Rondje Lauwersmeer. beleef het Lauwersmeer! Project ter versterking van de beleving van het Lauwersmeer

Transcriptie

1 Rondje Lauwersmeer Project ter versterking van de beleving van het Lauwersmeer Augustus 2015

2 2

3 Rondje Lauwersmeer In opdracht van: De Stuurgroep Lauwersmeer Provincie Groningen Provincie Fryslân Gemeente De Marne Gemeente Dongeradeel Gemeente Kollumerland c.a. RONDJE LAUWERSMEER, 3

4 4

5 INHOUD 1 Werelderfgoed Waddenzee en het Lauwersmeer Samenhang en synergie Lauwersmeer en haar bezoekers Ambities voor het Lauwersmeer Leeswijzer 13 2 Rondje Lauwersmeer coalitie en draagvlak voor het Rondje Lauwersmeer Rondje Lauwersmeer en het Waddenfonds Obstakelvrij en beleid Fasering 19 3 Beleef het Lauwersmeer ontvangen: versterken entrees van het Nationaal Park Lauwersmeer verzamelen: Toeristische Overstap Punten (TOP s) TOP Lauwersoog top Activiteitencentrum bosschuur Staatsbosbeheer TOP Zoutkamp TOP Dokkumer Nieuwe Zijlen top Oostmahorn Beleven: Rondje om het Lauwersmeer vogelwachter op zijn post Heuvel van de Generaal meer comfort voor recreatief verkeer op de Strandweg natuur en recreatie Zoutkamp Nieuw fiets- en wandelpad Zoutkamperplaat beleefplek Kollumeroord (Masterplan) nieuw wandelpad Dokkumer Nieuwe Zijlen Ezumakeeg wandelen vanuit Ezumazijl aanlegvoorziening en vissteiger Oostmahorn Nieuwe fietsverbinding tussen Anjum en hoek van de Bant Schoollokaal Hoek van de Bant Buitendijks fietsen aanpassen bewegwijzering fietsknooppunten nieuwe struingebieden (wandelen) watersportvoorzieningen (o.a. marboeien) uitkijktoren Kollumeroord beleefplekken in Lauwersmeerstijl (curvebanken) maatregelen Dark Sky Park geleiden en informeren: bewegwijzering, informatievoorziening Kwaliteitsslag bewegwijzering Informatievoorziening marketing en promotie Lauwersmeer (Lauwersmeer APP) versterken ondernemersnetwerk Fasering Doorkijk naar fase Bijdrage van het project Rondje Lauwersmeer beoogde bijdrage aan ambities van het Lauwersmeergebied Economische effecten Outputindicatoren 45 5 Organisatie van het project Programmatische aanpak Organisatie Fasering en tijdsplanning Beheer en onderhoud Procedures en vergunningen Communicatie en pr 48 6 Financiën Raming Dekking 49 Bijlage 1 Gebiedskarakteristiek...50 Bijlage 2 Projecten in het Lauwersmeergebied...52 Bijlage 3 Overzichtskaart Rondje Lauwersmeer...57 Bijlage 4 Raming...58 Verantwoording...60 RONDJE LAUWERSMEER, 5

6 6

7 1 Werelderfgoed Waddenzee en het Lauwersmeer 1.1 Samenhang en synergie De Waddenzee, een uniek getijdengebied waar een vrijwel ononderbroken systeem van zand- en slikplaten is te vinden. Er is een enorme variëteit aan landschappen, flora en fauna. Het is de belangrijkste pleisterplaats voor miljoenen vogels, zowel permanent als op doortocht. Nederland en Duitsland hebben jarenlang gepleit voor een plaats op de Werelderfgoedlijst naast bijvoorbeeld het Australische Great Barrier Reef en de Amerikaanse Grand Canyon. In juni 2009 kreeg de Waddenzee vanwege haar unieke natuurwaarden een plek op de Werelderfgoedlijst van Unesco. De Lauwerszee vormde eeuwen een onlosmakelijk onderdeel van deze Waddenzee. Tot de afsluiting van de Lauwerszee in 1969, lagen het oude cultuurlandschap en de dorpen direct aan de Waddenzee c.q de Lauwerszee. Na de afsluiting kwamen deze dorpen aan een nieuw ontgonnen droogmakingslandschap te liggen. Nieuw in functie (van een open zee en visserij naar agrarisch), nieuw in verschijningsvorm (van open zee naar weidse akkers of begroeide natuur), nieuw in dynamiek (van eb en vloed, naar één peil) en nieuw in smaak (van zout naar brak/zoet). Het Nationaal Park Lauwersmeer is sinds 2003 één van de 20 Nationale Parken in Nederland, een Nationaal Park direct gelegen aan de Waddenzee. De Nationale Parken Lauwersmeer en Schiermonnikoog vormen samen met het Werelderfgoed Waddenzee een sterke drie-eenheid, waar natuur, toerisme, cultuur, rust, ruimte, duisternis en historie nog voelbaar, zichtbaar en herkenbaar zijn en op een natuurlijke manier in elkaar overgaan. Het Lauwersmeer is evenals de Waddenzee onderdeel van het Europese Natura 2000-netwerk. De belangrijkste natuurgebieden in Europa zijn in dit netwerk opgenomen om de achteruitgang van de natuur onze biodiversiteit tegen te gaan. Het Lauwersmeergebied is aangewezen als Natura 2000-gebied omdat de aanwezigheid van open water, moerassen en graslanden als geheel het leefgebied vormen voor talrijke vogelsoorten uit de EU-Vogelrichtlijn. Het fungeert voor deze vogels als leefgebied, hoogwatervluchtplaats (HWP) voor de Waddenzee, broedgebied, ruigebied, overwinteringsgebied en rustplaats op de trekroute. RONDJE LAUWERSMEER, 7

8 Het Lauwersmeer is aangewezen als Natura 2000-gebied voor 13 soorten broedvogels en 29 soorten niet-broedvogels (trekvogels en wintergasten). Al deze soorten zijn kenmerkend voor het landschap van meren en moerassen waar het Lauwersmeer onderdeel van uit maakt. Het Lauwersmeer is de verbinding tussen het Natura 2000 gebied Waddenzee en diverse Natura 2000 gebieden in het achterland van Fryslân, Groningen en Drenthe. Naast de aangewezen vogelsoorten is het Lauwersmeer van groot belang voor vismigratie. Het is de belangrijkste schakel tussen de leefgebieden van diverse vissoorten. Een aantal aangewezen aquatische soorten (vissen) van Natura 2000 gebieden in Fryslân en Drenthe migreren via het Lauwersmeer van de Waddenzee naar het achterland en vice versa. Een nadere gebiedsbeschrijving van het Lauwersmeer is opgenomen in bijlage 1. In het kader van Natura 2000 is in samenspraak met het gebied een Beheersplan Lauwersmeer opgesteld. De opgaven die in het Beheersplan zijn opgenomen vloeien voort uit zgn. Europese instandhoudingsdoelstellingen. Het Beheersplan Lauwersmeer is in juni 2014 aangeboden aan het Ministerie EZ. Vanuit het oogpunt van de historie, de natuur, het waterbeheer en recreatie & toerisme zijn er nog steeds sterke relaties tussen het Lauwersmeer en de Waddenzee. Niet voor niets zijn de borden van het Werelderfgoed Waddenzee al bij de entrees van het Nationaal Park Lauwersmeer geplaatst. Waterrecreanten uit binnen- en buitenland komen hier de binnenwateren binnen, vele schepen uit de havens van het Lauwersmeer gaan met regelmaat naar de Waddenzee of Schiermonnikoog, er gaan veerboten en rondvaartboten tussen het Lauwersmeer en de Waddeneilanden. Het Lauwersmeer is daarmee een belangrijke toegangspoort voor de recreatievaart van de provincie Groningen en Fryslân. Per jaar zijn er ca vaarbewegingen in de Robbengatsluis bij Lauwersoog. Voor de recreatievaart en landelijke staande mastroute ligt het Lauwersmeer op een strategisch punt tussen de Waddenzee en de doorvaart via Dokkumer Grootdiep en Reitdiep. De as Waddenzee-Lauwersmeer-achterland is een dynamische omgeving waar met diverse projecten het gebied verdergaand wordt versterkt. Voorbeeld hiervan is het project Súd Ie, waardoor de mogelijkheden voor waterrecreatie worden vergroot. Nieuwe ontwikkelingen in het Lauwersmeergebied hebben een directe relatie met de Waddenzee en het Waddengebied. Nieuwe projecten en ontwikkelingen beïnvloeden de bewegingen van vogels, vissen en toeristen in het Lauwersmeergebied en de daarnaast gelegen Wadden. Wat goed is voor de natuur in het Lauwersmeer, heeft ook een positieve invloed op de natuurwaarden van de Wadden en andersom. Nieuwe toeristische impulsen in het Lauwersmeergebied zorgen voor meer bezoekers en een langer verblijf en daarmee voor een bredere basis voor de economische ontwikkeling van het totale Waddengebied. Daarnaast zorgen ontwikkelingen ervoor dat de toeristische druk op de Waddeneilanden kan worden verminderd/ beter wordt verspreid, door recreatie/toerisme aan de Waddenkust (vaste land) en meer specifiek in Lauwersmeer te stimuleren. 1.2 Lauwersmeer en haar bezoekers Het Lauwersmeergebied is natuurlijk al een mooi gebied om te bezoeken. Jaarlijks komen er ook vele bezoekers naar het gebied om te genieten van de mooie omgeving. Belangrijke redenen voor een bezoek zijn de natuur en het landschap, de rust en ruimte, vogels kijken en wandelen en fietsen (Haring of Kuit, monitoring Lauwersmeer, Grontmij 2010). Een bezoek aan het Nationaal Park Lauwersmeer werd in 2010 beloond met een 7,8 als rapportcijfer. 8

9 Toeristen in de omgeving In de nabije omgeving van het Lauwersmeer verblijven vele toeristen. Op basis van de gemeentelijke cijfers omtrent toeristenbelasting vinden er jaarlijks ruim toeristische overnachtingen plaats in de gemeenten Dongeradeel, Kollumerland en De Marne. Een mooi potentieel waarvan een deel het Lauwersmeergebied al bezoekt tijdens hun verblijf. Een ander deel doet dit echter nog niet en vormt een interessante doelgroep overnachtingen per jaar in Dongeradeel (bron: notitie toeristenbelasting) overnachtingen in Kollumerland (bron: notitie toeristenbelasting) overnachtingen in De Marne in 2014 en voor 2015 een prognose van overnachtingen per jaar (bron: gemeentebegroting 2015). Dagje weg Nederlanders trekken in hun vrije tijd het liefste de natuur in, zo blijkt uit een enquête van Land van ANWB. Maar liefst 51% van de respondenten is afgelopen zomervakantie een dagje naar het bos, strand, de duinen of de hei geweest. Lekker wandelen, fietsen of relaxen in de natuur is populair als vrije tijdsbesteding. De reistijd van een gemiddeld dagje uit ligt voor 63% van de respondenten maximaal op 1 tot 1,5 uur. (bron: ANWB) Het Lauwersmeer is zeer geschikt voor zo n dagje weg in de natuur. Inwoners uit plaatsen als Dokkum, Leeuwarden, Drachten, Buitenpost, Surhuisterveen, Burgum, Marum, Leek, Groningen, Zuidhorn, Winsum, Grijpskerk kunnen allemaal binnen de genoemde maximale reistijd een dagje uit naar het Lauwersmeer. Daarmee is het Lauwersmeer een potentiële bestemming voor een dagje weg voor ca inwoners in de directe omgeving van het Lauwersmeer, kortom een uitdagend potentieel! Uit onderzoek (bron: Haring of Kuit, publieksonderzoek Lauwersmeer 2010 ) is gebleken dat het gebied voor een groot deel nog onbekend is bij mensen die er nog nooit zijn geweest (zogeheten niet-bezoekers ). In Noord Nederland heeft 31% van de ondervraagden die niet in/bij het Lauwersmeer zijn geweest nog nooit gehoord van Nationaal Park Lauwersmeer. En zelfs binnen een straal van 25 km. rondom het Lauwersmeer kent 27% het Nationaal Park Lauwersmeer niet. Dit biedt perspectief voor het Lauwersmeer als bestemming voor een dagje weg Belangrijke doelgroepen voor de Waddenkust in het algemeen, en zeker specifiek voor het Lauwersmeer, zijn: Routegebonden recreatie wandelaars fietsers watersporters vogelaars hengelsporters Met dit project willen we ervoor zorgen dat we deze genoemde doelgroepen qua aantal uitbreiden en langer behouden in het gebied (hogere bestedingen). Tevens mikken we op de uitbreiding van enkele doelgroepen. Doel is om meer mensen, die open staan voor natuurbeleving, naar de Waddenkust en het Lauwersmeer te halen en ze als vaste bezoeker te binden. Binnen dit streven staat de relatie met de natuur centraal. De natuurwaarden vormen voor een belangrijk deel de aantrekkingskracht van het gebied. Toerisme en natuur gaan bij dit project dan ook hand in hand. RONDJE LAUWERSMEER, 9

10 Wandelen Wandelen is een activiteit van importantie. 6,6 miljoen Nederlanders wandelen regelmatig en besteden samen op jaarbasis zo n 1,8 mld. En dan rekenen we de bijdrage van wandelen aan de gezondheid nog niet mee. Rondom het Lauwersmeer zijn al diverse wandelmogelijkheden. De wandelroutes van Staatsbosbeheer worden veel gebruikt en liggen verspreid rond het meer (noordoost 5 gemarkeerde routes, 4 in het zuidelijk deel,1 westelijk en 2 rolstoelroutes). Om goed in te spelen op nieuwe ontwikkelingen op het gebied van wandelen is enkele jaren geleden het wandelnetwerk Waddenwandelen gerealiseerd. Dit is een bewegwijzerd wandelnetwerk, waarbij de systematiek van knooppunten is gehanteerd. Wandelaars kunnen daarmee zelf hun routes samenstellen. Het netwerk biedt de wandelaar volop keuzevrijheid. Dit wandelnetwerk ontsluit de hele Waddenkust, waaronder het Lauwersmeergebied. Tevens lopen er twee Lange Afstands Wandelingen (LAW) door het Lauwersmeer. Het betreft Het Nederlands Kustpad (LAW 5) en het Friese Woudenpad (LAW 1-1). Daarnaast onderzoekt Staatsbosbeheer of, en zo ja welke, delen van het Lauwersmeergebied extra opengesteld kunnen worden als struinnatuur. Struinen houdt in dat men er wel kan wandelen, maar dat er geen paden en markeringen zijn. Met een aantal deelprojecten van het project Rondje Lauwersmeer, beleef het Lauwersmeer kunnen we meer nieuwe wandelbelevingen toevoegen aan het wandelaanbod en kunnen nieuwe gebieden worden ontsloten. Sommige schakels in het wandelnetwerk rondom het Lauwersmeer worden aanzienlijk verbeterd door een nieuw aantrekkelijk tracé te ontwikkelen. Ook is er aandacht voor de verschillende types wandelaars: van modderige laarzen tot hoge hakken. Samen met Staatsbosbeheer worden de huidige gemarkeerde routes avontuurlijker gemaakt door hier en daar af te wijken van de brede bosbouwpaden via smalle kronkelpaadjes. Onverwachte hulp bij het aanpassen van de wandelroutes werd geleverd door de najaarsstormen van 2013 met grote aantallen omgewaaide bomen als natuurlijke barrières. Fietsen Ook fietsen is een belangrijke vrijetijdsbesteding. Jaarlijks stapt de helft van de inwoners van Nederland wel eens op de fiets voor een dagtocht. Gezamenlijk besteden we zo n 450mln aan recreatief fietsen. De concurrentie tussen fietsregio s is echter aanzienlijk. Investeren in het aanbod loont in de slag om de fietser. Nieuwe ontwikkelingen op het gebied van recreatief fietsen hebben weerslag op de vraag naar voorzieningen. Zo is de opkomst van E-bikes van groot belang voor de vraag naar fietsinfrastructuur. De verhoogde snelheid, toenemende veiligheidsrisico s en een hogere intensiteit vragen bijvoorbeeld om brede(re) fietspaden. Daarnaast is er behoefte gekomen aan voorzieningen als oplaadpunten en veilige stalling. Het rondje om het Lauwersmeer staat in de regio al bekend als een mooie fietstocht. Het gaat om een route van ongeveer 45 km rond het Lauwersmeer met een afwisselende beleving. De tocht kan makkelijk worden uitgebreid via de Waddenzee (b.v. Moddergat), het achterland of de recreatief ontsloten Marnewaard (min. Van Defensie). Om in kaart te brengen hoe de beleving van het rondje Lauwersmeer verder geoptimaliseerd kan worden en welke knelpunten er op deze route zijn, is een inventarisatie uitgevoerd in samenwerking met de Fietsersbond, de lokale overheden en gebiedspartners (m.n. Staatsbosbeheer en Defensie). 10

