Geen strenge eisen aan inhoud klacht of aan inhoud buitengerechtelijke

Transcriptie

1 Geen strenge eisen aan inhoud klacht of aan inhoud buitengerechtelijke ontbindingsverklaring? Mr. N. de Boer De Hoge Raad heeft in april en in mei van dit jaar twee arresten gewezen die bij nadere bestudering opvallende overeenkomsten vertonen. Allereerst zien we in beide arresten een geduldige koper c.q. huurder. Zowel de koper als de huurder biedt de verkoper c.q. de verhuurder eerst gedurende een zekere tijd de gelegenheid zijn verplichting alsnog na te komen. Op enig moment is het geduld echter op en ontbindt de koper c.q. de huurder alsnog de desbetreffende overeenkomst. Juridisch interessanter is echter dat we in beide arresten zien dat de Hoge Raad oog heeft voor de praktijk van alledag. In het arrest van april 1 gaat de Hoge Raad in op de aan de klacht als bedoeld in artikel 7:23 BW te stellen eisen. In het arrest van mei 2 gaat de Hoge Raad in op de aan een buitengerechtelijke ontbindingsverklaring te stellen eisen. Beide arresten lijken te passen in de deformaliseringstendens die de Hoge Raad naar het zich laat aanzien, volgt. 1. Inleiding Ik besprak beide arresten reeds kort in het tijdschrift JIN. 3 De redactie verzocht mij de arresten in onderling verband beschouwd nader tegen het licht te houden. Ik zal eerst de feiten die aan de desbetreffende arresten ten grondslag liggen kort schetsen (paragraaf 2 en 3) en de rechtsregel van de Hoge Raad bespreken (paragraaf 4). Daarna zal ik een korte samenvatting geven van verschillende rechtsregels die van belang kunnen zijn in de situatie dat een teleurgestelde contractspartij de relatie vooropstelt en de wederpartij eerst nog in de gelegenheid wil stellen na te komen (paragraaf 5). Tot slot zal ik het belang van de voorliggende arresten voor de rechtspraktijk bespreken (paragraaf 6). 1 Hoge Raad 15 april 2011, LJN BP0630 (Bloemert/Horenberg). 2 Hoge Raad 27 mei 2011, LJN BP6997 (Elbrink/Halfman). 3 «JIN» 2011, 410 en JIN 2011, Hoge Raad 15 april 2011, LJN BP0630 (Bloemert/Horenberg) Op 15 april jl. wees de Hoge Raad alweer een arrest over artikel 7:23 BW. Dit keer hoefde de Hoge Raad echter niet zijn hoofd te buigen over de vraag of er binnen bekwame tijd was geklaagd, zoals in de stroom van de totnogtoe gewezen arresten steeds het geval was. De vraag lag dit keer voor of er überhaupt wel was geklaagd. Door de leverancier werd betwist dat de koper met zoveel woorden had laten weten dat het geleverde niet aan de overeenkomst beantwoordde. In de casus die aan het arrest ten grondslag ligt, zien we een uiterst geduldige koper van een melkwinningsysteem. Het door de melkveehouder in september 2001 gekochte systeem bestaat uit drie melkrobots, één inlinecooling en vier voerboxen alsmede het zogeheten 4-KGM-systeem (dit systeem maakt het mogelijk om tijdens het melken per koe en per kwartier de uier op mogelijke aanwezigheid van uierontsteking te controleren). Het 4-KGM-systeem zou pas later worden geleverd. Daarnaast hebben koper en leverancier een onderhoudsovereenkomst afgesloten. De eerste 24 SDU uitgevers / nummer 7, oktober 2011 TIJDSCHRIFT OVEREENKOMST IN DE RECHTSPRAKTIJK

2 Geen strenge eisen aan inhoud klacht of aan inhoud buitengerechtelijke ontbindingsverklaring? twee melkrobots zijn op 28 november 2001 geïnstalleerd; de derde melkrobot in februari 2002; het 4-KGM-systeem is 29 oktober 2003 geleverd. Vanaf het begin zijn er storingen in het systeem opgetreden. De koper heeft zich steeds direct gewend tot de leverancier. Voor het verhelpen van de storingen zijn monteurs van leverancier naar het bedrijf van koper gekomen. Zij hebben in een logboek de aard van de storingen, voorzien van een datum, kort omschreven. De eerste in het logboek vermelde klacht dateert van 3 december