden ligt het accent op dagrecreatie. Als gemeente bestaat onze rol uit het zoveel mogelijk ruimte bieden aan de eigen verantwoordelijkheid, betrokkenheid en creativiteit van onze recreatieve partners. In aansluiting hierop zetten wij in op verbetering van de wandel-, fiets- en vaarroutes. Verbinden Het Westerkwartier ligt in het Hart van het Noorden, op korte afstand van Groningen, Leeuwarden, Drachten en Assen. Belangrijke verbindingen met deze steden zijn de A7 en de N355. Binnen het Westerkwartier zijn de afstanden groot en zijn sommige dorpen beter ontsloten dan andere. Daarom vinden wij verbinden belangrijk! Verbindingen als het gaat om de bereikbaarheid tussen de A7 en Zuidhorn, hoogwaardig openbaar vervoer, fiets-, vaar- en recreatieve verbindingen, waar mogelijk aansluitend. Maar ook digitale verbindingen zijn van groot belang. Voor onze plattelandsgemeente is de beschikbaarheid van snel internet een randvoorwaarde voor sociale en economische ontwikkeling. Daar waar dit nog niet het geval is, faciliteren en stimuleren wij het realiseren van goede internet- en glasvezelverbindingen. H E R I N D E L I N G S A D V I E S G E M E E N T E W E S T E R K W A R T I E R

34 7. Toetsing aan beleidskader en 6. provinciale criteria De Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) en het kabinet hanteren een Beleidskader gemeentelijke herindeling waarin vijf criteria zijn opgenomen waaraan een herindelingsvoorstel moet voldoen. De provincie Groningen hanteert naast de criteria van het Beleidskader een drietal aanvullende criteria. In dit hoofdstuk wordt het herindelingsplan van de nieuwe gemeente Westerkwartier aan deze acht criteria getoetst. In het eerste deel wordt ingegaan op het Beleidskader gemeentelijke herindeling van de minister van BZK. Daarna komen de provinciale criteria aan bod. Deel I - Beleidskader gemeentelijke herindeling 7.I.1 Draagvlak 7.I.1.1 Lokaal bestuurlijk In hoofdstuk 3 is beschreven hoe de vier gemeenten Grootegast, Leek, Marum en Zuidhorn tot het standpunt zijn gekomen dat een herindeling in Westerkwartierverband aan de orde is. De vier gemeenten hebben allen een eigen tijdpad gevolgd om tot deze conclusie te komen. Gemeenschappelijk is dat de vier gemeenten elkaar altijd als logische partners hebben beschouwd, in samenwerking of als fusiepartner. Hoewel in sommige raden al eerder een definitief standpunt over herindeling was ingenomen, hebben de vier Westerkwartiergemeenten in november 2015 een eensluidend principebesluit genomen over herindeling. De stemverhoudingen waren daarbij als volgt. Grootegast Voor CDA (4), CU (3), VVD (2), 11 PvdA (1), GroenLinks(1) Tegen VZ2000 (4) 4 TOTAAL 15 Marum Voor PvdA (4), CDA (3), 12 VVD (3), CU (2) Tegen Gemeentebelangen (2), Toekomst voor Marum (1) 3 TOTAAL 15 Leek Voor PvdA (3), CDA (3), VVD (3), 17 D66 (3), GroenLinks (3) CU (2) Tegen - - TOTAAL 17 Zuidhorn Voor CDA (4), CU (4), PvdA (2), 14 VVD (2), D66 (2) Tegen GroenLinks (3) 3 TOTAAL 17 Binnen de vier gemeenten afzonderlijk, en daarmee ook op het totaal, is er voldoende politiek- bestuurlijk draagvlak aanwezig voor een herindeling in Westerkwartierverband. H E R I N D E L I N G S A D V I E S G E M E E N T E W E S T E R K W A R T I E R

35 Ook ten aanzien van de toevoeging van de voormalige gemeente Ezinge aan de nieuw te vormen gemeente Westerkwartier geldt dat hiervoor voldoende politiek-bestuurlijk draagvlak is. De gemeenteraden van Winsum en Zuidhorn hebben ingestemd met deze toevoeging. De andere raden van de betrokken gemeenten in het Westerkwartier hebben uitgesproken voor een toevoeging van dit gebied te zijn, waarbij door enkele raden is aangegeven dat dit de beoogde herindelingsdatum van 1 januari 2019 niet in de weg mocht staan. 7.I.1.2 Regionaal De herindeling in het Westerkwartier staat niet op zichzelf. Provinciaal is er een ontwikkeling gaande waarbij steeds meer gemeenten overgaan tot een herindeling, ieder in een eigen tempo. Verschillende schaalgroottes zijn daarbij aan de orde. Het rapport van de commissie Jansen bevatte een schets van hoe de huidige 23 Groninger gemeenten op zouden kunnen gaan in een zestal nieuwe, robuuste gemeenten. Het Westerkwartier is daarin als nieuwe gemeente opgenomen, exclusief het Middag-Humsterland, dat als cultuurhistorische eenheid toebedeeld werd aan het Hogeland (ten noorden van het Westerkwartier). Inmiddels is duidelijk dat de door de commissie Jansen voorgestelde indeling er anders uit komt te zien. De gemeenten Grootegast, Leek, Marum en Zuidhorn vormen samen met de woonplaatsen Ezinge, Feerwerd en Garnwerd vanaf 2019 de gemeente Westerkwartier. Dit sluit aan bij het rapport Grenzeloos Gunnen en heeft draagvlak bij de provincie. Dit draagvlak is op meerdere momenten door de provincie tot uitdrukking gebracht. In juli 2013, kort na de vorming van meerderheidsstandpunten voor herindeling bij de gemeenten, sprak de provincie van een positief gevoel over de constructieve stappen die in het Westerkwartier zijn gezet. In 2014 schrijft Gedeputeerde Staten: Wij hebben grote waardering voor de constructieve en daadkrachtige wijze waarop de vier gemeenten invulling geven aan het proces. Tevens constateren wij dat de beoogde herindeling ( ) kan rekenen op een breed gedragen draagvlak bij de betrokken gemeenten. Dit ( ) past binnen onze uitgangspunten en planning voor het verdere proces, gericht op de vorming van een nieuwe gemeente Westerkwartier. In september 2015 vervolgt Gedeputeerde Staten met: Wij steunen het streven van de vier gemeenten om te komen tot een nieuwe gemeente die beschikt over voldoende toekomstbestendige bestuurskracht. Het Westerkwartier rekent ook op draagvlak bij de buurgemeenten. Vanuit De Marne en Winsum is de focus nadrukkelijk op het Noord-Groningse gericht. Een quick-scan, gehouden in het najaar van 2013, heeft weliswaar uitgewezen dat de beide gebieden qua opgaven overeenkomsten vertonen, maar dat de eerste oriëntatie van De Marne en Winsum een andere is. De gemeente Ten Boer wordt toegevoegd aan de gemeente Groningen en beiden staan nog open voor een fusie met Haren. Provincie-overschrijdend is er geen draagvlak voor herindeling met het Westerkwartier. Qua grootte sluit de gemeente aan bij de te vormen gemeente Midden-Groningen, bestaande uit Hoogezand-Sappemeer, Menterwolde en Slochteren. Daarmee vormt de gemeente Westerkwartier een stabiele factor in de provincie en wordt gerekend op draagvlak bij de buurgemeenten. H E R I N D E L I N G S A D V I E S G E M E E N T E W E S T E R K W A R T I E R

36 7.I.1.3 Maatschappelijk Grootegast De bevolking van Grootegast steunt een herindeling in het Westerkwartier. Op 22 april 2013 heeft de gemeente een rondetafelconferentie in dorpshuis De Rotonde te Niekerk gehouden. Naast inwoners zijn ook vertegenwoordigers van dorpsbelangenverenigingen met raadsleden in gesprek gegaan over onder meer de voor- en nadelen van herindeling. Daaruit is naar voren gekomen dat een groot deel van de aanwezigen voorstander is van een herindeling en de raad steunt in haar opvatting om deze herindeling in Westerkwartierverband te laten plaatsvinden. Leek De gemeente Leek heeft op 10 april 2013 een informatieavond gehouden over herindeling. De insteek voor deze avond was om een breed en openbaar karakter op te zetten, zodat inwoners die in de herindelingsdiscussie wilden participeren de mogelijkheid zouden krijgen om hun inbreng naar voren te brengen. Er was ruimte voor een opiniërend debat en het kiezen van standpunten op basis van stellingen. Verder is het onderwerp meerdere keren informeel en formeel in de raad aan orde geweest, evenals in gesprekken met dorpsverenigingen. Marum De gemeente Marum heeft al in een vroeg stadium haar inwoners geraadpleegd op het onderwerp herindeling. De raad van Marum heeft op 20 juni 2011 al een nadrukkelijke keuze voor herindeling gemaakt. Daaraan voorafgaand heeft de gemeente inwoners uitgebreid geconsulteerd. Eerst is er een informatieavond geweest voor raadsleden en inwoners, ondernemers en belangenverenigingen van de gemeente Marum. Vervolgens zijn er drie dorpenrondes georganiseerd waarin gediscussieerd kon worden aan de hand van stellingen. De tweede bijeenkomst, in Marum, verviel wegens gebrek aan belangstelling. Van de andere bijeenkomsten zijn verslagen gemaakt die zijn gepubliceerd in het Achtdorpennieuws en op de website van de gemeente. De mensen die hun adres hadden opgegeven, werd deze informatie rechtstreeks toegezonden. De politieke partijen en raadsleden hebben vervolgens ruim de gelegenheid benut om eigen bijeenkomsten te plannen of onderzoek te doen. Uit de bijeenkomsten en andere respons is nadrukkelijk naar voren gekomen dat de inwoners van Marum een herindeling nastreven, waarbij de voorkeur uitgaat naar een fusie in Westerkwartierverband. Zuidhorn In Zuidhorn is pas in een later stadium onderzoek gedaan naar de standpunten van inwoners. Dit was erin gelegen dat politiek draagvlak voor een herindeling pas na het verschijnen van het rapport Grenzeloos Gunnen tot stand kwam. Het rapport vormde voor de raad van Zuidhorn aanleiding om met de inwoners in gesprek te gaan over de bestuurlijke toekomst van de gemeente. Daarbij waren drie varianten aan de orde: herindeling, ambtelijke fusie of het continueren van de intergemeentelijke samenwerking. Voor geen van de drie varianten was bij de aanwezigen een absolute meerderheid aanwezig. Wel was er voor herindeling het meeste draagvlak aanwezig. 22% van de aanwezigen was voorstander van een ambtelijke fusie, 32% was voor het intensiveren van de intergemeentelijke samenwerking en 46% voor herindeling. Hierbij moet wel worden opgemerkt dat er voor de bijeenkomst gemeentebreed geen grote belangstelling was. Hoewel er een hoge opkomst was, bestond deze voor een groot deel uit een vertegenwoordiging van het Middag-Humsterland (zowel de Zuidhornse als de Winsumse kant). De aanwezige inwoners wilden hier vooral het belang van de samenvoeging van dit cultuurhistorische gebied benadrukken en daarbij genoot het Westerkwartier de voorkeur. H E R I N D E L I N G S A D V I E S G E M E E N T E W E S T E R K W A R T I E R

37 Voormalige gemeente Ezinge In het najaar van 2016 hebben de gemeenten Winsum en Zuidhorn een volksraadpleging onder de inwoners van het gebied Middag-Humsterland gehouden. Het gebied telt zeven dorpen verspreid over de beide gemeenten. De uitkomst van deze volksraadpleging was dat een ruime meerderheid van 76% vindt dat het gebied na de herindeling in één gemeente moet komen. Daarvan geeft 92% de voorkeur aan de toekomstige gemeente Westerkwartier. De uitslag is ook op dorpsniveau bekeken. Daaruit blijkt dat ook alle in het Middag-Humsterland gelegen dorpen individueel in meerderheid kiezen voor het Westerkwartier als toekomstige gemeente. Dit heeft ertoe geleid dat de gemeenteraden van Winsum en Zuidhorn hebben uitgesproken dat het gehele gebied Middag-Humsterland aan de toekomstige gemeente Westerkwartier moet worden toegevoegd. Westerkwartierbreed Nadat de Westerkwartiergemeenten in november 2015 zelfstandig besloten tot een herindeling per 1 januari 2019, zijn diverse activiteiten ontplooid om de inwoners van onze toekomstige gemeente mee te nemen in de voorbereiding van de herindeling. Naast dat er een herindelingswebsite in het leven is geroepen en via andere media onze inwoners steeds over alle ontwikkelingen zijn geïnformeerd, is er ook een actieve bijdrage van de inwoners zelf gevraagd. Nog voordat de strategische visie (via genoemde website) naar buiten is gebracht, hebben we onze inwoners middels een digitale enquête gevraagd naar hoe zij de nieuwe gemeente voor zich zien en welke zaken zij daarbij van belang vinden. Verder zijn er twee avonden georganiseerd waarmee we met onze inwoners in gesprek zijn gegaan (W-500). Tijdens deze bijeenkomsten is los van de strategische visie gesproken over welke zaken inwoners van belang vinden bij een nieuwe gemeente. Zowel uit de enquête als uit de W-500 kwam het beeld dat de wensen en belangen van onze inwoners zeer goed aansluiten bij hetgeen in de strategische visie is opgesteld. Bij de W-500 bijvoorbeeld spraken de deelnemers over wat voor hen de kernwaarden van het Westerkwartier zijn. Waar men trots op is, wat men belangrijk vindt, waar men meer van wil en wat moet blijven. Elke groep kwam gezamenlijk tot thema s en vervolgens tot 10 kernwoorden voor het Westerkwartier. Deze kernwoorden werden in een 'wordcloud' gepresenteerd: Hoe groter de woorden, hoe vaker zij werden benoemd. Hieruit blijkt dat veel zaken die in de strategische visie naar voren zijn gebracht, bij onze inwoners leven. Bereikbaarheid en bestuursnabijheid zijn bijvoorbeeld thema s die in ons DNA (Dichtbij) goed tot uitdrukking komen. Maar onze inwoners hechten ook veel waarde aan goed voorzieningenniveau en zijn trots op de landschappelijke elementen die het Westerkwartier in zich heeft. H E R I N D E L I N G S A D V I E S G E M E E N T E W E S T E R K W A R T I E R

