Agrarisch Inzicht juli 2013

Transcriptie

1 Nieuwsbrief voor agrariërs in het rivierengebied Agrarisch Inzicht special glastuinbouw juli 2013 sterke dijken schoon water Herstructurering glastuinbouw in de Bommelerwaard Teun Biemond: We kunnen nu echt een slag maken! De glastuinbouw is een prachtige bedrijfstak. In de Bommelerwaard hoort het er echt bij. Als belangrijke economische drager, maar ook vanuit historisch perspectief. Het is onze taak om die sector in deze mooie streek een duurzaam perspectief te helpen geven. Aan het woord is Teun Biemond. Hij is directeur van het Projectbureau Herstructurering Tuinbouw Bommelerwaard kortweg PHTB. Dat projectbureau kijkt naar veel aspecten rond de glastuinbouw. Bijvoorbeeld naar duurzaam energiegebruik of de gebiedsinrichting. En ook naar water. Want voor de teelt in de kas is veel water nodig. Een deel daarvan komt nog steeds met resten van meststoffen en gewasbeschermingsmiddelen in de sloot terecht. Waterschap Rivierenland (deelnemer in het PHTB) heeft besloten dat er vanaf 2017 niet meer ongezuiverd op het oppervlaktewater mag worden geloosd. Meer winst Gaat dat lukken? Biemond: Het moet lukken. En het kan ook lukken. We hebben er baat bij als sector. Er is geen tuinder die wil dat dure meststoffen en gewasbeschermingsmiddelen in de sloot terechtkomen. Die wil die stoffen in de kas houden. En je wil er als het even kan minder van gebruiken. Je maakt meer winst én je zorgt voor schoner oppervlaktewater. Op een duurzame manier werken maakt het mogelijk om je bedrijfsvoering te optimaliseren én je marktpositie te verbeteren. Want die markt vraagt steeds meer om duurzaam ondernemen. Het is alleen de vraag hoe je dat het beste kunt doen. De wil is er. 1 Iedereen is er van overtuigd dat waterkwaliteit belangrijk is. De grond uit? Het probleem zit vooral bij de grondgebonden teelt. Daarbij kunnen middelen uitspoelen met het beregenings water. In de Bommelerwaard zijn tientallen bedrijven die zo werken. Kunnen die niet eenvoudigweg overstappen op substraatteelt? Biemond: Nou, de grond uit is voor mij zeker geen dogma. Het kan ook weer nieuwe problemen oproepen. Je industrialiseert daarmee een biologisch productieproces. Dat proces wordt daarmee kwetsbaarder. Een groot gedeelte van de problemen is op te lossen door slimmer te gaan werken. We kunnen op dat gebied ontzettend veel van elkaar leren. De één is goed in energie, de ander is goed in gewasbescherming, de derde

2 is weer goed in meststoffenreductie. We willen als PHTB het delen van die kennis faciliteren. Aansluiten op riool? Een andere oplossing zou zijn om de drainage van de bedrijven aan te sluiten op het riool. Maar dat is een dure operatie. Biemond: We hebben het al snel over miljoenen als je de héle Bommelerwaard zou rioleren. Bovendien verplaats je het probleem. Een waterzuiverings installatie kan ook niet alle stoffen verwijderen. We werken ook in gebieden met veel kwelwater. Moet je ook al het kwelwater gaan rioleren? Niemand heeft er belang bij om onnodig drainagewater via dure riolen af te voeren. De individuele ondernemer moet kijken: wat kan ik doen, eventueel samen met collega s? En de overheid provincie, gemeente en waterschap die moet kijken naar wat ze samen kunnen doen en welke alternatieven mogelijk zijn. Dat onderzoek loopt nu, en al dit jaar zullen partijen inclusief de glastuinbouwsector keuzes maken. Samenwerking Er is inmiddels een werkgroep waterkwaliteit in het leven geroepen waarin niet alleen het PHTB zitting heeft, maar ook drinkwaterproducent Dunea en Tuinbouwplatform Bommelerwaard (een samenwerking van LTO Noord Glaskracht en ZLTO) en de gemeenten Zaltbommel, Maasdriel en Neerijnen. Er zijn veel verschillende partijen, met veel verschillende belangen, betrokken bij de glastuinbouw in de Bommelerwaard. Samenwerking is absoluut