Ook bij het 4-KGM-systeem zijn direct na levering storingen opgetreden. Er is vervolgens sprake van een voortdurende stroom van klachten. Aan koper is steeds voorgehouden dat het systeem beter zou gaan functioneren wanneer het 4-KGMsysteem zou zijn geïnstalleerd. Uit het logboek blijkt dat direct na installatie van het 4-KGM-systeem ook weer geklaagd is door koper. Tot februari 2005 meldt hij bij voortduring storingen. Dan is zijn geduld eindelijk op en roept hij juridische hulp in. Zijn advocaat stuurt op 17 december 2004 een eerste sommatiebrief. Bij schrijven van 4 maart 2005 wordt de koopovereenkomst buitengerechtelijk ontbonden. De leverancier weigert het systeem terug te nemen. Vervolgens verkoopt de koper het systeem. In de voorliggende procedure die vervolgens werd opgestart, vorderde de koper een verklaring van recht inhoudende dat hij de koop terecht had ontbonden, alsmede vergoeding van geleden schade. De rechtbank wees de vorderingen van koper af, omdat er geen sprake zou zijn van non-conformiteit. Het hof heeft de vorderingen na vernietiging van het vonnis van de rechtbank toegewezen. In de procedure bij de Hoge Raad spelen vervolgens drie rechtsvragen, waarvan ik de vragen met betrekking tot de verjaringsproblematiek thans buiten beschouwing laat. Ik wil hier ingaan op de vraag of de koper in dit geval geklaagd heeft als bedoeld in artikel 7:23 BW. De Hoge Raad 4 leerde ons reeds dat de koper, indien hij na een herstelpoging door de verkoper van mening is dat de geleverde zaak nog steeds niet aan de overeenkomst beantwoordt, hierover opnieuw moet klagen. In de voorliggende casus was bij voortduring melding gemaakt van problemen met het geleverde melkwinningsysteem, zodat deze problematiek niet speelde. De leverancier stelde zich echter op het standpunt dat: (...) het enkele feit dat de koper klachten over het functioneren van het systeem heeft geuit, nog niet betekent dat de leverancier had moeten begrijpen dat het systeem volgens de koper niet aan de overeenkomst beantwoordde, nu partijen tevens een onderhoudsovereenkomst hadden gesloten (...). Anders gezegd: volgens de leverancier had de koper niet voldaan aan zijn klachtplicht ex artikel 7:23 BW. Het hof is mijns inziens terecht aan deze stelling voorbijgegaan. Het hof oordeelde dat koper met zijn voortdu- 4 Hoge Raad 29 juni 2007, LJN AZ4850 (Amsing/Dijkstra-Post Beheer). rende stroom van klachten over de gebreken binnen bekwame tijd na het ontdekken van de gebreken, in de zin van art. 7:23 lid 1 BW, daarvan melding heeft gemaakt. De Hoge Raad legt dit oordeel van het hof uit in die zin dat het aldus moet worden verstaan dat koper heeft geklaagd over het niet voldoen van het systeem aan de overeenkomst, en Kan uit dit arrest de regel worden afgeleid dat de Hoge Raad aan de inhoud van de klacht geen al te zware eisen stelt, zo lang het voor de verkoper maar duidelijk is dat wordt geklaagd? dat zulks voor de leverancier ook duidelijk was. Dat partijen tevens een onderhoudsovereenkomst hadden gesloten op grond waarvan de leverancier verplicht was tot herstel over te gaan, staat aan dat oordeel niet in de weg, aldus de Hoge Raad. Uit dit arrest zou dus de regel kunnen worden afgeleid dat de Hoge Raad aan de inhoud van de klacht geen al te zware eisen stelt, zo lang het voor de verkoper maar duidelijk is dat wordt geklaagd. 