38 Bij de W-500 bijeenkomsten zijn deze thema s verder besproken aan de hand waarvan onze inwoners hebben aangegeven wat onze nieuwe gemeente in 2026 gerealiseerd zou moeten hebben. Hier zijn concrete ideeën uit naar voren gekomen. Te denken valt aan het behoud van beeldbepalende panden, meer fietspaden, het verbinden van sport en zorg en het behoud van bepaalde dorpseigen vieringen. Vrijwel alle ideeën zijn waardevol. Hetzelfde geldt voor de uitkomsten van de enquête. Daar waar algemeenheden zijn benoemd sluiten zij goed aan bij de strategische visie en hebben zij een plaats gekregen. In het merendeel van de gevallen gaat het om concretere suggesties. Deze worden deze gebundeld en themagewijs meegenomen bij de bouw van een nieuwe gemeente. Werkgroepen zullen de suggesties van onze inwoners betrekken en daarvan vindt achteraf een terugkoppeling plaats. Daarnaast blijven we onze inwoners actief betrekken door het instellen van een burgerpanel, waar meerdere bezoekers van de W-500 zich voor hebben opgegeven. Een totaaloverzicht van de activiteiten die het maatschappelijk (en politieke) draagvlak aantonen voor de herindeling is toegevoegd als bijlage 1 in de vorm van een logboek. Het herindelingsontwerp is na eensluidende vaststelling door de betrokken raden conform de wettelijke voorschriften gedurende 8 weken ter inzage gelegd; een ieder kon zijn/haar zienswijzen indienen. 7.I.2 De interne samenhang, dorps- en kernenbeleid De gemeente Westerkwartier beslaat een gebied met een eigen cultuur-historische achtergrond. Het Westerkwartier is van oudsher een unieke landstreek en neemt een centrale positie in Noord-Nederland in. Het landschap kenmerkt zich als een open gebied, grenzend aan het Groninger Hogeland met het Reitdiep als natuurlijke grens, en gaat geleidelijk over in een coulisselandschap, dat overgaat in de Friese wouden en Noord-Drenthe. Het gebied straalt naast een landelijk karakter, vooral rust en ruimte uit. Het Westerkwartier kenmerkt zich door een groot aaneengesloten natuurgebied (Nationaal Natuur Netwerk) met een grote verscheidenheid in flora en fauna. Daardoor wordt het Westerkwartier ook wel de tuin van Groningen genoemd. Daarnaast biedt het toeristische potentie door haar karakter en cultuurhistorie. Het Westerkwartier beschikt over prachtige toeristische pareltjes. Het Westerkwartier heeft veel mooie (kleine) dorpen. De inwoners hechten aan gemeenschapszin en hebben daarnaast ook een sterke band met het omliggend gebied. Zo zijn veel inwoners gericht op de voorzieningen van de omliggende grotere plaatsen, zoals de stad Groningen en Drachten. Dit alles biedt de bewoners van het Westerkwartier kansen op het gebied van werk, goed onderwijs, goede voorzieningen en goed betaalbare woningen in een uitstekende woonomgeving. H E R I N D E L I N G S A D V I E S G E M E E N T E W E S T E R K W A R T I E R

39 Er bestaat een toekomstbestendig evenwicht tussen de regio (waaronder de steden Drachten, Groningen en Assen) en het Westerkwartier. Het Westerkwartier maakt onderdeel uit van de regiovisie Groningen- Assen. De cultuurhistorie en de positie/ligging binnen de regio maakt dat de gemeente Westerkwartier zich kenmerkt door een diversiteit aan identiteiten die elkaar onderling versterken. In de strategische visie (hoofdstuk 6) is een verdere uitwerking gegeven van deze interne samenhang en de wijze waarop de gemeente Westerkwartier deze wil versterken. Daaruit blijkt dat de vier gemeenten qua structuurkenmerken op elkaar lijken. Er zijn vergelijkbare economische hoofdfuncties aanwezig, op agrarisch gebied, recreatie en toerisme en het bedrijfsleven, die elkaar in de nieuwe gemeente versterken. De vier gemeenten hebben gemeenschappelijke maatschappelijke en ruimtelijke gebiedsopgaven en werken al lange tijd samen op terreinen als het sociaal domein, ruimtelijke ordening, onderwijs en bedrijfsvoering. De gemeenten Grootegast, Leek, Marum en Zuidhorn zijn, ieder op een eigen manier, betrokken bij hun inwoners. Men weet wat er leeft in de dorpen en staat daarmee in nauw contact. In de toekomst blijft dit zo. Doordat we onze dienstverlening dichtbij de inwoner organiseren (op dorpsniveau) en gaan werken met dorpencoördinatoren, blijven we goed geïnformeerd over wat er leeft en spelen we daar vanuit een actieve betrokkenheid op in. Vanuit de gedachte van een overheid die participeert borgen we niet alleen de nabijheid die er nu al is tussen de gemeenten en de dorpen, maar willen we daar nog een schepje bovenop doen. 7.I.3 Bestuurskracht De gemeente Westerkwartier wordt gezien als een bestuurskrachtige gemeente. De samenwerking die al geruime tijd tussen de Westerkwartiergemeenten bestaat, heeft uitgewezen dat dit de aangewezen schaal is om de inhoudelijke opgaven van deze tijd goed aan te kunnen. Deze steeds geïntensiveerde samenwerking maakt dat we deze opgaven tot nu toe adequaat hebben kunnen uitvoeren, ook na de decentralisaties binnen het sociaal domein. Echter, door de aanwezigheid van lokale (politiek-bestuurlijke) verschillen, vier ambtelijke organisaties met eigen werkwijzen en culturen en de afstand van democratische legitimiteit bij samenwerking, levert samenwerking alleen niet voldoende toekomstbestendige bestuurskracht op. Een bestuurlijke fusie maakt dat de transformatie die na de decentralisaties binnen het sociaal domein is ingezet, verder kan worden doorgevoerd. Het biedt tevens een kans om deze transformatie door te vertalen naar andere beleidsterreinen. Een schaal van ruim inwoners stelt de gemeente in staat om enerzijds vanuit robuustheid haar inhoudelijke opgaven adequaat te kunnen uitvoeren, en anderzijds vanuit betrokkenheid dichtbij de inwoner te staan. Hiermee ontstaat een evenwicht waarbinnen de gemeente in staat is haar maatschappelijke opgaven op te pakken en haar wettelijke taken adequaat te vervullen, waarbij tevens recht wordt gedaan aan het belang van haar maatschappelijke omgeving. Een nieuwe, stevige ambtelijke organisatie is daarbij noodzakelijk. Hetgeen daarvoor nodig is gaat verder dan het in elkaar vlechten van de vier voormalige gemeentelijke organisaties. De herindeling biedt een unieke kans om een organisatie te creëren waarin enerzijds ruimte is voor specialisatie en ontwikkeling van talent, anderzijds voor nieuwe werkwijzen en herstructurering. De nieuwe organisatie moet in staat zijn tot strategische beleidsontwikkeling, sociale en economische innovatie en gebiedsontwikkeling. Kan de gemeente Westerkwartier geheel zelfstandig functioneren? Nee. Samenwerking met andere gemeenten, maatschappelijke organisaties, medeoverheden en bedrijven zal altijd nodig blijven. Het aantal samenwerkingsverbanden zal worden teruggedrongen. Maar op grotere schaal zal samenwerking aan de orde zijn en blijven. Voordeel van een herindeling die plaatsvindt in een provinciale context is dat de bestuurlijke drukte bij dergelijke samenwerkingsverbanden zal afnemen. Er komen minder partners aan tafel, die meer gelijkwaardig aan elkaar zijn. Ook op kleinere schaal kan samenwerking aan de orde zijn, bijvoorbeeld met buurgemeenten. Deze samenwerking wordt vanuit inhoudelijke opgaven gezocht en is de samenwerkingsvorm volgend op de inhoud. H E R I N D E L I N G S A D V I E S G E M E E N T E W E S T E R K W A R T I E R

40 7.I.4 Evenwichtige regionale verhoudingen De herindeling van de gemeente Westerkwartier staat niet op zichzelf. In vrijwel de gehele provincie Groningen is sprake van bestuurlijke schaalvergroting. Ieder gebied volgt daarin zijn eigen tijdpad en daarmee staat nog niet geheel vast hoe de getalsmatige verhoudingen tussen de Groninger gemeenten eruit zullen zien. Desondanks is de verwachting dat in de provincie een stabiel evenwicht zal ontstaan tussen de heringedeelde gemeenten. Qua schaalgrootte is de gemeente Westerkwartier vergelijkbaar met de gemeente Midden-Groningen, waarmee aan weerszijden van de stad Groningen twee gelijkwaardige gemeenten ontstaan. Hoewel de exacte contouren van de gemeenten in Groningen op dit moment nog niet geheel duidelijk zijn, staat vast dat het aantal gemeenten in de provincie sterk zal afnemen. De vorming van de gemeente Westerkwartier zal daarom geenszins een belemmering vormen voor de ontwikkeling van omliggende gemeenten. Het toekomstperspectief van (deels nog te vormen) omliggende gemeenten wordt eerder versterkt dan ongunstig beïnvloed. De verhoudingen in de provincie worden overzichtelijker. Er ontstaat minder bestuurlijke drukte bij gemeente-overstijgende samenwerkingsverbanden en het is gemakkelijker om in regionaal verband afspraken te maken met niet-gemeentelijke samenwerkingspartners. Op dit moment vindt er zowel groei als krimp plaats binnen de gemeente, wat op korte termijn vraagt om gedifferentieerd beleid. De huidige prognose is dat de totale bevolking vanaf 2020 gaat krimpen. Op langere termijn dient hier rekening mee gehouden te worden. De hoge werkloosheidscijfers in de provincie Groningen zijn minder van toepassing op het Westerkwartier. Een grootschalige herindeling in Groningen draagt bij aan meer slagkracht binnen de arbeidsmarktregio, omdat daarmee een forse reductie ontstaat van het aantal deelnemende gemeenten. Daarnaast kan samenwerking met het bedrijfsleven en kennisorganisaties krachtiger worden benut. De komst van de decentralisaties in het sociaal domein zorgen er onder meer voor dat de overheid dichter bij mensen met een ondersteuningsbehoefte staat. Dat neemt niet weg dat bepaalde taken in het sociaal domein dermate specifiek of specialistisch zijn dat zij soms beter in een groter verband (bijvoorbeeld op provinciaal niveau) kunnen worden uitgevoerd. Een vermindering van het aantal partners draagt bij aan het efficiënt en daadkrachtig oppakken van deze regionale taken. Als bijlage 3 is een overzicht opgenomen van de verbonden partijen (samenwerkingsverbanden) waar de Westerkwartiergemeenten (individueel en gezamenlijk) onderdeel vanuit maken. Ten aanzien van deze verbanden worden in de aanloop naar de herindeling keuzes gemaakt. Er komt meer evenwicht tussen Groningen-stad en het Westerkwartier. Er verandert ook iets in de verhouding tussen gemeente en provincie. Als grotere gemeente zal het Westerkwartier van de provincie een andere rol verlangen dan voorheen geval was. Samen met andere gemeenten voert het Westerkwartier met de provincie al geruime tijd gesprekken over de toekomstige rol- en taakopvatting gemeenten en provincie. Gemeenten zullen in de toekomst zelfstandiger kunnen opereren, waardoor van de provincie meer een regierol in plaats van een controlerende rol wordt verwacht. Naast samenwerkingspartners in de provincie Groningen grenst de gemeente Westerkwartier aan een aantal Friese gemeenten en aan de Drentse gemeente Noordenveld. Samenwerking is met laatstgenoemde gemeente meer aan de orde dan met de Friese gemeenten. Met een schaalgrootte van meer dan inwoners wordt het Westerkwartier ongeveer twee keer zo groot als Noordenveld. Het is niet de verwachting dat dit een belemmering in de samenwerking zal zijn. Met Noordenveld is afgesproken dat samenwerking vanuit inhoudelijke opgaven en ingegeven door de oriëntatie van onze beider inwoners tot stand komt. H E R I N D E L I N G S A D V I E S G E M E E N T E W E S T E R K W A R T I E R

