Projectbureau Herstructurering Tuinbouw Bommelerwaard. Doelstellingen waterkwaliteit glastuinbouw Bommelerwaard en Neerijnen

Transcriptie

1 Projectbureau Herstructurering Tuinbouw Bommelerwaard Doelstellingen waterkwaliteit glastuinbouw Bommelerwaard en

2

3

4

5 INHOUDSOPGAVE blz. 1. INLEIDING Achtergrond Opbouw rapport 1 2. AANPAK VOORBEREIDING BESTUURLIJK BESLUIT 3 3. AFBAKENING PROJECT Extensiveringsgebieden + buitengebied Andere vervuilingsbronnen 5 4. DOELSTELLINGEN Overkoepelend doel voor de Bommelerwaard Visie project waterkwaliteit tuinbouw Bommelerwaard Doelstellingen project waterkwaliteit tuinbouw Bommelerwaard 7 5. ORGANISATIE PROJECT NA SEPTEMBER Procesafspraken en planning Beslissingen aanpak waterkwaliteit tuinbouw Bommelerwaard Taakverdeling aanpak waterkwaliteit tuinbouw Bommelerwaard Coördinatievraag voor bereiken doelstellingen LOPENDE EN RECENT AFGERONDE PROJECTEN TOELICHTING STROMEN AFVALWATER GLASTUINBOUW 15 laatste bladzijde 16 BIJLAGEN aantal blz. I Tekst collegebesluit waterschap Rivierenland 1 II Tabel taakverdeling betrokken partijen 2 III Wetsartikelen zorgplichten uit Wm en Wtw 1

6

7 1. INLEIDING 1.1. Achtergrond PHTB (Projectbureau Herstructurering Tuinbouw Bommelerwaard) is een Openbaar Lichaam waaraan de volgende partijen deelnemen: provincie Gelderland, gemeente Zaltbommel, gemeente Maasdriel en waterschap Rivierenland. De doelstelling van het projectbureau is om de tuinbouw (glas en paddenstoelen) in de Bommelerwaard duurzaam te herstructureren. Waterkwaliteit staat hier hoog op de prioriteitenlijst. Enkele belangrijke aandachtspunten hierbij zijn: - de belangen van Dunea die dicht na het uitslagpunt van poldergemaal Brakel haar water inneemt voor drinkwater voor Den Haag e.o.; - onlangs is een grote verontreinigingscalamiteit geweest in de Bommelerwaard; - in de Bommelerwaard is de meeste glastuinbouw grondgebonden (chrysant vooral) en de drainage van de bedrijven is niet aangesloten op de riolering; - de KRW-doelstellingen zijn uitermate ambitieus in het licht van grondgebonden glastuinbouw. Eind juni hebben de vier deelnemende partijen aan PHTB, de sector (LTO) en Dunea bestuurlijk met elkaar afgesproken dat dit een gezamenlijk probleem is dat gezamenlijk moet worden aangepakt. Waarbij het uitgangspunt is dat iedere partij verantwoordelijk blijft voor zijn eigen taken en dat deze afgestemd worden op de taken van de andere partijen. Op 19 september is er een bestuursvergadering van PHTB gepland, waarin over het onderstaande een besluit moet vallen: 1. wat is onze gezamenlijke doelstelling (waarbij medio 2015 alles besloten en aanbesteed moet zijn en medio 2017 alles uitgevoerd moet zijn)? 2. wat is de huidige situatie (vertrekpositie)? 3. welke processen/projecten lopen al die bijdragen aan het bereiken van die doelstelling en met welke milestones? 4. moeten die processen verder gesynchroniseerd worden en zo ja, hoe? 5. welke gaps ontbreken naast de lopende processen, om de doelstelling te bereiken? 6. welke coördinatievraag is er om de doelstelling te bereiken (profiel coördinator, plaatsing, benodigd budget, kostenverdeling et cetera)? Daarna zal dit besluit besproken worden op 24 september in het bestuurlijk overleg van de 4 deelnemende partijen in PHTB, de sector (LTO) en Dunea. Dit besluit wordt ambtelijk voorbereid in twee werkbijeenkomsten, en bilateraal contact. Het document dat voor u ligt is het gebaseerd op de resultaten van de twee werkbijeenkomsten. Omdat het bestuursbesluit van het waterschap (zie bijlage I) ook gemeente betreft met twee tuinbouwintensiveringsgebieden, is gemeente op 19 september door het DB van PHTB gevraagd om als 7 e partij aan deze samenwerking deel te nemen. Hierop is door positief gereageerd Opbouw rapport In hoofdstuk 2 wordt kort de aanpak toegelicht van de ambtelijke voorbereiding voor het bestuurlijke besluit van 19 en 24 september. Dan wordt in hoofdstuk 3 het kader van het project geschetst. Wat zijn onze uitgangspunten en hoe breed kijken we naar de problematiek? Daarna wordt in hoofdstuk 4 een voorstel gedaan voor de visie en doelstellingen. In Witteveen+Bos, ZBM24-1/kolm/005 definitief d.d. 16 oktober 2012, Doelstellingen waterkwaliteit glastuinbouw Bommelerwaard en 1

8 hoofdstuk 5 zijn enkele procesafspraken vastgelegd voor het vervolg van het project na de bestuurlijke besluitvorming. Ook vindt u in hoofdstuk 5 een tabel waarin we de taakverdeling van de maatregelen kunnen opnemen. In hoofdstuk 5 is ten slotte ruimte gereserveerd om de coördinatievraag voor het vervolg van het project te specificeren. In hoofdstuk 6 zijn de lopende en recent afgeronde projecten opgenomen die een raakvlak hebben met de waterkwaliteit en glastuinbouw in de Bommelerwaard. Ten slotte zijn in hoofdstuk 7 een aantal termen toegelicht en enkele vigerende normen genoemd. 2 Witteveen+Bos, ZBM24-1/kolm/005 definitief d.d. 16 oktober 2012, Doelstellingen waterkwaliteit glastuinbouw Bommelerwaard en