noodzakelijk, vindt Biemond: Als we samen iets willen, kan er ongelofelijk veel bereikt worden. We kunnen nu echt een slag maken op weg naar een betere waterkwaliteit. De insteek kan verschillen, maar we willen uiteindelijk allemaal hetzelfde. Een gezonde sector, die duurzaam onderneemt. Schoon water hoort daarbij! Pascal van den Ring, medewerker IWB landelijk gebied, telefoon (0344) ; Watercompensatie bij uitbreiding en/of nieuwbouw Om toenemende wateroverlast het hoofd te bieden moet Nederland ruimte voor water creëren. Dit geldt zeker voor plaatsen waar gebouwd wordt. Extra waterberging remt de afvoersnelheid van water af en voorkómt onderlopen van laaggelegen gebieden. Gaat u een kas bouwen, of uitbreiden? Dan zult ook ú watercompenserende maatregelen moeten nemen. maximaal 1,5 liter/per seconde door stroomt. Zo borgen we de compensatie met vertraagde afvoer. De onderste 500 m³/ha moet worden gebruikt als gietwater in de kas. Speciale regeling glastuinbouw Bij Waterschap Rivierenland moet men compenseren in open water. Dit neemt veel dure grond in beslag. Daarom hebben we voor de glastuinbouw een aanpassing in de regeling opgenomen, waarbij u grond kan besparen door te compenseren in een bassin of silo. Compensatienormen De glastuinbouw gebruikt al lang goed gietwater. Meestal door hemelwateropvang in een bassin. Regel is 500 m³/ha hemelwater opvangen en hergebruiken. Daarnaast is nu extra compensatie verplicht: per hectare nieuw verhard oppervlak 580 m³/ha watercompensatie realiseren. Hiervan dient minimaal een kwart (145 m³/ha) te bestaan uit open water. De overige 435 m³/ha mag u in een bassin of silo compenseren. Zo behoudt u meer grond en hebben wij toch de gewenste compensatie. Als u de goedgietwatervoorziening en de compensatie in één bassin wilt realiseren, dan moet u uw bassin inrichten als weergegeven in onderstaande figuur. Vertraagd weglopen Om het watersysteem niet extra te belasten dient 435 m³ water vertraagd richting het oppervlaktewater weg te lopen. Dit kan via een retentiepijp waar hergebruik 435 m 3 /ha (compensatie) 500 m 3 /ha (goed gietwater) 1,5 L/sec Figuur: Combinatiebassin goed-gietwatervoorziening en watercompensatie. of Watervergunning Voor het lozen door uitbreiding van verhard oppervlak heeft u een watervergunning nodig. Voor meer informatie of een oriënterend bedrijfsbezoek belt u met de afdeling Vergunningen (0344) of per mail: cpv@wsrl.nl. 2

3 weetjes over wetten Activiteitenbesluit milieubeheer Op 1 januari 2013 is het nieuwe Activiteitenbesluit milieubeheer en de bij behorende regeling in werking getreden. De specifieke regels voor agrarische bedrijven, zoals het Besluit Glastuinbouw en het Lozingenbesluit open teelt en veehouderij, zijn opgenomen in het Activiteitenbesluit. Het doel van het Activiteitenbesluit is om de administratieve lasten en de regeldruk voor de agrarische ondernemer te verminderen. Het activiteitenbesluit gaat uit van voorschriften die gelden voor de activiteiten die binnen bedrijven plaatsvinden. Het gaat onder meer om voorschriften voor: de opslag van agrarische bedrijfsstoffen (teeltafval), telen en kweken van gewassen in een kas, waterbehandeling voor agrarische activiteiten (osmose-installatie), toepassing van gewasbeschermingsmiddelen, het opslaan van vloeibare kunstmest in verpakking bij agrarische activiteiten. Geen nieuwe melding Als u zich in het verleden heeft gemeld voor het Besluit Glastuinbouw geldt deze ook voor het Activiteitenbesluit. Hiervoor hoeft u geen nieuwe melding te doen. Bij verandering van een activiteit of bij het starten van een nieuw bedrijf meldt u dit via Belangrijke veranderingen Er zijn enkele zaken rond het meten en registreren veranderd. In grote lijnen komt het er op neer dat substraattelers de geloosde hoeveelheid meststoffen registreren en dat grondtelers het