41 7.I.5 Duurzaamheid Met de term duurzaamheid wordt in deze paragraaf de toekomstbestendigheid van de nieuwe gemeente bedoeld. In de aanloop naar de herindeling toe is onderzocht of een herindeling op grotere schaal dan het Westerkwartier aan de orde kon zijn. Zo is op verzoek van de gemeente Leek bezien in hoeverre de gemeente Noordenveld in beeld kon zijn als fusiepartner en vanuit Zuidhorn is eenzelfde initiatief in de richting van De Marne en Winsum ondernomen. Uit beide onderzoeken blijkt dat de betrokken gemeenten weliswaar qua opgaven duidelijke relaties hebben met het Westerkwartier, maar dat een herindeling van deze gemeenten met het Westerkwartier niet aan de orde is. Nog los van de aanwezigheid van een provinciegrens, prefereert Noordenveld zelfstandigheid. De Marne en Winsum hebben inmiddels besloten tot een beoogde herindeling met de gemeenten Bedum en Eemsmond per 1 januari Beide onderzoeken kunnen worden geduid als een voorzichtige verkenning. De Westerkwartiergemeenten zijn altijd primair op elkaar gericht geweest als fusiepartners; deze schaal wordt door de gemeenten het meest passend gevonden. Verwacht wordt dat gemeente in staat is om komende decennia een antwoord te bieden op de opgaven die er liggen voor het Westerkwartier. Er is geen sprake van nadrukkelijke krimp of explosieve groei in het Westerkwartier; de bevolkingsaantallen zijn stabiel. De schaal van ruim inwoners stelt de nieuwe gemeente in staat om haar sociaal-maatschappelijke en ruimtelijk-economische opgaven aan te kunnen. Deze schaal maakt dat de gemeente een evenwichtige positie in kan nemen tussen enerzijds grotere opgaven en anderzijds de betrokkenheid die onze nieuwe gemeente ook kent. In de strategische visie wordt uitgebreid beschreven op welke wijze deze betrokkenheid wordt ingevuld en hoe de gemeente binnen een nieuwe schaalgrootte toch dicht bij haar inwoners kan blijven staan. De toekomstbestendigheid van de nieuwe gemeente komt eveneens tot zijn recht door de regionale herindelingsontwikkelingen in de provincie Groningen. Zie hiervoor eveneens de vorige paragraaf. 7.I.6 Conclusie Op grond van bovenstaande toets wordt geconcludeerd dat de toekomstige gemeente Westerkwartier voldoet aan de vijf criteria van het Beleidskader gemeentelijke herindeling. Er is een breed draagvlak voor de herindeling, welke zal leiden tot evenwicht, zowel binnen als buiten de gemeente. De bestuurskracht is toekomstbestendig en de interne samenhang is geborgd. H E R I N D E L I N G S A D V I E S G E M E E N T E W E S T E R K W A R T I E R

42 Deel II - Provinciale criteria Ook de provincie heeft, aanvullend op het Beleidskader gemeentelijke herindeling, een drietal criteria voor de herindeling geformuleerd. Deze criteria zijn rechtstreeks terug te voeren op het rapport Grenzeloos Gunnen. 7.II.1 Nodale principe Het nodale principe gaat over de oriëntatie van inwoners op voorzieningen of stedelijke kernen en de nog levende cultuurhistorische verbanden in het gebied. Zoals gezegd is het Westerkwartier een gemeente met betrokken en levendige dorpen en is er sprake van cultuurhistorische samenhang in het gebied. De nieuwe gemeente Westerkwartier ziet voor zichzelf de belangrijke opgave om ondanks de schaalvergroting, de afstand tot de inwoner gering te houden. Inwoners en overheid participeren gezamenlijk in de netwerksamenleving en de Westerkwartierse identiteit blijft in al zijn diversiteit behouden. Over stedelijke kernen beschikt de nieuwe gemeente niet. Echter de afstand tot de steden Groningen en Drachten is gering. Daarnaast beschikken meerdere centrumdorpen over een breed aanbod aan voorzieningen. Winkels, sportvoorzieningen, horeca en bedrijven zijn voor het gehele Westerkwartier toegankelijk en bereikbaar. 7.II.2 Schaalniveau In paragraaf 7.4 is aangegeven op welke wijze de nieuwe gemeente aansluit bij de regionale ontwikkelingen in de provincie Groningen. Het schaalniveau van ruim inwoners past binnen die ontwikkelingen. De keuze om als vier gemeenten samen te gaan is een logische, niet alleen vanwege de cultuurhistorische en geografische samenhang, maar ook omdat de opgaven voor de vier gemeenten veelal gemeenschappelijk zijn. Deze liggen enerzijds in het behoud van landschappelijke kwaliteiten gecombineerd met het in stand houden van levendige dorpen en goede voorzieningen. Anderzijds in het uitvoeren van omvangrijke taken binnen het sociaal domein, woningbouwopgaven en groei in mogelijkheden voor recreatie en toerisme. De schaal van Westerkwartier is uitstekend om aan deze opgaven een invulling te geven en om in goed contact met onze inwoners te blijven. 7.II.3 Samenhangende gebiedsopgaven en /of kansen door transport-logistieke assen De gemeente Westerkwartier kent met name in de oost-west verbinding belangrijke ontwikkelassen. Deze worden gevormd langs de A7, de spoorverbinding Groningen-Leeuwarden en N355 (eveneens Groningen-Leeuwarden). Een belangrijke noord-zuidverbinding is de N388 tussen Zoutkamp en de aansluiting op de A7 bij Boerakker. Deze verbindingsassen zorgen voor samenhang binnen het Westerkwartier. Tussen de centrumdorpen Leek en Zuidhorn is een dergelijke verbinding minder aanwezig. Deze dorpen zijn in mindere mate op elkaar georiënteerd en dat vertaalt zich in het aantal verkeersbewegingen. Gemeentelijke wegen (zonder aanwezigheid van een ontwikkelas) zijn tot dusver afdoende om het verkeer tussen Leek en Zuidhorn het hoofd te bieden. Een openbaar vervoersvoorziening tussen beide plaatsen is er niet. Met het ontstaan van één nieuwe gemeente wordt geïnvesteerd de verbinding Leek-Zuidhorn. Kortom: er zijn goede verbindingen aanwezig in het Westerkwartier met kansen voor brede (bedrijfsmatige) ontwikkelingen op plaatsen waar dat passend is. Waar geïnvesteerd kan worden in betere verbindingen, zoals tussen Leek en Zuidhorn, wordt dit door het Westerkwartier ter hand genomen. 7.II.4 Conclusie Geconcludeerd wordt dat ook aan de provinciale criteria wordt voldaan. Het nodale principe wordt vanuit de cultuurhistorie en vanwege de aanwezige gemeenschappelijke opgaven geborgd, evenals de kans op ontwikkelingen vanwege de aanwezigheid van logistieke assen. De opgaven waar de gemeente voor staat kunnen uitstekend binnen het beoogde schaalniveau het hoofd worden geboden. H E R I N D E L I N G S A D V I E S G E M E E N T E W E S T E R K W A R T I E R

43 8. Financiën In 2014 is in aanloop naar de besluitvorming over wel of niet herindelen in Westerkwartierverband een financiële scan uitgevoerd. Vrij vertaald was de conclusie van deze scan dat de financiële posities van de individuele gemeenten geen beletsel vormen om te gaan herindelen. Was de focus van deze scan nog gericht op de individuele gemeenten; nu is de focus in het navolgende meer gericht op de nieuwe gemeente Westerkwartier. Op de vraag is een nieuwe gemeente Westerkwartier financieel levensvatbaar wordt getracht een antwoord te geven. De gegevens zijn gebaseerd op de kennis en besluitvorming per 15 april In dit hoofdstuk financiën wordt ingegaan op de financiële levensvatbaarheid van de nieuwe gemeente. De onderdelen van dit hoofdstuk: de vastgestelde jaarrekening en begroting; uitkering gemeentefonds (w.o. frictiekosten); woonlastendruk; weerstandsvermogen (w.o. grondexploitaties); gemeentelijke kapitaalgoederen; afspraken tijdens Arhi-toezicht; overig; conclusie. In dit hoofdstuk zijn nog niet de te verwachten financiële consequenties van de toevoeging van de voormalige gemeente Ezinge aan de nieuw te vormen gemeente Westerkwartier in beeld gebracht. Deze consequenties worden in de komende periode in nauw overleg met de gemeente Winsum geïnventariseerd. Bij het doorlopen van het verdere fusiespoor krijgt dit een plaats. 8.1 Jaarrekening en begroting Onderstaand ziet u een overzicht van de jaarrekeningen en de begrotingen van de gemeenten Grootegast, Leek, Marum en Zuidhorn. Bij de vergelijking van de jaarrekeningen wordt uitgegaan van de resultaten na bestemming. De begrotingscijfers geven de structurele saldi weer. Jaarrekening Grootegast Leek Marum Zuidhorn Begroting Grootegast Leek Marum Zuidhorn H E R I N D E L I N G S A D V I E S G E M E E N T E W E S T E R K W A R T I E R

44 De programmabegrotingen 2016 en meerjarenramingen zijn door de provincie als toezichthouder onderzocht. De eerste fase van het onderzoek, de fase waarop de provincie zich baseert bij het in te stellen begrotingstoezicht, is uitgevoerd. Alle Westerkwartiergemeenten zijn onder repressief toezicht geplaatst. In aansluiting op het eerste onderzoek wordt als gebruikelijk in de loop van 2016 een, meer gedetailleerd, tweede fase onderzoek uitgevoerd. Kanttekening bij het toezicht op de gemeente Marum is dat, in tegenstelling tot de vaststelling door de gemeenteraad van Marum, de begroting volgens onderzoek door de provincie geen structureel en reëel evenwicht vertoont. Omdat in 2019 wel het genoemde evenwicht ontstaat wordt de gemeente Marum onder repressief toezicht geplaatst. 8.2 Uitkering Gemeentefonds Effect batenkant Het indicatieve effect van de herindeling op het gemeentefonds is gebaseerd op een berekening van het ministerie van BZK d.d. 30 maart De berekening is gebaseerd op de uitkering in het jaar In onderstaande tabel en in de bijlage zijn de effecten weergegeven. Nieuw te vormen Gemeentefonds Gemeentefonds Verschil Verschil gemeente voor fusie na fusie absoluut in % Westerkwartier ,14% (De bedragen in deze tabel zijn x 1.000) Dit betekent dat vanuit het gemeentefonds in het Westerkwartier gemiddeld 16,- per inwoner minder beschikbaar is. Uit bovenstaande tabel blijkt dat na de herindeling de uitkering gemeentefonds van de heringedeelde gemeenten lager zal zijn dan de optelsom van de uitkeringen gemeentefonds van de individuele gemeenten. Het verschil wordt veroorzaakt door een vast bedrag dat na de fusie nog maar eenmaal wordt ontvangen, terwijl nu alle vier de herindelingspartners dit bedrag nog krijgen. Dit effect bedraagt circa 1 mln. nadelig. Procentueel gaat het om een relatief beperkt effect van 1,14%. Met de kennis van nu is er geen sprake van een herverdeeleffect met betrekking tot de integratieuitkering Sociaal Domein. Deze uitkering is onderdeel van de totale Gemeentefonds uitkering. Effect lastenkant De middelen ontvangen vanuit de Algemene Uitkering kunnen door de gemeenten, met inachtneming van achterliggende wet- en regelgeving, naar eigen inzicht worden uitgegeven om taken uit te voeren die het Rijk heeft opgedragen of aan eigen autonoom beleid. Zoals hierboven benoemd is de belangrijkste aanpassing de verlaging van het vaste bedrag. De normaal gesproken hiermee samenhangende lasten nemen af als gevolg van de afname van het aantal gemeenten. Het betreft onder meer bestuurskosten zoals voor de raad, college, griffie, rekenkamer en gemeentesecretaris. Als gevolg van wachtgeldverplichtingen kunnen deze besparingen mogelijk vertraagd worden gerealiseerd. 8.3 Frictiekostenvergoeding Een heringedeelde gemeente komt in aanmerking voor een uitkering op grond van de tijdelijke verdeelmaatstaf herindeling in het Gemeentefonds. Met deze uitkering wordt een vergoeding ontvangen voor de frictiekosten van de herindeling. Frictiekosten zijn lasten die zonder herindeling niet gemaakt zouden zijn en die per definitie extra en tijdelijk zijn. Het bedrag wordt in vier termijnen uitgekeerd. Het eerste jaar na de herindeling 40% en 3 jaren daarna 20%. Daarnaast krijgen de betrokken gemeenten in het jaar voorafgaand aan de herindeling gezamenlijk een extra uitkering van 25% van het toegekende bedrag. Dit ter dekking van de kosten die in de aanloopfase naar de herindeling gemaakt worden. H E R I N D E L I N G S A D V I E S G E M E E N T E W E S T E R K W A R T I E R