9 2. AANPAK VOORBEREIDING BESTUURLIJK BESLUIT Tabel 2.1. Planning voorbereiding bestuurlijk besluit waterkwaliteit tuinbouw Bommelerwaard datum overleg 19 juli e ambtelijke overleg. Tijdens het ambtelijk overleg van 19 juli 2012 zijn een aantal voorstellen gedaan voor gezamenlijke doelstellingen. 23 augustus e ambtelijke overleg. Voor het volgende overleg willen we de gewenste doelstellingen geformuleerd hebben. Zodat we dan in een korte klap de doelstellingen ambtelijk kunnen onderschrijven. De doelstellingen die we in het overleg van 23 augustus overeenkomen zullen vervolgens in een aantal bestuurlijke overleggen behandeld worden. Uiteraard is het de bedoeling dat de door ons geformuleerde doelstellingen bestuurlijk eenvoudig geaccordeerd kunnen worden. Het is dus van groot belang dat u uw bestuurder op de hoogte houdt. Vanwege de (bestuurlijk) gestelde deadline (2017, zie collegebesluit waterschap Rivierenland) is een strakke planning noodzakelijk. Daarnaast willen we in dit overleg het plan van aanpak voor de periode helder krijgen. Welke maatregelen/onderzoeken willen we uitvoeren, welke afspraken willen we maken en wie is de trekker? Ook zullen we in dit overleg het profiel en het benodigd budget van de aan te stellen coördinator bespreken. 6 september 2012 overleg ambtelijk begeleidingsteam van het DB van PHTB 19 september 2012 DB PHTB 24 september 2012 bestuurlijk overleg waterkwaliteit met betrokken partijen Witteveen+Bos, ZBM24-1/kolm/005 definitief d.d. 16 oktober 2012, Doelstellingen waterkwaliteit glastuinbouw Bommelerwaard en 3

10 4 Witteveen+Bos, ZBM24-1/kolm/005 definitief d.d. 16 oktober 2012, Doelstellingen waterkwaliteit glastuinbouw Bommelerwaard en

11 3. AFBAKENING PROJECT In dit hoofdstuk worden de aandachtsgebieden beschreven die wel van invloed zijn op het overkoepelende doel voor de Bommelerwaard (zie paragraaf 4.1), maar die buiten de visie van dit project (zie paragraaf 4.2) vallen Extensiveringsgebieden + buitengebied In de extensiveringsgebieden en het buitengebied is in vergelijking met de intensiveringsgebieden (en magneetlocaties) alleen met een relatief grote inspanning nog een relatief kleine kwaliteitswinst te behalen. In de extensiveringsgebieden en het buitengebied zitten namelijk relatief weinig bedrijven en dat worden er op termijn steeds minder. De maatregelen en afspraken van de Werkgroep Waterkwaliteit zullen daarom focussen op de intensiveringsgebieden (en magneetlocaties). Voor deze gebieden geldt een verdere uitwerkingsopgave Andere vervuilingsbronnen Het overkoepelende doel is een betere waterkwaliteit voor de Bommelerwaard. De glastuinbouw sector begrijpt dat zij hier een sleutelrol kan spelen. Het is echter duidelijk dat het overkoepelende doel niet bereikt kan worden als de tuinbouwsector deze opgave alleen zal aanpakken. Ingrepen in de tuinbouw sector moeten samen met andere partijen worden opgepakt als we ze efficiënt en doeltreffend willen uitvoeren. Daarnaast kunnen ook andere vervuilingsbronnen calamiteiten en een verslechtering van de waterkwaliteit veroorzaken. We denken hier bijvoorbeeld aan riooloverstorten en erfafspoeling. Voor dit project gaan we er van uit dat ook voor andere vervuilingsbronnen hoge ambities worden afgesproken (met name door het waterschap met de betreffende partij) om de vervuiling en kans op calamiteiten terug te dringen. De aangescherpte wetgeving ten aanzien van onkruidbestrijding is hiervan een goed voorbeeld. Elk van de in dit verband samenwerkende zes partijen hebben daarin hun eigen verantwoordelijkheid; deze valt niet onder de onderhavige coördinatievraag. Voor de riooloverstorten geldt al het wettelijk vereiste minimum van de basisinspanning. De basisinspanning is vastgelegd in vergunningen en de GRP's. Voor het grootste deel voldoet het beheersgebied van waterschap Rivierenland al aan de basisinspanning. Voor het restant zijn met de gemeenten afspraken vastgelegd die uiterlijk in 2017 zullen zijn uitgevoerd. Witteveen+Bos, ZBM24-1/kolm/005 definitief d.d. 16 oktober 2012, Doelstellingen waterkwaliteit glastuinbouw Bommelerwaard en 5

12 6 Witteveen+Bos, ZBM24-1/kolm/005 definitief d.d. 16 oktober 2012, Doelstellingen waterkwaliteit glastuinbouw Bommelerwaard en