11 Watersport Er zijn 1,5 miljoen watersporters in Nederland en er zijn landelijk werknemers in deze branche. In Nederland zijn vaartuigen waarvan in het water liggen bij havens en bedrijven. Daarvan zijn er in Fryslân (16%) en in Groningen (2%) 1). Zowel in Fryslân als Groningen is de afgelopen jaren flink geïnvesteerd in het aanbod en de kwaliteit van watersport(voorzieningen). Ook in het Lauwersmeergebied is de afgelopen jaren door de overheden geïnvesteerd in de watersportvoorzieningen, middels het project Kwaliteitsimpuls Watersportvoorzieningen Lauwersmeer (april 2011). Desondanks staat het Lauwersmeer als watersportbestemming enigszins onder druk. Door de beperkte toegankelijkheid en diepgang zijn de mogelijkheden enigszins beperkt. In overleg met de watersportondernemers in het gebied en Recreatieschap De Marrekrite is een lijst met wensen opgesteld, die in hun ogen bijdragen aan de aantrekkingskracht van het Lauwersmeer als watersportbestemming. Deze wensen worden gefaseerd opgenomen in het integrale projectplan Rondje Lauwersmeer, beleef het Lauwersmeer. Daarnaast dragen aangrenzende projecten als Sud Ie (in uitvoering) en Vaarcircuit om de Noord (voorbereiding) bij aan de watersportmogelijkheden in de regio. In de afgelopen jaren is ook in de haven van Lauwersoog geïnvesteerd in de watersportvoorzieningen. Onlangs zijn nog nieuwe wachtvoorzieningen aan de buitenzijde van het sluiscomplex aangebracht. Het Lauwersmeer is ook in trek voor enkele specifieke doelgroepen. Voor kitesurfers is de Hoek van de Bant in het noordwestelijk deel van het Lauwersmeer bijvoorbeeld een gewilde stek. En vanuit Kollumeroord worden diverse kanotochten georganiseerd. In samenspraak met Staatsbosbeheer wordt in Kollumeroord een nieuwe kanoroute ontwikkeld. Vogelen Het Nationaal Park Lauwersmeer staat bekend als Vogelparadijs op vroegere zeebodem. Na de afsluiting van de Lauwerszee ontwikkelde zich hier een bijzonder natuurgebied, een natuurgebied van internationaal betekenis. Het Lauwersmeer maakt deel uit van een Europees netwerk van natuurgebieden, de zgn. Natura 2000-gebieden (EU-Vogelrichtlijn). In dat kader zijn 13 soorten broedvogels en 29 soorten niet-broedvogels (trekvogels en wintergasten) aangewezen, waarvoor het Lauwersmeer van internationaal belang is. Het Nationaal Park Lauwersmeer vormt een belangrijk wegrestaurant op de Oost-Atlantische trekroute (rust, ruimte en voedsel). Ruim 100 vogelsoorten gebruiken het Nationaal Park als broedgebied. Sinds 2010 broedt de zeearend in het Lauwersmeer. Met een spanwijdte van meer dan twee meter is deze imposante vogel misschien wel de meest indrukwekkende ambassadeur van het Lauwersmeergebied. Het Lauwersmeer wordt in alle seizoenen behoorlijk bezocht door vogelaars. Kwantitatieve gegevens ontbreken. Er zijn diverse voorzieningen en locaties beschikbaar om goed te kunnen vogelen rond het Lauwersmeer. Het betreft uitzichtpunten, de vogelkijkhutten Jaap Deensgat en Sylkajut (Ezumakeeg) en diverse andere zichtlocaties o.a. rond het Lauwersmeer, bij de haven Lauwersoog en langs de waddenkust. Hengelsport De hengelsporters vormen een specifieke doelgroep, met potentie voor het Lauwersmeer. Er zijn ruim 2 miljoen Nederlanders die regelmatig vissen en de bestedingen van deze doelgroep zijn aanzienlijk. 1) Bron ANWB, 2013 RONDJE LAUWERSMEER, 11

12 In overleg met de Hengelsportfederatie Groningen/Drenthe en Sportvisserij Fryslan zijn de wensen vanuit de sportvisserijsector in beeld gebracht om de potenties van het Lauwersmeer als visstek beter te benutten. De visstand is goed (o.a. brasem, blankvoorn, winde). Het Lauwersmeer telt, en daarin is het uniek in de noordelijke regio, ook soorten van brak water als houting en fint en tal van trekvissoorten als winde die in het meer leeft, maar zich voorplant in de bovenlopen van de Drentse beken. Het Lauwersmeer is al aantrekkelijk voor vissende bootbezitters. Trailerhellingen zijn er voldoende, aldus de sportvisserijsector. Vanaf de wal zijn er echter beperkte mogelijkheden om te vissen. Op een wateroppervlak van zeker ha, is het aantal bereikbare oeverstekken beperkt. De op natuur ingestelde sportvisser is aangewezen op een bootje of op de voor recreatie ingerichte terreintjes. Dit biedt aanknopingspunten om het Lauwersmeer aantrekkelijker te maken voor sportvissers (m.n. visvriendelijke oevers en/of steigers). Het in voorbereiding zijnde Lauwersmeerproject Vismigratie/herintroductie zeeforel zal naar verwachting verder bijdragen aan de duurzame ontwikkeling van het Lauwersmeergebied, (nieuwe) mogelijkheden gaan bieden voor de sportvisserij en mogelijk een seizoensverlenging opleveren voor de gastvrijheidssector rond het Lauwersmeer. 1.3 Ambities voor het Lauwersmeer Het Lauwersmeergebied is in beweging. Om projecten en ambities goed op elkaar af te stemmen hebben de overheden rondom het Lauwersmeer zich verenigd in de Stuurgroep Lauwersmeer. Het betreft de gemeenten Dongeradeel, Kollumerland c.a., De Marne en de provincies Fryslân en Groningen. Gezamenlijk heeft de Stuurgroep een visie opgesteld (Koers voor het Lauwersmeer, 2012), waarin de ambities zijn verwoord. In het Uitvoeringsprogramma Lauwersmeer (Lauwersmeer op koers) heeft de Stuurgroep Lauwersmeer haar ambitie vertaald naar concrete projecten. Het project Rondje Lauwersmeer, beleef het Lauwersmeer is hiervan een prominent voorbeeld. Centraal in de Koers voor het Lauwersmeer staat de volgende ambitie: Het Lauwersmeergebied wil zich in de toekomst positioneren als internationale toplocatie op het gebied van natuurontwikkeling, watermanagement en toerisme en een regionaal vliegwiel zijn voor de visserij. Naast deze hoofdambitie zijn de volgende afgeleide ambities geformuleerd: A. De natuur in de randzones wordt aantrekkelijker en toegankelijker gemaakt. B. de recreatieve plus bevindt zich met name in de aangewezen concentratiegebieden en het zuidelijke recreatief-cultuurhistorisch netwerk. C. Er worden nieuwe slechtweervoorzieningen gecreëerd. D. De netwerken voor auto, fiets, wandelaars en vaarroutes worden geoptimaliseerd. E. De belangrijkste entrees over land krijgen een zelfde heldere uitstraling. 12

13 F. De positie van het Lauwersmeergebied in de regio wordt versterkt. G. naast recreatie en toerisme blijven landbouw en visserij stuwende sectoren voor het Lauwersmeergebied. Tevens ziet men kansen voor het vergroten van de duurzaamheid in de brede zin van het woord. H. Het Lauwersmeergebied blijft een aantrekkelijke omgeving om te wonen en te leven. 1.4 Leeswijzer H2 Rondje Lauwersmeer. H3 H4 H5 H6 Beleef het Lauwersmeer. Bijdrage van het project. Organisatie van het project. Financiën. RONDJE LAUWERSMEER, 13

14 14

15 2 Rondje Lauwersmeer Het Rondje Lauwersmeer. Het roept uiteenlopende beelden op. De meest gehoorde reactie is gaan jullie met een fietspad bezig rond het Lauwersmeer? Uiteraard vormen voorzieningen voor fietsers onderdeel van het projectplan Rondje Lauwersmeer, maar het projectplan is veel meer geschreven vanuit de veelzijdigheid van het Lauwersmeer als gebied en de brede spreiding aan gebruikers. De aanleg van een stuk fietspad, een vissteiger of een uitzichtheuvel zijn de civieltechnische eindschakels van de keten als middel om een hoger doel te bereiken: het versterken van de beleving van het Lauwersmeer. Hoe zetten we het Lauwersmeer beter en sterker op de kaart. Het gaat om versterken, verbeteren, verbreden, meer betrokken voelen, koppelen, afstemmen en (nog meer) samenwerken. Maar vooral het gebied kunnen beleven! Rondje Lauwersmeer, beleef het Lauwersmeer. In aansluiting op het rapport Identiteit als troef, Waddenlandschap vol verrassingen van de Raad voor de Wadden zet het project Rondje Lauwersmeer, beleef het Lauwersmeer in op de verdere duurzame ontwikkeling van recreatie en toerisme in het Waddengebied. Bij een evenwichtige gebruik van het Lauwersmeergebied kan een recreatieve bijdrage worden geleverd aan de verdere ontwikkeling van de Waddenkust. De Waddeneilanden kunnen daarmee worden ontlast. Bij het verbeteren van de infrastructuur en voorzieningen wordt nadrukkelijk rekening gehouden met de wensen van de diverse groepen gebruikers: wandelaars, fietsers, vogelaars, watersporters en sportvissers. Deze zijn dan ook op meerdere momenten betrokken geweest bij het opstellen van dit projectplan. Een ander deel van het project richt zich op het verbeteren van de herkenbaarheid en het versterken van de beeldkwaliteit van het Nationaal Park Lauwersmeer. Wat betreft reistijd is de autobereikbaarheid van het Lauwersmeer relatief goed. Het Lauwersmeer ligt op ca. 50 minuten vanaf Leeuwarden en Groningen en ca. 2 uur vanaf Amsterdam. De Lauwersseewei (N361), de Lauwersmeerweg (N358) en de Marneweg (N361) vormen de routes naar het gebied. Waar je op deze routes exact het Lauwersmeergebied betreedt en ook weer verlaat, is in de huidige situatie niet heel helder. Het Lauwersmeergebied is hierdoor niet erg herkenbaar als samenhangend Nationaal Park, met duidelijke entrees. Op dit moment staan bij de invalswegen verbleekte borden met de aanduiding van Nationaal Park. Bij de entree Lauwersmeerweg (Dokkumer Nieuwe Zijlen) gaat het bord anoniem op in een drukke omgeving van overige borden, een kruispunt, horeca en een sluizencomplex. In het deelproject beeldkwaliteit en herkenbaarheid wordt dit aspect verder uitgewerkt. Het natuurbeleid is de afgelopen jaren sterk in beweging (zie kader ; Sharon Dijksma). Bij o.a. het project Rondje Lauwersmeer, en het opstellen van het beheersplan Natura 2000 is niet alleen gekeken naar het verstevigen van de biodiversiteit en het nakomen van internationale verplichtingen. Er is ook aandacht voor het maatschappelijk positioneren van natuur en het creëren van synergie met andere maatschappelijke belangen. Versterken van de natuur dat samengaat met een grotere omzet en een beter rendement voor ondernemers en een betere kwaliteit en beleving voor de klant/gebruiker. RONDJE LAUWERSMEER, 15

16 Staatssecretaris Sharon Dijksma Brief aan Tweede Kamer (maart 2013) Het perspectief dat ik voor ogen heb is een natuur die van blijvende betekenis is voor ons maatschappelijk welzijn; een natuur die er mag zijn, die burgers hoog waarderen, waar we graag in investeren en die we koesteren. Een natuur kortom die middenin de samenleving staat. Het is een perspectief dat optimisme uitstraalt over wat mensen willen en kunnen met natuur. Een perspectief waarin met natuur meer maatschappelijke winst is te behalen dan we nu doen; waarin uitgaven voor natuur geen kosten zijn maar investeringen die baten genereren, zowel materieel als immaterieel. Een natuur die andere maatschappelijke ontwikkelingen stimuleert. Een sterke natuur is van kapitaal belang voor het welzijn van mensen. Voor onze gezondheid en algemeen welbevinden is een rijk geschakeerde natuurlijke leefomgeving onmisbaar. In de vorige eeuw is de biodiversiteit wereldwijd achteruit gegaan. De Rijksoverheid heeft daarom beleid ontwikkeld om deze achteruitgang tegen te gaan. De ruggengraat van dat beleid waren en zijn nog steeds de Ecologische Hoofdstructuur (EHS), Natura 2000 en de natuurwetgeving. Met deze instrumenten geven we invulling aan internationale afspraken, zoals de wereldwijde Conventie inzake Biologische Diversiteit (CBD) en de Europese Vogelrichtlijn en Habitatrichtlijn (VHR). Een hechte internationale samenwerking is belangrijk; natuur en biodiversiteit houden zich immers niet aan grenzen. Internationale doelen die wij zijn overeengekomen staan nu niet ter discussie, Natura 2000 wordt geïmplementeerd. Ik wil het zelforganiserend vermogen in de maatschappij van burgers, ondernemers en andere maatschappelijke actoren - zoveel mogelijk ruimte bieden. Dat impliceert dat de mensen die het direct aangaat veel meer invloed moeten kunnen hebben op beslissingen over natuur. Het wezenlijke oogmerk hiervan is dat natuur in de harten van mensen blijft, en in het hart van de samenleving als geheel komt.. De gebruiker van het Lauwersmeer zoekt primair de attractiviteit van de natuur en afwisseling van het gebied om te verblijven. De gastvrijheidsdiensten van de ondernemers horen hierbij aan te sluiten. Deze bestaan niet alleen uit de diensten van de bedrijven zelf, maar ook uit de verbindingen tussen de bedrijven in de vorm van wandel-, fiets-, ruiterpaden of vaarroutes om de natuur te ontsluiten, te beleven en te ervaren. De toegankelijkheid van het Lauwersmeer is niet optimaal. Een belangrijke opgave binnen het project is het verbeteren van deze toegankelijkheid en de beleving met inachtneming van de belangrijke (internationale) natuurwaarden. Deze natuurwaarden zijn behalve kwetsbaar namelijk ook de grote trekkers voor bezoekers. Door gezamenlijk een goede, passende infrastructuur te creëren kunnen mensen deze natuur ook daadwerkelijk beleven. Om deze ambitie te realiseren is een van de centrale vraagstukken voor het gebied het vinden van een goede balans tussen de verschillende primaire ruimtevragers. In de Koers van het Lauwersmeer (april 2012) van de Stuurgroep Lauwersmeer zijn drie ruimtevragers benoemd: natuur en rust (groen). Recreatie en economie (rood). water en beheer (blauw). 16