45 Voor de nieuw te vormen gemeente Westerkwartier is een berekening gemaakt van de vergoeding uit de tijdelijke maatstaf herindeling. Deze berekening is uitgevoerd door het Ministerie van BZK (maart 2016) en gaat uit van een herindeling per 1 januari Op basis van die berekening zou de nieuw te vormen gemeente een vergoeding ter grootte van ruim 16 mln ontvangen. 8.4 Woonlastendruk Tarieven Hieronder worden de tarieven weergegeven die gelden voor 2016 voor ozb, afvalstoffenheffing en rioolheffing van de Westerkwartiergemeenten. Gemeente Ozb-tarief Afvalstoffenheffing Rioolheffing Eig. woning Eig. niet Gebruik Vast Variabel woning niet woning tarief Grootegast 0,1324% 0,2181% 0,1703% 124,00 0,35 p/kg 263,70 Leek 0,1695% 0,2168% 0,1730% 121,00 0,35 p/kg 233,00 Marum 0,1253% 0,2034% 0,1711% 118,00 0,35 p/kg 268,00 Zuidhorn 0,1745% 0,2543% 0,1946% 194,39 0,28 p/kg 168,76 Uit het bovenstaand overzicht is af te lezen dat de gemeenten verschillende tarieven hebben. Uitgangspunt bij afvalstoffenheffing en rioolheffing is een kostendekkend tarief. De feitelijke kostentoerekening per gemeente verschilt en veroorzaakt verschillen in de tariefstelling. Bij de afvalstoffenheffing hebben al drie van de vier gemeenten hetzelfde variabele tarief, terwijl het vaste tarief verschillend is. Rioolheffing laat nog meer diversiteit aan tarieven zien. Gemiddelde woonlasten Om inzicht te krijgen in de woonlasten wordt in de begroting 2016 van alle vier gemeenten op basis van de COELO-atlas 2016 (Centrum voor Onderzoek van de Economie van de Lagere Overheden van de Universiteit van Groningen) in beeld gebracht. Afgezet tegen het landelijke gemiddelde, het gemiddelde van de provincie Groningen en de nieuwe gemeente Westerkwartier. H E R I N D E L I N G S A D V I E S G E M E E N T E W E S T E R K W A R T I E R

46 In de onderstaande grafiek wordt inzichtelijk gemaakt wat de gemiddelde woonlasten zijn van een meerpersoonshuishouden. Nadere informatie en uitgangspunten zijn opgenomen in de COELO Atlas van lokale lasten. Deze atlas is later dit jaar digitaal te raadplegen op de site van COELO. Gemiddelde woonlasten meerpersoonshuishouden H E R I N D E L I N G S A D V I E S G E M E E N T E W E S T E R K W A R T I E R

47 8.5 Weerstandsvermogen Ratio weerstandsvermogen Om een beeld te kunnen vormen van de financiële positie van de herindelingsgemeente is het weerstandsvermogen van de gemeenten op een rijtje gezet en herrekend naar een uitkomst voor het Westerkwartier. Het weerstandsvermogen geeft aan in hoeverre een gemeente weerstandscapaciteit heeft om risico s op te vangen. Er zijn geen voorschriften voor het opstellen van de paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing. Met name het bepalen van risico s is uiterst subjectief. Voor het berekenen van risico s worden verschillende methoden gebruikt. Hieronder worden de beschikbare en de benodigde weerstandscapaciteit weergegeven. Westerkwartier Beschikbare weerstandscapaciteit Benodigde weerstandscapaciteit Ratio weerstandsvermogen 1,2 Voor de gemeente Westerkwartier bedraagt het totaal van de berekende risico s 16,9 miljoen. Dit is de benodigde weerstandscapaciteit. De beschikbare weerstandscapaciteit, bestaande uit algemene reserves, onbenutte belastingcapaciteit en structurele budgetten voor onvoorziene zaken, bedraagt 19,8 miljoen. Dit levert een ratio op van 1,2, wat betekent dat de gemeente Westerkwartier voldoende weerstandsvermogen heeft om de ingeschatte risico s te kunnen dekken. Financiële kengetallen Het Besluit Begroting en Verantwoording (BBV) heeft bepaalt dat gemeenten vanaf de begroting 2016 een basisset van vijf financiële kengetallen moeten opnemen in de begroting en de jaarrekening. De kengetallen betreffen: schuldquota leningen (de netto schuldquote met en zonder leningen aan derden), solvabiliteitsratio, grondexploitatie, structurele exploitatieruimte en belastingcapaciteit. Deze financiële kengetallen zijn opgenomen in de onderstaande tabel. Financiële Netto Netto solvabiliteits- Grond- Structurele Belastingkerngetallen schuldquote schuldquote ratio expoitatie exploitatie- capaciteit Westerkwartier min leningen ruimte geconsolideerd derden Jaarrekening ,1 141,2 14,2 45,1 3,1 102,9 Jaarrekening ,9 121,0 15,9 40,0 3,0 108,4 Begroting ,6 130,7 12,7 41,5 0,8 108,2 Begroting ,9 127,6 12,7 39,3 0,6 109,1 Netto schuldquote De netto schuldquote beoordeelt de schuld als aandeel van de inkomsten. Eenvoudig gezegd betekent een netto schuldquote van 100% dat de schuldenlast de omvang heeft van een jaaromzet. Een netto schuldquote tot 100% kan worden beoordeeld als goed, tussen de 100% en 130% is het opletten en boven de 130% is bijsturing gewenst. De schuldquote van de gemeente Westerkwartier neemt af. Dit wordt grotendeels veroorzaakt door een toename van de inkomsten als gevolg van het sociaal domein. Vanaf de begroting 2016 is bijsturing niet per se noodzakelijk, maar is de schuldpositie gemiddeld risicovol. De schulden zijn voor een groot deel ontstaan door aankoop van grond voor de verschillende grondexploitaties. Hiervan worden de baten in de komende jaren verwacht, waarmee de schulden zullen afnemen. Hiermee zal ook de netto schuldquote afnemen. H E R I N D E L I N G S A D V I E S G E M E E N T E W E S T E R K W A R T I E R

48 De hoeveelheid doorgeleende gelden aan derden en verbonden partijen beïnvloedt het beeld slechts beperkt. De kengetallen in de jaarrekeningen 2015 laten een verbetering zien! Solvabiliteitsratio Het solvabiliteitsratio zegt welk deel van het gemeentelijk bezit gedekt is met eigen vermogen. Een solvabiliteitsratio van minder dan 20% geeft aan dat de gemeente het bezit met veel schulden heeft belast. Voor de gemeente Westerkwartier geldt dat de solvabiliteit risicovol is. Ook dit kengetal wordt beïnvloed door de grondexploitaties. Door het aankopen van gronden en de beperkte afzet in de afgelopen jaren zijn de ontstane schulden nog slechts in beperkte mate gecompenseerd door opbrengsten. De verwachting is dat de komende jaren het percentage zal stijgen.(zie grondexploitatie). Grondexploitatie Een gemeente kan grote voorraden bouwgrond bezitten. Bij verkoop van kavels komt er geld in het laatje. Daarmee kunnen schulden worden afgelost en betaalde rentelasten kunnen worden goedgemaakt. Het kengetal grondexploitatie geeft aan hoe groot de grondpositie (waarde van de grond) is ten opzichte van de totale (geraamde) baten (exclusief mutaties in reserves). De boekwaarde van de voorraden grond is belangrijk, deze moet weer worden terugverdiend bij de verkoop. Wanneer dit niet de verwachting is, dient de gemeente een voorziening te treffen ter hoogte van het verwachte verlies. De accountants van de afzonderlijke gemeenten hebben in de afgelopen jaren hieraan veel aandacht besteed en kunnen zich vinden in de gehanteerde grondslagen, de verwachte verkoopaantallen en de getroffen voorzieningen. Bij dit kengetal is een duidelijke positieve lijn zichtbaar. Hoewel ook deze beïnvloed wordt door hogere baten (sociaal domein), kan gesteld worden dat het risico afneemt. Dit is in overeenstemming met de positieve geluiden vanuit de woningmarkt. Structurele exploitatieruimte De structurele exploitatieruimte zijn de totale baten minus de incidentele baten verminderd met de totale lasten minus de incidentele lasten. De uitkomst hiervan wordt uitgedrukt in een percentage van de totale baten voor resultaatbestemming. Een positieve uitkomst betekent dat de structurele baten hoger zijn dan de structurele lasten. Hoewel deze afneemt, is er dus sprake van structurele exploitatieruimte bij de gemeente Westerkwartier. Belastingcapaciteit Dit kengetal laat de woonlasten voor een meerpersoonshuishouden zien, ten opzichte van het landelijk gemiddelde. In de vier afzonderlijke gemeenten zijn de woonlasten hoger dan het landelijk gemiddelde. H E R I N D E L I N G S A D V I E S G E M E E N T E W E S T E R K W A R T I E R

49 8.6 Gemeentelijke kapitaalgoederen Om een beeld te kunnen schetsen van de financiële positie van de gemeente Westerkwartier, is het van belang te weten wat de staat is van de kapitaalgoederen van de vier herindelingsgemeenten. Het gaat hierbij om: Wegen Groen Gebouwen Riolering Kunstwerken In de programmabegroting 2016 van de vier gemeenten is de (verplichte) paragraaf kapitaalgoederen opgenomen. In deze paragraaf staat van in ieder geval bovengenoemde vijf categorieën wat de staat van onderhoud is (eventueel achterstallig onderhoud) en of er een meerjarig onderhoudsplan (MJOP) is. Voor alle gemeenten geldt dat er meerjarige onderhoudsplannen zijn of onderhoudsbeleid is. Uit de paragraaf kapitaalgoederen in de programmabegroting 2016 blijkt geen achterstallig onderhoud. Bestuurlijk is er veel aandacht voor het onderhoud van de kapitaalgoederen. Tevens wordt dit kritisch door de gemeente getoetst. Daarnaast heeft er in een onderzoek van de rekenkamercommissie plaatsgevonden naar het wegbeheer (m.u.v. Grootegast). In aanvulling op dit onderzoek kunnen we noteren dat Zuidhorn een nieuwe wegenvisie heeft ( ). Hierin zijn alle wegen op basisniveau onderhouden, behalve de erftoegangswegen. Voor deze laatste categorie hebben we aanvullend op de wegenvisie een plan laten vaststellen om in de komende vier jaren risicogericht te reconstrueren. De provincie ziet scherp toe op naleving van de voorschriften zoals de verwerking van de lasten van groot onderhoud. 8.7 Afspraken tijdens Arhi-toezicht In de Arhi-brief van de provincie zijn besluiten aangegeven waarop Arhi-toezicht betrekking heeft. In principe is op de herindeling in het Westerkwartier de zogenaamde lichte procedure van toepassing. Hiermee wordt bedoeld dat de betreffende besluiten naar de andere colleges worden gestuurd. Tenzij een college binnen tien werkdagen reageert, mag ervan worden uitgegaan dat er geen bezwaren zijn. Bij het inzenden van het besluit ter goedkeuring aan de provincie verklaart het desbetreffende college dat de andere colleges geen bezwaar hebben. Als één van de colleges van de andere gemeente wel bezwaar maakt tegen het besluit dan moet een afschrift van het bezwaar aan Gedeputeerde Staten worden gezonden. Deze lichte procedure heeft betrekking op de volgende in te zenden bescheiden: begrotingen, Kader-, voor-, najaarsnota s en jaarrekeningen; begrotingswijzigingen; beleidsnota s met financiële gevolgen; aankopen van onroerend goed; rechtspositiebesluiten; wijziging van financiële systematiek; geldleningen; belastingverordeningen. De Westerkwartiergemeenten zullen hierover, in overleg met de provincie, concrete en pragmatische werkafspraken moeten maken waarin aangegeven wordt hoe met deze besluiten omgegaan wordt. In alle gevallen worden de besluiten ter goedkeuring naar Gedeputeerde Staten gestuurd. H E R I N D E L I N G S A D V I E S G E M E E N T E W E S T E R K W A R T I E R