5 Het is echter de vraag of de Hoge Raad dit in zijn algemeenheid heeft bedoeld te zeggen. Van redelijk recente datum is immers het arrest van de Hoge Raad 6 waarin de Hoge Raad ten aanzien van artikel 6:89 BW oordeelde: (...) Gezien de aan art. 6:89 ten grondslag liggende ratio (namelijk dat de schuldenaar wordt beschermd doordat hij erop mag rekenen dat de schuldeiser met bekwame spoed onderzoekt of de prestatie aan de verbintenis beantwoordt en, indien dit niet het geval blijkt te zijn, zulks, eveneens met spoed, aan de schuldenaar meedeelt; zie Parl. Gesch. Boek 6, p ) kan niet steeds met de enkele mededeling aan de wederpartij worden volstaan dat de door deze verrichte prestatie ten achter blijft bij hetgeen de verbintenis vergt; in beginsel dient de schuldeiser zijn wederpartij, voor zover mogelijk, tevens te informeren over de gestelde aard of omvang van de tekortkoming. (...). Ik vermoed dat de Hoge Raad deze rechtsregel in het voorliggende arrest niet heeft willen verlaten. Naar mijn idee heeft de Hoge Raad in het voorliggende arrest vooral gezocht naar een redelijke uitkomst. Het standpunt van de leverancier was bijna onbehoorlijk: hij wist wel van de gebreken, maar naar zijn mening waren deze gebreken gemeld in het kader van het onderhoudscontract en was er door de koper niet expliciet geklaagd als bedoeld in artikel 7:23 BW. Dit standpunt heeft de Hoge Raad terecht terzijde gesteld met de overweging kort gezegd dat de koper met het melden van de problemen wel degelijk heeft geklaagd en dat dat ook voor de leverancier duidelijk was. In dit geval kon de Hoge Raad dit oordelen zonder afbreuk te doen aan de ratio van de klachtplicht: het beschermen van de schuldenaar tegen late en daardoor moeilijk te betwisten 5 Zo concludeert althans Bos in zijn noot onder Hoge Raad 25 maart 2011, LJN BP8991 (Ploum/Smeets II), JM 2011, Hoge Raad 11 juni 2010, LJN BL8297 (Kortenhorst/Van Lanschot Bankiers). TIJDSCHRIFT OVEREENKOMST IN DE RECHTSPRAKTIJK nummer 7, oktober 2011 / SDU uitgevers 25

3 klachten. Anders gezegd: de schuldenaar moet wel weten wat hij fout heeft gedaan. De leverancier in de voorliggende casus wist wel degelijk van de hoed en de rand en had dus geen bescherming nodig. Kiest de teleurgestelde koper eerst voor nakoming dan gaat daarmee zijn recht op ontbinding niet verloren, indien de uitoefening van het recht van nakoming niet baat. Voorts voerde de leverancier als gezegd een verjaringsverweer. Ook deze actie lijkt bijna op het onbehoorlijke af, gelet op het bijna eindeloze geduld dat de koper heeft gehad en het aantal kansen dat de koper de leverancier heeft geboden om de gebreken alsnog te herstellen. Gelukkig snijdt de Hoge Raad de leverancier ook hier de pas af. De Hoge Raad overweegt dat de leverancier ook afgezien van de onderhoudsovereenkomst op grond van de koopovereenkomst gehouden was telkens na een klacht over nonconformiteit het gebrek te herstellen: (...) Nu na iedere poging tot herstel bleek dat het melkwinningsysteem nog niet naar behoren functioneerde, is telkens nadat de leverancier daarvan op de voet van art. 7:23 lid 1 BW (tijdig) in kennis was gesteld, ingevolge art. 7:23 lid 2 BW ook telkens een nieuwe verjaringstermijn gaan lopen. (...). Deze overweging is met name van belang voor de bevoegdheid tot ontbinding. Deze bevoegdheid is immers een vordering die onder artikel 3:317 lid 2 BW valt. Niet kan worden volstaan met het steeds opnieuw sturen van een stuitingsbrief. De stuitingsbrief moet in dat geval binnen zes maanden worden gevolgd door een dagvaarding. Voor een geduldige koper die zijn leverancier ter wille wil zijn en hem herhaaldelijk in de gelegenheid wil stellen om nog te herstellen, zou dat tot gevolg hebben dat eerder zou moeten worden ontbonden dan de koper zelf wenselijk acht. De Hoge Raad is met deze rechtsregel tegemoetgekomen aan de praktijk, in die zin dat kopers niet worden afgestraft voor hun geduld. A-G Wuisman overwoog in zijn conclusie in dit verband nog terecht: (...) Aan een koper komt, indien het hem geleverde niet aan de koopovereenkomst beantwoordt, niet slechts een recht op ontbinding toe maar ook een recht op nakoming, bijvoorbeeld door opheffing van de gebleken gebreken, en/of een recht