17 De balans tussen en de kansen voor deze ruimtevragers is niet overal in het Lauwersmeergebied hetzelfde. Het gebied is divers met heel wisselende ruimtelijke of functionele aandachts- en knelpunten, kwaliteiten en kansen. In goede samenspraak met de gebiedspartners en vooral met Staatsbosbeheer is gezocht naar een evenwichtige balans tussen deze drie gebiedskleuren. Met het project Rondje Lauwersmeer willen we de voorzieningen in het gebied optimaal laten aansluiten op de vraag van bezoekers anno Het gaat meer om het beleven van het gebied, het genieten van de natuurwaarden, de rust, de duisternis. Zo zijn de wandelpaden in de jaren 70 aangelegd. Het zijn veelal brede en rechte paden, voorspelbaar en weinig avontuurlijk. Het wandelpadennetwerk in het gebied zal opnieuw worden bezien met ruimte voor meer avontuurlijke paden, ruimte voor struinen en verbreden van het aanbod (differentiëren naar subdoelgroepen). Zo pakken we ook een aantal trajecten van het fietspadennet rond het Lauwersmeer aan. Een aantal trajecten is anno 2015 gewoon te smal om op een veilige manier E-bikes te kunnen ontvangen. Ook voegen we nieuwe beleefplekken toe aan het rondje om het Lauwersmeer. De route wordt nog meer een aaneenschakeling van belevingen. Het verbeteren van de belevingswaarde staat centraal. Beleven heeft ook te maken met aantrekkelijk gebiedsmeubilair, goede bebording en informatievoorziening. De informatievoorziening zal beter moeten aansluiten bij de klanten. Bij de twee Landalparken van het Lauwersmeer is bijvoorbeeld 20% van de bezoekers Duits. Op dit moment ontbreekt op de informatiepanelen de Duitse taal. Daarnaast is uniformiteit bij de informatieverstrekking een belangrijk aandachtspunt. Het project draagt bij aan de gezamenlijke ambities van de overheden rond het Lauwersmeer en sluit aan bij de behoeften en wensen van de uiteenlopende gebiedspartners. Het project versterkt de kwaliteiten van het Lauwersmeer. Bijzondere natuur, mooie plekken waar bezoekers deze natuur kunnen beleven en een goede (toeristische) infrastructuur rondom het meer. Duurzaam beleven staat centraal. Centrale doel van het project: Het Rondje Lauwersmeer verbetert de beleving van de bijzondere natuurwaarden in het Nationaal Park Lauwersmeer en haar directe omgeving, waaronder Werelderfgoed Waddenzee. Er wordt geïnvesteerd in het versterken van het routegebonden aanbod, in nieuwe beleefplekken en in de herkenbaarheid & beeldkwaliteit van het Lauwersmeer voor verschillende doelgroepen. 2.1 Coalitie en draagvlak voor het Rondje Lauwersmeer In het project Rondje Lauwersmeer, beleef het Lauwersmeer trekken de vijf overheden van het Lauwersmeergebied als Stuurgroep Lauwersmeer samen op. Het spreekt voor zich dat de voorbereiding van een project als deze niet kan plaats vinden zonder een intensieve interactie met het gebied. De Stuurgroep Lauwersmeer is hier ook volstrekt helder in en geeft dit ook aan in haar Uitvoeringsprogramma Lauwersmeer :..Meer dan voorheen zullen we bij de uitvoering van de projecten de streek betrekken. We zijn ons er van bewust dat dat een grote inspanning vergt. Vooral omdat het niet voor de eerste keer is dat een dergelijk beroep op de streek wordt gedaan. Samenwerking is belangrijk, sterker nog, de dynamiek van de streek is onmisbaar en een randvoorwaarde voor de realisatie van het Uitvoeringsprogramma. De gebiedspartners van het Lauwersmeer zijn intensief en in vele vormen betrokken bij de totstandkoming van het projectplan Rondje Lauwersmeer, beleef het Lauwersmeer. Binnen de gebiedsorganisatie heeft dit plaatsgevonden via de Klankbordgroep Lauwersmeer. RONDJE LAUWERSMEER, 17

18 In de Klankbordgroep zijn de meest relevante gebiedspartijen vertegenwoordigd, zoals de gebiedsondernemers, Staatsbosbeheer, IVN, gemeenten, Defensie, Waddenvereniging, de watersportsector, NAM, recreatieschap De Marrekrite, de waterschappen, ANWB en LTO. De concepten van het projectplan zijn een aantal malen in de Klankbordgroep gepresenteerd en besproken. Ook is het onderliggende deelproject Beeldkwaliteit en herkenbaarheid twee maal in de Klankbordgroep besproken. Het gebiedsproces is niet uitsluitend via de Klankbordgroep Lauwersmeer gelopen, maar heeft ook plaatsgevonden op deelgebiedsniveau (b.v. de ontwikkelplannen Kollumeroord en Zoutkamp), op sectorniveau (b.v. de watersportsector + De Marrekrite, grotere accomodatieaanbieders) en op het niveau van de vele deelprojecten van het Rondje Lauwersmeer, beleef het Lauwersmeer (zeer uiteenlopende gebiedspartners). Daarnaast is afstemming gezocht met belangenorganisaties. Zo is een veldinventarisatie gemaakt samen met de Fietsersbond naar de kwaliteit van het huidige aanbod (fietsen) en is afgestemd met o.a. de Hengelsportfederatie Groningen/Drenthe en Sportvisserij Fryslân, Avifauna Groningen, Recreatieschap De Marrekrite en het Watersportverbond. Bij het opstellen van het projectplan heeft Staatsbosbeheer, als belangrijkste beheerder van het gebied, een prominente rol gespeeld. Alle opgenomen projectonderdelen zijn uitvoerig afgestemd met Staatsbosbeheer. Staatsbosbeheer is dan ook als partner aan het project verbonden en investeert mee in dit project. Bij het positioneren van het project Rondje Lauwersmeer, beleef het Lauwersmeer is gedurende de projectvoorbereiding regelmatig afgestemd met de projectleiders van een aantal andere relevante Lauwersmeerprojecten zoals Sud Ie (incl. Bochtjesplaat), Dark Sky Park, de projecten in en om Lauwersoog (o.a. Meerzijde en Lauwersom) en Kiek over Diek. 2.2 Rondje Lauwersmeer en het Waddenfonds Door de gekozen integrale en gebiedsgerichte aanpak draagt het project Rondje Lauwersmeer, beleef het Lauwersmeer op meerdere manieren bij aan de doelen van het Waddenfonds. In een separate notitie, die bij de stukken van de Waddenfondsaanvraag worden gevoegd, wordt meer expliciet ingegaan op de relatie van het project Rondje Lauwersmeer, beleef het Lauwersmeer met het Waddenfonds. In het visiedocument Wadden van allure wordt een waddenkust geschetst met een geheel eigen identiteit, en een aantal kernkwaliteiten als verbindende factor. Streefbeeld is dat de verschillende kwaliteiten van het gebied beter worden ontsloten en beleefbaar gemaakt, passend bij de te verwachten bezoekersstromen. Als doel is neergezet om het verhaal van de waddenkust beter zichtbaar en beleefbaar te maken, met een recreatief-toeristische sector die sterk is, kwaliteit heeft en geloofwaardig is. De projectdoelen van het project Rondje Lauwersmeer, beleef het Lauwersmeer sluiten goed aan bij deze uitgangspunten en dit streefbeeld. Het project zet in op beleven en ontsluiten. Met de fysieke maatregelen maken we het verhaal van het Lauwersmeer beter zichtbaar en beleefbaar voor het publiek. Ook nieuwe vormen van beleven zijn in het projectplan meegenomen. Een van de projecten uit het Uitvoeringsprogramma Lauwersmeer is Dark Sky Park (het beleven van de duisternis). Op dit moment lopen onderzoeken om voor het Nationaal Park Lauwersmeer het internationale predicaat van Dark Sky Park te verkrijgen. Het Rondje Lauwersmeer anticipeert hier al op door voorzieningen te realiseren om van de duisternis in het Lauwersmeergebied te kunnen genieten. Maatregelen op het gebied van informatievoorziening (fysiek, digitaal), herkenbaarheid en entrees sluiten aan bij het beter vertellen van het verhaal. Ook de in het Uitvoeringskader Waddenkust (december 2014) benoemde Waddenkust principes (gebieden, verhaallijnen, samenhang en afstemming) zijn van toepassing op ons project. De programmatische aanpak van vijf overheden (Stuurgroep Lauwersmeer) zorgt voor samenhang en afstemming in het gebied. Het uitdragen en beleven van het verhaal (zowel Waddenkust algemeen als Lauwersmeer specifiek) 18

19 staat centraal in ons project. Ook de nadrukkelijke afstemming met partners (o.a. Klankbordgroep NP Lauwersmeer en Staatsbosbeheer) en projecten (o.a. Kiek over Diek, Sud Ie, Lauwersom) in het gebied sluit aan bij het derde principe, samenhang en afstemming. De verhaallijn van het Lauwersmeer gaat in op de oorsprong als getijdendelta van de Waddenzee. Het Lauwersmeer heeft zich ontwikkeld tot een groot aaneengesloten natuur- en recreatiegebied met de status van Nationaal Park. 2.3 Obstakelvrij en beleid Veel beschreven maatregelen vallen binnen het Natura 2000 gebied (of de invloedzone ervan). Dit houdt in dat voor al deze maatregelen een NB-wet vergunning moet worden aangevraagd. Om deze procedure goed te laten verlopen zijn de maatregelen vooraf afgestemd met de belangrijkste beheerder in het gebied: Staatsbosbeheer. In het kader van de NB wet procedure wordt onderzocht welke consequenties de maatregelen hebben voor de natuurwaarden en welke aanvullende maatregelen moeten worden genomen om de negatieve gevolgen te beperken of uit te sluiten. Voorbereidende gesprekken met de verantwoordelijke instanties (provincies Groningen en Fryslân) hebben reeds plaatsgevonden. Tevens zal voor enkele maatregelen het bestemmingsplan moeten worden aangepast. De verwachting is dat dit niet veel zal voorkomen. Het project is in afstemming met de gemeenten ontwikkeld. Bij de betrokken gemeenten is veel draagvlak voor dit project. Het project past naadloos in de beleidskaders van beide provincies. In het Provinciaal Omgevingsplan (POP) Groningen is het Lauwersmeer bestempeld als één van de vijf ontwikkelopgaven in de provincie. De provincie Fryslân wil middels het omvangrijke Friese Merenproject Fryslân nog aantrekkelijker maken als watersportgebied. Het Lauwersmeer, als een van de Friese meren, vormt onderdeel van dit project. Op deelprojectniveau is soms nog overleg nodig om deze deelprojecten volledig obstakelvrij te krijgen. Ook zijn voor een aantal deelprojecten nog vergunningprocedures aan de orde (o.a. Watervergunningen). 2.4 Fasering Zoals beschreven in het Uitvoeringsprogramma Lauwersmeer wordt het project Rondje Lauwersmeer gefaseerd uitgevoerd. De ambities zijn groter dan de momenteel beschikbare middelen. Het totale pakket aan maatregelen dat is opgenomen in dit projectplan is beleidsmatig akkoord voor de leden van de Stuurgroep Lauwersmeer. Niet alle maatregelen zijn echter ook financieel gedekt. Welke maatregelen we uitvoeren in deze eerste fase, beschrijven we in hoofdstuk 3. Kollumerland c.a. Het Lauwersmeer ligt direct aan de andere kant van de zeedijk en heeft een sterke relatie met de Waddenzee. En niet alleen omdat het ruim 40 jaar geleden nog onderdeel van de Waddenzee was, ook nu is de relatie belangrijk voor flora, fauna en toeristen. Met dit project ontwikkelen we natuur en recreatie rond het Lauwersmeer. Een verantwoorde groei van toerisme en sterke natuurwaarden zijn belangrijk voor de ontwikkeling van het Waddengebied. In het project Rondje Lauwersmeer zijn diverse maatregelen opgenomen. Daarbij kijken we natuurlijk naar de impact op toerisme en op natuur. Bestuurlijke en organisatorische grenzen zijn daarbij van ondergeschikt belang. Zowel vogels als toeristen (her)kennen deze grenzen namelijk niet. Enkele projectonderdelen zijn gesitueerd in de gemeente Kollumerland c.a. Deze gemeente behoort niet tot het werkingsgebied van het Waddenfonds. Deze projectonderdelen vormen echter wel een integraal onderdeel van het project Rondje Lauwersmeer en hebben dan ook een directe relatie met de (natuur)waarden in het Lauwersmeer (behoort wel tot het werkingsgebied) en dus het Waddengebied. Zo staan de welkomstborden voor het Werelderfgoed Wadden bijvoorbeeld al in de gemeente Kollumerland. Omdat de projectonderdelen, en zeker de effecten ervan, zo direct zijn gekoppeld aan de natuur en de recreatie in het Nationaal Park Lauwersmeer en het Waddengebied, vragen we ook voor deze onderdelen om een bijdrage van het Waddenfonds. RONDJE LAUWERSMEER, 19

20 20

21 3 Beleef het Lauwersmeer Het project Rondje Lauwersmeer, beleef het Lauwersmeer heeft ten doel om de beleving van de bijzondere natuur- en landschapswaarden van het Nationaal Park Lauwersmeer (en haar achterland) voor de bezoeker te verbeteren. Zoals gezegd richt de beleving zich primair op het Nationaal Park Lauwersmeer, maar ook nadrukkelijk op het beleven van natuur, landschap en cultuurhistorie in de directe nabijheid van het Nationaal Park, zoals het Werelderfgoed Wadden. Enkele specifieke voorbeelden: Ezumazijl, de haven Lauwersoog, Zoutkamp, Dokkumer Nieuwe Zijlen en Oostmahorn. Het is van belang om de huidige natuurwaarden als uitgangspunt te nemen bij dit project. Immers, de aantrekkingskracht van het gebied bestaat voor een belangrijk deel uit de natuurwaarden. In dit hoofdstuk gaan we in op de diverse projectonderdelen. Alle projectonderdelen hebben als doel de natuur- en landschapbeleving bij de bezoeker te verbeteren, om zo het karakter van het gebied beter onder de aandacht te brengen. We spelen daarbij in op de bewustwording van de kwetsbaarheid van het gebied. Daarnaast heeft een verbeterde beleving van deze kwaliteiten ook een economisch effect. Het zorgt voor meer bezoek en een langer verblijf van de gasten en daardoor dus meer bestedingen in het gebied. De projectbeschrijving start bij de ontvangst van de bezoeker. Een bezoeker aan het gebied (of meer specifiek het Nationaal Park Lauwersmeer) kan de aankomst in het gebied beter beleven dan nu het geval is (versterken entree s). Eenmaal in het gebied aangekomen wordt de bezoeker geleid naar één van de Toeristische Overstap Punten (TOP s). Vanaf de TOP s kunnen de bezoekers het gebied in om de bijzondere natuurwaarden te beleven. Rondom het Lauwersmeer nemen we diverse maatregelen die als doel hebben om de belevingswaarde voor de bezoeker/toerist te vergroten. Sommige maatregelen vergroten de belevingswaarde voor allerlei typen bezoekers, andere maatregelen zijn meer toegespitst op specifieke bezoekersgroepen aan het Lauwersmeer. In de bijlage 3 is een belevingskaart opgenomen waar alle deelprojecten op staan, geïntegreerd met het bestaande toeristische aanbod. 3.1 Ontvangen: versterken entrees van het Nationaal Park Lauwersmeer Entrees zijn de plekken waar het merendeel van de bezoekers het Lauwersmeergebied binnen komen. De Lauwersseewei (N361), de Lauwersmeerweg (N358) en de Marneweg (N361) vormen de belangrijkste routes naar het gebied. Momenteel staan bij deze entrees oude en verbleekte borden van het Nationaal Park. Tevens staat daar (vlakbij) een welkomstbord van Werelderfgoed Waddenzee (UNESCO). De ambitie is om de entrees van het Lauwersmeergebied te ontwikkelen tot aantrekkelijke en herkenbare ontvangstlocaties. Zo krijgt het Nationaal Park bij de entrees ook de uitstraling die het verdient en weet iedere bezoeker dat hij of zij een bijzonder gebied binnenkomt. RONDJE LAUWERSMEER, 21

22 De ambitie voor de entree bij Dokkumer Nieuwe Zijlen (N358) is goed weergegeven in onderstaande schets. Ook de Hoek van de Bant (Lauwersseewei N361) is een herkenbare entree voor het Lauwersmeergebied. Hier liggen combinatiemogelijkheden met plannen van de gemeente Dongeradeel, wensen vanuit de watersport (Rijkswaterstaat-kade) en koppelingen Lauwersmeer-Waddenzee (publiekstribune op dijk). Van Groningse zijde kom je via de entree Westpolder (Marneweg N361) het Lauwersmeergebied binnen. De aanloop loopt via een aantal historische polders, over een aantal dijken en vervolgens aan de zuidzijde van de N361 de Willem Lodewijk van Nassaukazerne. Na de herkenbare entrees wordt de bezoeker automatisch naar de Toeristische Overstap Punten geleid. 3.2 Verzamelen: Toeristische Overstap Punten (TOP s) Een Toeristisch Overstappunt (TOP) is een overstappunt of startpunt waar de bezoeker de auto kan achterlaten om vandaar heerlijk te fietsen, te wandelen of te varen. Vanaf een TOP kan de bezoeker bewegwijzerde of beschreven routes volgen, waarmee het Lauwersmeergebied kan worden ontdekt en beleefd. Bij een TOP vindt de bezoeker een goede parkeerplaats, informatievoorziening en diverse andere voorzieningen (horeca, oplaadpunt, etc.). Rondom het Lauwersmeer worden zeven locaties ingericht als een TOP. De TOP s in Lauwersoog, Zoutkamp, bij de Bosschuur (Activiteitencentrum Staatsbosbeheer) en bij (het noordelijk deel van) de Westpolder worden gerealiseerd in het kader van het project Kiek over Diek. De TOP s bij Dokkumer Nieuwe Zijlen en Oostmahorn (Esonstad) worden gerealiseerd in het kader van het Rondje Lauwersmeer. De TOP Paessens Moddergat wordt mogelijk in een volgende fase gerealiseerd. De basisinrichting van een TOP bestaat uit een herkenbaar baken (zie schets) met informatievoorziening, een fietsenbeugel en een bankje. 22