50 8.8 Overig Op onderdelen verschilt het financieel beleid van de Westerkwartiergemeenten. Hoewel afstemming bij nieuw (financieel) beleid al gedurende een aantal jaren wordt gezocht, was deze afstemming tot nu toe vrijblijvend. Nieuw (financieel) beleid zal in de periode tot de herindelingsdatum zoveel mogelijk geharmoniseerd worden. Zo heeft de commissie Besluit Begroting en Verantwoording gemeenten en provincies (BBV) recent een aantal ingrijpende vernieuwingen van het BBV in wetgeving vast laten leggen. Gestreefd wordt naar zoveel mogelijk uniformiteit bij het opstellen van de gemeentelijke begrotingen in de aanloop naar de herindeling. Dit zal bij de feitelijke herindeling, zowel de consolidatie van de eindbalans van de oude gemeenten tot de beginbalans en de begroting van de nieuwe gemeente vergemakkelijken. Om betrokkenheid van de gemeenteraden te borgen is een werkgroep Planning en Controle ingesteld. Deze werkgroep is in het tweede kwartaal 2016 gestart. In afstemming met de stuurgroep herindeling Westerkwartier en de ambtelijke werkgroep zal een planning worden bepaald. 8.9 Conclusie In het voorjaar 2014 is door de vier Westerkwartiergemeenten, in samenwerking met een onafhankelijk extern adviesbureau, een financiële scan van de vier Westerkwartiergemeenten uitgevoerd. Basis voor deze scan was de begroting Conclusies van het onderzoek waren: dat er verschillen tussen de financiële huishoudingen zitten, maar dat deze niet onoverkomelijk zijn; dat vier gemeenten samen meer mogelijkheden hebben om aan risicospreiding te doen; dat de grondexploitaties blijvende aandacht vragen; dat er blijvende aandacht moet zijn voor actualiteiten zoals de decentralisaties binnen het sociaal domein. Met het geschetste beeld in deze paragraaf kunnen we een aantal conclusies trekken: de eindconclusie van de financiële scan, dat er verschillen tussen de financiële huishoudingen zitten, maar dat deze niet onoverkomelijk zijn, blijft gehandhaafd; het gezamenlijke weerstandsvermogen wordt als voldoende beoordeeld; de uitkomsten van de in de begroting en jaarrekening opgenomen verplichte set financiële kengetallen wordt, met alle nuances van dien, overwegend als risicovol beoordeeld. Er zit wel een positieve tendens in de uitkomsten van de kengetallen; specifiek het kengetal grondexploitatie laat een positieve tendens zien. Verliezen zijn de afgelopen jaren verwerkt en de woningmarkt trekt licht aan. De komende actualisaties van de grondexploitaties zullen dit beeld naar verwachting bevestigen. Dit heeft ook een positief effect op andere kengetallen; uit de paragrafen onderhoud kapitaalgoederen van de gemeenten blijkt geen significant achterstallig onderhoud. Voor het onderwerp is in procesmatig opzicht veel aandacht. de woonlasten en de opbouw daarvan verschilt in de Westerkwartiergemeenten. Eén van de opgaven in de komende jaren wordt het harmoniseren van de tarieven. de herindeling heeft een relatief klein nadelig effect op de uitkering uit het gemeentefonds. Dit nadeel kan naar verwachting zonder extra beleidsmaatregelen worden opgevangen (besparing bestuurskosten). De frictiekostenvergoeding bedraagt ruim 16 miljoen. De afsluitende conclusie van het vorenstaande is dat de nieuwe gemeente Westerkwartier, gelet op het feit, dat alle individuele gemeenten nu ook onder repressief toezicht vallen, financieel gezien levensvatbaar is, temeer daar de huidige economische situatie weer een groei laat zien. De totale lasten voor de burger zullen gemiddeld gewogen niet stijgen. Het streven is erop gericht dat de omvang van de nieuwe begroting niet groter wordt dan de som van de begroting van de vier oude gemeenten. H E R I N D E L I N G S A D V I E S G E M E E N T E W E S T E R K W A R T I E R

51 9. Vervolgproces Dit herindelingsadvies wordt via de raadsgroep herindeling naar de raden gezonden en op de websites van de vier Westerkwartiergemeenten geplaatst. Het herindelingsadvies wordt vervolgens vastgesteld door de gemeenteraden van de gemeenten Grootegast, Leek, Marum, Zuidhorn en Winsum. Winsum is door toevoeging van de voormalige gemeente Ezinge aan Westerkwartier, formeel herindelingspartner van de Westerkwartiergemeenten. Als het herindelingsadvies eensluidend is vastgesteld door de vijf gemeenteraden, dan gaat het stuk naar de provincie Groningen. De gemeenten kunnen het advies dan niet meer wijzigen. Nadat Gedeputeerde Staten van de provincie Groningen hun zienswijze op het herindelingsadvies hebben gegeven, zenden zij het herindelingsadvies en deze zienswijze aan de Minister van BZK, die het voorstel toetst. Binnen vier maanden neemt de Minister een besluit of hij aan de Ministerraad een voorstel van wet voorlegt op basis waarvan de herindeling formeel tot stand komt. Het wetgevingsproces is doorlopen als de Ministerraad goedkeuring verleent, de Raad van State om advies is gevraagd, de beide Kamers der Staten-Generaal hebben ingestemd met het wetsvoorstel, de Koning de wet heeft bekrachtigd en de wet tijdig is gepubliceerd (uiterlijk ). Vervolgens worden er raadsverkiezingen voor de nieuwe gemeente georganiseerd. Dit is voorzien op 21 november Ondertussen bouwen de vijf gemeenten aan de totstandkoming van een nieuwe gemeentelijke organisatie. Beleid en regelgeving zullen worden geharmoniseerd. Dit proces is in een apart plan van aanpak uitgelijnd. H E R I N D E L I N G S A D V I E S G E M E E N T E W E S T E R K W A R T I E R

52

53 BIJLAGEN BIJ HET HERINDELINGSADVIES

54 BIJLAGE 1 Logboek maatschappelijk draagvlak Wanneer Wat Wie 2007 Onderzoek door BMC naar herindelingsvariant Grootegast-Marum Grootegast, Marum 2008 Bestuurskrachtonderzoeken samenwerking/schaalvergroting Grootegast, Leek, Marum, Zuidhorn 2011 Collegestandpunt over o.a. herindeling, waar de Leek combi Leek/Marum onderdeel vanuit maakt 2011 Informatieavond voor inwoners, ondernemers en Marum belangenverenigingen 2011 Drie dorpenrondes met stellingen, waarbij het Marum algemene beeld naar voren kwam dat er draagvlak is voor herindeling Juni 2011 Gemeenteraad stelt onderzoeksopdracht vast naar Marum herindeling met nader te bepalen fusiepartners Januari 2012 Vaststellen Plan van Aanpak clusteronderzoeken en visitatietraject Vereniging Groninger Gemeenten en Provincie Groningen Grootegast, Leek, Marum, Zuidhorn September 2012 Clusteronderzoek naar intergemeentelijke samenwerking, ambtelijke fusie en herindeling in Westerkwartierverband 1 Grootegast, Leek, Marum, Zuidhorn Februari 2013 Rapport Grenzeloos Gunnen (Provinciebreed) 10 april 2013 Informatie- en debatavond voor inwoners en Leek raadsleden over herindeling 22 april 2013 Rondetafelconferentie tussen inwoners en Grootegast raadsleden over herindeling April 2013 Informatie- en debatbijeenkomst waar de gevoelens Zuidhorn van de inwoners over herindeling zijn gepeild Mei 2013 Intentiebesluit raden om te herindelen in Westerkwartierverband Marum, Grootegast Mei 2013 Meerderheid raad spreekt zich uit voor herindeling, onderzoek naar fusiepartners (Leek: WK + Noordenveld, Zuidhorn: WK + De Marne en Winsum) Leek, Zuidhorn November 2015 Besluit tot herindeling in Westerkwartierverband Grootegast, Leek, Marum, Zuidhorn Maart 2016 Vaststelling kadernotitie door gemeenteraden Grootegast, Leek, Marum, Zuidhorn 20 maart 2016 Persbericht kadernotitie Grootegast, Leek, Marum, Zuidhorn Maart 2016 Projectwebsite herindeling westerkwartier.nl online Grootegast, Leek, Marum, Zuidhorn 20 mei 2017 Persbericht eerste versie Herindelingsontwerp en plaatsing op website Mei/juni 2016 Enquête onder de inwoners van de Westerkwartiergemeenten over herindeling en de onderwerpen die daarbij voor inwoners van belang zijn Juni 2016 W-500: een tweetal bijeenkomsten voor inwoners en partners van de vier Westerkwartiergemeenten, waarin gepeild is hoe de nieuwe gemeente eruit moet komen te zien Grootegast, Leek, Marum, Zuidhorn Grootegast, Leek, Marum, Zuidhorn Grootegast, Leek, Marum, Zuidhorn 17 juni 2016 Persbericht resultaten W-500 Grootegast, Leek, Marum, Zuidhorn

55 Wanneer Wat Wie 1 juli 2016 Persbericht resultaten enquête Grootegast, Leek, Marum, Zuidhorn 5 juli 2016 Advertentie over de resultaten enquête en W500 Grootegast, Leek, Marum, Zuidhorn 20 oktober 2016 Volksraadpleging Middag-Humsterland Zuidhorn, Winsum 6 november november Terugkoppeling W-500 aanwezigen over hun input dmv advertentie Grootegast, Leek, Marum, Zuidhorn 7 november Informatie herindeling burgerpanelleden dmv advertentie Grootegast, Leek, Marum, Zuidhorn 14 november Persbericht Middag-Humsterland uitslag Zuidhorn, Winsum 17 november Persbericht Burgerpanel Grootegast, Leek, Marum, Zuidhorn 1 december Aankondiging voorbespreking Herindelingsontwerp raden Grootegast, Leek, Marum, Zuidhorn 12 januari Aankondiging Herindelingsontwerp in raden Grootegast, Leek, Marum, Zuidhorn 16 januari Persbericht aangenomen Herindelingsontwerp Grootegast, Leek, Marum, Zuidhorn 25 januari Advertentie Herindelingsontwerp Grootegast, Leek, Marum, Zuidhorn 16 februari Expertbijeenkomst plattelandsontwikkeling Westerkwartier Grootegast, Leek, Marum, Zuidhorn 26 februari Radio-uitzending Radio Westerkwartier met de vier burgemeesters over de herindeling Grootegast, Leek, Marum, Zuidhorn 14 maart Start externe nieuwsbrieven, eerste over veelgestelde vragen op de herindelingswebsite Grootegast, Leek, Marum, Zuidhorn 7 april Aankondiging eerste enquête WesterkwartierPanel Grootegast, Leek, Marum, Zuidhorn 10 april Start WesterkwartierPanel Grootegast, Leek, Marum, Zuidhorn 2

56 BIJLAGE 2 NOTA VAN ZIENSWIJZEN EN REACTIE Inleiding De raden van de gemeenten Grootegast, Leek, Marum, Zuidhorn en Winsum hebben in de derde week van januari 2017 het herindelingsontwerp Westerkwartier-gemeenten vastgesteld. Hiermee verklaarden de gemeenten formeel samen één nieuwe gemeente te willen vormen, waarbij voor Winsum geldt dat alleen de voormalige gemeente Ezinge opgaat in de nieuwe gemeente Westerkwartier. Op 23 januari 2017 is het herindelingsontwerp ter inzage gelegd. Tot en met maandag 20 maart 2017 is een ieder in de gelegenheid gesteld een zienswijze op het voornemen tot samenvoeging van de genoemde gemeenten te geven. Communicatie over de mogelijkheid tot het indienen van zienswijzen Publicatie omtrent de mogelijkheid zienswijzen in te dienen heeft plaatsgevonden in het Dagblad van het Noorden en De Streekkrant. Ook is het herindelingsontwerp gepubliceerd op de gemeentelijke websites en op Daarnaast is het herindelingsontwerp bij de balies in de vijf gemeentehuizen ter inzage gelegd en aan de besturen van de omliggende gemeenten verzonden met het verzoek hierop een reactie op te geven. De gemeenten Achtkarspelen, Bedum, De Marne, Opsterland en Smallingerland hebben een reactie gestuurd. Deze zijn allen positief; men heeft besloten om verder geen zienswijze in te dienen. Er zijn in totaal 14 zienswijzen ingediend, in één geval was dat deze door meerderen werd onderschreven. Het aantal indieners komt daarmee uit op 16. De binnengekomen reacties zijn in deze nota samengevat en becommentarieerd. De reactienota wordt met iedereen die een inspraakreactie heeft gegeven gedeeld zodat het voor de indieners zichtbaar is wat met de reactie is gedaan. Aan het einde van de reactienota zijn alle zienswijzen in zijn geheel toegevoegd. (geanonimiseerd) Overzicht indieners reacties In de onderstaande tabel worden de ingekomen reacties weergegeven. Volgnummer Datum ontvangst Indiener(s) Inwoner (plaats onbekend) Inwoner ( plaats onbekend) Dorpsbelangen Kommerzijl Inwoner Sebaldeburen Inwoner Leek Inwoner Opende Inwoners (plaats onbekend) Inwoner Feerwerd Inwoner Tolbert Inwoner (plaats onbekend) Partij voor Veiligheid en Zorg Drie indieners uit Garnwerd Inwoner (plaats onbekend) Stichting Open Monumenten dag 3