op schadevergoeding. De keuze van het uit te oefenen recht is aan de koper. Kiest hij eerst voor uitoefening van het recht van nakoming dan gaat daarmee zijn recht op ontbinding van de koopovereenkomst niet verloren, indien de uitoefening van het recht van nakoming niet baat. Zie in dit verband artikel 6:88 lid 2 BW waar onder meer is bepaald: Heeft de schuldeiser nakoming verlangd, doch wordt daaraan niet binnen bekwame tijd voldaan, dan kan hij al zijn rechten wederom doen gelden. In casu is dit ook de gang van zaken geweest. [Verweerder] heeft eerst gepoogd met verzoeken aan [eiser] tot opheffing van storingen te bereiken dat het geleverde melkwinningsysteem naar behoren zou gaan functioneren. Deze weg heeft hij langere tijd gevolgd, mede doordat hem door [eiser] is voorgehouden dat het systeem beter zou gaan functioneren wanneer het 4-KGM-systeem zou zijn geïnstalleerd. Toen ook die installatie niet het gewenste resultaat opleverde, is hij alsnog gebruik gaan maken van zijn recht op ontbinding. Dat heeft hij gedaan binnen de termijn van twee jaren nadat gebleken was dat ook de installatie van het 4-GKM-systeem niet een naar behoren functioneren van het melkwinningsysteem meebracht en [verweerder] [eiser] ook daarvan in kennis had gesteld. Daarmee bleef hij binnen de termijn van twee jaren bedoeld in artikel 7:23 lid 2 BW. (...). 3. Hoge Raad 27 mei 2011, LJN BP6997 (Elbrink/ Halfman) Het tweede arrest betreft een huurovereenkomst met betrekking tot een bedrijfsruimte. De huurovereenkomst is aangegaan voor de periode van vijf jaar, ingaande 2 januari 2002, met een stilzwijgende verlenging van vijf jaar en een opzegtermijn van één jaar voor het einde van de termijn. In de huurovereenkomst is een regeling opgenomen voor het geval het gehuurde zou vergaan. Overeengekomen is dat de huurder in dat geval het recht heeft om ofwel voortzetting ofwel beëindiging van de huurovereenkomst te verlangen. Indien de huurder voortzetting verlangt, dan moet de verhuurder het gehuurde volledig (doen) herstellen. Op 4 februari 2007 is het gehuurde door brand tenietgegaan. De huurder zet vanaf korte tijd nadien haar onderneming (een bloemenwinkel) op een ander adres voort. In een brief van 21 februari 2007 bericht de verhuurder aan de huurder dat het herstel enige maanden zal gaan duren en dat huurder recht heeft op vermindering van de huurprijs. De verhuurder spreekt in dit kader over een voorschot. Bij brief van 30 mei 2007 reageert de huurder op dit schrijven. De huurder kondigt aan het voorschot niet langer te zullen betalen. Kennelijk wordt hierop niet gereageerd door de verhuurder. Wat zich in de tussentijd verder afspeelt, wordt niet helemaal duidelijk uit het arrest. In ieder geval wordt in een brief van 21 september 2007 namens de huurder (door een jurist) een beroep gedaan op de bepaling in de overeenkomst inhoudende dat huurder het recht heeft de overeenkomst te beëindigen. Subsidiair wordt de buitengerechtelijke ontbinding ingeroepen nu de verhuurder niet aan zijn verplichting kan voldoen het gehuurde ter beschikking te stellen. Ik roep in herinnering dat het pand begin februari in vlammen was opgegaan. Kennelijk duurde het herstel langer dan verwacht. De feiten zijn niet helemaal duidelijk over de oorzaak hiervan. 7 De verhuurder heeft vervolgens bij de kantonrechter nakoming van de huurovereenkomst gevorderd. De kantonrechter heeft bepaald dat de huurovereenkomst zou worden ontbonden per 1 september Het hof heeft in hoger beroep geoordeeld dat de huurovereenkomst op 27 september 2007 rechtsgeldig (buitengerechtelijk) is ontbonden. 7 Toegegeven zij overigens dat deze huurder een minder lange adem had dan de koper in de eerste casus, niettemin vertonen de arresten gelijkenis aangezien ook hier de huurder eerst opteert voor nakoming en pas in een later stadium alsnog voor ontbinding. 26 SDU uitgevers / nummer 7, oktober 2011 TIJDSCHRIFT OVEREENKOMST IN DE RECHTSPRAKTIJK

