Opleiding Duurzaam gebouw:

Transcriptie

1 Opleiding Duurzaam gebouw: Duurzame renovatie: kort overzicht Leefmilieu Brussel BIODIVERSITEIT INTEGREREN IN EEN RENOVATIEPROJECT Marie PAIRON Institut de Conseil et d Etudes en Développement Durable (ICEDD) asbl

2 Doelstellingen van de presentatie Het belang van biodiversiteit in de stad, en vooral in de Brusselse context, in het kort overlopen. Uitleggen hoe deze biodiversiteit in aanmerking kan worden genomen in alle fasen van het project, en welke grote principes de biodiversiteit kunnen bevorderen. Concrete voorbeelden geven om biodiversiteit te maximaliseren op schaal van het gebouw.

3 Plan van de uiteenzetting 1. Context: 1. Het belang van biodiversiteit in de stad 2. De ecologische beperkingen van de stedelijke omgeving 3. Het belang van de verbinding tussen milieus 4. De Brusselse context 2. De vijf grote principes die moeten worden nageleefd, ongeacht het project

4 Plan van de uiteenzetting 3. Rekening houden met biodiversiteit in elke fase van uw project 1. Opstart, planning en ontwerp: voorafgaande ecologische diagnose 2. Uitvoering: mogelijke oplossingen 1. Tool: biotoop-oppervlaktefactor 2. Verschillende oplossingen 3. Exploitatie onderhoud 4. Conclusies, verbanden, denksporen

5 1. Inleiding en principes Definitie en constatatie De biodiversiteit (of biologische diversiteit) is de diversiteit aan levensvormen die op aarde bestaan. Biodiversiteit crisis: de soorten verdwijnen aan een steeds sneller tempo Constatatie: in België zijn tussen de 1/3 en 1/2 van de soorten bedreigd /pubs/docs/brochures/2020%20biod%20br ochure%20final%20lowres.pdf BiodiversityandGMO/Biodiversity/Strategiebiodivers ite /index.htm?fodnlang=nl#.uzpy0kkej4g

6 1. Inleiding en principes Het belang van biodiversiteit in de stad De steden en stadsgebieden kunnen een grote diversiteit herbergen. Ze zijn vaak rijker dan de intensief bebouwde landelijke gebieden Er is een grote diversiteit aan biotopen aanwezig De natuurlijke habitats en soorten die vroeger alledaags waren, verdwijnen uit de stad De meeste steden tellen tussen de 800 en 1500 soorten planten (in Brussel: ongeveer 800 soorten, vergeleken met 1500 in België). Bron: Cities and biodiversity outlook. CBD summary-en-f-web.pdf

7 1. Context De beperkingen van een stedelijke omgeving Het stedelijk milieu heeft zeer specifieke eigenschappen. De ecologische kwaliteit van de plekjes waar nog ruimte is voor natuur in de stad (tuinen, parken, plantsoenen, ruigten, ) hangt af van de mate waarin ze lijken op de natuurlijke referentiemilieus. overgang (struiken) rotsachtig (glooiingen, grotten, puin, zandige oevers,...) bos vochtige zones open (grasland)

8 1. Context De vervangingshabitats in een stedelijke omgeving Zorgen voor betere onthaalomstandigheden = dichtbij het natuurlijke referentiemilieu Voorbeelden van vervangingshabitats: BEBOSTE MILIEUS MET EEN OVERWICHT VAN HOGE BOMEN OVERGANGSMILIEUS MET VOORAL STRUIKEN OPEN MILIEUS MET EEN OVERWICHT VAN GRASLAND ZONES MET ROTSPUIN VOCHTIGE ZONES

9 1. Context Het belang van verbindingen tussen milieus: het groene en blauwe stramien Het volstaat niet de ecologische kwaliteit van de stedelijke ruimten te verbeteren: ze moeten ook met elkaar worden verbonden.