13 4. DOELSTELLINGEN 4.1. Overkoepelend doel voor de Bommelerwaard Dit project draagt bij aan de volgende doelstellingen voor de Bommelerwaard en directe omgeving: 1. medio 2027 voldoen de aan de KRW-normen; 2. minimaliseren innamestops Dunea; 3. duurzame glastuinbouw op elk van de drie gebieden people, planet en profit Visie project waterkwaliteit tuinbouw Bommelerwaard De visie voor tuinbouw en waterkwaliteit in de Bommelerwaard is samengevat in de volgende punten: 1. de betrokkenen (LTO, Glaspact, gemeente Zaltbommel, gemeente Maasdriel, waterschap Rivierenland, Dunea en PHTB) zijn gezamenlijk probleemhouder van het vraagstuk rondom de rol van de tuinbouw ten aanzien van de waterkwaliteit in de Bommelerwaard; 2. de bestaande normen, voor zover door partijen invulbaar, zijn richtinggevend, het overkoepelende doel voor de Bommelerwaard en de efficiënte inzet van de beschikbare middelen zijn maatgevend; 3. de betrokkenen zijn zich er van bewust dat een billijke kostenverdeling noodzakelijk is voor het slagen van het project. Zij vertrouwen er op dat de kostenverdeling naar ieders tevredenheid zal worden overeengekomen. In eerste instantie zal dus niet de kostenverdeling tussen de betrokkenen centraal staan, maar het zoeken naar kostenoptimalisatie voor zowel de sector als de overheid; 4. tussen de verschillende overheidspartijen zal primair het reduceren van de totale maatschappelijke kosten centraal staan en secundair de kostenverdeling tussen de overheidspartijen; 5. de reductie van de afvalwaterstroom, de samenstelling daarvan en een betere verwerking van het afvalwater zijn allen van belang; 6. vanuit duurzaamheidoogpunt heeft het reduceren van de afvalwaterstroom de voorkeur boven een betere verwerking van afvalwater; 7. goede samenwerking en transparantie tussen de verschillende partijen is nodig, zodat snel en adequaat kan worden gehandeld op basis van alle beschikbare informatie; 8. ieder zal vanuit zijn rol en verantwoordelijkheden bijdragen in de kosten Doelstellingen project waterkwaliteit tuinbouw Bommelerwaard De werkgroep waterkwaliteit heeft een aantal concrete doelstellingen geformuleerd die door de deelnemers samen aangepakt kunnen worden. Deze doelstellingen willen ze medio 2017 gerealiseerd hebben. Deze doelstellingen zijn: 1. de glastuinbouwbedrijven lozen geen bedrijfsafvalwater meer op het lokale oppervlaktewater, tenzij: 1. dit wettelijk is toegestaan; 2. een direct gemelde calamiteit optreedt die niet binnen één etmaal na het ontstaan van de calamiteit (minimale capaciteit buffer glastuinbouwbedrijf) is opgelost; 2. het opzetten van een centraal meldpunt voor de riolerings- en watersystemen waarop glastuinbouw direct en indirect is aangesloten: 1. waar alle calamiteiten en overstorten vanuit de riolering en glastuinbouw (bij voorkeur en waar mogelijk) telemetrisch gemeld worden; 2. dat een waarschuwing geeft aan de relevante partijen als de overstorten of calamiteiten mogelijk leiden tot een overschrijding van één of meerdere drempelwaarden; Witteveen+Bos, ZBM24-1/kolm/005 definitief d.d. 16 oktober 2012, Doelstellingen waterkwaliteit glastuinbouw Bommelerwaard en 7

14 3. dat een waarschuwing geeft aan de relevante partijen als een kwelgolf wordt verwacht; 3. als een kwelgolf leidt tot een overschot aan afvalwater, dan wordt, nadat de buffer is gevuld, het meerdere aan kwelwater buiten de buffer om geloosd op het oppervlaktewater; 4. de buffer- en rioolcapaciteit optimaal benutten en op elkaar afstemmen; 5. de sector neemt maximale inspanningsverplichting op zich om het ontstaan en de emissie van afvalwater te minimaliseren, waarbij de betrokkenheid en inzet van andere partijen onontbeerlijk is; 6. de partijen zijn het er over eens dat aansluiten op de riolering een zekere maar ook zeer dure maatregel is. Alle partijen willen zich daarom maximaal inspannen om met alternatieve maatregelen de kosten zoveel mogelijk te beperken. 8 Witteveen+Bos, ZBM24-1/kolm/005 definitief d.d. 16 oktober 2012, Doelstellingen waterkwaliteit glastuinbouw Bommelerwaard en