23 3.2.1 TOP Lauwersoog In Lauwersoog wordt een TOP ingericht bij het Booze Wijf. Deze TOP wordt gerealiseerd in het kader van het project Kiek over Diek. Dit project van de provincie Groningen wordt mede mogelijk gemaakt door een bijdrage van het Waddenfonds. Het hiervoor beschreven baken doet hier tevens dienst als uitkijktoren over het Lauwersmeer. De uitkijktoren heeft een hoogte van 10 m TOP Activiteitencentrum Bosschuur Staatsbosbeheer Deze locatie vormt al een goede uitvalsbasis voor bezoekers. Vanuit het Activiteitencentrum vertrekken allerlei wandelroutes en er worden diverse excursies georganiseerd. Het ontbreekt op deze locatie momenteel aan aanvullende voorzieningen zoals horeca. Staatsbosbeheer onderzoekt momenteel de mogelijkheden voor een lichte horecafunctie bij het Activiteitencentrum. Het parkeerterrein van de Bosschuur wordt ingericht als een volwaardige TOP. Staatsbosbeheer en de Stichting Informatievoorziening Nationaal Park Lauwersmeer werken aan een versterking van de functie van het Activiteitencentrum en directe omgeving via o.a. het Lauwersmeerproject Vogeluniversiteit. Wanneer de plannen van Staatsbosbeheer e.a. worden gerealiseerd, ontstaat een prachtige volwaardige TOP-locatie! Ook deze TOP wordt gerealiseerd in het kader van het project Kiek over Diek TOP Zoutkamp In Zoutkamp wordt ter plaatse van de ijsbaan in het kader van het project Kiek over Diek een TOP gerealiseerd. Het project Rondje Lauwersmeer sluit hierop aan door vanaf de TOP de beleving van het buitendijks Lauwersmeergebied voor bezoekers en voor de lokale bevolking (dorpsommetje) te versterken en te linken aan de horecafuncties en het Visserijmuseum aan de Reitdiepkade. Meer hierover in paragraaf TOP Dokkumer Nieuwe Zijlen De huidige parkeerplaats bij Dokkumer Nieuwe Zijlen wordt aangevuld met voorzieningen voor een TOP. De informatievoorziening over het Nationaal Park Lauwersmeer wordt geüpdate en in relatie tot de nabijgelegen entree wordt de huidige bebording tegen het licht gehouden. Voorstel is om hier geen eigen TOP-baken te plaatsen. Bij deze parkeerplaats staat namelijk het Monument (1729) Ter Euwiger gedagtenis van de overdyking van t Dokkumer diep (zie foto). Dit monument werkt nu al als blikvanger. Een TOPbaken conform de andere TOP s doet afbreuk aan de kwaliteit van deze locatie. Om de verbinding tussen Dokkumer Nieuwe Zijlen en het nabijgelegen Kollumeroord te versterken creëren we een nieuwe wandelverbinding via de jachthaven Lunegat naar Kollumeroord. Zo worden de TOP Dokkumer Nieuwe Zijlen en de ontwikkellocatie Kollumeroord op een aantrekkelijke wijze met elkaar verbonden. RONDJE LAUWERSMEER, 23

24 De ambitie voor Dokkumer Nieuwe Zijlen reikt echter verder. De wens is om het huidige parkeerterrein te voorzien van een kwaliteitsimpuls. Aansluitend op de ambities van de gemeente, wordt het parkeerterrein geschikt gemaakt voor regionale markten. Voorgesteld wordt om dit gebied meer te betrekken bij het oude sluiscomplex en om te vormen tot een aantrekkelijk verblijfsgebied. Klinkerbestrating, een voetpad naar de brug, een speelweide, zijn enkele genoemde ingrediënten. Zo ontstaat een plek waar markten (bijv. streekproducten) gehouden kunnen worden. De TOP Dokkumer Nieuwe Zijlen wordt een strategische locatie waar doorgaande routes over water en land elkaar kruisen. De eerder geschetste ideeën voor een verbeterde entree van het Lauwersmeer bij Dokkumer Nieuwe Zijlen sluiten goed aan op deze ambities. In deze fase van het project Rondje Lauwersmeer, beleef het Lauwersmeer geven we echter nog geen invulling aan al deze ambities. Maatregelen: inrichten TOP. informatievoorziening. Parkeerterrein als aantrekkelijk verblijfsgebied en geschikt voor regionale markten. wandelpad van Dokkumer Nieuwe Zijlen, via Lunegat naar Kollumeroord TOP Oostmahorn Op het bestaande parkeerterrein bij Esonstad wordt een Toeristisch Overstap Punt ingericht. Hier is voldoende openbare parkeergelegenheid (slagboom staat altijd open). Deze plek zorgt ervoor dat het grote aantal bezoekers aan Esonstad wordt verleid om het gebied in te trekken. Bewegwijzering van de doorgaande route naar deze TOP is een belangrijk aandachtspunt voor vindbaarheid en mate van gebruik. Maatregelen: Inrichten TOP (baken +informatie) 3.3 Beleven: Rondje om het Lauwersmeer Alle hieronder beschreven maatregelen, of deelprojecten, hebben als doel om de (natuur)beleving van het Waddengebied en het Lauwersmeer te optimaliseren. Een verbeterde beleving betekent een langer verblijf van de huidige bezoekers, hogere bestedingen, meer input voor promotie en marketing en meer bezoekers. Soms zijn maatregelen bedoeld voor bezoekers in het algemeen, soms zijn ze juist bedoeld om een specifieke doelgroep aan te spreken. En soms gaat het om het beleefbaar maken van nieuwe deelgebieden rond het Lauwersmeer, soms ook om de veiligheid van de bezoeker. De maatregelen verschillen inhoudelijk dus van elkaar. In gezamenlijkheid zorgen ze er echter voor dat de bezoeker van het Nationaal Park Lauwersmeer een aaneenschakeling van unieke belevingen ervaart. We beschrijven hier de maatregelen die zijn opgenomen in de eerste fase van het project en gaan vanuit Lauwersoog met de klok mee rondom het Lauwersmeer. Vanuit Lauwersoog komen we via de Strandweg bij het Activiteitencentrum van Staatsbosbeheer (TOP). Een bruisende locatie met een toenemend aantal bezoekers, waar voor allerlei doelgroepen wat te vinden is. Via het Lauwersmeerproject Vogeluniversiteit wordt het Activiteitencentrum en haar directe omgeving verdergaand versterkt. Via Suyderoogh en het in 2013 gerealiseerde fietspontje kan men weer terug naar Lauwersoog, een klein Rondje Lauwersmeer in de directe omgeving van Lauwersoog. Ook kan de bezoeker op de Ballastplaatbos terecht voor mooie wandelingen. 24

25 3.3.1 Vogelwachter op zijn post Staatsbosbeheer wil in het Lauwersmeer een nieuwe beleving creëren voor de bezoeker. In overleg met de coördinatoren van de vrijwillige vogelwachters op de Boschplaat (Terschelling) is het volgende idee ontstaan. Er is een surplus aan vrijwilligers op de Boschplaat Terschelling. Zij willen zich graag voor Staatsbosbeheer in zetten, maar er zelf ook lol aan beleven. De lol die ze op de Boschplaat beleven, is dat ze delen van de dag er alleen in de natuur zijn en andere momenten op de dag gastheer voor de natuur mogen zijn. De vrijwilligers van Staatsbosbeheer willen meewerken aan een soortgelijke attractie in het Lauwersmeergebied. Er wordt een eenvoudige accommodatie gerealiseerd voor de vrijwilligers. Het publiek kan via een gemarkeerde struinroute (noordzijde Oude Robbengat) naar de vogelwachters lopen. Als er geen vogelwachters op hun post zijn is het gebied niet toegankelijk (duidelijk maken middels stalen U-balk, zoals in de duinen bij Noordwijk). Op deze manier wordt een stukje Lauwersmeer dat zeer beperkt toegankelijk is voor publiek, opengesteld voor publiek (onder begeleiding ). Als de bezoeker zijn of haar weg rond het Lauwersmeer in zuidelijke richting vervolgt treft hij/zij bij de Vlinderbalg vervolgens een nieuwe uitkijkheuvel: de heuvel van de Generaal. Doelgroepen Fietsers en wandelaars Bezoekers Activiteitencentrum Heuvel van de Generaal Langs de Strandweg, bij de Vlinderbalg zorgt een nieuwe uitkijkheuvel voor een adembenemend uitzicht over het Lauwersmeer. Deze uitkijkheuvel wordt gecombineerd met een speciaal ontworpen Staatsbosbeheer-curvebank, een eenvoudige speelvoorziening voor kinderen (bijvoorbeeld een glijbaan integreren in de uitkijkheuvel) en aantrekkelijke informatievoorziening. Het beeldbepalende kunstwerk van de zeearend heeft hier reeds een plek gevonden. Dit kunstwerk is in 2014 geplaats in het kader van een door Marketing Groningen uitgevoerde promotiecampagne voor het Lauwersmeergebied. Een tweede zeearend wordt in 2015 geplaatst aan de Friese zijde van het Lauwersmeer (Ezumakeeg). Met deze levensgrote afbeelding van de Zeearend kunnen mensen hier op de foto. Het parkeren van bezoekers wordt gefaciliteerd middels enkele halfverharde parkeerplaatsen in de berm. De heuvel van de Generaal wordt opgebouwd met grond van een nabijgelegen bestaande uitkijkheuvel, die al jaren geen dienst meer doet als uitkijkpunt en bovendien geen uitzicht meer geeft over het gebied. Maatregelen Realiseren uitkijkheuvel bij Vlinderbalg. innovatieve inrichting (inclusief speelvoorziening, pad naar boven, informatievoorziening). Staatsbosbeheer-curvebank plaatsen. beeld zeearend (inmiddels geplaatst) opnemen in ontwerp. Realisatie enkele parkeerplaatsen in berm (halfverharding). Doelgroepen Bezoekers en voorbijgangers met auto Fietsers en wandelaars Gezinnen met kinderen in het Lauwersmeergebied RONDJE LAUWERSMEER, 25

26 26

27 3.3.3 Meer comfort voor recreatief verkeer op de Strandweg Met name in het hoogseizoen en op weekenddagen is het druk met recreatief verkeer op de Strandweg. Daarnaast wordt het traject tussen de Kazerne en Zoutkamp ook volop gebruikt door bestemmingsverkeer (van en naar Zoutkamp). Een veel gehoorde klacht is dat er op dit traject hard wordt gereden. De combinatie van hard rijdend bestemmingsverkeer en recreatief verkeer (vooral fietsers) leidt op dagen in het hoogseizoen tot ongewenste en onveilige situaties. De (natuur)beleving van dit deel van het Rondje Lauwersmeer wordt op die momenten in negatieve zin beïnvloed. Door het nemen van enkele verkeersmaatregelen kan het Doelgroepen comfort van de recreatieve bezoekers worden vergroot. Maatregelen die het primaat bij de fietsers legt en de snelheid van Fietsers het doorgaand verkeer verlaagd zorgen voor het gewenste resultaat. Hiermee wordt de belevingswaarde én de verkeersveiligheid voor de fietser op dit deel van de Strandweg vergroot. Uitgezocht wordt welke type maatregelen zorgt voor optimaal effect. Maatregelen: onderzoek naar gewenste verkeersmaatregelen. verkeersmaatregelen Strandweg uitvoeren. Op het Rondje Lauwersmeer is Zoutkamp de volgende parel aan het meer Natuur en recreatie Zoutkamp In de Zoutkamperril liggen bij Zoutkamp twee extensief ontsloten driehoeken aan weerszijden van de Provinciale Sluis. De één is eigendom van Staatsbosbeheer, de ander van de gemeente de Marne. Samen met Staatsbosbeheer en de gemeente is een plan uitgewerkt om de natuurwaarden en de beleving Zoutkamp buitendijks te versterken. Door deze aanpak komt het havenhoofd ook weer historisch vrij in het water te liggen. Daarmee ontstaat bij het oversteken van de dijk bij Zoutkamp weer zicht op het water. Ecologische maatregelen dragen bij aan het verbeteren van de leefomgeving en trekmogelijkheden van de otter. Het Lauwersmeer is Otterkerngebied en deze locatie bij Zoutkamp is aangemerkt als een otterknelpunt. De te nemen maatregelen zorgen o.a. voor een betere geleiding van de otter naar de bestaande otterbuis. Met het beter ontsluiten van de twee driehoeken verbinden we het dorp Zoutkamp op een uitnodigende manier met de natuur en het water van het Nationaal Park Lauwersmeer. Dit deelproject wordt voor bezoekers ontsloten vanaf de TOP Zoutkamp. Het versterken van de beleving van dit buitendijks Lauwersmeergebied is ook bedoeld als dorpsommetje voor de lokale bevolking. Middels o.a. de aanleg van vlonderpaden en een wandelboulevard langs en over de nieuw ingerichte driehoeken bieden we de bewoners en bezoekers de mogelijkheid de buitendijkse natuur en cultuurhistorie te beleven. Bij het gemeentelijk buitendijks deel wordt aangesloten op de ontwikkelingen van de Stichting Historische Visserij Zoutkamp en Stichting Groninger Landschap (baak, uitkijkpunt, overnachtingsmogelijkheid). Tevens wordt een zwemgelegenheid gerealiseerd. Dit is een uitdrukkelijke wens van de bewoners van Zoutkamp. Het te realiseren belevingspad zal de kern van Zoutkamp (met o.a. de horecafuncties en het Visserijmuseum aan de Reitdiepkade) sterker gaan verbinden met het Nationaal Park Lauwersmeer. Dit bele- RONDJE LAUWERSMEER, 27

28 vingspad is bedoeld voor het hogere of luxere segment. Geen laarzen en modder, maar meer luxe en comfort bij het wandelen. De toeristische aantrekkelijkheid van Zoutkamp wordt hiermee verder vergroot. Doelgroepen Bewoners en bezoekers van Zoutkamp Fietsers Lauwersmeer Bezoekers (TOP) Zoutkamp Maatregelen natuurontwikkeling terrein Staatsbosbeheer + wandelpad. vlonderpad. vlonder/wandelpad buitendijks terrein van de gemeente. verbinding TOP en buitendijkse terreinen middels wandelroute over de dijk (incl. loopbrug) en langs de Hunsingosluis (innovatief routeconcept). Zwemgelegenheid. uitkijkpunt. aanpassing havenhoofd. ottermaatregelen. Als de bezoeker dan uiteindelijk Zoutkamp met haar horeca-aanbod weer heeft verlaten, ontdekt hij of zij de Zoutkamperplaat. Deze voorheen nauwelijks ontsloten plaat wordt door onderstaande maatregelen meer ontsloten. 28

29 3.3.5 Nieuw fiets- en wandelpad Zoutkamperplaat Op de Zoutkamperplaat, een prachtig stukje van het Nationaal Park Lauwersmeer, ligt aan het einde van een doodlopend wandelpad een uitkijkheuvel (Hoge Zuidwal). Deze plek biedt een mooi uitzicht over de Zoutkamperplaat, Zoutkamperril, de Kollumerwaard en het Lauwersmeer. De huidige fietsroute komt niet langs dit uitkijkpunt. Deze gaat over een uiterst smal fietspad, waar tegenliggers elkaar nauwelijks kunnen passeren. Tijdens de inventarisatie met de Fietsersbond is vastgesteld dat dit een knelpunt is op de fietsroute. Nieuwe ontwikkelingen als de E-bikes (verhoogde snelheid) en de aangescherpte eisen en wensen van de consument maken dat het noodzakelijk is om dit tracé te upgraden. In overleg met Staatsbosbeheer is het plan uitgewerkt om een nieuwe fietsverbinding te realiseren, die de Zoutkamperplaat en de bestaande uitkijkheuvel ontsluiten. Daarmee wordt ook het knelpunt (te smal fietspad) opgelost. Door het fietspad gecombineerd met een wandelpad aan te leggen ontstaat ook een nieuwe, rondgaande wandelroute, waarbij het bestaande uitkijkpunt niet langer op een doodlopend einde ligt, maar halverwege een prachtige route. Deze nieuwe wandelroute geeft een aanvullende ervaring door een bijzonder landschap, op de bodem van de voormalige Waddenzee. De aanwezigheid van o.a. de Schotse Hooglanders maakt de route extra spannend. Op het kaartje op de vorige pagina geven we een indicatie van het nieuwe fiets- en wandeltracé. Ook de uitkijkheuvel en directe omgeving worden aangepakt, om de natuurbeleving op de Zoutkamperplaat te optimaliseren. Zo wordt onder andere een boom gekapt, die een deel van het uitzicht belemmerd. Opsomming maatregelen: Nieuwe fietsverbinding via uitkijkheuvel de Hoge Zuidwal. Verbreden deel van het fietstracé. oplossen knelpunt (hekken en evt. verharding) op huidige wandelpad richting uitkijkheuvel (geschikt maken voor fietsen). Wandelpad realiseren (deels in combinatie met fietspad, deels eigen traject). Type verharding: deels struin/maaipad, deels (semi)verharden. Type markering (kleurenroute SBB?). upgraden van de uitkijkheuvel (o.a. boom kappen). Doelgroepen Fietsers Wandelaars Natuurliefhebbers Via de Kwelderweg komt de bezoeker vervolgens bij Kollumeroord, een gebied waar diverse activiteiten kunnen worden ondernomen. Naast diverse wandelroutes van Staatsbosbeheer valt hier veel meer te beleven! RONDJE LAUWERSMEER, 29