10 1. Context De Brusselse context Het groene en blauwe netwerk voldoet aan de volgende doelstellingen: Tegemoetkomen aan de vraag van de inwoners De mobiliteit van voetgangers en fietsers bevorderen De landschappelijke kwaliteiten van de stad verbeteren Het natuurlijk erfgoed beschermen Het definieert prioriteiten op globale schaal De continuïteit steunt op de ruimten die de stad structuur geven

11 Het groene netwerk Groene ruimten creëren waar deze ontbreken, Al deze ruimten met elkaar verbinden Het groene netwerk stelt bepaalde soorten in staat zich tussen de verschillende groene ruimten te verplaatsen. Elke inwoner kan zijn bijdrage leveren.

12 1. Mise en contexte Het blauwe netwerk herwaardering van de oppervlaktewateren overwelfde waterlopen plaatselijk weer aan de oppervlakte brengen, inrichtingswerken worden uitgevoerd om de hoeveelheden water die in het zuiveringsstation moeten worden behandeld, te verminderen.

13 Inleiding en principes Het netwerk bestaat uit de volgende elementen: beboste zones penetratieassen (spoorwegen, invalswegen, groene paden) waterpartijen parken, ruimtes, speelpleinen gebouwen en woningen op inspringsproken op terrassen en in tuinen groene of bebloemde gevels en daken

14 2. De 5 principes die moeten worden nageleefd, ongeacht het project Eerste principe: rekening houden met de bestaande toestand Wat zijn de sterke en zwakke punten van het perceel en van de omgeving? Welke milieus zijn er aanwezig? Wat is hun kwaliteit? Wat is hun statuut? Welke soorten komen er voor? Wat zijn de bronruimten, de potentiële ontwikkelingsruimten, de ecologische corridors?

15 2. De 5 principes die moeten worden nageleefd, ongeacht het project Tweede principe: de juiste soorten kiezen Soorten aangepast aan de standplaats en aan de klimaat- en bodemomstandigheden Soorten aangepast aan de blootstelling eisen van de planten in termen van: Bezonning en beschaduwing Warmte en koude Bestandheid tegen wind, droogte, vocht, Diverse soorten Inheemse plantensoorten van lokale herkomst: Landelijker Sterker Betere schuilplaatsen voor fauna en flora

16

17 2. De 5 principes die moeten worden nageleefd, ongeacht het project Derde principe: De diversificatie van de habitats moet bevorderd worden in de aanlegwerken Habitattypes diversifiëren: vochtige milieus bosrandmilieus open milieus van schrale graslanden droge en rotsachtige milieus bosmilieus,...

18 2. De 5 principes die moeten worden nageleefd, ongeacht het project Vierde principe: Rekening houden met de context van de site Rekening houden met de omgeving van de site Aansluiting tussen de wijk en het project

19 2. De 5 principes die moeten worden nageleefd, ongeacht het project Vijfde principe: Werken aan duurzaamheid van het ontwerp- en uitvoeringswerk: betrokkenheid, opleiding en communicatie van de actoren Betrokkenheid, opleiding en communicatie van de actoren Zorgt voor voortbestaan van het project op lange termijn

20 Context Principes Project - start Project - uitvoering Project - exploitatie Conclusies 3. Rekening houden met biodiversiteit in alle fasen van uw project Opstart, planning en ontwerp: voorafgaande ecologische diagnosestelling Wat is het? Plaatsbeschrijving Cartografie van de uitdagingen en synthese Aanbevelingen voor bouwheer en bouwdirectie. Waarom? Het ecologisch potentieel van het project verbeteren, zelfs bij renovatie. Hoe? Concrete oplossingen in functie van de kenmerken van de site en het budget

21 3. Rekening houden met biodiversiteit in alle fasen van uw project Uitvoering: welke oplossing(en) moet(en) worden ingevoerd? Verschillende oplossingen kunnen worden ingevoerd, of het nu gaat om het behoud van de bestaande toestand of de creatie van nieuwe omstandigheden voor het onthaal van fauna en flora: Groendak Groene gevel: beplante muren en muurvoeten Natuurlijke poel/vochtige milieus Heg met inheemse soorten Bloemperken of bloemenweiden Andere kleine onthaalmilieus voor kleine fauna Biologische moestuin Composthoek Lanen, parkings, verharding Verantwoordelijke stadsverlichting Waterbeheer op het perceel Beheer van groenafval Beglazing, Deze thema s, en nog veel meer, komen aan bod in de volgende fiches