15 5. ORGANISATIE PROJECT NA SEPTEMBER Procesafspraken en planning De volgende procesafspraken zijn overeengekomen: 1. medio 2015 is de planvorming en aanbesteding voor het realiseren van de doelstellingen volledig doorlopen; 2. de 2 jaren tussen 2015 en 2017 zijn voor de afronding van reeds medio 2015 onherroepelijk vastgestelde uitvoering/implementatie; 3. op welke wijze de monitoring van overstorten en calamiteiten zal plaatsvinden, wordt uitgezocht na het bestuursbesluit van september 2012 en voor medio De werkgroep heeft op dit moment een voorkeur voor een telemetrisch systeem; 4. hoe het centrale meldpunt wordt ingericht en wie hiervoor verantwoordelijk zal zijn, wordt uitgezocht na het bestuursbesluit van september 2012 en voor medio Tabel 5.1. Planning uitvoering maatregelen ter verbetering van de waterkwaliteit tuinbouw Bommelerwaard waterkwaliteit tuinbouw Bommelerwaard 24 september 2012 bestuurlijke verbinding aan doelstellingen waterkwaliteit tuinbouw Bommelerwaard 31 december 2012 in beeld huidige toestand (0-meting*) in beeld huidige kennis uit onderzoeken 31 december 2013 concept/voorontwerp 30 juni 2014 definitief ontwerp 31 december 2014 definitief bestek 30 juni principe keuzes SMART vastgesteld + borgingstrategie (riolering) uitgewerkt, inclusief milestones waarop besloten moet worden (in verband van wel/niet bijdragen van alternatieven aan doel); - quick wins (incl. win-win en werk-met-werk mogelijkheden) geformuleerd, 30 juni 2015 start uitvoering maatregelen 31 december 2017 uitvoering gereed inclusief plan van aanpak voor z.s.m. uitvoering. afname emissie t.o.v. 0-meting met 75 %* * Voor zover noodzakelijk voor het behalen van de KRW-doelstelling. Welke parameters gemeten dienen te worden en welke parameters met 75 % moeten afnemen, zal tussen 24 september 2012 en 31 december 2012 in beeld moeten worden gebracht Beslissingen aanpak waterkwaliteit tuinbouw Bommelerwaard Om de visie om te zetten in maatregelen en resultaat zullen nog enkele beslissingen genomen moeten worden. Deze beslispunten zijn: 1. normen, concentraties of voorwaarden om te kunnen bepalen wanneer drainagewater schoon genoeg is om zonder verdere maatregelen te kunnen lozen; 2. afspraken hoe bepaald kan worden dat het geloosde drainagewater aan deze normen of voorwaarden voldoet Taakverdeling aanpak waterkwaliteit tuinbouw Bommelerwaard In deze fase weten we nog niet welke maatregelen mogelijk en voldoende zullen zijn om de doelstellingen voor 2017 te halen. Daarom zal een borgingsstrategie uitgewerkt moeten worden. De borgingsstrategie zal een vangnet zijn, waarop we kunnen terugvallen. Op deze manier waarborgen we dat de doelstellingen voor 2017 in elk geval gehaald worden, continuering emissie onderzoek continuering praktijknetwerk glastuinbouw Witteveen+Bos, ZBM24-1/kolm/005 definitief d.d. 16 oktober 2012, Doelstellingen waterkwaliteit glastuinbouw Bommelerwaard en 9

16 ook als de resultaten van alternatieve methoden tegenvallen of te lang op zich laten wachten. De inhoud van deze borgingsstrategie zal daarom bestuurlijke moeten worden goedgekeurd en ten minste bestaan uit: 1. de vangnetstrategie, aansluiten op de riolering, waarmee de doelstellingen van 2017 in elk geval gehaald kunnen worden; 2. de planning voor aansluiten op de riolering, zodat duidelijk is op welk moment de werkzaamheden voor de riolering moeten starten om in 2017 aan de doelstellingen te kunnen voldoen; 3. de begroting voor aansluiten op de riolering, zodat inzichtelijk is welke besparing gerealiseerd kan worden met alternatieve maatregelen; 4. een basisstrategie op basis van (alternatieve) maatregelen waarmee we verwachten zo (kosten)efficiënt als mogelijk de afgesproken doelen te kunnen realiseren; 5. de planning van de basisstrategie, zodat duidelijk is op welk moment op de vangnetstrategie moet worden teruggevallen om in 2017 aan de doelstellingen te kunnen voldoen; 6. de begroting van de basisstrategie zodat inzichtelijk is welke besparing gerealiseerd kan worden met de alternatieve maatregelen; 7. een overzicht van de lopende onderzoeken die mogelijk kunnen bijdragen aan het halen van de doelstellingen; 8. een overzicht van de benodigde investering van elke partij in geld en tijd voor zowel de vangnetstrategie als de basisstrategie; 9. het beoogde effect van elk van de alternatieve maatregelen voor de deadline van 2017; 10. de doelstellingen SMART geformuleerd. De werkgroep waterkwaliteit heeft al een aantal maatregelen afgesproken die bij zullen dragen om de doelstellingen medio 2017 te realiseren. Deze maatregelen zijn onder te verdelen in twee sporen: 1. verlagen van de hoeveelheid afvalstoffen die ontstaan; 2. verwerken van het resterende deel van de afvalstoffen. Verder moeten we in het oog houden dat er verschil is tussen bestaande tuinbouw en nieuwbouw. Wat bij nieuwbouw een kostenefficiënte maatregel kan zijn, kan bij bestaande tuinbouw neerkomen op kapitaalvernietiging (bijvoorbeeld dubbele drainage). De afgesproken maatregelen om het volume aan de bron te verminderen zijn: 1. praktijknetwerk Glastuinbouw uitvoeren en tuinders verder motiveren om het ontstaan van drainagewater maximaal te beperken; 2. pilotprojecten chrysantenteelt los van de ondergrond verder stimuleren; 3. onderzoek naar en stimuleren van alternatieve mogelijkheden om (lokaal) het ontstaan van afvalwater te beperken, zoals peilstabilisatie en aanleg van dubbele drainage; 4. onderzoek naar verdergaande geïntegreerde gewasbescherming en alternatieve methoden (bijvoorbeeld UV-licht); 5. stimuleren bouwen conform Blauwdruk Waterstromen Glastuinbouw; 6. stimuleren toepassing van lysimeters en bodemvochtsensoren bij grondgebonden teelt; 7. stimuleren hergebruik van drain(age)water en buffering van afvalwater ten behoeve van afvoer en/of verdere verwerking. De afgesproken maatregelen over het verwerken van de afvalwaterstroom zijn: 1. beheer en onderhoud rioolsysteem; 2. grondwatermeetnetwerk (is al gestart): 1. aanbesteding grondwatermeetnetwerk (loopt al); 10 Witteveen+Bos, ZBM24-1/kolm/005 definitief d.d. 16 oktober 2012, Doelstellingen waterkwaliteit glastuinbouw Bommelerwaard en