30 3.3.6 Beleefplek Kollumeroord (Masterplan) De toeristische ondernemers, Staatsbosbeheer en de gemeente Kollumerland c.a. hebben samen de ambities voor Kollumeroord uitgewerkt in een Masterplan. Kollumeroord heeft de potentie om, in combinatie met Dokkumer Nieuwe Zijlen, verder uit te groeien tot een onderscheidende zuidelijke toegangspoort, waarbij de volgende termen centraal staan: Ruig, Actief en Puur. Door de juiste synergie van attracties en een goede bereikbaarheid worden verschillende nieuwe doelgroepen op een aantrekkelijke manier in contact gebracht met de natuur van het Lauwersmeergebied: gezinnen met kinderen, kunstliefhebbers, actieve buitensporters, naast de al met het gebied vertrouwde watersporters, vogelspotters en sportvissers. Hier kom je vooral om actief bezig te zijn en de natuur aan den lijve te ondervinden. Zeilen, kanoën, struinen met laarzen aan, bouwen op de speeloever, klimmen door de bomen via een hoogteparcours, natuurkamperen aan het water, etc. Ook kunst (beeldenroute) of theater (Trekfestival) wordt actief beleefd tegen het wisselende decor van de wildernis. Alle ideeën en wensen zijn samengebracht in het Masterplan Kollumeroord, een gezamenlijk document van ondernemers, Staatsbosbeheer en de gemeente Kollumerland c.a. Dit Masterplan zorgt voor een samenhangend pakket aan maatregelen. Middels het project Rondje Lauwersmeer willen we bijdragen aan (een gefaseerde) realisatie van het Masterplan. 30

31 In het Masterplan zijn o.a. de volgende maatregelen opgenomen: verbeteren beleving van het landschap en creëren zichtassen (o.a. Dokkumer Grootdiep weer zichtbaar). nieuw krekenlandschap. uitkijktoren (met hoogteparcours). Parkeervoorziening uitbreiden. haven/steiger Marrekrite verbeteren (o.a. toegankelijkheid). Doelgroepen Verbinden Dokkumer Nieuwe Zijlen-Kollumeroord. Specifieke nieuwe bezoekers Nieuw fietspad vanaf Kwelderweg via Kollumeroord. zoals gezinnen met kinderen nieuw struinpad. middels publiekstrekkers als het kanoroute. speeloever en een uitkijktoren wandelroutes. Kunstliefhebbers beeldenpark. Actieve buitensporters speeloever. Natuurliefhebbers speelbos. Fietsers en wandelaars In het kader van het Masterplan worden tevens afspraken gemaakt over eigendom, beheer en onderhoud. Passanten Via de nieuw aangelegde wandelverbinding komt de bezoeker bij de TOP Dokkumer Nieuwe Zijlen. Hier wordt eens per week een markt met streekproducten georganiseerd. Een nieuwe wandelverbinding vanaf Dokkumer Nieuwe Zijlen richting het noorden zorgt voor een unieke beleving: wandelen op de dijk, langs het Dokkumer Diep richting Lauwersmeer! nieuw wandelpad Dokkumer Nieuwe Zijlen Ezumakeeg Vanaf de TOP Dokkumer Nieuwe Zijlen gaan de huidige wandelroutes langs de provinciale weg (Sylsterwei) naar het noorden. Ten oosten van de provinciale weg loopt een dijk (zie kaartje), die kan fungeren als een prachtige wandelverbinding van Dokkumer Nieuwe Zijlen richting Ezumakeeg (ca. 3,3 km). Het traject door de Engwierumer Polder biedt een unieke ervaring, een mooi uitzicht over de polder en over het Dokkumerdiep en ligt vrij van alle autoverkeer. Het nieuwe pad vervangt een deel van het Waddenwandelen netwerk en van het Friese Woudenpad. De bewegwijzering van deze twee routes moet dan ook worden aangepast. Hiermee nemen we het nieuwe pad direct op in het wandelnetwerk en de lange afstandswandeling. De te nemen maatregelen betreffen de entree (zie foto), enkele knelpunten onderweg (hekjes, overstappen) en het maken van afspraken over toegankelijkheid en maaibeheer (met Wetterskip Fryslân, pachters en particulieren). RONDJE LAUWERSMEER, 31

32 Doelgroepen Wandelaars, zowel voor een ommetje als voor lange afstandswandelaar Bezoekers TOP Dokkumer Nieuwe Zijlen Fietsers en wandelaars Passanten Maatregelen: Regelen toegankelijkheid en maaibeheer (Wetterskip/ pachter/particulieren). opwaarderen entree wandelpad bij Dokkumer Nieuwe Zijlen. oplossen knelpunten (hekken, prikkeldraad, etc). aanpassen bewegwijzering (Waddenwandelen en Friese Woudenpad). Iets noordelijker ligt Ezumazijl. Met een bijzonder gemaal (Dongerdielen) en de historische sluis uit 1672 is dit een pareltje langs het Lauwersmeer Wandelen vanuit Ezumazijl Vanuit het bijzondere plekje Ezumazijl bestaat de mogelijkheid om te wandelen naar het noordelijk (vogel)uitkijkpunt bij Ezumakeeg. Vanaf dit punt kan ook worden doorgewandeld naar de vogelkijkhut Sylkajuit aan de zuidzijde van Ezumakeeg. In overleg met Staatsbosbeheer onderzoeken we de mogelijkheid om deze route te markeren, zodat de wandelroute voor het publiek beter zichtbaar is. 32

33 Maatregelen: Markeringen wandelroute Ezumazijl-Ezumakeeg. informatievoorziening Ezumazijl (inclusief wandelmogelijkheden). Via het Rondje Lauwersmeer komt de bezoeker vervolgens in Oostmahorn, o.a. bekend van Esonstad. Hier is op het parkeerterrein van Esonstad een TOP ingericht Aanlegvoorziening en vissteiger Oostmahorn Nabij het strand wordt een nieuwe steiger gerealiseerd. Deze steiger is bedoeld voor twee doelgroepen. Watersporters kunnen hier afmeren en genieten van al het moois dat Oostmahorn te bieden heeft (strand, horeca). En een deel van de steiger is voor de hengelsporters bedoeld. Dit is een mooi plekje om vanaf het land een goede visstek te realiseren (wens Hengelsportfederatie Groningen/Drenthe en Sportvisserij Fryslân)). Er bestaat tevens een wens om ten noorden van Oostmahorn Doelgroepen een soortgelijke steiger te realiseren. In het projectplan gaan Watersporters we vooralsnog uit van realisatie van 1 steiger, nabij het Sportvissers strand. Vanuit Oostmahorn vervolgt de bezoeker zijn of haar weg via de Skânserwei (ten noorden van Anjum) en de Bantswei en vervolgens door het tunneltje onder de N361 richting Hoek van de Bant. Een bijzondere locatie met aan de ene kant het Nationaal Park Lauwersmeer, en aan de andere kant de Bantpolder (in beheer bij Natuurmonumenten) en het Werelderfgoed Waddenzee. Op de route naar de Hoek van de Bant vergroten we de belevingswaarde door de fietsroute deels weg te halen bij de N Nieuwe fietsverbinding tussen Anjum en Hoek van de Bant Om de natuur- en rustbeleving verder te vergroten op het tracé tussen Oostmahorn en Lauwersoog realiseren we een nieuw fietspad langs de Bantpolder. Binnendijks kan al langs de zeedijk en de Bantpolder worden gefietst. Wens is nu om ook langs de westkant van de Bantpolder, een unieke brakke polder waar Natuurmonumenten onlangs de natuurcondities heeft verbeterd, een fietspad te realiseren. Daarmee hoeft de fietser tussen Anjum en Lauwersoog niet meer langs de N361 te fietsen en verandert de beleving van zoevende auto s naar foeragerende vogels. Dit tracé is momenteel al een bestaande wandelroute (LAW en onderdeel van Waddenwandelen). Het nieuwe fietspad, langs de oude dijk, geeft zicht op de Bantpolder. Een vogelkijkvoorziening halverwege dit nieuwe fietspad vergroot de belevingswaarde van de Bantpolder. Dit is een al langer gekoesterde wens van Natuurmonumenten (eigenaar Bantpolder). De uitvoering en invulling van dit deelproject wordt zodanig uitgevoerd dat de aanwezige vogels zo min mogelijk worden verstoord. RONDJE LAUWERSMEER, 33

34 Doelgroepen Fietsers Wandelaars Vogelaars Samen met o.a. Natuurmonumenten en het Wetterskip Fryslan wordt verder inhoud gegeven aan dit project. Maatregelen: uitvoering benodigde onderzoeken. Uitvoering fietsverbinding. Na de Bantpolder volgt voor de bezoeker direct de volgende beleving: Hoek van de Bant Schoollokaal Hoek van de Bant Buitendijks, op de zeedijk wordt een robuuste en duurzame Doelgroepen tribune gebouwd. Bezoekers kunnen hier op een unieke Bezoekers Hoek van de Bant dijktribune genieten van het uitzicht op het wad en kunnen zo Fietsers ervaren waarom de Waddenzee het predicaat UNESCO-werelderfgoed heeft ontvangen. Deze beleefplek is van belang Wandelaars Vogelaars voor zowel fietsers als wandelaars. Bezoekers met een auto Natuurexcursies (Wad) kunnen parkeren op de parkeerplaats onder aan de dijk. Het Scholen schoollokaal kan fantastisch worden gebruikt bij de vele excursies van scholen naar deze plek (o.a Natuurschool). Een mooier schoollokaal kan je je niet voorstellen. Maatregel: Realisatie tribune. Vanuit de Hoek van de Bant vervolgt de bezoeker zijn of haar route, richting Lauwersoog. Waar op dit moment nog vele fietsers hun weg vervolgen over het fietspad langs de N361, stimuleren we om buitendijks, langs het randje van de Waddenzee te fietsen! 34

35 Buitendijks fietsen Wanneer de fietser vanuit Lauwersoog vertrekt richting Fryslân, volgt het fietspad de N361. De beleving is op dit fietspad beperkt (auto s en dijk). Er is echter een mogelijkheid om tussen Hoek van de Bant en Lauwersoog aan de buitenzijde van de dijk te fietsen. Dit levert een prachtig uitzicht over het Wad op! Vanuit Lauwersoog kan direct na de R.J. Cleveringsluizen buitendijks gefietst worden tot aan Hoek van de Bant. Dit is voor het grote publiek echter onbekend. Door het tracé van fietsknooppunten zowel binnendijks als buitendijks te bewegwijzeren (keuze opnemen voor buitendijks fietsen) en het verbodsbord bij de dijkopgang te verwijderen wordt het buitendijks fietsen hier gestimuleerd. In plaats van de bezoeker te wijzen op gedragsregels en onmogelijkheden willen we juist gastvrijheid uitstralen. Dit tracé voegt een nieuwe Waddenzee-beleving toe aan het rondje Lauwersmeer! Het rondje om het Lauwersmeer is hiermee weer terug in het bruisende Lauwersoog. In Lauwersoog is middels allerlei initiatieven volop gewerkt aan de toeristische uitstraling. Zo heeft het project Lauwersom er bijvoorbeeld aan bijgedragen dat mensen aangenaam kunnen verpozen op het pleintje bij de sluis en op een aantrekkelijke wijze door Lauwersoog kunnen wandelen. Naast deze locatie-specifieke maatregelen is er ook nog een set aan maatregelen die de beleving van het Lauwersmeer versterkt en die niet locatie-specifiek zijn. Soms betreft het maatregelen op allerlei verschillende plekken, soms is nog niet helemaal bekend waar de maatregelen exact zullen landen Aanpassen bewegwijzering fietsknooppunten Om het Rondje Lauwersmeer te optimaliseren passen we het fietsknooppuntensysteem waar nodig aan. We veranderen de verwijzingen langs de zeedijk, zodat ook het buitendijkse tracé tussen Lauwersoog en Hoek van de Bant als optie wordt aangeboden. En uiteraard worden nieuwe fietsverbindingen opgenomen in het fietsknooppuntensysteem. Om ervoor te zorgen dat straks ook alle knooppunten langs het Lauwersmeer als startpunt kunnen fungeren, moet een deel van de Friese overzichtspanelen worden vervangen. Op deze panelen staat het Groninger fietsknooppuntensysteem nog niet weergegeven. Nabij Lauwersoog is in het kader van Kiek over Diek een nieuwe fietspont gaan varen. Deze verbinding tussen Suyderoogh en Lauwersoog wordt ook opgenomen in het fietsknooppuntensysteem. Maatregelen: Wijzigen fietsknooppuntensysteem; Enkele routes veranderen. Vervangen van Friese knooppuntpanelen Nieuwe struingebieden (wandelen) In overleg met SBB wordt nieuwe struinnatuur aangewezen. Daar mogen bezoekers struinen door het Nationaal Park Lauwersmeer. Een struinplek vanuit Zoutkamp richting Zoutkamperplaat maakt het wandelrondje vanuit Zoutkamp bijvoorbeeld extra interessant. RONDJE LAUWERSMEER, 35

36 Watersportvoorzieningen (o.a. marboeien) Vanuit de watersportsector is het belang aangegeven om af te kunnen meren aan zogenaamde Marboeien. Dit zijn boeien in het meer (open water) waaraan boten kunnen afmeren. In overleg met de Marrekrite (eigenaar/beheerder) en Staatsbosbeheer wordt gekeken naar locaties voor deze marboeien. Welke mogelijkheden er feitelijk zijn voor marboeien, wordt ook bepaald door wet en regelgeving (m.n. NB-wet). In overleg met de Marrekrite wordt de ligplaats LM24 opgewaardeerd (Kollumeroord) Uitkijktoren Kollumeroord In het Lauwersmeergebied realiseren we een uitkijktoren, die dienst doet als trekpleister en landmark. Ervaringen in andere (natuur)gebieden leert dat een mooie gebiedsspecifieke uitkijktoren aanzienlijke bezoekersstromen op gang kan zetten. Kollumeroord is hiervoor een zeer geschikte plek (eventueel in combinatie met een hoogteparcours) beleefplekken in Lauwersmeerstijl (curvebanken) Staatsbosbeheer heeft in mei 2014 als pilot enkele nieuwe rustvoorzieningen geplaatst in het Lauwersmeergebied. Wens is om deze stijl op termijn verder door te voeren in het Nationaal Park Lauwersmeer. De uitstraling is duurzaam en robuust en passend in het landschap. De zogenaamde curvebanken zijn meer dan alleen een zitplaats. Het gaat silhouetvorming tegen, waardoor de bezoeker de aanwezige vogels niet verstoord. Vanuit het Rondje Lauwersmeer willen we het Lauwersmeergebied verrijken met 10 van deze nieuwe, duurzame en innovatieve rustvoorzieningen. In overleg met Staatsbosbeheer worden de exacte locaties bepaald. Maatregelen Locaties bepalen voor nieuwe voorzieningen. 10 rustvoorzieningen plaatsen Maatregelen Dark Sky Park Het project Dark Sky Park is één van de projecten van het Uitvoeringsprogramma Lauwersmeer van de Stuurgroep Lauwersmeer. Dark Sky Park is een internationaal predicaat dat aan een Nationaal Park kan worden gekoppeld. Het Nationaal Park moet dan voldoen aan bepaalde duisternis- en toegankelijkheidscriteria. 36