22 3. Rekening houden met biodiversiteit in alle fasen van uw project Uitvoering: welke oplossing(en) moet(en) worden ingevoerd? De biotoop-oppervlaktefactor: een rekentool De BAF - Biotoop-oppervlaktefactor (BAF - Biotope area factor) - geeft aan welke oppervlakte van het terrein dienst doet als biotoop of andere nuttige functies voor het ecosysteem vervult. BAF = ecologisch nuttige oppervlakte oppervlakte van het perceel

23 Berekeningsmethode De biotoop-oppervlaktefactor beschrijft dus de verhouding tussen de oppervlakten met een gunstige impact op de biodiversiteit op het perceel en de totale oppervlakte van het perceel. De deeloppervlakten van een perceel krijgen een coëfficiënt afhankelijk van hun ecologische waarde.

24 Voorbeelden van de berekening voor een woonperceel Perceel dat moet worden heraangelegd wegens een te lage BAF (0,1) Heraangelegd perceel met BAF = 0,3 variant 1 Heraangelegd perceel met BAF = 0,3 variant 2 Heraangelegd perceel met BAF = 0,3 variant 2

25 Variant 1 Perceeloppervlakte Oppervlakte grondinneming Oppervlakte vrije ruimte Coëfficiënt grondinneming Om de geplande BAF te bereiken, zijn maatregelen nodig die een BAF van 0,24 opleveren. Een kleinere asfaltoppervlakte, een ander type van verharding en een grotere beplante oppervlakte in volle grond zorgen voor een BAF van 0,3 op de oppervlakte van de binnenplaats. Heraangelegd perceel met BAF = 0,3 variant 1 Berekening: BAF Variant m² Groene ruimte in volle grond 85 m² Verharding met kleine straatkeien BAF

26 Variant 1 Straat / perceel Totale oppervlakte Grondinname (m²) Onbebouwde oppervlakte. Bestaande BAF Voorbeeld van berekening Soort van oppervlakte / Coëfficiënt ecologische waarde per m² Onderdelen van verschillende soorten oppervlakte per m² Huidige toestand EIO* - huidige toestand Project EIO* - project Ondoorlatende oppervlakten 0,0 Half-doorlatende oppervlakten 0,3 Half-open oppervlakten 0,5 Groene ruimten zonder correlatie in volle grond, grondlaag < 80 cm 0,5 Groene ruimten zonder correlatie in volle grond, grondlaag > 80 cm 0,7 Groene ruimte in volle grond 1,0 Infiltratie van regenwater m² dakoppervlakte 0,2 Verticaal vergroenen, tot 10 m hoogte 0,5 Heraangelegd perceel met BAF = 0,3 variant 1 Vegetalisatie van het dak 0,7 Ecologisch inrichtbare oppervlakten BAF Ecologisch inrichtbare oppervlakten Perceeloppervlakte * EIO = Deel van de Ecologisch Inrichtbare Oppervlakten BAF BAF bestaand BAF Project 0,3

27 Variant 2 Perceeloppervlakte Oppervlakte grondinneming Oppervlakte vrije ruimte Coëfficiënt grondinneming De bouw van een fietsenlokaal vereist een uitbreiding van de halfdoorlatende oppervlakten. De vereiste BAF kan alleen worden behaald door de muren en het dak te benutten. Heraangelegd perceel met BAF = 0,3 variant 2 Berekening: BAF Variant 2 21 m² betonplaat 79 m² groene ruimte in volle grond 100 m² verharding met kleine straatkeien 10 m² vergroende muren 41 m² gevegetaliseerd dak BAF