verbruik én de geloosde hoeveelheid meststoffen registreren. Lozen van drain- en drainagewater Voor de substraatteelt zijn de verbruiksnormen en de Na-norm (gehalte natrium waarbij drainwater mocht worden geloosd) geschrapt. Glastuinbouwbedrijven moeten nu de hoeveelheid en de kwaliteit van het geloosde drain/drainagewater registreren waarbij substraattelers vanaf nu te maken hebben met lozingsnormen. Deze normen worden geleidelijk aangescherpt om in 2027 nagenoeg tot een nullozing te komen. Voor de grondteelt zijn er nog geen lozingsnormen omdat er nog geen instrument is om de lozing te bepalen. Hiernaar wordt wel onderzoek gedaan in de vorm van een lysimeter. Deze lysimeter kan door de ondernemer ook worden gebruikt om de watergift te optimaliseren. NB: de lozingsnorm geldt ook voor waterstromen, die niet zozeer geloosd worden als drainwater, maar wel drainwater bevatten (bijvoorbeeld filterspoelwater, wanneer hiervoor drainwater is gebruikt). Deze waterstroom moet ook worden gemeten. 3

4 U meet of berekent en registreert de volgende gegevens: Te registreren gegevens hoeveelheid toegediend voedingswater in m 3 hergebruikt drainagewater in m 3 geloosd drain- of drainagewater in m 3 gehalte aan nitraatstikstof, ammoniumstikstof, totaal-fosfor in het geloosde drainagewater gehalte aan totaal-stikstof en totaal-fosfor in de bodem op basis van representatief grondmonster (per gewasgroep met eenzelfde bemestingsniveau) toegediende meststoffen in kg/ha (incl. samenstelling meststof) voor de grondteelt toegediend totaal-stikstof en totaal-fosfor per oppervlakte-eenheid per jaar welke gewassen worden geteeld, het teeltoppervlak en de teeltperiode per gewas de hoeveelheid meststoffen in voorraad in kg of lt (incl. merknaam en leverancier) Gebruiksnormen en zorgplicht grondteelt Voor de grondteelt zijn in het Activiteitenbesluit gebruiksnormen en signaalwaarden opgenomen. Per gewas wordt er een maximale hoeveelheid stikstof en fosfaat aangegeven die per hectare gebruikt mag worden. Als de signaalwaarde wordt overschreden is het aan de ondernemer om aan te tonen dat het door hem geteelde gewas deze extra meststof daadwerkelijk nodig heeft. Dit kan bijvoorbeeld door bodemonderzoek of door aan te tonen dat er bovengemiddeld geproduceerd wordt. De verbruiksnorm is een absolute norm waar iedere teler zich aan heeft te houden. Informatie over verbruik- en lozingsnormen kunt u vinden op Hier kunt u ook de blauwdruk waterstromen vinden met alle informatie over waterstromen binnen een glastuinbouwbedrijf. Deze blauwdruk is ontwikkeld in samenwerking met de installatiebranche en LTO Glaskracht Nederland. Frequentie elke vier weken, start 1 januari elke vier weken, start 1 januari elke vier weken, start 1 januari elke dertien weken, start 1 januari elk kwartaal na elke toediening jaarlijks jaarlijks De bewaartermijn van deze gegevens is vijf jaar. De meet- en registratieverplichting geldt nu ook voor kleinere kassen (totale teeltoppervlak kleiner dan m 2 ). jaarlijks per 1 januari Wat registreert u Om te kunnen controleren of u voldoet aan de normen, is in het Activiteitenbesluit een verplichting tot het meten en registreren van gebruikte en geloosde meststoffen opgenomen. De geregistreerde gegevens rapporteert u jaarlijks samen met het teeltplan aan het bevoegd gezag via de uitvoeringsorganisatie. Jaarlijkse rapportage Elk jaar, voor 1 mei, levert u een rapportage aan. In deze rapportage dient het volgende zijn opgenomen over het voorafgaande kalenderjaar: de geloosde hoeveelheid drain- of drainagewater, het gehalte aan nitraatstikstof en ammoniumstikstof en totaal-fosfor in het geloosde drain- of drainagewater, de berekende hoeveelheid totaal-stikstof en totaal-fosfor in het geloosde drain- of drainagewater, de geteelde gewassen, het teeltoppervlak en de teeltperiode per