57 Inhoud inspraakreacties In de onderstaande tabel worden de zienswijzen op het herindelingsontwerp weergegeven. In de tabel wordt van de zienswijze eerst een samenvatting gegeven. Daarna wordt onze reactie daarop gegeven en vervolgens wordt in de conclusie weergegeven of dit tot een wijziging van het herindelingsontwerp heeft geleid. Volgnummer: 1 Indiener: Inwoner (plaats onbekend) Zienswijze: Op geen enkele wijze wordt in het Herindelingsontwerp aangetoond dat de bevolking (omliggende gemeenten, verenigingen, dorpsbelangen) afdoende bij het proces is betrokken. Slechts een uiterst gering percentage van de bewoners heeft zich kunnen uiten over deze herindeling. Er wordt geen enkele garantie gegeven dat de leefbaarheid van de dorpen gewaarborgd wordt. De herindeling betekent een lastenverzwaring voor de inwoners, zo blijkt uit onderzoek van het COELO en de betrokkenheid van inwoners bij de politiek loop na een herindeling sterk terug. De democratie wordt op het spel gezet. Een herindeling leidt tot betere arbeidsvoorwaarden voor ambtenaren (hoger salarissen bij groter inwoner aantal), hogere vergoedingen voor raadsleden en een riante wachtgeldregeling voor vertrekkende bestuurders. Kosten die door de inwoners betaald moeten worden terwijl het democratisch gehalte van zo n megagemeente ver te zoeken zal zijn. Reactie: In het herindelingsontwerp is op meerdere plaatsen aangegeven op welke wijze de inwoners betrokken zijn. De respons vanuit de inwoners leverde het beeld op dat daar waar het onderwerp leeft inwoners veelal voor een herindeling zijn. Van inspraakmomenten is over het algemeen gering gebruik gemaakt. Inwoners kunnen nu nog steeds meedenken over de te vormen gemeente. Er is een online burgerpanel ( in het leven geroepen, er worden bijeenkomsten georganiseerd, we leggen (op uitnodiging) werkbezoeken af om met (doel)groepen te spreken over de herindeling en we informeren onze inwoners via kranten en social media. Thema s als nabijheid en betrokkenheid zijn onderwerpen die onze inwoners van groot belang vinden bij de totstandkoming van de nieuwe gemeente. Daar is onze strategische visie ook op ingericht. We blijven met onze inwoners in gesprek over hoe we de nieuwe gemeente het beste vorm en inhoud kunnen geven aan de hand van de thema s Dichtbij, Nuchter en Ambitieus. De herindeling zal vooral een kwaliteitsslag met zich mee moeten brengen. Als uitgangspunt is geformuleerd dat de totale lasten voor de inwoner gemiddeld gewogen niet stijgen. De zienswijze leidt niet tot een aanpassing van het herindelingsadvies. Volgnummer: 2 Indiener: Inwoner (plaats onbekend) Zienswijze: Ambtenaren in gemeenten met meer inwoners verdienen aanzienlijk meer en wat te denken van riante wachtgeldregelingen voor vertrekkende ambtenaren, burgemeesters en 4

58 wethouders. De inwoners gaan dit direct of indirect betalen door hogere belastingen dan wel door bezuinigingen op voorzieningen. De norm voor een sporthal is inwoners. In Grootegast zijn met ruim inwoners maar liefst 3 sporthallen. Reactie : In het herindelingsontwerp is opgenomen dat de totale lasten voor de inwoner gemiddeld gewogen niet stijgen. Een groot aantal bestuurders is tijdelijk aangesteld danwel in de pensioengerechtigde leeftijd bij de herindeling. Ambtelijk (en bestuurlijk) wordt een kwaliteitsslag gemaakt, maar er vallen in principe geen gedwongen ontslagen. Het is niet per definitie zo dat ambtenaren meer gaan verdienen na een herindeling. De nieuwe gemeente streeft naar een goede spreiding van voorzieningen, en heeft daarbij oog voor het unieke karakter van de individuele dorpen en de voorzieningen die daarbij passen. De zienswijze leidt niet tot een aanpassing van het herindelingsadvies. Volgnummer: 3 Indiener: Dorpsbelangen Kommerzijl Zienswijze: Er zullen voorkeursdorpen ontstaan die behoren te groeien en waar alle (toekomstige) voorzieningen naar toe zullen gaan en daarnaast dorpen die (moeten) achterblijven en krimp gaan vertonen. In die woondorpen kan alleen maar gewoond worden: onder voorzieningen en uitbreidingsmogelijkheden, slechts beperkte mogelijkheden om aan woningen-gebonden beroepen uit te oefenen en vrijwel geen huurhuizen of nieuwbouw. Hier krijgt de dorpsbevolking onvoldoende vat op de inrichting van de eigen leefomgeving en de leefbaarheid. Schooldorpen (alternatieve term voor woondorpen ) als Kommerzijl moeten net als grotere dorpen alle mogelijkheden krijgen om te groeien; een jonge bevolking rondom de te behouden school, initiatieven voor bedrijfsmatige activiteiten, woningbouw, met toedeling van voorzieningen en goede bereikbaarheid en natuurlijke interactie met het omringende platteland. Er is onvoldoende aandacht voor veranderingen en problematiek in de buitengebieden die alle dorpen omringen. In het herindelingsontwerp is vrijwel geen aandacht voor de buurtschappen en buitengebieden. Agrariërs willen liever geen natuurgebieden dichtbij hun landerijen, omdat toerisme vlak bij dieren en planten zorgt voor overlast. Ook aanleg van fiets- en wandelpaden stuit op weerstand. Ook is er geen aandacht voor wegenonderhoud in de buitengebieden, vooral van nietdoorgaande verbindingen. Toch moeten daarover grote landbouwmachines en vrachtwagens rijden. Ook een visie aangaande de Wet Plattelandswoningen ontbreekt in dit ontwerp. Ook dient volgens indiener een visie opgenomen te worden betreffende de consequenties van het beleid van NAM en Waterschappen voor de directe leefomgeving van de bevolking van het Westerkwartier. Er is integrale plattelandsontwikkeling nodig om de kleine dorpen en het omringende platteland, dat multifunctioneel wordt leefbaar te houden. Als het gemeentebestuur van de nieuwe gemeente geen doeltreffende beleid toont voor de problemen in deze nieuwe tijd, zal het bestuur automatisch krimp opwekken. Het is dan ook erg pijnlijk dat het herindelingsontwerp zondemeer aangeeft dat krimp vanaf 2021 zal komen, een jaar na totstandkoming van de nieuwe gemeente, zonder dat een duidelijke reden voor die krimp wordt gegeven. Aktie 68 heeft herhaaldelijk gevraagd om de aanleg van 1 of 2 straten aan de rand van Kommerzijl om daar woningen te te laten bouwen. Gemeente en provincie stellen dat zoiets niet de bedoeling is van de karakteristieke dorpjes. Jonge inwoners zullen daarmee 5

59 gedwongen worden te verhuizen naar een basisdorp omdat een koopwoning te duur is. Het dorp zal vergrijzen en vooral geen geboortegolf hebben. Kommerzijl verjongt aantoonbaar. Op de basisschool zitten 70 leerlingen uit Kommerzijl. Op basis van demografische gegevens ziet men de gemiddelde leeftijd stabiel blijven c.q. licht daalt. Ook de bereikbaarheid van het dorp moet zo sober mogelijk. Het openbaar vervoer is uiterst sober; een paar bussen in de spitsuren. Geen voorzieningen voor jonge mensen. Ook fietspaden zijn zeer moeilijk te bewerkstelligen. Er moet genuanceerder naar de schooldorpen worden gekeken dan u in het herindelingsontwerp wordt gedaan. Elk dorp is uniek en niet beter dan een ander. De Westerkwartierders kunnen moeilijk allemaal in Leek en Zuidhorn gaan wonen, omdat de nieuwe gemeente die dorpen bij voorkeur wil inrichten en besturen. Reactie : In de zienswijze staat elk dorp is uniek en niet beter dan een ander. Dat uitgangspunt sluit naadloos aan bij de strategische visie voor het Westerkwartier. Dat er een integrale plattelandsontwikkeling nodig is om het buitengebied leefbaar te houden wordt onderschreven. Dat betekent in onze optiek echter niet dat in alle (kleinere) dorpen een hoog voorzieningenniveau moet worden nagestreefd. Kleine dorpen hoeven geen groeikernen te worden. We willen de unieke identiteit van onze 41 dorpen behouden en versterken. In ieder dorp zijn voorzieningen die passen bij de schaal van dat dorp. Dat maakt de dorpen en haar inwoners divers: de één wil wonen in een groter dorp met veel voorzieningen, de ander zal de rust en de ruimte verkiezen boven een hoog voorzieningenniveau. Daar waar in het herindelingsontwerp gesproken wordt over krimp, betreft het een inschatting die door deskundigen is gemaakt. Dat neemt niet weg dat we de uniciteit van de dorpen in stand houden en met onze inwoners in gesprek over hoe we dat het beste kunnen doen. De zienswijze leidt niet tot een aanpassing van het herindelingsadvies. Volgnummer: 4 Indiener: Inwoner Sebaldeburen Zienswijze: Wat ik als burger constateer, is dat wij op geen enkele wijze zijn betrokken bij de beginplannen voor de ophanden zijnde herindeling, noch bij de besluitvorming om al dan niet tot een herindeling over te gaan. Er heeft hierover geen (raadgevend) referendum plaatsgevonden binnen de gemeenten in kwestie. In het herindelingsontwerp heb ik niet kunnen opmaken wat de herindeling ons precies gaat kosten dan wel gaat opleveren. Graag had ik cijfers gezien die de beslissing om tot de herindeling over te gaan verantwoorden en goed onderbouwen. Navraag bij prof.dr. M.A. Allers, directeur van het onafhankelijke Centrum voor Onderzoek van de Economie van de Lagere Overheden (COELO) te Groningen, leerde mij dat er vanuit de vier Westerkwartier-gemeenten geen opdracht is gegeven om de kosten, de baten, de maatschappelijke gevolgen, etc. van een eventuele herindeling te onderzoeken en in kaart te brengen. Waarom is er geen navraag gedaan bij COELO? Reactie : In het herindelingsontwerp is op meerdere plaatsen aangegeven op welke wijze de inwoners betrokken zijn. De respons vanuit de inwoners leverde het beeld op dat daar waar het onderwerp leeft inwoners veelal voor een herindeling zijn. Van inspraakmomenten is over het algemeen gering gebruik gemaakt. Inwoners kunnen nu nog steeds meedenken over de te vormen gemeente. Er is een online burgerpanel ( in het leven geroepen, er worden bijeenkomsten georganiseerd, we leggen (op uitnodiging) 6