17 2. realiseren grondwatermeetnetwerk; 3. centraal melden hoge grondwaterstanden; 3. ontwikkelen van een borgingstrategie waarop we kunnen terugvallen als de alternatieve methoden niet het gewenste resultaat halen; 4. instellen centraal meldpunt voor kwel(golf), overstorten en calamiteiten; 5. voorspellen kwelgolf op basis van rivierwaterstanden: 1. onderzoek of dit mogelijk is; 2. een naderende kwelgolf melden bij centraal meldpunt; 6. in overleg met Rijkswaterstaat bepalen onder welke voorwaarden direct of met beperkte zuivering op rijkswater geloosd mag worden; 7. buffer- en rioolcapaciteit optimaal op elkaar afstemmen (bijvoorbeeld door buffers versnelt te legen op het riool als een kwelgolf wordt verwacht): 1. onderzoeken welke maatregelen en organisatie hiervoor nodig is; 2. uitvoeren benodigde maatregelen en realiseren benodigde organisatie; 8. realiseren kwantitatief meetnetwerk riooloverstorten (gebeurt nu enkel bij overstorten met een bergbezinkingsbassn), bij overstort meldt de gemeente dit via het centaal meldpunt aan o.m. Dunea. Ad. 7. Het gaat hier om een meetnetwerk dat vier keer per jaar de waardes worden doorgegeven, dus niet direct geschikt als meldsysteem voor kwelwatergolven. Aanvullend hierop kan de gemeente bij een of meer rioolgemalen aanvullende grondwatermeetpunten realiseren waarin kwelgolven kunnen worden gemeten en doorgegeven. Vooralsnog lijkt dit echter niet relevant voor onze doelstellingen. Dit wordt daarom (nog) niet meegenomen in de voorgenomen maatregelen, maar als verdichting van het meetnet of een hogere frequentie van meten wel een toegevoegde waarde heeft als voorspelsysteem voor kwelwatergolven (zoals het bepalen van de correlatie rivierwaterstand kweldruk), dan zou dat wel meegenomen moeten worden. In bijlage II is de taakverdeling opgenomen. Deze tabel geeft alleen weer welke partij de trekker is van een bepaalde maatregel of beslissing. Op basis van deze tabel kan niet de kostenverdeling noch de te leveren inzet worden afgeleid Coördinatievraag voor bereiken doelstellingen Taken coördinator De coördinator moet zorgdragen voor de volgende activiteiten: - het volledige proces begeleiden tot eind 2017; - borgingsstrategie tot stand (laten) brengen; - positieve communicatie tussen de betrokken partijen; - positieve communicatie naar externen; - voor zover in zijn mandaat de adequate stappen nemen om het proces op gang te houden, ook op bestuurlijk niveau; - op tijd de benodigde maatregelen voor de basisstrategie in gang zetten als de alternatieve maatregel niet (op tijd) het benodigde resultaat leveren; - evaluatie van het volledige project na afronding eind De coördinator is niet verantwoordelijk voor: - werkzaamheden die onder de reguliere taken van de deelnemende partijen vallen. Organisatorisch Het lijkt logisch dat de coördinator onder de verantwoordelijkheid valt van het PHTB. Een eerste taak van de coördinator is het verder uitwerken van de samenwerkingsstructuur tus- Witteveen+Bos, ZBM24-1/kolm/005 definitief d.d. 16 oktober 2012, Doelstellingen waterkwaliteit glastuinbouw Bommelerwaard en 11

18 sen PHTB, sector en Dunea (ambtelijk en bestuurlijk). De coördinator rapporteert aan een aparte stuurgroep waarin ook Dunea en sector vertegenwoordigd zijn (naast DB van PHTB of een gemandateerde daarvan). Kosten coördinator Voor het aanstellen van de coördinator is een budget van EUR ,-- nodig. We stellen een gelijke verdeling over de 6 betrokken partijen voor (excl. sector, die neemt de kosten van het werkgroepsecretariaat voor haar rekening). Dit betekent dus gemiddeld een investering per partij van EUR 5.000,-- per jaar. Hiervoor verwachten we een coördinator aan te kunnen trekken die het project positief kan begeleiden en ook op bestuurlijk niveau kan interacteren. Afhankelijk van het overeen te komen uurtarief zal de coördinator een beperkt budget beschikbaar houden om zo nodig kleine opdrachtjes snel uit te kunnen zetten. Het resultaat hiervan zal een maximale inzet van kostenoptimalisatie en doelmatiger maatregelen zijn, zonder dat de doelstellingen voor 2017 in gevaar komen. In de volgende tabel is voor elk jaar aangegeven hoeveel dagen per week de coördinator nodig zal hebben. Tabel 5.2. Werkdagen per week en kosten per partij per jaar voor de coördinator * jaar werkdagen per week kosten per jaar per partij [EUR exclusief omzetbelasting * ] kosten per jaar per partij [EUR inclusief 21 % omzetbelasting * ] , , , , , , , , , , , , ,67 Uitgangspunt is dat iedere partij per saldo (dus ná verrekening omzetbelasting) een zelfde bedrag bijdraagt. De coördinator mag positief reageren op verzoeken om taken van de deelnemende partijen over te nemen, mits de overdragende partij voor een adequate financiering zorgt. De coördinator is voorzitter van de werkgroep (die minimaal 4 * per jaar bij elkaar komt) en secretaris van de stuurgroep (die minimaal 2 * per jaar bij elkaar komt), de sector vervult secretariaat van de werkgroep en voorzitterschap van de stuurgroep. Bij werving van de coördinator worden de volgende voorwaarden o.a. overeengekomen: - opzegtermijn (max. 3 maanden); - evaluatie medio 2013, go/no go beslissing over verlenging contract; - wederzijdse intentie tot 5-jarig contract. 12 Witteveen+Bos, ZBM24-1/kolm/005 definitief d.d. 16 oktober 2012, Doelstellingen waterkwaliteit glastuinbouw Bommelerwaard en