gewas, de berekende hoeveelheid toegediend totaal-stikstof en totaal-fosfor in kg per ha per jaar. De rapportage hoeft niet meer door een geaccepteerd deskundige te worden opgesteld en moet worden ingediend bij de Uitvoeringsorganisatie glastuinbouw en milieu De teler mag dit ook zelf doen. Als u uw UO-nummer niet (meer) weet kunt u dit opvragen bij gemeente of waterschap. In de bijlage van de Activiteitenregeling is een model met toelichting opgenomen dat voor de rapportage moet worden gebruikt. Voor het opstellen van het teeltplan en het registreren en rapporteren kan gebruik worden gemaakt van vastgestelde formulieren. Deze formulieren zijn te vinden op en De laatstgenoemde website geeft veel informatie over het activiteitenbesluit en bevat een rekenmodule om de gebruiks- en verbruiksnormen voor uw bedrijf te berekenen. Meldpunt Handhaving, (0344) , meldpunt-handhaving@wsrl.nl. Informatie over verbruik- en lozingsnormen kunt u vinden op 4

5 Gewasbeschermingsmiddelen in oppervlaktewater glastuinbouwgebieden Waterschap Rivierenland zorgt voor een goede waterkwaliteit van het oppervlaktewater. De aanwezigheid van giftige gewasbeschermingsmiddelen kan het waterleven nadelig beïnvloeden. Daarom doet het waterschap onderzoek naar gewasbeschermingsmiddelen in het water. Samen met de glastuinbouwsector kijken we hoe we uitstoot van middelen kunnen verminderen. Uit de resultaten van 2012 blijkt dat er in het oppervlaktewater van glastuin bouw gebieden nog steeds te veel middelen voorkomen. Sommige middelen lagen boven de norm van gezond, ecologisch oppervlaktewater. Wat troffen we aan? In 2009 en 2012 troffen we in totaal 23 gewasbeschermingsmiddelen op onze meetpunten aan. Deze punten liggen in aaneengesloten glastuinbouwgebieden. Op elk meetpunt meten we vijf maal per jaar. In tabel 1 staan de middelen, die in één of beide jaren in 50 % of meer van de metingen aanwezig waren. Uit bovenstaande tabel blijkt dat we bepaalde middelen als Actare (thiamethoxam) en Admire (imidacloprid) veel in het oppervlaktewater aantreffen Omdat de meetpunten in glastuinbouwgebieden liggen, is het aannemelijk dat de sector hieraan heeft bijgedragen. Normoverschrijdingen Dat er middelen in het oppervlaktewater zitten, betekent niet per defenitie dat ze giftig zijn voor het waterleven. Maar, een Percentage monsters, waarin stof is aangetroffen Werkzame stof Middel Thiamethoxam Actare Imidacloprid Admire Tolclofos-methyl Rizolex Methiocarb Mesurol Flonicamid Teppeki - 65 Metalaxyl* Ridomil (Apron) * vervallen (per 12-99) aantal middelen komt boven de norm voor waterkwaliteit uit. (Zie figuur 1). Opvallende resultaten Uit metingen blijkt dat in 2012 de concentraties van vijf gewasbeschermingsmiddelen de waterkwaliteitsnormen overschreden. In 2009 bedroeg dat aantal nog acht stoffen. Ten opzichte van 2009 is de concentratie van Actare niet meer boven de norm uitgekomen. De normoverschrijding van Admire is teruggedrongen van 63% naar 40%. De overschrijdingen hebben onze aandacht. Zo blijkt uit wetenschappelijk onderzoek dat er een verband bestaat tussen het insecticide imidacloprid en de afname van de insectenrijkdom (kokerjuffer en eendagsvliegen) in het oppervlaktewater. Het is aannemelijk dat ook de fauna in de Bommelerwaard is aangetast. Afname van overschrijdingen We hebben in 2012 minder normoverschrijdingen gemeten dan in Figuur 1: Normoverschrijdingen chronische waterkwaliteitsnormen Vertimec Admire Violin* Pirimor Conserve Actare Temic* Dit lijkt op een verbetering van de waterkwaliteit! Het waterschap en de glastuinbouw trekken gezamenlijk op om de uitstoot verder terug te dringen, want nog steeds meten we normoverschrijdingen van toegelaten én zelfs vervallen middelen in het oppervlaktewater. Bemonstering Hoe verder? In de Samenwerkingsovereenkomst Verbetering tuinbouwgerelateerde