37 Er heeft inmiddels in het gebied een verkenning plaatsgevonden naar de mogelijkheden om het Nationaal Park Lauwersmeer als een Dark Sky Park te bestempelen en welke maatregelen nog nodig zijn. In het kader van Dark Sky Park worden de volgende maatregelen opgenomen om de unieke beleving van het donker te verbeteren: Lauwersmeer by night! Creëren van een uitzichtlocatie, waar de maan in het water van het Lauwersmeer gereflecteerd wordt. een aantal houten stretchers, uit de wind, waar mensen naar (vallende) sterren kunnen kijken. een planetenpad. informatievoorziening voor de bezoekers waar de sterrenhemel uitgelegd wordt. Deze nachtelijke beleving geeft een andere en unieke kijk op het Lauwersmeer. Nieuwe doelgroepen zullen hiervoor het Lauwersmeer gaan bezoeken. Maatregelen maatregelen ter bevordering van de beleving van het donker. 3.4 Geleiden en informeren: bewegwijzering, informatievoorziening Om alle bestaande en nieuwe bovengenoemde belevenissen aan elkaar te rijgen en goed vindbaar te maken is informatievoorziening belangrijk. Zowel in fysieke als digitale zin is vindbaarheid van groot belang. Met dit project Rondje Lauwersmeer, beleef het Lauwersmeer willen we ook zorgdragen voor een kwaliteitsslag in de fysieke en digitale vindbaarheid en in informatievoorziening in brede zin.. Hoe een bezoeker een gebied ervaart is mede afhankelijk van de kwaliteit van de openbare ruimte. De hoeveelheid en kwaliteit van borden, bewegwijzering en informatievoorziening speelt hierbij een rol, hoewel vaak onbewust Kwaliteitsslag bewegwijzering Bij optimale natuurbeleving hoort een natuurlijke omgeving, zonder al te veel (onnodige) afleiding. Tijdens de inventarisatiebezoeken is geconstateerd dat in het Lauwersmeer (zoals op zoveel plekken) sprake is van een aanzienlijke hoeveelheid bebording en bewegwijzering die niet altijd (meer) functioneel is. Op diverse locaties is verouderde, kapotte of niet meer functionele bewegwijzering aangetroffen. Een kwaliteitsslag in het aanbod van bewegwijzering moet leiden tot een vermindering van borden en waar nodig tot het uniformeren van bewegwijzeringsystemen. Met de huidige (overdaad aan) verouderde, verweerde, niet meer functionele en kapotte bebording krijgt het prachtige Lauwersmeergebied een shabby sausje. Uitgangspunten bij deze maatregel zijn: in kaart brengen nut en noodzaak bebording (gezonde kritische houding). eenduidigheid in het gebied. RONDJE LAUWERSMEER, 37

38 Maatregelen inventarisatieronde (incl. afstemmen met andere Lauwersmeerprojecten). sanering en waar nodig nieuwe borden /verwijzingen plaatsen Informatievoorziening De toerist van tegenwoordig heeft allerlei mogelijkheden om informatie tot zich te nemen. Krantjes, toeristische kaarten, fysieke informatiepanelen, websites via de computer of telefoon, layar, etc. De ontwikkelingen in de informatiesector gaan snel. Hoewel de consument minder snel meebeweegt is het zaak in het Lauwersmeergebied in te spelen op deze veranderende vraag naar informatie. Informatie op maat, hoofdlijnen met mogelijkheden tot verdieping en meer visueel ingestelde informatievoorziening zijn enkele trends. Jaren geleden zijn rond het Lauwersmeer 12 informatiezuilen geplaatst onder de vlag van het Nationaal Park, evenals 3 bushokjes met informatie. De informatie wordt hier in het Nederlands en Engels weergegeven. Uit een ronde langs toeristische ondernemers is gebleken dat er ook veel Duitstalige gasten in het Lauwersmeergebied overnachten. Van deze bezoekers is bekend dat ze het prettig ervaren als ze in hun eigen taal worden geïnformeerd. Om hieraan te voldoen zetten we in op informatiedragers in 3 talen (i.p.v. 2). Middels innovatieve toepassingen (bijvoorbeeld QR-codes) kunnen relaties worden gelegd tussen de huidige informatiedragers en achterliggende informatie over het gebied op diverse websites. Daarnaast geven de deelprojecten binnen het Rondje Lauwersmeer aanleiding om nieuwe informatiedragers te plaatsen. Ook daar zal aandacht zijn voor meertaligheid. Waar mogelijk wordt informatie op een innovatieve en creatieve wijze verwerkt in de deelprojecten (niet per definitie middels een infopaneel). De nieuwe plekken betreffen bijvoorbeeld: de heuvel van de generaal (bovenop uitkijkheuvel). bestaande vogelkijkhutten (type vogels die te vinden zijn in vogelkijkhut weergeven, zie foto). bantpolder (informatie over Bantpolder, afstemmen met Natuurmonumenten). bochtjesplaat (combineren met uitkijkpunt, afstemmen met SBB). nieuwe uitkijktoren. nieuw ontsloten uitkijkheuvels (o.a. Zoutkamperplaat). Ook Staatsbosbeheer denkt na hoe zij bezoekers in het Lauwersmeergebied wil informeren. Voorgesteld wordt om samen met Staatsbosbeheer een kwaliteitsslag te maken in de informatievoorziening in het gebied. Er wordt een totaalaanpak voor de informatievoorziening ontwikkeld en uitgevoerd. Bij de informatievoorziening zal ook nadrukkelijk aandacht worden gegeven aan de zgn. verhaallijnen in het gebied. De cultuurhistorie van het Lauwersmeer is nog op vele plaatsen zichtbaar. Zonder nadere informatievoorziening zal deze cultuurhistorie onvoldoende worden ontsloten (b.v. landwinningsactiviteiten, kalkovens, eeuwenoude polders, dijken en sluizen). De historie van het Lauwersmeer in haar setting van de voormalige Lauwerszee zal bij de informatievoorziening meer aandacht krijgen. 38

39 Maatregelen ontwikkelen totaalaanpak informatievoorziening Lauwersmeer. Realiseren nieuwe informatievoorziening. afstemmen met overige Lauwersmeerprojecten (o.a. Kiek over Diek en Lauwersom). samen optrekken met Staatsbosbeheer Marketing en promotie Lauwersmeer (Lauwersmeer APP) Met dit project zetten we in op het verbeteren van de fysieke toeristische voorzieningen rondom het Lauwersmeer. Met dit verbeterde toeristische aanbod is het Lauwersmeer klaar voor nieuwe bezoekers, meer bezoekers en een langer verblijf van de gasten. Om ervoor te zorgen dat de potentiële bezoekers goed op de hoogte worden gesteld van deze nieuwe mogelijkheden, willen we tevens gericht investeren in de marketing en promotie van het Lauwersmeer. Partijen als Marketing Groningen en Merk Fryslân spelen al een voorname rol bij de vermarkting van het gebied. In 2014 hebben de provincie Groningen en gemeente de Marne middelen vrijgemaakt voor een promotiecampagne Lauwersmeer De Friese zijde wordt hierin meegenomen. Als onderdeel van deze campagne wordt er door Marketing Groningen gewerkt aan een Lauwersmeer APP. Met de middelen die we in het project Rondje Lauwersmeer, beleef het Lauwersmeer reserveren voor marketing en promotie, kunnen we alle nieuwe belevingen die vanuit dit project worden gerealiseerd toevoegen aan de APP en andere marketingsites. Ook doorontwikkeling van de APP behoort tot de mogelijkheden (o.a. specifiek het Rondje Lauwersmeer opnemen als routemogelijkheid). De APP krijgt zo nog meer toegevoegde waarde voor iedereen die zich beweegt in het Lauwersmeergebied. TOP s, fietsroute(s), wandelroutes, beleefplekken, achtergrondinformatie, menukaarten, etc. zijn via de APP toegankelijk voor alle bezoekers. Tevens kan de informatie toegespitst worden op specifieke gebruikersgroepen als fietsers, vogelaars, kinderen, natuurliefhebbers, wandelaars, hengelsporters, etc. Specifiek voor het fiets- en wandelaanbod is het belangrijk om aan te sluiten op de provinciale sites wandelen.groningen.nl en fietsen.groningen.nl. en beleeffriesland.nl. De vernieuwde fietsroute Rondje Lauwersmeer kan als themaroute worden aangeboden via o.a. fietsen.groningen.nl en eventueel via bovenregionale websites of APP s (zoals fietsplatform.nl, fietsen.123.nl (hebben ook een APP). In overleg met o.a. Marketing Groningen, Merk Fryslân, Stichting Promotie Waddenland en Regiomarketing en Toerisme NO-Fryslan wordt nader invulling gegeven aan de Lauwersmeer APP en de digitale toegankelijkheid van het Lauwersmeer Versterken ondernemersnetwerk Ondernemers in de gastvrijheidssector zijn zowel aan de Groningse zijde als aan de Friese zijde van het Lauwersmeer goed georganiseerd. In de jaren 2013 en 2014 zijn een aantal ondernemersinitiatieven gestart, zowel gericht op het creëren en versterken van ondernemersnetwerken als op het versterken van de regiomarketing. Voor wat betreft de ondernemersnetwerken hebben we het dan over de Bende van Acht aan Groningse zijde en het Gastengilde NO-Fryslân aan Friese zijde. De netwerkvorming wordt o.a. versterkt door keukentafelgesprekken, scholing, het ontwikkelen van streekeigen gastheerschap en bedrijf bezoekt bedrijfexcursies. Zowel het Gastengilde als de Bende van Acht zijn vertegenwoordigd in de Klankbordgroep Lauwersmeer. RONDJE LAUWERSMEER, 39

40 Voor wat betreft de regiomarketing zijn sinds 2014 in het Lauwersmeergebied de Stichting Promotie Waddenland (Groningse zijde) en de Stichting Regiomarketing en Toerisme RMT (Friese zijde) actief. Deze Stichtingen werken samen c.q. stemmen af met de provinciale organisaties Marketing Groningen en MERK Fryslân. Beide Stichtingen hebben inmiddels coördinatoren aangetrokken. De Wadden c.q. het Werelderfgoed Waddenzee zijn samen met het cultuurhistorische achterland vertrekpunt in de vermarkting van de gebieden. De toeristische ondernemers rond het Lauwersmeer zijn de visitekaartjes van het gebied. Vanuit dit project willen we de samenwerking tussen de ondernemers verder versterken. We willen ze voeden met relevante gebiedsinformatie en met informatie over lopende projecten zoals Rondje Lauwersmeer, beleef het Lauwersmeer. Welke kansen levert dit op voor de Lauwersmeerondernemingen, welke mogelijkheden zijn er om als ondernemers nog meer met elkaar samen te werken en zijn er nieuwe samenwerkingscoalities te vormen (b.v. met Staatsbosbeheer). In nauwe samenspraak met de ondernemerscollectieven zal vanuit dit project invulling worden gegeven aan een verdergaande versterking van de gastvrijheidssector van het Lauwersmeer. Hierbij zal niet uitsluitend worden gekeken naar het Lauwersmeer, maar er zal ook nadrukkelijke aandacht worden gegeven aan de sterke drie-eenheid Nationaal Park Lauwersmeer-Werelderfgoed Waddenzee-Nationaal Park Schiermonnikoog. Als gezamenlijk doel geldt het langer vasthouden van bezoekers/toeristen in het gebied en het creëren van seizoensverlenging door o.a. creatieve combinaties van activiteiten zoals bijvoorbeeld natuur-cultuur (denk aan het TREK-festival) en verrassende arrangementen. Maar ook het meer profileren van de echte kernkwaliteiten van het gebied (o.a. vogels) is hier onderdeel van. 3.5 Fasering De Stuurgroep Lauwersmeer heeft in haar Uitvoeringsprogramma Lauwersmeer aangegeven dat het project Rondje Lauwersmeer, beleef het Lauwersmeer gefaseerd uitgevoerd zal gaan worden. Het totale investeringsvolume wordt ingeschat op 5-10 miljoen euro. In dit projectplan hebben we de maatregelen die zijn opgenomen in fase 1 beschreven. De ambities voor het Lauwersmeergebied gaan echter verder dan de beschikbare middelen momenteel toelaten. Voor fase 1 is door de Stuurgroep Lauwersmeer 2 miljoen euro aan publieke middelen beschikbaar gesteld (Provincie Groningen 1 miljoen euro; provincie Fryslân 1 miljoen euro). In haar vergadering van 3 december 2014 heeft de Stuurgroep Lauwersmeer de selectie gemaakt uit alle deelprojecten. Fase1 van het project Rondje Lauwersmeer, beleef het Lauwersmeer is daarmee afgebakend en hier beschreven. Alle overige deelprojecten zijn aangemerkt als beleidsmatig akkoord, financieel nog niet gedekt. Deze deelprojecten worden t.z.t. opgenomen in volgende fasen van dit project. In paragraaf 3.6 geven we een doorkijk naar deze tweede fase. Het pakket aan maatregelen in deze eerste fase vormt een op elkaar afgestemd pakket. De maatregelen leiden samen tot een aanzienlijke verbetering van de beleefbaarheid van het Lauwersmeergebied en tot toename van de mogelijkheden voor bezoekers. 40

41 Samenvattend bestaat fase 1 van het project uit: drie opgewaardeerde entrees. twee TOP s; dokkumer Nieuwe Zijlen + Oostmahorn. vogelwachter op zijn post. heuvel van de Generaal. comfort op de Strandweg. natuur en recreatie Zoutkamp. Nieuw wandel- en fietspad Zoutkamperplaat. beleefplek Kollumeroord; uitvoering Masterplan (deels, fasering). Wandelpad DNZ - Ezumakeeg. wandelen vanuit Ezumazijl; aanbrengen bewegwijzering wandelrondje. aanlegsteiger en vissteiger Oostmahorn. Fietsverbinding Oostmahorn-Hoek van de Bant; Langs Bantpolder. schoollokaal Hoek van de Bant. Aanpassing fietsknooppuntensysteem rondom Lauwersmeer. nieuwe Struinmogelijkheden. marboeien. beleefplekken in Lauwersmeerstijl (gebiedsmeubilair). maatregelen Dark Sky Park. kwaliteitsslag bewegwijzering. integrale aanpak Informatievoorziening. marketing en promotie Lauwersmeer. versterken ondernemersnetwerken. De begroting voor uitvoering van deze eerste fase is opgenomen in hoofdstuk Doorkijk naar fase 2 De deelprojecten die in fase 2 worden opgenomen zijn beleidsmatig reeds akkoord. Financieel is er echter nog geen dekking voor gevonden. Deze fase 2 kan de volgende deelprojecten behelzen: hoger ambitieniveau Entrees en TOP Locaties. verbeterde entree Strandweg (richting Lauwersoog). belevingsvlonder/vissteiger aan de Zoutkamperril. natuurontwikkeling langs de Kwelderweg (breng de natuur naar de toerist). uitkijkpunt Bochtjesplaat. beleving Bantpolder (onbemand infocentrum). haven Hoek van de Bant (werkhaven geschikt maken voor recreanten en watersporters). Doortrekken Kiek over Diek-principe naar Peassens-Moddergat. bewegwijzering Rondje Lauwersmeer (eigen smoel). beleef het Lauwersmeer vanuit je stoel (webcams in de natuur). RONDJE LAUWERSMEER, 41

42 Ambitie Lauwersmeer A. de natuur in de randzones wordt aantrekkelijker en toegankelijker gemaakt B. de recreatieve plus bevindt zich met name in de aangewezen concentratiegebieden en het zuidelijke recreatief-cultuurhistorisch netwerk C. er worden nieuwe slechtweer voorzieningen gecreëerd D. De netwerken voor auto, fiets, wandelaars en vaarroutes worden geoptimaliseerd E. de belangrijkste entrees over land krijgen een zelfde heldere uitstraling F. de positie van het Lauwersmeergebied in de regio wordt versterkt G. naast recreatie en toerisme blijven landbouw en visserij stuwende sectoren voor het Lauwersmeergebied. Tevens ziet men kansen voor het vergroten van de duurzaamheid in de brede zin van het woord H. het Lauwersmeergebied blijft een aantrekkelijke omgeving om te wonen en te leven Projectresultaten Ontbrekende schakels, nieuwe verbindingen toevoegen voor fietsen en wandelen aantrekkelijk vormgeven van de openbare ruimte en voorzieningen Zitbanken, picknicktafels langs de route en overig straatmeubilair nieuwe uitzichtpunten en vogelkijkvoorzieningen nieuwe steiger (vissen, beleven) maatregelen in het kader van Dark Sky park het project draagt bij aan de ontwikkeling van Kollumeroord (Masterplan Kollumeroord) ontwikkeling van Dokkumer Nieuwe Zijlen en koppeling met Kollumeroord Relatie Zoutkamp-Nationaal Park versterken ontwikkelingen Hoek van de Bant Realisatie van Toeristische OverstapPunten (TOP's) rondom het Lauwersmeer oplossen knelpunten Realiseren nieuwe verbindingen toevoegen beleefplekken optimaliseren bewegwijzering verbeterde informatievoorziening nieuwe watersportvoorzieningen het creëren van aantrekkelijke en eenduidige entrees Relatie Lauwersmeer - achterland wordt verder versterkt, o.a. door de relatie met Kiek over Diek het Rondje Lauwersmeer koppelt diverse overige projecten aan elkaar zoals Kiek over Diek, Bantpolder, Lauwersom, Sud Ie, Vaarcircuit om de Noord. Relaties en samenwerking tussen ondernemers(netwerken) in de omgeving worden versterkt. met het verbeterde toeristische product kan het gebied nog beter op de kaart worden gezet. voorlichting en bewustwording kwetsbaarheid natuur bij het publiek duurzame uitvoering van de maatregelen de verbeterde toegankelijkheid en beleefbaarheid van de natuur zorgt voor verbeterde kwaliteit van de leefomgeving en de economische mogelijkheden. Tabel: Ambities Lauwersmeer en projectresultaten 42