19 6. LOPENDE EN RECENT AFGERONDE PROJECTEN Onderstaand is een tabel opgenomen met de projecten die een raakvlak hebben met het project waterkwaliteit tuinbouw Bommelerwaard Tabel 6.1. Projecten met een relatie met project waterkwaliteit tuinbouw Bommelerwaard project 1 Blauwdruk Waterstromen Glastuinbouw 2 Checklist Verbruik Meststoffen toelichting Een praktisch overzicht van de meest ideale inrichting van een glastuinbouwbedrijf uit oogpunt van milieu/emissiebeperking; toepassing vindt op dit moment plaats in nieuw glastuinbouwgebied AFC Nieuw Prinsenland. Een overzicht dat handhavers en tuinders kunnen gebruiken voor invulling van de zorgplicht die in het Activiteitenbesluit gaat gelden voor de grondgebonden teelten. 4 Slimme ondergrondse waterberging 5 Effectstudie brijn in ondergrond 6 Toetsingskader goed gietwater 7 IDC Water & Zuivering spuiwater 8 KRW-project chrysantenteelt 3 Glastuinbouw Waterproof Kent een deel substraat en een deel grondgebonden. In dit project wordt op verschillende aspecten gewerkt aan emissiebeperking, zoals gewasgerichte bemesting, voorkomen / oplossen groeiremming, indikken en valoriseren van drainwater, meten van emissie bij grondteelt en meten van bodemvochtgehalte om de watergift beter te kunnen sturen. Dit project is in de afrondende fase, maar het vervolg is ingediend als publiek private samenwerking voor het topsectorenbeleid. Is een project waarbij het overschot aan regenwater in de winter in een watervoerend pakket wordt opgeslagen om in de zomer weer te kunnen benutten. De techniek bestaat al, maar is nog niet toepasbaar in brakker water en/of bij grotere grondwaterstroming en daar richt dit project zich op. KWR bekijkt in opdracht van de sector wat het effect is van het retourneren van brijn in de ondergrond. Provincie Zuid-Holland heeft de opdracht uitgebreid en Deltares toegevoegd aan het project om risicokaarten te maken. Infomil is in overleg met stakeholders bezig om een overzicht te maken van de verschillende opties voor gietwater en de milieutechnische effecten. Dit project loopt t.b.v. het Activiteitenbesluit. Bij zuivering spuiwater wordt gericht gezocht naar technieken die gewasbeschermingsmiddelen uit water kunnen verwijderen e.e.a. in samenwerking met o.a. Wetsus. Zuivering spuiwater is onderdeel van het toekomstige Informatie en Demonstratiecentrum (IDC) dat de WUR-glastuinbouw in Bleiswijk wil opzetten. Is in de afrondende fase, maar mogelijkheden voor een vervolg zijn in onderzoek. Hier wordt gezocht naar realistische oplossingen voor chrysantenteelt los van de ondergrond. Voortvloeiend uit dit project ligt er een proefsysteem bij de Demokwekerij te Honselersdijk. 9 Optimalisatie watergift In een praktijknetwerk bespreken chrysantentelers onderling met begeleiding van een adviesbureau hoe ze de watergift kunnen optimaliseren voor een betere teelt met minder emissie. 10 Delft Blue Water Effluent van een zuivering van stedelijk afvalwater wordt gezuiverd tot gietwater. Potentiële capaciteit is het voorzien van een groot deel van het Westland van gietwater. 11 AquaReUs Afvalwater van meerdere bedrijven centraal zuiveren tot gietwater met tijdelijke buffering in de ondergrond en restlozing op riolering; sinds 2008 in ontwerpfase, maar recent overgedragen aan provincie en hoogheemraadschap die de uitvoering gaan doen (i.v.m. staatssteun). 12 4B-Waalblok 170 ha glastuinbouwgebied waar bedrijfsafvalwater gezuiverd gaat worden tot gietwater. Het te veel aan afvalwater wordt gezuiverd, zodat het loosbaar is op oppervlaktewater. Bij een tekort aan gietwater wordt oppervlaktewater gezuiverd tot gietwater. Witteveen+Bos, ZBM24-1/kolm/005 definitief d.d. 16 oktober 2012, Doelstellingen waterkwaliteit glastuinbouw Bommelerwaard en 13