28 Variant 2 Context Principes Project - start Project - uitvoering Project - exploitatie Conclusies Straat / perceel Totale oppervlakte Grondinname (m²) Onbebouwde oppervlakte. Bestaande BAF Voorbeeld van berekening Soort van oppervlakte / Coëfficiënt ecologische waarde per m² Onderdelen van verschillende soorten oppervlakte per m² Huidige toestand EIO* - huidige toestand Project EIO* - project Ondoorlatende oppervlakten 0,0 Half-doorlatende oppervlakten 0,3 Half-open oppervlakten 0,5 Groene ruimten zonder correlatie in volle grond, grondlaag < 80 cm 0,5 Groene ruimten zonder correlatie in volle grond, grondlaag > 80 cm 0,7 Groene ruimte in volle grond 1,0 Infiltratie van regenwater m² dakoppervlakte 0,2 Verticaal vergroenen, tot 10 m hoogte 0,5 Heraangelegd perceel met BAF = 0,3 variant 2 Vegetalisatie van het dak 0,7 Ecologisch inrichtbare oppervlakten BAF Ecologisch inrichtbare oppervlakten Perceeloppervlakte * EIO = Deel van de Ecologisch Inrichtbare Oppervlakten BAF BAF bestaand BAF Project 0,3

29 Indicatieve waarden die moeten worden bereikt:

30 Kantoorgebouw van Greenpeace, Schaarbeek foto: F. Luyckx Context Principes Project - start Project - uitvoering Project - exploitatie Conclusies Kantoorgebouw, Elsene. Landschapsarchitect: Bernard Capelle 2003 Kantoorgebouw, Elsene. Intensief groendak boven parkeerverdieping foto: E. Gobbo Voorbeelden van mogelijke voorzieningen om de BAF te verbeteren Groendaken Een groendak is een plat dak dat bedekt is met beplanting en met de noodzakelijke lagen om deze planten tot ontwikkeling te laten komen (drainage, substraat ) Drie types: Extensief groendak (beplanting beperkt tot mossen, sedum en grasachtigen) Eenvoudige intensieve groendaken of lichte tuindaken (beplanting = grasachtigen, kleine struiken en planten aanwezigheid van substraat) Sterk ontwikkelde groendaken of tuindaken (dikte van het substraat maakt beplanting met bomen/struiken mogelijk)

31 Source: janv.pdf Voorbeelden van mogelijke voorzieningen om de BAF te verbeteren Groendaken: principeschema Principeschema Intensief Half-extensief Extensief Extensive Dikte substraat Type van vegetatie Ondergrond Belasting Echte tuin: bomen en struiken, grasvelden, Beton Struiken met beperkte ontwikkeling, winterharde planten en grassen, Beton, staal, hout Vetplanten (sedum), bloembollen, grassen, plantengemeenschappen Beton, staal, hout Onderhoud Kostprijs Veel (type tuin) Hoog Gemiddeld (3 tot 4 x per jaar afh. van planten) Gemiddeld Weinig (1 tot 2 x per jaar) Laag Element Draagstructuur Uitstekend deel Warmte-isolatie Dampscherm Afdichting Filtratielaag Drainagelaag Steriele zone Substraat Afscheiding

32 Voorbeelden van mogelijke voorzieningen om de BAF te verbeteren Groendaken: hoe kunt u ze maximaal laten bijdragen aan de biodiversiteit? Twee denkwijzen bestaan naast elkaar, voor wie groendaken wil aanleggen met de biodiversiteit voor ogen: Zorgen voor verscheidenheid van de habitats Nabootsing van het milieu rondom Keuze van soorten: Bestand tegen moeilijke omstandigheden (droogte, hitte, wind, ) Divers plantenpalet Voorkeur voor spontane vegetatie, lokale soorten Inspiratie zoeken bij plantengemeenschappen in natuurlijke milieus