60 werkbezoeken af om met (doel)groepen te spreken over de herindeling en we informeren onze inwoners via kranten en social media. Zie voor meer informatie herindeling.westerkwartier.nl. In het herindelingsontwerp is opgenomen dat de totale lasten voor de inwoner gemiddeld gewogen niet stijgen. Een overzicht van kosten en baten is pas te geven na helderheid over de hoogte van de algemene uitkering uit het gemeentefonds, de hoogte van gemeentelijke belastingen en de wijze waarop de gemeente na 1 januari 2019 gaat werken. De zienswijze leidt niet tot een aanpassing van het herindelingsadvies. Volgnummer: 5 Indiener: Inwoner Leek Zienswijze: De zienswijze betreft de organisatie van de dienstverlening en met name de voorgestelde afwezigheid van een gemeentehuis. Indiener is voorstander van een centrale en neutrale plek waar de ontmoeting tussen bewoner en gemeenteambtenaren kan plaatsvinden. Het via de post versturen van paspoorten rijbewijizen brengt extra (onnodige) risico s met zich mee. Andere mogelijke gevolgen van de voorgestelde decentralisatie zijn: minder flexibiliteit, langere wachttijden voor bewoners en hogere reiskosten voor gemeente ambtenaren. Reactie : De afwezigheid van een functioneel gemeentehuis draagt bij aan het organiseren van onze dienstverlening dichtbij onze inwoner. Daarbij willen we maatwerk toepassen. Niet iedereen zal het prettig vinden om dienstverlening van de gemeente aan huis te ontvangen. Er zijn echter ook andere schaalgroottes denkbaar: voorzieningen in dorpshuizen bijvoorbeeld. De privacy van onze inwoners moet maximaal zijn geborgd. Van het per post versturen van paspoorten en rijbewijzen kan dan ook geen sprake zijn. In een nog te maken dienstverleningsconcept gaan we in op de uitwerking van het idee om zonder functioneel gemeentehuis te werken. De zienswijze leidt niet tot een aanpassing van het herindelingsadvies. Volgnummer: 6 Indiener: Inwoner Opende Zienswijze: In het herindelingsontwerp is niet terug te vinden hoe verenigingen, stichtingen en buurtverenigingen hebben kunnen participeren in het proces. Het ontwerp is gebaseerd op groot Randstedelijke wetgeving en gaat voorbij aan de schaalgrootte van het platteland met zijn grote variëteit van cultuur. Er wordt vanuit gegaan dat schaalvergroting bij een gemeentelijke herindeling geld oplevert. Er zijn geen onderzoeken die deze conclusie rechtvaardigt. Het is onvoorstelbaar dat het rijk herindelingskortingen oplegt aan een lagere overheid. De voorgestelde herindeling vergroot de afstand tussen bestuur en bevolking en is daarmee ondemocratisch. De verhoging van het ambtelijk apparaat. Indiener is van mening dat ambtenaren betere bestuurders volgen. Laat de bestuurders verplichte cursussen volgen. 7

61 Het ambtelijk apparaat functioneert goed. Mochten er lacunes zijn in kennis en kunde dan kan door opleiding veel worden opgelost. Een groot deel van het ambtelijk werk is uitvoerend; maak een poule (ZBO) waar dat werk voor meerdere gemeenten kan worden gedaan. Herindeling is dan onnodig, de identiteit van de gemeente blijft behouden en het democratisch gehalte blijft zichtbaar. Reactie : In het herindelingsontwerp is op meerdere plaatsen aangegeven op welke wijze de inwoners betrokken zijn. De respons vanuit de inwoners leverde het beeld op dat daar waar het onderwerp leeft inwoners veelal voor een herindeling zijn. Van inspraakmomenten is over het algemeen gering gebruik gemaakt. Inwoners kunnen nu nog steeds meedenken over de te vormen gemeente. Er is een online burgerpanel ( in het leven geroepen, er worden bijeenkomsten georganiseerd, we leggen (op uitnodiging) werkbezoeken af om met (doel)groepen te spreken over de herindeling en we informeren onze inwoners via kranten en social media. In het herindelingsontwerp wordt niet uitgegaan van een efficiencyslag. Het doel van de herindeling is om tot een kwaliteitsslag te komen, zowel ambtelijk als bestuurlijk. We kijken daarbij wat we zelf kunnen en op welke terreinen we taken op afstand zetten. We willen als nieuwe gemeente Dichtbij onze inwoner staan. Onze strategische visie is erop gericht om de afstand tussen bestuur en inwoner te verkleinen, niet te vergroten. De zienswijze leidt niet tot een aanpassing van het herindelingsadvies. Volgnummer: 7 Indiener: Inwoners (plaats onbekend) Zienswijze: In het herindelingsontwerp wordt niet aangetoond dat de bevolking afdoende is betrokken bij het proces. Slechts een uiterst gering percentage van de inwoners heeft zich kunnen uiten over de herindeling. Ondernemers, verenigingen, omliggende gemeenten zijn slechts summier betrokken bij de herindeling. Dat een herindeling geen besparing oplevert is inmiddels bekend door onderzoek van het COELO. Het betekent een lastenverzwaring voor de inwoners. De betrokkenheid van de inwoners bij de politiek na een herindeling loopt sterk terug. Een korting van de zijde van de rijksoverheid op het gemeentefonds leidt tot of hogere kosten voor de inwoners of het verdwijnen van voorzieningen of beide. De leefbaarheid in veel (kleine) dorpen loopt terug en zal tot krimp leiden. De herindeling leidt tot betere arbeidsvoorwaarden voor ambtenaren of een riante wachtgeldregeling. Kosten die door de inwoners betaald moeten worden terwijl het democratisch gehalte van zo n megagemeente ver te zoeken zal zijn. Het niet of niet volledig nakomen van voorwaarden zoals wettelijk vastgelegd maakt dit ontwerp ongeldig en onbruikbaar. Reactie : 8

62 In het herindelingsontwerp is op meerdere plaatsen aangegeven op welke wijze de inwoners betrokken zijn. De respons vanuit de inwoners leverde het beeld op dat daar waar het onderwerp leeft inwoners veelal voor een herindeling zijn. Van inspraakmomenten is over het algemeen gering gebruik gemaakt. Inwoners kunnen nu nog steeds meedenken over de te vormen gemeente. Er is een online burgerpanel ( in het leven geroepen, er worden bijeenkomsten georganiseerd, we leggen (op uitnodiging) werkbezoeken af om met (doel)groepen te spreken over de herindeling en we informeren onze inwoners via kranten en social media. In het herindelingsontwerp is opgenomen dat de totale lasten voor de inwoner gemiddeld gewogen niet stijgen. Ambtelijk (en bestuurlijk) wordt een kwaliteitsslag gemaakt, maar er vallen in principe geen gedwongen ontslagen. De zienswijze leidt niet tot een aanpassing van het herindelingsadvies. Volgnummer: 8 Indiener: Inwoner Feerwerd Zienswijze: Een gedachte of plan om de inwoners van de voormalige gemeente Ezinge te betrekken bij de ontwikkeling naar de gemeente Westerkwartier wordt gemist. Ook wordt er in het herindelingsontwerp niets gezegd over de locatie van een toekomstig gemeentehuis of gemeentehuizen of waar straks het grof vuil gestort kan worden. Indiener zou willen dat de gemeente Westerkwartier de voormalige gemeente Ezinge een welkom zou geven. En nodig deze inwoners eens apart uit en laat ze vertellen hoe zij de ontwikkeling zien en informeer ze. Reactie: De inwoners van de nieuwe gemeente Westerkwartier zijn in de aanloop naar de herindeling betrokken bij het proces. Wel hebben inwoners vanuit het gebied al in een vroegtijdig stadium van zich laten horen bij de herindelingsbijeenkomsten van (met name) de gemeente Zuidhorn. Pas in een vrij laat stadium is duidelijk geworden dat de voormalige gemeente Ezinge bij het Westerkwartier komt. Na de vaststelling van het herindelingsontwerp zijn we met de inwoners van dit gebied in gesprek gegaan om hen bij de verdere planvorming te betrekken. We willen niet gaan werken met een functioneel gemeentehuis. We organiseren onze dienstverlening dichtbij onze inwoners. De plaatsen waar grof vuil e.d. kan worden gestort leent zich niet voor het herindelingsontwerp. Dit wordt in de verdere uitwerking van beleid duidelijk. De zienswijze leidt niet tot een aanpassing van het herindelingsadvies. Volgnummer: 9 Indiener: Inwoner Tolbert Zienswijze: Er dient meer duidelijkheid te komen rond de aanleiding c.q. noodzaak van herindeling en inzicht hoe opschaling (herindeling) leidt tot professionaliteit. Bij elkaar opgesteld hebben de vier gemeenten momenteel 375 fulltime medewerkers in dienst. dit is 0,6 ten opzichte van het aantal inwoners van de te vormen gemeente Westerkwartier. 9

63 Dit is het maximale aantal ambtenaren. Inhuur van personeel wordt geminimaliseerd c.q. afgebouwd. Met de opbouw van de nieuwe organisatie wordt vroegtijdig begonnen, verantwoordelijken worden aangewezen en benoemd. Daarnaast wordt vroegtijdig een vacaturestop ingesteld. In verband met de ontwikkeling van het inwonersaantal en de eventuele vergrijzing van de bevolking in het Westerkwartier is het noodzaak te komen tot een integraal plan woningbouw. Het begrip duurzame nieuwe woonconcepten nader uitwerken of toelichten. Het zou raar zijn wanneer deze woningen binnen een jaar alweer tegen de vlakte liggen. Voor nieuwbouw binnen de gemeente kijken naar inbreidingslocaties en herontwikkeling van leegstaande panden. Ook t.a.v. ondernemen duurzaamheid in meer dan één variant. Duidelijkheid rondom duurzaamheid is gewenst en de betrokkenheid van de gemeente daarin. Er is te weinig inzicht in detailhandel ontwikkelingen waardoor leegstand meer zal toenemen. Er is een samenhangende visie nodig met betrekking tot deze ontwikkelingen van projectontwikkelaars, woningbouwverenigingen, beleggers, banken, eigenaren en detaillisten waarbij de gemeente de aanjager is. Gelet op de vele verbindingen binnen de nieuwe gemeente is optimalisatie van de bestaande verbindingen een goede aangelegenheid; van nieuw aan te leggen verbindingswegen wordt afgezien. Voor behoud van het coulisselandschap zal speciaal beheer nodig zijn. De huidige regelgeving is hiervoor ontoereikend. Het Nationaal Natuur Netwerk zal voortvarend worden uitgevoerd. Naast dorpscoördinatoren zal de nieuwe gemeente contact moeten leggen met de Rijkspolitie om te bezien of in de nieuwe gemeente de figuur van dorpsveldwachter haalbaar is om goede veiligheid te borgen. Het zijn alleen maar plussen die worden genoemd, geen negatief punt is aanwezig. In 2026 zouden veel dingen gerealiseerd moeten zijn. De ervaring leert dat de nieuwe gemeente blij mag zijn dat de zaak weer loopt zoals was gedacht. Naast optimisme ontbreekt een stuk realiteitsbesef dat een fusie veel tijd nodig heeft om in te slijpen en dat inwoners er moeten rekenen dat processen soms langdurig verstoord kunnen zijn. Inzicht in de kosten ontbreekt. Naast een heldere en overzichtelijke verantwoording van de frictiekosten, los van de normale financiële verantwoording, dient ook een overzicht te komen van de mindere kosten die een fusie moet opleveren. Voldoende transparantie met werkelijke getallen. Per gemeente en totaal. Ten aanzien van de grondexploitatie de werkelijke inkoopwaarde en de genomen voorzieningen. Bij belastingcapaciteit de juiste informatie verstrekken zoals weergegeven bij de site Kennisbank openbaar bestuur. Graag meer toelichting op kapitaalgoederen. Onderbouwing met cijfers per gemeente en totaal. Hetzelfde ook voor andere activia, brandweer ed. eigendom of ook lease en inzicht in mogelijk andere financiële verplichtingen. Wat te doen met voorzieningen zoals een gemeentehuis. Toch niet alle vier locaties behouden? Er ontbreekt in het ontwerp visie inzake praktische aanpak/oplossingen van dagelijkse zaken als huisvesting en werkverdeling. Reactie: Hoofdstuk 3 gaat volledig in op de aanleiding voor de herindeling. Niet duidelijk is wat de indiener hierin mist. In algemene zin wordt opgemerkt dat de zienswijze een aantal concrete suggesties bevat. De strategische visie is vooral op hoofdlijnen geschreven, het vormt in feite een grove bouwtekening voor de nieuwe gemeente. De inkleuring van de bouwtekening en de details die daarbij horen lenen zich meer voor uitwerking in concreet beleid. Op een aantal suggesties gaan wij hieronder in: We stellen geen maximum (en overigens ook geen minimum) aan het aantal fte in de 10