43 4 Bijdrage van het project Rondje Lauwersmeer 4.1 Beoogde bijdrage aan ambities van het Lauwersmeergebied Het project Rondje Lauwersmeer komt voort uit de gezamenlijke visie voor het Lauwersmeergebied. Logischerwijs draagt het project dan ook bij aan de primaire ambities van het Lauwersmeer. In nevenstaande tabel zijn deze ambities weergeven en koppelen we de output van het project aan de ambities. 4.2 Economische effecten De maatregelen in dit project geven een stevige stimulans aan het toeristisch aanbod rond het Lauwersmeer. Een verbeterde fietsroute langs en rondom het meer, nieuwe wandelmogelijkheden in het gebied, herkenbare startpunten, versterkte concentratiepunten voor bezoekers en nieuwe belevenissen onderweg maken het gebied sterker en aantrekkelijker voor allerlei doelgroepen Het project zal leiden tot meer bezoekers, herhalingsbezoek en gemiddeld een langer verblijf. Hieraan inherent levert dit ook extra bestedingen op in het gebied. De mate waarin, is uiteraard mede afhankelijk van de wijze waarop (toeristische) ondernemers erop inspringen. Het versterken van het ondernemerschap in de gastvrijheidssector is daarom een belangrijk aanvullend element om het Lauwersmeergebied verdergaand te versterken. Om een grove inschatting te kunnen maken van het aantal extra bezoekers, gaan we dieper in op het in hoofdstuk 1 genoemde potentieel van de benoemde doelgroepen. Watersporters In Groningen en Fryslân zijn in totaal vaartuigen gelegen/actief. De investeringen in het Lauwersmeergebied van de afgelopen jaren hebben voor een extra impuls gezorgd. Maatregelen die we treffen in het kader van het Rondje Lauwersmeer kunnen, samen met de extra mogelijkheden die projecten als Sud Ie en (mogelijk op de wat langere termijn) Vaarcircuit om de Noord bieden, zorgen voor een toename van het bezoek. Het Lauwersmeer zal vaker worden gezien als een goed alternatief voor het Wad en de drukke Friese Meren. We verwachten dat jaarlijks 5% van de Noordelijke watersporters met de gedane en geplande investeringen overgehaald kunnen worden voor een bezoek aan het Lauwersmeergebied. 5% van vaartuigen = vaartuigen voor 2 dagen per jaar (2 personen per boot) vaartuigen x 2 personen x 29,- bestedingen p.p.p.d varen 2) x 2 dagen = ,- (per jaar) 2) Kenniscentrum Toerisme, Daarom Watersport (2012) RONDJE LAUWERSMEER, 43

44 Hengelsporters In Noord-Nederland heeft de hengelsportfederatie leden. Een verbetering van de voorzieningen in het Lauwersmeer, gecombineerd met een goede visstand, zal leiden tot een toename van hengelsporters in het Lauwersmeergebied. Als we ervan uitgaan dat we met dit project 3% van de leden in Noord- Nederland kunnen overtuigen eens per jaar in het Lauwersmeer te gaan vissen levert dat een direct economisch effect op. Volgens onderzoek (LEI, Den Haag 2005) zijn de gemiddelde bestedingen van een sportvisser 577,- per jaar, verdeeld over 15 keer vissen. Dit houdt in een besteding van ongeveer 38,50 per dag vissen x 3% x dagbestedingen van 38,50 = ,- Daarnaast heeft een aantrekkelijk aanbod voor hengelsporters een positief effect op het aantrekken van vakantiegangers. Regio s waar het goed vissen is, zijn voor verschillende personen een zeer geschikte vakantiebestemming. Toeristen In de gemeenten rondom het Lauwersmeer vinden jaarlijks zo n toeristische overnachtingen plaats (cijfers op basis van toeristenbelasting). Veel van deze toeristen zullen het Lauwersmeer al bezoeken tijdens hun vakantie. Maar gelet op de onbekendheid van het Nationaal Park Lauwersmeer (onderzoek Haring of Kuit), is er ook bij deze doelgroep nog aanzienlijk winst te behalen. Met een verbeterd toeristisch aanbod (Rondje Lauwersmeer) en een goed gestructureerde marketing en promotie kan het bezoek aan het Lauwersmeer door deze groep aanzienlijk stijgen. Met een gemiddelde verblijfsduur van ongeveer 3 nachten betreft het hier zo n unieke toeristen. Een toename van 10% (toeristen uit de omgeving zijn altijd op zoek naar (nieuwe) bestemmingen) betekent extra bezoekers op jaarbasis aan het Lauwersmeer: x 24,- 3) = ,- Dagje weg In de nabije omgeving van het Nationaal Park Lauwersmeer wonen ruim meer dan potentiële dagbezoekers. Een verbeterd toeristisch aanbod, gecombineerd met meer promotie en marketing en een versterkt ondernemerschap kan leiden tot een toename van bezoek vanuit deze groep potentiële bezoekers. Als 1% besluit om een dag naar het Lauwersmeergebied te gaan levert dit een aanzienlijk economisch effect op extra dagbezoekers x 14,- per persoon per dagtocht 4) = ,- Economisch effect Als we deze gegevens bij elkaar optellen, kan het project Rondje Lauwersmeer leiden tot extra bestedingen in het Lauwersmeergebied van zo n 1,5 mln per jaar. Uiteraard zijn deze extra bestedingen niet alleen afhankelijk van uitvoering van dit project. De relatie met andere lopende projecten is van groot belang (samenhang), terwijl ook de economische ontwikkelingen en ontwikkelingen in de toeristische sector van invloed zijn op de resultaten. Wel geeft bovenstaand overzicht inzicht in de (economische) potenties van het Lauwersmeergebied. Een gebied wat nog door vele mensen ontdekt kan worden! 3) Uitgaven per dag tijdens een binnenlandse vakantie, 2012, Fietsplatform 4) CBS 2006/

45 Bewustwording Naast het benoemde economische effect speelt het project ook in op andere belangrijke effecten. Eén van de overige duurzame effecten waar we met het project op inspelen is het versterken van de bewustwording van de kwetsbare natuur bij de bezoekers. Daarmee zorgt het project ervoor dat het gebied zich ontwikkelt, zonder dat de extra bezoekers nadelige effecten hebben op de aanwezige natuurwaarden. Ontwikkeling van het Lauwersmeer en de bijzondere natuurwaarden gaan bij het uitvoering van dit project dan ook hand in hand. 4.3 Outputindicatoren Voor de eerste fase hebben we de volgende outputindicatoren op een rij gezet: 3 opgewaardeerde entrees. 2 extra Toeristische Overstap Punten rondom het Lauwersmeer. 4 nieuwe wandelmogelijkheden. 2 nieuwe fietsverbindingen. 6 nieuwe belevingen/beleefplekken. 2 nieuwe aanleggelegenheden. 1 vissteiger. Bewegwijzering. Nieuwe informatiedragers. Marketing en promotie Lauwersmeer. Versterkt ondernemersnetwerk. RONDJE LAUWERSMEER, 45

46 46

47 5 Organisatie van het project 5.1 Programmatische aanpak Het project wordt uitgevoerd als onderdeel van het Uitvoeringsprogramma Lauwersmeer op Koers. Het project staat niet op zichzelf, maar is onderdeel van de bestuurlijke- en ondernemersambitie om het Lauwersmeer verder te ontwikkelen op het gebied van zowel natuur als recreatie. Het project heeft zoals beschreven diverse raakvlakken met andere projecten in het gebied. Het project vormt eigenlijk vaak de verbindende schakel tussen andere meer stand alone projecten. 5.2 Organisatie Het Rondje Lauwersmeer is een project van de (bestuurlijke) Stuurgroep Lauwersmeer. Het project wordt onder regie van deze Stuurgroep uitgevoerd. De betreffende vijf overheden hebben een samenwerkingsovereenkomst ondertekend. In deze samenwerkingsovereenkomst zijn o.a.de organisatorische en financiële aspecten vastgelegd,. Ook wordt in deze overeenkomst ingegaan op het omgaan met risico s, op fiscaliteit en op Eigendom, Beheer en Onderhoud (EBO). Namens de gezamenlijke overheden neemt de Provincie Groningen de projectleiding op zich en is penvoerder van het project. Er wordt een projectbureau opgericht en er wordt een meer gedetailleerd Uitvoeringsplan Rondje Lauwersmeer opgesteld. Het Uitvoeringsplan zal ter goedkeuring worden voorgelegd aan de Stuurgroep Lauwersmeer Fasering en tijdsplanning Het project Rondje Lauwersmeer wordt gefaseerd uitgevoerd. Voor fase 1 vragen we subsidie aan bij het Waddenfonds. De fase 2-deelprojecten zijn voorlopig door de Stuurgroep Lauwersmeer geparkeerd onder de noemer beleidsmatig akkoord, financieel nog niet gedekt. Er zal de komende tijd gezocht worden naar benodigde financieringsbronnen voor fase 2. De tijdsplanning voor fase 1 van het project, ziet er als volgt uit: Werkzaamheden Planvoorbereiding Vergunningen en procedures (NB-wet, bestemmingsplannen) Besteksvoorbereiding Aanbesteding(en) Uitvoeringsfase Deelopleveringen Wanneer de financiering van het project definitief rond is, wordt een meer gedetailleerde projectplanning opgezet. RONDJE LAUWERSMEER, 47

48 5.2.2 Beheer en onderhoud Bij de uitvoering van het project wordt rekening gehouden met eigendom, beheer en onderhoud van de genomen maatregelen. Er wordt gekozen voor de meest duurzame materialen en methodes, waardoor de kosten voor beheer en onderhoud zo laag mogelijk blijven. Het aspect Eigendom, Beheer en Onderhoud is ook opgenomen in de eerdere genoemde Samenwerkingsovereenkomst. Zie ook bijlage Procedures en vergunningen Voor veel deelprojecten zal een NB wet vergunning moeten worden aangevraagd. Dit wordt pas gedaan als de financiering van het project is gewaarborgd. De gesprekken hierover zijn echter al wel opgestart. De inhoud van dit projectplan is vooraf afgestemd met Staatsbosbeheer, de belangrijkste beheerder van het gebied. De deelprojecten zijn met grote aandacht voor de natuurwaarden gesitueerd en ingericht. Daarnaast zijn de Lauwersmeeroverheden betrokken geweest bij de inhoudelijke invulling van het project. De verwachting is dan ook dat provinciale en gemeentelijke regelgeving geen grote struikelblokken zullen vormen. Wel moeten op onderdelen bouwvergunningen worden aangevraagd en mogelijk zelfs bestemmingsplanwijzigingen moeten doorgevoerd. Ook met het Wetterskip zijn de maatregelen op en langs de dijk inhoudelijk afgestemd. Hiervoor zullen watervergunningen moeten worden aangevraagd Communicatie en PR Betrokken partijen in het gebied worden op de hoogte gesteld van de voortgang van het project middels presentaties voor de bestaande Klankbordgroep Lauwersmeer en middels (deel)gebiedspresentaties.. Daarnaast wordt vanuit het project regelmatig een digitale nieuwsbrief opgesteld die verstuurd zal worden naar geïnteresseerden. Tevens worden enkele persmomenten ingericht, om (boven) regionale aandacht te krijgen voor de uitvoering van het project. Voor het communicatietraject van dit project wordt aangehaakt bij het reeds bestaande communicatieplan dat is opgesteld voor de Stuurgroep Lauwersmeer. Momenten om het project te vieren zijn o.a. uitvoering van de eerste maatregel en de eindoplevering. 48

49 6 Financiën 6.1 Raming Er is een raming gemaakt van de verschillende deelprojecten. Deze is opgenomen in bijlage 4 van dit projectplan. Daarin is tevens per onderdeel aangegeven hoe de financiële dekking eruit ziet. 6.2 Dekking In de bijlage is de dekking per deelproject weergegeven. Verschillende partijen dragen bij aan de investeringen die nodig zijn om dit project uit te kunnen voeren. Samenvattend betreft het de volgende partijen: Organisatie Bijdrage Provincie Fryslân Provincie Groningen Staatsbosbeheer Marrekrite Waddenfonds Totaal (excl. BTW) RONDJE LAUWERSMEER, 49

50 Bijlage 1. Gebiedskarakteristiek Het Lauwermeer ligt op de grens van Groningen en Fryslân en heeft een oppervlakte van ha. Het huidige Lauwersmeer ligt op de plaats van de voormalige monding van het riviertje de Lauwers, de grensrivier tussen Groningen en Fryslân. In 1969 is de toenmalige Lauwerszee door de aanleg van een dijk van de Waddenzee en daarmee van getijdenwerking afgesneden. Het gebied is weids door het vlakke, open landschap en bestaat tegenwoordig uit open water met een systeem van geulen, prielen, slikken en zandplaten. Het landdeel is een grootschalig gebied met een gering reliëf. De voormalige kwelders zijn in de eerste helft van de jaren zeventig ontgonnen, waarbij grote delen zijn begreppeld, bekaad en in het zuiden in landbouwkundig gebruik zijn genomen. Binnen het Lauwersmeer bestaan kwelders en platen nu uit moerassen, ruige graslanden en rietruigten die zich plaatselijk ontwikkelen richting struweel en bos. Er zijn op natte duinvallei en duingrasland lijkende vegetaties aanwezig. De huidige natuurwaarden zijn ontstaan door spontane ontwikkeling onder invloed van processen als overstroming, ontzilting, begrazing en vegetatiesuccessie. Het gebied vormt een belangrijk onderdeel van de Gronings-Drentse en Friese boezem en speelt een cruciale rol in de regionale waterhuishouding; o.a de Dokkumer Ee en het Reitdiep stromen af in het Lauwersmeer. Doordat het water, als gevolg van hoge waterstanden op de Waddenzee, niet altijd geloosd kan worden, treden regelmatig schommelingen van de waterstand op. De afsluiting van de Lauwersmeer in 1969 heeft voor een groot deel bepaald hoe het gebied er nu uitziet en welke natuurwaarden er voorkomen. Sinds de afsluiting hebben er zich grote veranderingen voorgedaan en het gebied ontwikkelt zich nog steeds. Voor de afsluiting in 1969 was het Lauwersmeer onderdeel van de Waddenzee. Het was een marien en dus zout systeem met getijdenwerking. Na de afsluiting werd het een meer dat gevoed wordt door regenwater en door wateraanvoer vanuit het achterland. Het Lauwersmeer vervult een bufferfunctie voor de Electraboezem (Groningen) en het boezemsysteem van Fryslân. De verzoeting van het oppervlaktewater heeft zich snel voltrokken. Het oppervlaktewater heeft nu overwegend een licht brak karakter door de menging van het zoete water uit het achterland en zout water dat binnen komt bij het sluisbeheer en toestroomt door zoute kwel. Ook de zandplaten zijn verzoet sinds de afsluiting. De verzoeting van de platen heeft zich vooral voorgedaan in de eerste 10 tot 15 jaar na afsluiting. In deze periode is op een groot deel van de platen het zoute grondwater in de bovenste bodemlaag vervangen door neerslagwater en overstromend oppervlaktewater. De verzoeting is (nog) niet overal doorgedrongen. Ondanks het feit dat gebied al 40 jaar is afgesloten van zee-invloed komen er nog steeds plekken voor waar op geringe diepte brak grondwater aanwezig is. De verwachting is dat het aandeel zoute dan wel brakke kweldervegetaties iets verder af zal nemen maar dat er nog langere tijd enkele kernen met brakke zones en slikkige delen aanwezig zullen blijven. Na 1969 is er een vast streefpeil voor het Lauwersmeer ingesteld. Het getijdenverschil van eb en vloed (gemiddeld -1,30 meter en +1,30 meter NAP) is daarmee teruggebracht naar een zeer constant en relatief laag peil. De afvoer uit het Lauwersmeer is afhankelijk van het waterpeil op het wad. De praktijk is dat de waterstand zich gedurende een groot deel van het jaar rond het streefpeil van -0,93 m NAP beweegt. In het kader van het Beheersplan Natura 2000 (juni 2014) zal onderzoek worden gedaan naar peilwisselingen in het gebied. Vanaf 1971 is op kleine schaal gestart met seizoensbegrazing. Vanaf 1985 op een aantal plaatsen opge- 50