4 Geen strenge eisen aan inhoud klacht of aan inhoud buitengerechtelijke ontbindingsverklaring? In cassatie moest de Hoge Raad zich onder meer buigen over de vraag of de tussen partijen bestaande huurovereenkomst al dan niet rechtsgeldig is beëindigd. 8 De verhuurder stelde zich op het standpunt dat de brief van 27 september 2007 niet als ontbindingsverklaring kon worden aangemerkt, omdat de huurder niet aan de ontbinding ten grondslag zou hebben gelegd dat de verhuurder was tekortgeschoten ten aanzien van zijn verplichting om met bekwame spoed tot herstel van het gehuurde over te gaan en slechts heeft gesteld dat de verhuurder is tekortgeschoten ten aanzien van het ter beschikking stellen van het gehuurde zonder gebreken. Door de verhuurder wordt betoogd dat bij het oordeel over een ontbindingsvordering slechts die nieuwe ontbindingsgronden een rol kunnen spelen die ten tijde van de ontbinding nog niet aan het licht waren getreden en om die reden (nog) niet aan de ontbinding ten grondslag gelegd konden worden. Nu de huurder ten tijde van de ontbinding wist dat het herstel nog niet volledig was afgerond, maar niets hieromtrent aan de ontbinding ten grondslag heeft, zou dit door het hof zijn miskend, volgens de verhuurder. Anders gezegd: volgens de verhuurder zou een buitengerechtelijke ontbindingsverklaring alle ontbindingsgronden moeten bevatten en kunnen deze gronden niet meer in een later stadium worden aangevuld. De Hoge Raad heeft hiermee de gelegenheid gekregen zich uit te laten over de aan een buitengerechtelijke ontbindingsverklaring te stellen eisen. De Hoge Raad overweegt 9 dat de wetgever aan de buitengerechtelijke ontbindingsverklaring geen verdere eisen heeft willen verbinden dan de schriftelijkheidseis en dat moet worden aangenomen, dat daaraan ten grondslag ligt dat de buitengerechtelijke ontbinding een eenvoudig te hanteren instrument moet zijn. Daarom kan, aldus nog steeds de Hoge Raad, in zijn algemeenheid niet de eis gesteld worden dat een dergelijke verklaring de gronden voor de ontbinding dient te vermelden teneinde rechtsgevolg te kunnen hebben. Dat brengt tevens mee dat de schuldeiser die in zijn ontbindingsverklaring wel een of meer gronden voor de ontbinding heeft genoemd (of die, eventueel desverlangd, alsnog gronden daarvoor heeft opgegeven) in rechte ook andere gronden aan de ontbinding ten grondslag mag leggen dan de reeds eerder door hem vermelde. De Hoge Raad brengt hiermee de aan een ontbindingsverklaring te stellen eisen in lijn met de eerder door hem gegeven beslissing 10 ter zake de aan een vernietigingsverklaring te stellen eisen. 8 Ik laat hier de vragen met betrekking tot het verzuim en de opzegging van een duurovereenkomst (naast de huurovereenkomst was er nog een afnameovereenkomst met betrekking tot snijbloemen) noodgedwongen rusten. Nog onlangs is in dit tijdschrift door M.A.J.G. Janssen ( Verzuim en ingebrekstelling bij schadevergoeding en ontbinding, ORP 2011, nr. 1, p ) een mooi overzicht gegeven van de rechtspraak met betrekking tot het verzuimvereiste. De Hoge Raad is in het voorliggende arrest van de bestaande rechtspraak niet afgeweken. Ook met betrekking tot de opzegging van een duurovereenkomst vormt het arrest slechts een herhaling/bevestiging van de vaste rechtspraak uit onder meer Sanders/ Sanders (HR 15 april 1966, NJ 1966, 302) en Latour/De Bruijn (HR 3 december 1999, NJ 2000, 120). 