waterkwaliteit in de Bommelerwaard is afgesproken dat de glastuinbouw naar een zogenaamde nulemissie toe moet. Een nieuw initiatief is het Praktijknetwerk Optimalisatie Grondgebonden teelt. Dit netwerk werkt zowel aan het optimaliseren van de teelt, als aan het terugdringen van emissies vanuit de glastuinbouw. Het waterschap blijft meten en meedenken over de vraag hoe we de nulemissie gezamenlijk kunnen bereiken. Jessi de Coninck, medewerker emissiebeheer, telefoon (0344) ; j.de.coninck@wsrl.nl. Steward Methomex * deze middelen zijn vervallen % meetlocaties met normoverschrijding 5

6 Chrysanten telen op water door Tycho Vermeulen, onderzoeker Wageningen UR Glastuinbouw Begin dit jaar is op het bedrijf van Jan Kreling in Bruchem een proef gestart met het telen van chrysanten op water. De proef vindt plaats in nauwe samenwerking met chrysantenbedrijf River Flowers. Het project krijgt subsidie vanuit de EZ-regeling Schoon en Zuinig. Aan deze proef ging meerjarig onderzoek vooraf bij Wageningen University & Research Glastuinbouw in Bleiswijk naar emissievrije teeltsystemen. Dit onderzoek liep van 2009 tot Waterschap Rivierenland heeft destijds aan de basis gestaan van dit onderzoek door samen met Wageningen UR een succesvol voorstel te schrijven voor de innovatieregeling van de Kaderrichtlijn Water. Gedurende het onderzoek zijn meerdere teeltkundige principes getest die gebruik makend van recirculatie kunnen leiden tot meer productie en daarmee rentabiliteit. Gedurende het onderzoek werden chrysantentelers steeds enthousiaster over de resultaten. Dit leidde in 2012 tot de volgende stap: een Overzetten van strips van de bewortelingsruimte naar de teeltruimte proef op praktijkschaal. Begin dit jaar is het systeem in gebruik genomen. Bij de aanleg is veel aandacht gegeven aan de uitvoeringseisen die in het onderzoek naar voren kwamen. Toch blijkt de praktijk weerbarstig, en moest er de eerste weken veel gesleuteld worden aan de klimaatsturing, luchtvochtigheid en watertemperatuur. Ook de ontwikkelde teeltprotocollen blijken moeilijk na te bootsen op grotere schaal. Zo is het in een praktijksituatie veel lastiger om na de gewenste drie dagen beworteling bij 26 Co watertemperatuur, de watertemperatuur omlaag te krijgen. De temperatuur in de kas is immers hoog en het watervolume vele malen groter dan in een testsituatie. Zoals in eerdere proeven geeft dit systeem een sterke groei later in de teelt te zien. Ondanks de rommelige start van de eerste twee teelten, kwamen er toch mooie bloemen van het systeem. De belangrijkste uitdagingen waar we nu voor staan zijn: 1. een uniforme zuurstofverdeling bij de wortels, 2. de beheersing van het aquatisch eco-systeem dat zich inmiddels in de wortelzone heeft ontwikkeld (in filmpjes zijn geleedpotigen, roofaaltjes, klokdiertjes en diverse typen cilliaten waargenomen), 3. de betrouwbaarheid en uniformiteit van de grondteelt evenaren en liever nog verbeteren. 6 Een strip met chrysanten wordt uit het water gehaald. Aan het project werken mee: Kreling BV, River Flowers, Wageningen UR Glastuinbouw, DLV-Plant, Revaho, HAS Den Bosch, Groeiservice, Deliflor, Dekker Flowers, Fides en een begeleidingsgroep van college-telers. Arno Krielen, medewerker emissiebeheer, telefoon (0344) ; a.krielen@wsrl.nl. Agrarisch Inzicht is een uitgave van Waterschap Rivierenland. Deze speciale uitgave voor de glastuinbouw wordt bij alle glastuinbouwbedrijven in het beheersgebied van het waterschap bezorgd. Belangstellenden krijgen het blad op aanvraag gratis toegestuurd. Het is ook te downloaden vanaf onze website. Waterschap Rivierenland Postbus AN Tiel Telefoon (0344) info@wsrl.nl Fotografie Waterschap Rivierenland, Tiel, Jan Bouwhuis, Shutterstock - Vormgeving Het Lab ontwerp + advies, Arnhem - Drukwerk Drukkerij Opmeer, Den Haag - Cartoon studio Bajo