51 volgd door jaarrondbegrazing. De eerste begrazing werd toegepast op de noordelijke platen. Een gevolg van de gevarieerde inzet van de grazers is dat het aandeel grazige vegetaties, bos en struweel binnen het gebied verschilt. Bij de indeling van de nieuwe landaanwinning van 1969 kreeg Defensie twee grote oefenterreinen aangewezen, namelijk Marnewaard in het noordoosten en Kollumerwaard aan de zuidelijke rand van het Lauwersmeer. In de Marnewaard bevinden zich een schietbaan voor pantservoertuigen en het oefendorp Marnehuizen. Dit oefendorp is bedoeld om militairen te trainen in het controleren van stedelijke gebieden, voordat zij naar oorlogsgebieden uitgezonden worden. Langs de provinciale weg N361 (Marneweg) ligt de Willem Lodewijk van Nassaukazerne. Aan het eind van de vorige eeuw is besloten om de Kollumerwaard niet verder in te richten als oefenterrein. Inmiddels is de Kollumerwaard overgedragen aan Staatsbosbeheer en ontwikkeld als natuurgebied. Tot omstreeks 1980 was de Marnewaard nog grotendeels een open landschap, waarin de kreken en platen nog duidelijk afleesbaar zijn. Circa 25 jaar later heeft de kreek Vlinderbalg zich ontwikkeld tot het Vlinderbalgbos, is het Marnebos in omvang verdubbeld en zijn het Vierhuizerbos en Kwelbos aangelegd. Recreatief medegebruik van de defensieterreinen is aan de orde. De Marnewaard is grotendeels opgehoogd met zand en voorzien van een drainagesysteem. Vooral tijdens zeer natte periodes zoeken dieren uit het Nationaal Park een veilige toevlucht in de Marnewaard. RONDJE LAUWERSMEER, 51

52 Bijlage 2. Projecten in het Lauwersmeergebied Het Lauwersmeer is in beweging. Een nieuw beheerplan voor het Nationaal Park is in de maak. En de gezamenlijke overheden hebben een uitvoeringsprogramma voor de periode vastgesteld (Lauwersmeer op koers!). In het Lauwersmeergebied zijn diverse projecten in uitvoering, maar minstens zoveel ambities liggen nog op de plank. Het Rondje Lauwersmeer is één van die gezamenlijke ambities en heeft een verbindend karakter. Het kan het smeermiddel zijn om vele projecten met elkaar te verbinden, of aan elkaar te koppelen tot een samenhangend geheel. Hieronder geven we in het kort de belangrijkste projecten en ambities weer die in het Lauwersmeergebied spelen en een relatie hebben met het project Rondje Lauwersmeer: kiek over Diek. sud Ie. Recreatieve Poort Lauwersoog. meerzijde Lauwersoog. vaarcircuit om de Noord. Zeeforel. Quick Wins. dark Sky Park. vogeluniversiteit. wind in beweging. marketingstrategie Lauwersmeer. friese Merenproject. bantpolder (Natuurmonumenten). Kiek over Diek De rode draad van Kiek over Diek is de realisering van een doorgaande verbinding voor extensief recreatief fietsen langs - en gedeeltelijk over - de hele Groningse Waddenzeedijk van Lauwersoog tot Nieuwe Statenzijl. Op een tiental locaties worden langs dit traject TOP s ingericht. Dit zijn Toeristische Overstap Plaatsen, waar de toerist/recreant kan overstappen van de ene recreatievorm op de andere. TOP s kenmerken zich door: parkeren, startpunt routes, informatievoorziening en soms gecombineerd met functies als overnachten, horeca, etc. Kiek over Diek is een project van de provincie Groningen en wordt mede mogelijk gemaakt door het Waddenfonds. Het project bevindt zich in de uitvoeringsfase. Súd Ie en waterfront Dokkum De gemeente Dongeradeel heeft in samenwerking met de Provincie Fryslân, Waterschap Fryslân, Staatsbosbeheer, Bodemdalingscie NAM, It Fryske Gea, De Friese Bond van Binnenvissers, Sportvisserfederatie Fryslân en LTO Dongeradeel een groot integraal project opgesteld voor het gebied tussen Dokkum en het Lauwersmeer, de Sud Ie. Deze voormalige slenk krijgt zijn oude functie weer terug waardoor ecologische waarden worden hersteld. Tevens wordt nu de verdere ontwikkeling van de watersportstad Dokkum opgepakt met het baggeren en realisering van het waterfront Dokkum Noord. Tevens worden 2 bruggen gelijktijdig met de wegreconstructie van de centrale as bij Dokkum extra verhoogd, tot 2,5 (DM klasse vaartuigen). 52

53 Het is een groot project van ca. 35 miljoen euro waarvan nu ca. de helft kan worden uitgevoerd met Waddenfondssubsidie. Gekoppeld aan Sud Ie wordt de Bochtjesplaat heringericht. Doel van het deelproject: inrichten van gebied waardoor de koppeling Lauwersmeer achterland via de Sud Ie voor diadrome vissoorten en diverse vogelsoorten (waaronder Lepelaar) wordt hersteld. Inrichtingsmaatregelen behorende bij dit deelproject: weghalen en doorsteken van kaden. graven van slenken en waterpartijen. aanleg vispassages. aanleg vooroeververdediging en slikranden. aanleg van enkele recreatieve voorzieningen waaronder een wandelpad en verbeteren relatie met voorzieningen Esonstad. Routing buitendijks aansluiten op routing Lauwersmeergebied, gaat langs Bochtjesplaat. Een tweede fase voor het project Sud Ie wordt momenteel voorbereid. Recreatieve poort Lauwersoog Met dit project wordt beoogd dat Lauwersoog zich kan ontwikkelen als Waddenpoort. Lauwersoog draagt op die manier bij aan het ontwikkelen van voldoende kritische massa die nodig is voor een breed toeristisch-recreatief voorzieningenniveau in het gehele Lauwersmeergebied, het omliggende cultuurhistorische landschap en de Waddenkust. Onderdeel van het project is het realiseren van een belevingsroute met een aantal attractiepunten, Lauwersom. Het HIP (Het Informatie Paviljoen) is daar één van en ook het toegankelijker maken van de visserijhaven behoort hiertoe. Dit project wordt mede mogelijk gemaakt door het Waddenfonds. Meerzijde Lauwersoog Dit plan behelst het benutten van de potenties van de Lauwersmeerzijde van Lauwersoog. Hier zijn momenteel al diverse toeristische ondernemers actief (jachthaven, zeilschool, camping) en samen met deze ondernemers wordt een plan gemaakt. Het betreft het aanbieden van verblijfsrecreatie in het hogere segment, uitbreiding van de jachthaven, verbetering van de landschappelijke kwaliteit en versterking van de relatie met het dorp Lauwersoog. RONDJE LAUWERSMEER, 53

54 Vaarcircuit om de Noord De ambitie Vaarcircuit om de Noord zet in op het bevaarbaar maken van het rondje Schouwerzijl, Wehe Den Hoorn, Leens, Ulrum, Zoutkamp, Lauwersmeer via de vaarwateren Kromme Raken, Hoornse Vaart, Hunsingokanaal en Reitdiep. Dit betreft een belangrijke schakel in het routenetwerk van het BRTN (beleidsnota Recreatie Toervaart Nederland). Prioritair is het oplossen van enkele knelpunten op dit tracé (bruggen, sluis). Daarnaast wordt gekeken naar een verbreding van het project op het gebied van natuur en landschap en toerisme in algemene zin. Ruim baan voor zeeforel in het Lauwersmeer Zeeforel leeft in zee maar plant zich voort in beken en rivieren. Af en toe worden ze door sportvissers gevangen. Deze vissen komen binnen via Lauwersoog, Delfzijl of Nieuwe Statenzijl. Wil je ze hier houden, dan moet je ze een geschikt leefmilieu kunnen bieden. Het Lauwersmeer lijkt dan het meest geschikt: een groot, dynamisch water met mogelijkheden van vismigratie tussen zout en zoet via de sluizen bij Lauwersoog. Omdat ook in het achterland migratiebarrières voor vissen passeerbaar worden gemaakt, zijn Drentse beken als het Peizerdiep voor zeeforel bereikbaar. Hoewel het Lauwersmeer een prima visstand heeft met onder meer karper, winde, voorn, baars en snoekbaars, is het eigenlijk nooit een populair viswater geworden. Deels komt dit door onbekendheid, maar vooral ook door de moeilijke toegankelijkheid van de oevers. Het Lauwersmeer is een Nationaal Park en Natura 2000-gebied, de natuurwaarde van het gebied is groot. Toch kan in de ogen van de federatie natuurontwikkeling en sportvisserij als vorm van ecotoerisme prima samengaan. Deze ambitie is vertaald naar een projectplan. Hieruit vloeien concrete maatregelen voort, gericht op onder andere promotie van het gebied, voorzieningen voor sportvissers, verbeteren van migratiemogelijkheden en het leefmilieu voor de migrerende vissoorten. Een subsidieaanvraag bij het Waddenfonds heeft niet het gewenste resultaat opgeleverd, waardoor de financiering voor het project nog niet rond is. Quick Wins Met het project quick wins kunnen diverse kleine projectinitiatieven in de regio op het gebied van toerisme en recreatie worden versterkt. Het betreft ondersteunende financiële middelen voor kleinschalige initiatieven, die moeten passen binnen de kaders van de aanpak van het Lauwersmeergebied en specifiek van belang zijn voor opwaardering van het beeld t.a.v. natuur, visserij, toerisme, kunst- en cultuur(historische) beleving. Dark Sky Park Het Lauwersmeergebied is naast Terschelling en Schiermonnikoog één van de gebieden die mogelijk in aanmerking komt als Dark Sky Park. Een Dark Sky Park is een gebied, dat op andere gronden al een park is, waar de duisternis nog aanzienlijk is en behouden blijft, en waar die ook gewaardeerd wordt en ervan genoten kan worden. Vogeluniversiteit Het gaat in dit project om de inrichting van het Activiteitencentrum en de herinrichting van het terrein om het Activiteitencentrum, op locatie de Rug te Lauwersmeer. In 2011 heeft het Activiteitencentrum haar deuren geopend voor bezoekers en zijn de basispunten gerealiseerd. Gebleken is dat het project, om haar doelstellingen te verwezenlijken, versterking van haar concept nodig heeft. Het thema/concept vogelparadijs op de vroegere zeebodem wordt sterker neergezet. 54

55 Wind in beweging Naar aanleiding van de beeldententoonstelling Collectie Mader Lauwersmeer is speciaal voor leerlingen van het basisonderwijs uit de regio een serie workshops ontwikkeld onder de titel Wind in Beweging. Dit project betrekt leerlingen uit inhoudelijk en creatief oogpunt bij Nationaal Park Lauwersmeer en deze unieke beeldententoonstelling. Opzet van het project is om leerlingen (aangepast aan hun niveau) inhoudelijke informatie te verstrekken over de beelden en het landschap waarin de wind een belangrijke rol speelt, waarna ze uitgedaagd worden de wind in een kunstzinnige uiting neer te zetten. Marketingstrategie Lauwermeer Er is op dit moment nog onzekerheid over de organisatie rondom marketing, promotie en educatie van het Lauwersmeergebied. De internationale marketing van het werelderfgoed Waddenzee is in opkomst. Provincies stimuleren de regiomarketing voor hun gebied. Bijvoorbeeld Lauwersmeer als speerpunt van Marketing Groningen. NO-Fryslân presenteert zich via het marketingproject Dwaande. Gewerkt wordt aan een meer gezamenlijke strategie. Friese Merenproject Het Friese Merenproject wil Fryslân als watersportgebied nog aantrekkelijker maken. En daarmee ook de Friese economie stimuleren. Het project is in 2000 gestart en loopt af in De doelstelling van het Friese Merenproject is onder meer verankerd in een beoogde verbetering van de werkgelegenheid in de Friese watersportbranche. Gestreefd wordt naar 30% meer werkgelegenheid ten opzichte van de peildatum in het jaar Tevens wil Het Friese Merenproject de leefbaarheid en het vestigingsklimaat in Fryslân verbeteren, onder meer door een betere doorstroming van het autoverkeer en kortere wachttijden voor bruggen en sluizen. Uiteraard is een centrale rol weggelegd voor natuur en milieu, mede ten behoeve van de recreatieve betekenis van Fryslân. Kortom, het project is goed voor iedereen: of je nu in Fryslân woont, op bezoekt bent, of vakantie viert. Vernatting en waterpeilbeheersing Bantpolder (112 ha) De Bantpolder is een open weidegebied met een belangrijke functie als hoogwatervluchtplaats voor Wadvogels, broedgebied voor weidevogels en overwinteringsgebied voor ganzen. Dit project versterkt deze natuurwaarden door het creëren van een natuurlijk waterpeilbeheer. Langs de randen van het gebied stimuleert en verbetert natuurmonumenten de beleving en bewustwording van wadvogels en waddennatuur. RONDJE LAUWERSMEER, 55

56 56

57 Bijlage 3. overzichtskaart Rondje Lauwersmeer RONDJE LAUWERSMEER, 57

58 Bijlage 4 Raming Raming fase 1 Rondje Lauwersmeer exclusief BTW. Goedgekeurd door Stuurgroep Lauwersmeer (16 februari 2015) Dekking Raming (ex BTW) bijdrage Stuurgroep overige bijdrage Ontvangen Beeldkwaliteit en herkenbaarheid (3x Entree) TOP Dokkumer Nieuwe Zijlen (incl. verbindingspad naar Kollumeroord) TOP Oostmahorn (Esonstad) (minus verharding) Beleven Vogelwachter op zijn post Heuvel van de Generaal Comfort op de Strandweg Natuur en recreatie Zoutkamp Nieuw wandel en fietspad Zoutkamperplaat Masterplan Kollumeroord Uitkijktoren kk Kollumeroord Wandelpad DNZ Ezumakeeg Wandelen vanuit Ezumazijl (bewegwijzering huidige route) Aanlegsteiger en vissteiger Oostmahorn Fietsverbinding Hoek van de Bant Oostmahorn Schoollokaal' Hoek van de Bant aanpassen bewegwijzering Fietsknooppunten Marboeien Beleefplekken in Lauwersmeerstijl (gebiedsmeubilair) Vervangend gebiedsmeubilair Maatregelen Dark Sky Park Geleiden en informeren kwaliteitsslag bewegwijzering (o.a. sanering) informatievoorziening (integrale aanpak) Marketing en promotie Lauwersmeer versterken ondernemersnetwerken subtotaal Plan voorbereidingskosten (5%) NB wet aanvraag + overige procedures projectmanagement (12%) pr en communicatie project RL subtotaal onvoorzien ca (7%) eindtotaal ontvangen inschatting verdel 58

59 door wie? Waddenfonds Eigendom Beheer en onderhoud gemeenten De Marne, Kollumerland c.a., gemeenten Dongeradeel gemeente Dongeradeel, pad gemeente gemeente Dongeradeel Kollumerland gemeente Dongeradeel gemeente Dongeradeel SBB SBB SBB SBB SBB SBB Gemeente De Marne Gemeente De Marne Gemeente De Marne Gemeente De Marne SBB Gemeente Kollumerland/SBB Gemeente Kollumerland/SBB SBB SBB SBB SBB Gemeente Kollumerland/SBB l Gemeente/SBB/Natuurlijk / Kollumeroord huidige eigenaren Gemeente Dongeradeel/Wetterskip? SBB SBB Marrekrite Marrekrite Marrekrite/hengelsportfederatie Gemeente Dongeradeel Gemeente Dongeradeel Gemeente Dongeradeel/Wetterskip Gemeente Dongeradeel Gemeente De Marne, Kollumerland, lopende contracten (Marrekrite/De Marne) Dongeradeel Marrekrite Marrekrite Marrekrite SBB SBB SBB SBB GEEN WADDENFONDS Gemeente De Marne, Kollumerland, Dongeradeel Gemeente De Marne, Kollumerland, Dongeradeel Gemeente De Marne, Kollumerland, Gemeente De Marne, Kollumerland, Dongeradeel Dongeradeel SBB Gemeente De Marne, Kollumerland, Gemeente De Marne, Kollumerland, Dongeradeel Dongeradeel en SBB en SBB RONDJE LAUWERSMEER, 59

60 Verantwoording Titel: Rondje Lauwersmeer, beleef het Lauwersmeer Subtitel: Project Ter Versterking Van De Beleving Van Het Lauwersmeer Projectnummer: Datum: augustus 2015 Auteurs: jos Bosma, Cor Eenkema adres: Gecontroleerd door: Hans Popken Goedgekeurd door: Evert Jan van Nijen Contact : grontmij Nederland B.V. Rozenburglaan DL Groningen Postbus JB Groningen t

61