33 Voorbeelden van mogelijke voorzieningen om de BAF te verbeteren Begroeide muren of groene gevels Drie grote types: Eenvoudige muur: installatie van een klimplant die water en voeding put uit de grond onderaan de muur Gemengde muur Complexe muur: omvat gewoonlijk een structuur die vooraan op de muur van het gebouw is vastgemaakt, waarop het substraat komt dat nodig is voor de installatie en het overleven van de planten Groene voorbeeldgevel in klimop in het centrum van Rijsel Bron: Voorbeeld: dwarsstraat BATEX plant design

34 Begroeide muren of groene gevels: eenvoudige muren types van planten Planten met hechtwortels: kunnen zich vasthaken aan de muur, hebben geen klimstructuur nodig Klimop Wilde wingerd Slingerplanten: klimmen omhoog langs een klimstructuur. Deze planten hebben een houten of metalen klimrek of stalen kabels nodig om te groeien. Een ronde doorsnede is aanbevolen. Blauweregen Hop Kamperfoelie Planten met hechtranken: hechten zich vast met de bladsteel van bepaalde blaadjes waarvan de morfologie is aangepast aan deze functie. Deze planten hebben een houten of metalen klimrek of stalen kabels nodig om te groeien. Passiebloem Clematis

35 3. Rekening houden met biodiversiteit in alle fasen van uw project Exploitatie onderhoud Kosten tot een minimum beperken, minder productiemiddelen gebruiken Beheersplan groene ruimten: gedifferentieerd beheer indien mogelijk extensief beheer voorzien oppervlakken die regelmatig moeten worden gemaaid of gesnoeid vermijden Strijd tegen invasieve uitheemse soorten Gedifferentieerd beheer van groene ruimten Ruimte laten voor spontane groei Schema van de 5 gedetermineerde soorten natuur INTENSIEF TUINIERWERK TUINIERWERK HALF-LANDELIJK LANDELIJK Maaihoogte NATUURLIJK bladeren natuurlijke bloemen Er is dus evenveel onderhoudswerk, maar het gebeurt op een andere manier.

36 Interessante tools, internetsites, enz.: Over de praktische aspecten van de integratie van biodiversiteit in het project: Technische fiches van gebouwen met een positieve biodiversiteit : Over invasieve soorten: website van AlterIAS (alternatieven voor invasieve planten): Federaal biodiversiteitsportaal lijst van soorten volgens risicograad: Over de biodiversiteit in het algemeen in Brussel: De biodiversiteit in Brussel en het groene en blauwe netwerk: Brussel, groene stad, duurzame stad: Brussel, groene stad, stad vol natuur, film: Synthese van het natuurrapport: ortnature_def_nl_150dpi.pdf Over biodiversiteit in de stad:

37 Referenties Gids Duurzame Gebouwen: Gids duurzame gebouwen van het BIM: Fiches die hiermee verband houden: G_NAT00: Opwaarderen, beschermen en ontwikkelen van de natuurlijke omgeving in een duurzaam gebouw en op het perceel G_NAT01: Biodiversiteit in de stad maximaliseren G_NAT02: Een groendak realiseren G_NAT03: Een groene gevel realiseren

38 Te onthouden uit de uiteenzetting 5 sleutelprincipes die maximaal moeten worden nageleefd, ongeacht het project: Context Principes Project - start Project - uitvoering Project - exploitatie Conclusies Rekening houden met de bestaande toestand Keuze van soorten Diversificatie van de habitats Rekening houden met de context Betrokkenheid, opleiding, communicatie Betrokkenheid van een milieudeskundige vanaf het begin voor een duidelijke kijk op mogelijke oplossingen Het principe van de biotoop-oppervlaktecoëfficiënt Rekentool transcriptie van ecologisch inrichtbare oppervlakten Diversiteit van bestaande oplossingen

39 Mijn duurzaam renovatieproject moet het volgende omvatten Diverse onthaaloplossingen die rekening houden met de context Zoeken naar oplossingen om het onderhoud van de oppervlakten te beperken De betrokkenheid van een milieudeskundige vanaf de voorbereidingsfase van het project

40 Contact Marie PAIRON Projectverantwoordelijke ICEDD asbl, Boulevard frère Orban 4 te 5000 NAMUR : marie.pairon@icedd.be