64 nieuwe gemeente. De gemeente Westerkwartier zal een organisatie in ontwikkeling zijn. Een vooraf vastgesteld aantal fte past daar niet bij. De Westerkwartiergemeenten beschikken nu al over een integrale woonvisie. Het betreft een recent document dat (nog) geen aanpassing behoeft. Duurzaamheid is een breed thema, dat zich niet alleen beperkt tot energie en milieu. We willen duurzaamheid in de breedste zin van het woord in onze werkwijze inbedden. Detailhandelontwikkelingen is een onderwerp waar de gemeente geen directe invloed op heeft. Wel bieden we in onze ruimtelijke ontwikkeling ruimte voor detailhandel en gaan daarover met de sector in gesprek. De gemeente zal meer een stimulerende rol vervullen dan een aanjaagfunctie. De nieuwe gemeente is meer samenwerkingspartner dan regisseur. De indiener constateert terecht dat er in de visie veel plussen worden genoemd. Dat is gekoppeld aan de aanleiding voor herindeling: we willen nadrukkelijk een kwaliteitsslag maken. We zijn immers een ambitieuze gemeente. Op het gebied van veiligheid speelt de dorpencoördinator een rol en goede contacten met de politie zijn onontbeerlijk. We zullen daarnaast ook gebruikmaken van initiatieven die lokaal worden georganiseerd (buurtpreventie etc.). We gaan graag met onze inwoners in gesprek over de wijze waarop we de veiligheid in de dorpen kunnen handhaven en (waar nodig) kunnen vergroten. De financiële contouren van de nieuwe gemeente zullen de komende periode ontstaan. Het is nog niet mogelijk om in het herindelingsadvies al een volledig beeld van inkomsten en uitgaven te geven. Deze uitwerking vindt het komende jaar plaats, met als eindresultaat een begroting 2019 zoals die door de nieuwe gemeenteraad kan worden vastgesteld. Het herindelingsadvies geeft duidelijkheid over hoe we met onze gemeentehuizen omgaan: we organiseren onze voorzieningen dichtbij, dus werken we niet meer met een functioneel gemeentehuis. Wat dat concreet betekent voor de vier gemeentehuizen en de plaats waar ambtenaren hun werkzaamheden zullen verrichten is een uitwerking die niet in het herindelingsadvies past. De zienswijze leidt niet tot een aanpassing van het herindelingsadvies. Volgnummer: 10 Indiener: Inwoner (plaats onbekend) Zienswijze: Op geen enkele wijze wordt in het Herindelingsontwerp aangetoond dat de bevolking (omliggende gemeenten, verenigingen, dorpsbelangen) afdoende bij het proces is betrokken. Slechts een uiterst gering percentage van de bewoners heeft zich kunnen uiten over deze herindeling. Er wordt geen enkele garantie gegeven dat de leefbaarheid van de dorpen gewaarborgd wordt. De herindeling betekent een lastenverzwaring voor de inwoners, zo blijkt uit onderzoek van het COELO en de betrokkenheid van inwoners bij de politiek loop na een herindeling sterk terug. De democratie wordt op het spel gezet. Een herindeling leidt tot betere arbeidsvoorwaarden voor ambtenaren (hoger salarissen bij groter inwoner aantal), hogere vergoedingen voor raadsleden en een riante wachtgeldregeling voor vertrekkende bestuurders. Kosten die door de inwoners betaald moeten worden terwijl het democratisch gehalte van zo n megagemeente ver te zoeken zal zijn. Onze democratie wordt op het spel gezet. De korting van de zijde van de rijksoverheid op het 11

65 gemeentefonds leidt tot of hogere kosten voor de inwoners of het verdwijnen van voorzieningen of beide. Dat is onacceptabel. Reactie: In het herindelingsontwerp is op meerdere plaatsen aangegeven op welke wijze de inwoners betrokken zijn. De respons vanuit de inwoners leverde het beeld op dat daar waar het onderwerp leeft inwoners veelal voor een herindeling zijn. Van inspraakmomenten is over het algemeen gering gebruik gemaakt. Inwoners kunnen nu nog steeds meedenken over de te vormen gemeente. Er is een online burgerpanel ( in het leven geroepen, er worden bijeenkomsten georganiseerd, we leggen (op uitnodiging) werkbezoeken af om met (doel)groepen te spreken over de herindeling en we informeren onze inwoners via kranten en social media. In het herindelingsontwerp is opgenomen dat de totale lasten voor de inwoner gemiddeld gewogen niet stijgen. Ambtelijk (en bestuurlijk) wordt een kwaliteitsslag gemaakt, maar er vallen in principe geen gedwongen ontslagen. De zienswijze leidt niet tot een aanpassing van het herindelingsadvies. Volgnummer: 11 Indiener: VZ-2000 Zienswijze: Op geen enkele wijze wordt in het Herindelingsontwerp aangetoond dat de bevolking (omliggende gemeenten, verenigingen, dorpsbelangen) afdoende bij het proces is betrokken. Slechts een uiterst gering percentage van de bewoners heeft zich kunnen uiten over deze herindeling. Er wordt geen enkele garantie gegeven dat de leefbaarheid van de dorpen gewaarborgd wordt. De herindeling betekent een lastenverzwaring voor de inwoners, zo blijkt uit onderzoek van het COELO en de betrokkenheid van inwoners bij de politiek loop na een herindeling sterk terug. De democratie wordt op het spel gezet. Een herindeling leidt tot betere arbeidsvoorwaarden voor ambtenaren (hoger salarissen bij groter inwoner aantal), hogere vergoedingen voor raadsleden en een riante wachtgeldregeling voor vertrekkende bestuurders. Kosten die door de inwoners betaald moeten worden terwijl het democratisch gehalte van zo n megagemeente ver te zoeken zal zijn. Het niet of niet volledig nakomen van voorwaarden zoals wettelijk vastgelegd maakt dit ontwerp ongeldig en onbruikbaar. Reactie: In het herindelingsontwerp is op meerdere plaatsen aangegeven op welke wijze de inwoners betrokken zijn. De respons vanuit de inwoners leverde het beeld op dat daar waar het onderwerp leeft inwoners veelal voor een herindeling zijn. Van inspraakmomenten is over het algemeen gering gebruik gemaakt. Inwoners kunnen nu nog steeds meedenken over de te vormen gemeente. Er is een online burgerpanel ( in het leven geroepen, er worden bijeenkomsten georganiseerd, we leggen (op uitnodiging) werkbezoeken af om met (doel)groepen te spreken over de herindeling en we informeren onze inwoners via kranten en social media. In het herindelingsontwerp is opgenomen dat de totale lasten voor de inwoner gemiddeld gewogen niet stijgen. Ambtelijk (en bestuurlijk) wordt een kwaliteitsslag gemaakt, maar er vallen in principe geen gedwongen ontslagen. 12

66 De zienswijze leidt niet tot een aanpassing van het herindelingsadvies. Volgnummer: 12 Indiener: Drie indieners uit Garnwerd Zienswijze: De drie indieners delen mee het niet eens te zijn met de vraagstelling bij de volksraadpleging over de bestuurlijke toekomst van het gebied Middag-Humsterland. De indieners zijn van mening dat de vraag bij welke gemeente men wil worden ingedeeld wordt verknipt en vermengd met de vraag of Middag/Humsterland per sé in één gemeente moet liggen. De uitslag van de volksraadpleging achten zij daarom niet representatief en betrouwbaar. De indieners vinden dat er sprake is van onzorgvuldigheid en dat de raad zich daarom niet door het onderzoek had mogen laten leiden. De indieners vinden verder dat de peiling tijdens een vergadering door de dorpsvereniging Garnwerd op 21 maart 2014 niet bij de stukken had mogen ontbreken. De indieners zien geen reden om het gebied van de oude gemeente Ezinge als één geheel te beschouwen en niet per dorp vast te stellen wat de mening van de bevolking is. De indieners achten een nieuw raadsbesluit noodzakelijk waarin ook aandacht wordt besteed aan zaken als de toekomst van de school in Garnwerd en de betrokkenheid van Garnwerd bij de verdere ontwikkeling van het Reitdiepdal. De indieners delen mee dat dit schrijven ook kan worden beschouwd als een zienswijze bij het Herindelingsontwerp BMW-gemeenten. De indieners hebben de brief ook verzonden aan: de raad van de gemeente Winsum, Provinciale Staten van Groningen, Gedeputeerde Staten van Groningen, Dagblad van het Noorden, Ommelander Courant en de Dorpsvereniging Garnwerd e.o. Reactie: In verband met de voorgenomen herindeling van de gemeente Winsum met de gemeenten Bedum, De Marne en Eemsmond en van de gemeente Zuidhorn met de gemeenten Leek, Marum en Grootegast is in oktober 2016 onder de inwoners in het gebied Middag- Humsterland een volksraadpleging gehouden over de vraag of dit gebied in één gemeente moet komen te liggen en bij welke toekomstige gemeente men wilde horen. Voor beide nieuw te vormen gemeenten geldt dat het draagvlak onder de bevolking over de gebiedsindeling Middag-Humsterland belangrijk is. Meer dan de helft van de inwoners van het gebied Middag-Humsterland heeft aan de volksraadpleging deelgenomen, waarvan een ruime meerderheid de voorkeur gaf aan het onderbrengen van Middag-Humsterland in één gemeente. Een ruime meerderheid gaf daarbij de voorkeur dan bij de nieuwe gemeente Westerkwartier te willen horen. Ook wanneer het gebied Middag-Humsterland niet in één gemeente zou komen te liggen werd door de inwoners in meerderheid uitgesproken bij de gemeente Westerkwartier te willen horen. Dit gold ook voor de inwoners in Garnwerd. De volksraadpleging is zorgvuldig verlopen. De vraagstelling is in een brief aan de bewoners toegelicht. Een onafhankelijke commissie heeft de volksraadpleging gevolgd en heeft hierover rapport uitgebracht. De besluitvorming van de raden in Winsum en Zuidhorn is op basis van de uitkomst van de volksraadpleging genomen. Deze besluitvorming is correct en volgens de geldende regels verlopen. Er is daarom geen aanleiding voor het heroverwegen van de besluitvorming. In zowel de visie van de nieuwe gemeente Westerkwartier als in de visie van de nieuwe gemeente Het Hogeland is een goede dienstverlening aan de inwoners en het betrekken van de inwoners bij de ontwikkeling van hun leefomgeving essentieel. Dit geldt ook voor een goede samenwerking tussen deze en overige gemeenten. De zienswijze leidt niet tot een aanpassing van het herindelingsadvies. Volgnummer: 13 13

67 Indiener: Inwoner (plaats onbekend) Zienswijze: De indiener is content met de toedeling van het complete Middag-Humsterland aan de nieuwe gemeente Westerkwartier. De indiener geeft aan dat er een reeks van verschillen in aanpak geweest ten aanzien van het Middag-Humsterland, waar een kwetsbaar cultuurhistorisch landschap sterk onder te leiden heeft. Reactie: Wij zien de zienswijze als een ondersteuning van de keuze om het Middag-Humsterland aan de nieuwe gemeente Westerkwartier toe te delen. De zienswijze leidt niet tot een aanpassing van het herindelingsadvies. Volgnummer: 14 Indiener: Stichting Open Monumentendag Zienswijze: Omdat wij ons zorgen maken over de continuïteit van Open Monumentendag hebben wij geïnformeerd naar de wijze waarop Open Monumentendag in onze buurgemeenten wordt georganiseerd. De verschillen blijken groot. Wordt in de ene gemeente Open Monumentendag volledig georganiseerd vanuit het gemeentehuis door een ambtenaar, in de andere gemeente door de culturele raad met ondersteuning van een ambtenaar. In de derde gemeente gebeurt er helemaal niets! In Zuidhorn hebben wij een onafhankelijke stichting, die een subsidie van de gemeente krijgt. Door deze grote verschillen zijn onze zorgen over de toekomst van Open Monumentendag alleen maar vergroot. Wij zijn van mening, dat het mede een taak is van de overheid, de gemeente, aandacht voor bijzondere plaatsen en monumenten te stimuleren. Daarom vragen wij u bij besprekingen over de gemeentelijke herindeling ook aandacht te schenken aan Open Monumentendag. Wij stellen voor één ambtenaar binnen een van de vier gemeenten verantwoordelijk te maken voor een goede organisatie van Open Monumentendag na de gemeentelijke herindeling. Reactie: De zienswijze geeft vooral een signaal af ten behoeve van de verdere ontwikkeling van beleid. De gemeente Westerkwartier is trots op de monumenten die de gemeente kent. Dat vraagt om goede beleidskaders die passen binnen de werkwijze van de nieuwe gemeente. De zienswijze zal meegenomen worden door de ambtelijke werkgroep Economische Zaken. De zienswijze leidt niet tot een aanpassing van het herindelingsadvies. 14

68 SUBBIJLAGE 2a GEANOMISEERDE ZIENSWIJZEN 15

69 16

70 17

71 18

72 19

73 20

74 21

75 22

76 23

77 24

78 25

79 26

80 27

81 28

82 29

83 30

84 31

85 32

86 33

87 34

88 35

89 36

90 BIJLAGE 3 OVERZICHT VERBONDEN PARTIJEN In onderstaand overzicht zijn de verbonden partijen vermeld waarin de Westerkwartiergemeenten participeren (stand van zaken begroting 2016). Ze zijn verdeeld in gemeenschappelijke regelingen, deelnemingen en verenigingen en stichtingen. Grootegast Leek Marum Zuidhorn GR Veiligheidsregio X X X X GR Publieke Gezondheid & Zorg X X X X GR Werkvoorzieningsschap Novatec X X X X GR Afvalbeheer Regio Centraal Groningen X X X X GR Omgevingsdienst X X X X GR Centrumregeling beschermd wonen X X X X GR reinigingscommissie X X X Eems Dollard Regio X X X Interg. Sociale dienst Noordenkwartier X X Bank Nederlandse Gemeenten X X X X Waterbedrijf Groningen X X X X Enexis X X X X Dataland X 37

91 BIJLAGE 4 DETAILKAARTEN VOORMALIGE GEMEENTE EZINGE 38

92 BIJLAGE 5 OMGEVINGSKAART BUURGEMEENTEN 39