9 Ro Hoge Raad 11 juli 2008, LJN BD2410 (Blijd/Westminster Rental). Hier geldt dus sterker dan in de vorige zaak : aan de inhoud van de ontbindingsverklaring mogen geen al te zware eisen worden gesteld, zo lang het voor de wederpartij maar duidelijk is dat wordt ontbonden. En ook hier stond de Hoge Raad de koerswijziging van de huurder toe: dat de huurder in eerste instantie had gekozen voor nakoming stond er niet aan de in weg dat hij op een later moment de overeenkomst alsnog ontbond. De wetgever heeft aan de buitengerechtelijke ontbindingsverklaring geen verdere eisen willen verbinden dan de schriftelijkheidseis. De buitengerechtelijke ontbinding moet een eenvoudig te hanteren instrument zijn. Overigens brengt deze uitspraak de nodige duidelijkheid, waar in de literatuur totnogtoe geen eenduidig antwoord werd gegeven op de vraag naar de inhoud van een ontbindingsverklaring. Olthof schrijft: 11 (...) De ontbindingsverklaring dient de grond voor ontbinding te bevatten en de overeenkomst waarop zij ziet. (...) terwijl Hartlief van mening is: 12 (...) Wat betreft de inhoud van de verklaring lijkt het aangewezen geen al te hoge eisen te stellen. Van de crediteur mag wel worden verlangd dat hij aangeeft dat hij van het contract dan wel van de debiteur af wil. (...). 4. Commentaar Met betrekking tot de aan de ontbindingsverklaring te stellen eisen overweegt de Hoge Raad met zoveel woorden onder verwijzing naar de Parlementaire Geschiedenis dat de wetgever aan de buitengerechtelijke ontbindingsverklaring geen verdere eisen heeft willen verbinden dan de schriftelijkheidseis. De Hoge Raad neemt aan dat de grondslag daarvan is dat de buitengerechtelijke ontbinding een eenvoudig te hanteren instrument moet zijn. Hetzelfde (het moet een eenvoudig te hanteren instrument zijn) kan mijns inziens gezegd worden van de klacht als bedoeld in artikel 7:23 BW c.q. het protest als bedoeld in artikel 6:89 BW. Hier heeft de wetgever helemaal geen vereisten gesteld, ook geen schriftelijkheidsvereiste. Dit doet er echter niet aan af dat tussen de beide verklaringen een wezenlijk verschil bestaat: waar de klacht in beginsel tot doel heeft de wederpartij te informeren omtrent hetgeen hem verweten wordt, zodat hij in beginsel nog in de gelegenheid is dit te herstellen en partijen dus in beginsel nog met elkaar verder moeten, is de ontbindingsverklaring bedoeld om de overeenkomst te beëindigen. Dit verklaart waarom de Hoge Raad aan de inhoud van de klacht toch vereisten heeft gesteld ondanks het feit dat de klacht gelet op de tekst van de wet 11 M.M. Olthof 2009 (T&C BW), art. 6:267 BW, aant. 2a. 12 Hartlief, GS Verbintenissenrecht, art. 6:267 BW, aant. 4. TIJDSCHRIFT OVEREENKOMST IN DE RECHTSPRAKTIJK nummer 7, oktober 2011 / SDU uitgevers 27

5 feitelijk nog vormvrijer zou zijn dan de ontbindingsverklaring terwijl ten aanzien van de ontbindingsverklaring nu expliciet wordt geoordeeld dat hieraan niet de eis kan worden gesteld dat zij de gronden bevat waarop zij berust. De vraag die ik in de titel van dit artikel heb gesteld moet mijns inziens dan ook als volgt worden beantwoord: nee, voor een ontbindingsverklaring gelden geen eisen anders dan de schriftelijkheidseis; voor de klacht gelden weliswaar geen strenge eisen, maar de schuldeiser zal de schuldenaar onder omstandigheden wel moeten informeren over de gestelde aard of omvang van de tekortkoming. 5. Stand van zaken Met deze arresten is weer wat meer duidelijk geworden over de vraag hoe te handelen in geval van een tekortkoming die niet spoedig of niet goed wordt hersteld. Ik vat de stand van zaken als volgt samen: 13 Een koper die na een herstelpoging door een verkoper van mening is dat de geleverde zaak nog steeds niet aan de overeenkomst beantwoordt, moet hierover opnieuw klagen. Indien een herstelpoging te lang duurt, kan de koper de overeenkomst alsnog ontbinden, zonder alsnog een laatste termijn te gunnen. 