20 project toelichting 13 PrimaViera, AFC Nieuw Prinsenland, Zuidplas Dit zijn nieuwe of reconstructie-glastuinbouwgebieden waar extra aandacht is voor emissiebeperking. 14 Zero Liquid Discharge Bij TNO en TU Delft lopen er onderzoeken naar ontzouting zonder of met beperkte lozing op basis van memstill en EFC. 15 More corp per drop In verband met het topsectorenbeleid is er overleg tussen sector en b.v. NWP en Wetsus over het thema More crop per drop, om te bezien hoe de cross-over vorm gegeven kan worden. 16 Emissieonderzoek Is in afrondingsfase. 17 Zuiver water in de Bommelerwaard Boeren, tuinders en gemeenten worden gestimuleerd milieuvriendelijker te werken, waardoor uiteindelijk het duinwaterwinbedrijf Dunea schoner water kan winnen voor de drinkwatervoorziening. Het project is gesplitst in vier deelprojecten: fruitteelt, rundveehouderij, glastuinbouw en gemeenten. 18 Praktijknetwerk Glastuinbouw Dit netwerk volgt uit het project Zuiver water in de Bommelerwaard. 19 Water ABC Er is veel kennis beschikbaar over emissieroutes en effectieve maatregelen. Een blijvende en geborgde toepassing van deze maatregelen is er echter nog niet. In het project Water ABC staat die borging centraal. 20 Effluent gemaal Brakel Haalbaarheidsonderzoek Verbetering effluent gemaal Brakel (incl. Memo Stakeholderonderzoek verplaatsing effluent gemaal Brakel, en Memo Helofytenfilters en verwijdering van bestrijdingsmiddelen). 21 Gebiedsdossier innamepunt Brakel Gegevensinventarisatie voor gebiedsdossier innamepunt Brakel (gegevensinventarisatie). 22 Demonstratie substraatloze Chrysantenteelt Dit project is onderdeel van de PPS Betuwse Bloem. Onderzoek van Wageningen UR Glastuinbouw heeft de perspectieven geschetst voor teelt zonder substraat (drijvende planten op een waterbassin) die een energiereductie van 50 % van de warmtevraag mogelijk maakt, emissie van stikstof en fosfaat naar het oppervlaktewater drastisch verkleint en de vervoers- en afvalstromen rond chrysantenbedrijven verkleint. Een aantal ondernemers willen dit teeltsystemen testen op praktijkschaal van 800 m 2. Nog niet gestart. Een aanvraag voor subsidie vanuit het top-sectorenbeleid is in voorbereiding (deadline 1 oktober 2012). 14 Witteveen+Bos, ZBM24-1/kolm/005 definitief d.d. 16 oktober 2012, Doelstellingen waterkwaliteit glastuinbouw Bommelerwaard en

21 7. TOELICHTING STROMEN AFVALWATER GLASTUINBOUW Het afvalwater van glastuinbouwbedrijven bestaat uit een aantal afzonderlijke stromen: 1. huishoudelijk afvalwater (waaronder kantinesanitair), dit is nu aangesloten op de riolering; 2. bedrijfsafvalwater, dit is weer onder te verdelen in: 1. drainwater, dit wordt nu hergebruikt of geloosd op het oppervlaktewater; 2. overig bedrijfsafvalwater, zoals proceswater van filterspoelwater en condenswater van de wkk-installatie, dit wordt afhankelijk van het bedrijf geloosd op het riool of op het oppervlaktewater. Witteveen+Bos, ZBM24-1/kolm/005 definitief d.d. 16 oktober 2012, Doelstellingen waterkwaliteit glastuinbouw Bommelerwaard en 15

22 16 Witteveen+Bos, ZBM24-1/kolm/005 definitief d.d. 16 oktober 2012, Doelstellingen waterkwaliteit glastuinbouw Bommelerwaard en

23 BIJLAGE I TEKST COLLEGEBESLUIT JULI 2012 WATERSCHAP RIVIERENLAND Witteveen+Bos, bijlage I behorende bij rapport ZBM24-1/kolm/005 d.d. 16 oktober 2012

24 Witteveen+Bos, bijlage I behorende bij rapport ZBM24-1/kolm/005 d.d. 16 oktober 2012

25 De letterlijke tekst van het collegebesluit is: - d gemeenten Zaltbommel, Maasdriel en uit te nodigen voor een bestuurlijk overleg inzake aansluiting van glastuinbouwbedrijven op de riolering; - in samenwerking met de betrokken gemeenten te streven naar een situatie waarbij vanaf medio 2017 alle lozingen van bedrijfsafvalwater vanuit glastuinbouwbedrijven zijn aangesloten op de riolering; - voorafgaand aan het bestuurlijk overleg met gemeenten, een gesprek aan te gaan met de provincie Gelderland inzake aansluiting van glastuinbouwbedrijven op de riolering; - deze aanpak intern te communiceren zodat hiermee in het vervolg rekening wordt gehouden bij de uitvoering van de watertoets, activiteiten op het gebied van handhaving en de opstelling van investeringsprogramma's voor zuiveringstechnische werken. Witteveen+Bos, bijlage I behorende bij rapport ZBM24-1/kolm/005 d.d. 16 oktober 2012

26 Witteveen+Bos, bijlage I behorende bij rapport ZBM24-1/kolm/005 d.d. 16 oktober 2012

27 BIJLAGE II TABEL TAAKVERDELING BETROKKEN PARTIJEN Witteveen+Bos, bijlage II behorende bij rapport ZBM24-1/kolm/005 d.d. 16 oktober 2012