14 Duidelijk moet zijn dat de koper klaagt, onder omstandigheden kan dit inhouden dat hij de verkoper daarbij informeert over de gestelde aard of omvang van de gebreken. Na iedere nieuwe klacht gaat telkens een nieuwe verjaringstermijn lopen. Indien een koper eerst kiest voor uitoefening van het recht op nakoming dan gaat daarmee zijn recht op ontbinding niet verloren, indien de uitoefening van het recht op nakoming hem niet baat. Indien de koper kiest voor ontbinding, dan wordt aan de ontbindingsverklaring niet de eis gesteld dat zij de (alle) gronden bevat waarop zij berust. 13 Ik spreek hier gemakshalve over een koper. Deze regels zijn echter van toepassing op iedere tekortkoming in de nakoming van een overeenkomst. Artikel 7:23 BW kent immers artikel 6:89 BW als genus-artikel. 14 Ik merk hierbij direct op dat het uiteraard de voorkeur verdient om zekerheidshalve nog wel in gebreke te stellen. Indien dat niet gebeurt, zal het oordeel van de rechter immers uiteindelijk afhangen van de niet zwartwit te beantwoorden vraag of het herstel binnen redelijke termijn c.q. met bekwame spoed heeft plaatsgevonden. Ik merk hierbij verder nog op dat in het voorliggende geval de verplichting om zonder vertraging te herstellen expliciet in de huurovereenkomst stond. Ik vermoed dat het oordeel niet anders zou zijn geweest indien er slechts sprake zou zijn geweest van een wettelijke verplichting. Met zekerheid kan ik dit echter niet zeggen. In het kader van een procedure kan de grondslag van de klacht of de ontbinding worden gepreciseerd of aangevuld. 6. Consequenties voor de praktijk Naar mijn mening heeft de Hoge Raad met beide arresten de praktijk een dienst verleend. In de praktijk worden teleurgestelde contractspartijen immers zelden vanaf het begin af aan bijgestaan door een advocaat. Iedere advocaat is bekend met het dossier dat op zijn bureau terechtkomt waarin de cliënt misschien iets te lang heeft vertrouwd op een goede afloop en waarin als er al iets op schrift is gesteld de inhoud van de brieven niet altijd even duidelijk is, of althans naar de smaak van de advocaat niet compleet genoeg is. Een leek is immers zelden gewend om zijn brieven op te stellen aan de hand van primaire, subsidiaire en meer subsidiaire grondslagen. Mijns inziens heeft de Hoge Raad hiervoor oog gehad en geoordeeld dat aan de inhoud van een klacht, noch aan de inhoud van een buitengerechtelijke ontbindingsverklaring, strenge eisen mogen worden gesteld. Het gaat er om dat voor de wederpartij duidelijk is dát er wordt geklaagd c.q. ontbonden (waarbij klagen wel meer inhoudt dan slechts melding te maken van het feit dat men niet tevreden is). De gronden voor ontbinding mogen later worden aangevuld. De Hoge Raad oordeelde eerder al in gelijke zin over een buitengerechtelijke vernietigingsverklaring. Hoewel de brief in het geval van de huurder van de bloemenwinkel was opgesteld door een jurist en de regel dus niet alleen lijkt te gelden voor leken meen ik overigens dat dit niet betekent dat advocaten nu de aandacht bij het opstellen van dergelijke brieven kunnen laten verslappen. Om meerdere redenen ben ik persoonlijk van oordeel dat van een advocaat mag worden verwacht dat hij bij het opstellen van dergelijke brieven al goed nadenkt over de te volgen strategie en in de betreffende brief een goede basis legt voor een eventuele procedure. Niettemin blijft het natuurlijk altijd mogelijk dat een cliënt pas in een later stadium met bepaalde informatie komt. In dat soort gevallen kan een advocaat met een gerust hart een beroep doen op een van beide hier besproken arresten, indien de cliënt althans op zijn minst enigszins handen en voeten heeft gegeven aan de klacht. Over de auteur Mr. N. de Boer is werkzaam als Professional Support Lawyer bij de sectie Litigation van Houthoff Buruma te Rotterdam. 28 SDU uitgevers / nummer 7, oktober 2011 TIJDSCHRIFT OVEREENKOMST IN DE RECHTSPRAKTIJK