28 Witteveen+Bos, bijlage II behorende bij rapport ZBM24-1/kolm/005 d.d. 16 oktober 2012

29 In onderstaande tabel is de taakverdeling opgenomen. Deze tabel geeft alleen weer welke partij de trekker is van een bepaalde maatregel of beslissing. Op basis van deze tabel kan niet de kostenverdeling noch de te leveren inzet worden afgeleid. Tabel II.1. Opzet tabel taakverdeling betrokken partijen nr. 1 start deadline taak spoor 2 coördinator Dunea Provincie Waterschap Gemeenten LTO Glaspact 1 continu continu beheer en onderhoud van het rioolsysteem verwerking X aanbesteding grondwatermeetnetwerk verwerking X ontwikkelen borgingstrategie verwerking X instellen en handhaven centraal meldpunt verwerking? realiseren grondwatermeetnetwerk verwerking X onderzoek relatie rivierwaterstand en kwelgolf verwerking X Praktijknetwerk Glastuinbouw bron X voorwaarden lozen op rijkswater verwerking X stimuleren chrysantenteelt los van ondergrond onderzoek naar en stimuleren van beperken afvalwater onderzoek optimaal afstemmen buffer- en rioolcapaciteit bron X bron X verwerking? meet- en meldsysteem grond(kwel) verwerking X meet- en meldsysteem riooloverstorten verwerking X onderzoek geïntegreerde gewasbescherming en alternatieve methoden meet- en meldsysteem kwelgolf op basis van rivierwaterstanden optimaal benutten buffer- en rioolcapaciteit verwerking? stimuleren bouwen conform Blauwdruk Waterstromen Glastuinbouw stimuleren toepassen lysimeters en bodemvochtsensoren stimuleren hergebruik drain(age)water en buffering afvalwater bron X verwerking X bron X bron X bron X Witteveen+Bos, bijlage II behorende bij rapport ZBM24-1/kolm/005 d.d. 16 oktober 2012

30 1 Het nummer correspondeert met de maatregelen zoals genoemd in paragraaf Spoor bron doelt op maatregelen in de glastuinbouw zelf om het ontstaan van afval te verminderen. Spoor verwerking doelt op de maatregelen die ingezet worden om op een goede manier om te gaan met het afval dat is ontstaan. (zie paragraaf 5.3). Witteveen+Bos, bijlage II behorende bij rapport ZBM24-1/kolm/005 d.d. 16 oktober 2012

31 BIJLAGE III WETSARTIKELEN ZORGPLICHTEN UIT WM EN WTW Witteveen+Bos, bijlage III behorende bij rapport ZBM24-1/kolm/005 d.d. 16 oktober 2012

32 Witteveen+Bos, bijlage III behorende bij rapport ZBM24-1/kolm/005 d.d. 16 oktober 2012

33 In deze bijlage is een korte opsomming opgenomen van de meest relevante wettelijke normen voor glastuinbouw en waterkwaliteit. Deze lijst is niet volledig. 1. het Besluit glastuinbouw verplicht om zoveel mogelijk afvalwaterstromen te lozen op de riolering. Om de capaciteit van de riolering optimaal te benutten kan bevoegd gezag een buffer voorschrijven tot een maximum van 50 m³/ha. Daarnaast wordt in de praktijk vaak een (niet wettelijke) ontwerpcapaciteit van 0,5 m³/ha/uur gehanteerd; 2. het activiteitenbesluit waarin per 2013 de regels voor glastuinbouw worden opgenomen. Wet milieubeheer De Wet milieubeheer (Wm) kent sinds 1994 een zorgplicht. Op twee plaatsen in de Wm wordt aandacht besteed aan de zorgplicht: - in artikel 1.1a staat de algemene zorgplicht, die geldt voor eenieder'; - de specifieke zorgplicht in de uitoefening van een beroep of bedrijf met afvalstoffen. De algemene zorgplicht houdt in dat iedereen op grond van artikel 1.1a lid 1 voldoende zorg voor het milieu in acht moet nemen. De Wm formuleert dat als volgt: 'De zorg, bedoeld in het eerste lid, houdt in ieder geval in dat een ieder die weet of redelijkerwijs kan vermoeden dat door zijn handelen of nalaten nadelige gevolgen voor het milieu kunnen worden veroorzaakt, verplicht is dergelijk handelen achterwege te laten voor zover zulks in redelijkheid kan worden gevergd, dan wel alle maatregelen te nemen die redelijkerwijs van hem kunnen worden gevergd teneinde die gevolgen te voorkomen of, voor zover die gevolgen niet kunnen worden voorkomen, deze zoveel mogelijk te beperken of ongedaan te maken.' (art. 1.1 lid 2 Wm). De specifieke zorgplichtbepaling is gericht tot degene die met afvalstoffen omgaat. Deze bepaling (artikel 10.1 Wm) geeft aan dat iemand die beroeps- of bedrijfsmatig handelingen met afvalstoffen verricht zorgvuldig moet zijn. Het is niet toegestaan om handelingen te verrichten waarvan hij weet of redelijkerwijs had moeten weten dat daardoor nadelige gevolgen voor het milieu ontstaan of kunnen ontstaan'. [bron: Waterwet Voor nieuwe verontreinigingen geldt de zorgplicht van de Waterwet (art 6.8 Wtw). Deze bepaling sluit nauw aan bij de zorgplichtbepaling van de Wetbodembescherming (art 13 Wbb) en geldt voor verontreinigingen ontstaan na 1 januari De Wtw neemt alle zorgplichtverontreinigingen vanaf 1 januari 1987 over via het overgangsrecht. [bron: Artikel 6.8 van de Waterwet Ieder die handelingen verricht of nalaat en die weet of redelijkerwijs had kunnen vermoeden dat door die handelingen of het nalaten daarvan de bodem of oever van een oppervlaktewaterlichaam kan worden verontreinigd of aangetast, is verplicht alle maatregelen te nemen die redelijkerwijs van hem kunnen worden gevergd om die verontreiniging of aantasting te voorkomen, dan wel indien die verontreiniging of aantasting zich voordoet, de verontreiniging of de aantasting en de directe gevolgen daarvan te beperken en zoveel mogelijk ongedaan te maken. Indien de verontreiniging of aantasting het gevolg is van een ongewoon voorval, worden de maatregelen onverwijld genomen. Witteveen+Bos, bijlage III behorende bij rapport ZBM24-1/kolm/005 d.d. 16 oktober 2012