Ambtenaren en mensenrechten

Transcriptie

1 Ambtenaren en mensenrechten Alexander De Becker Den Haag 4 juli 2016 Bij ons leer je de wereld kennen Ien Dales leerstoel 1 Brexit is een vertrouwd begrip geworden: het VK zal (normaliter) de EU verlaten Wat betekent dit op de mensenrechten? Het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens is NIET gesloten in de schoot van de EU maar wel in de schoot van de Raad van Europa. Het VK blijft dus gebonden door het EVRM Het EU Handvest voor de grondrechten valt voor hen weg 2 1

2 Twee onderscheiden elementen: - De rol van het bestuur - De betekenis voor ambtenaren In de eerste plaats gaat de focus uit naar de rol van het bestuur: EHRM, Saadi vs. VK, 29 January 2008: Similarly, where a person has been detained under Article 5.1(f), the Grand Chamber, interpreting the second limb of this sub-paragraph, held that, as long as a person was being detained with a view to deportation, that is, as long as action [was] being taken with a view to deportation, there was no requirement that the detention be reasonably considered necessary, for example to prevent the person concerned from committing an offence or fleeing 3 Recent nog: EHRM, O Neill and Lauchlan, 28 juni Wat is de ruimte voor de ambtenaar in het VK om te waarschuwen voor inbreuken op mensenrechten? Dat kon intern via adviezen aan de manager of de Minister. En extern - voor 2015: Civil Service Code: als zij het nodig achtten met medeweten van de manager en de persverantwoordelijke 4 2

3 Sommige VK-politici verdedigen het standpunt dat ze ook uit het EVRM zouden moeten stappen: - Op dit ogenblik is dat weinig waarschijnlijk maar de Brexit was dat op zich ook enige tijd terug - Redenen: - Islamitische strijders met Britse nationaliteit krijgen EVRM-bescherming - De impact op parlement en bestuur is te drukkend: de parlementaire soevereiniteit lijdt onder het EHRM - Je mag mensen niet zonder meer terugsturen naar hun land Deze elementen zetten de Britten aan tot denken en leidde mogelijk tot de gekende resultaat 5 Het evenwicht tussen de ambtelijke loyauteit en de gehoorzaamheid van ambtenaren is moeilijk te bereiken: Er is wel wat rechtspraak over de loyauteit van ambtenaren of van mensen die aangeworven moeten worden: - Naidin vs. Roemenië, 21 oktober 2014, (geen toegang tot openbaar ambt bij politie) omdat hij lid is geweest van de communistische partij - Diego Nafria vs. Spanje, 14 maart 2002, (kritiek door een ambtenaar bij Spaanse nationale bank), geen schending bij ontslag omwille van bepaalde kritiek - Guja vs. Moldavië, 12 februari 2008, (openbaarmaken door een ambtenaar van mistoestanden bij de Moldavische justitie): ontslag is een onevenredige sanctie voor deze handeling Wat met de tweespalt die op dit ogenblik bestaat bij de Britse ambtenaren tussen trouw uitvoeren van EU-richtlijnen en EUverordeningen? Welke opmerkingen mogen ze maken en hoe dienen ze dat te doen? Dit zijn aspecten waar de leidraad in de rechtspraak van het EHRM moet worden gezocht. 6 3

4 Intern zijn een aantal aspecten al verduidelijkt: Civil Service Code (Integrity, loyalty and honesty) Positie van de ambtenaren bij referenda: welke documenten mogen zij wel en niet opstellen? Vraag om EU-Brexit documenten op te stellen terwijl ze tezelfdertijd documenten hebben opgesteld over het lidmaatschap bij de EU Situatie van Julian Mc Crae en vele andere topambtenaren is sterk omstreden Wat mogen ze wel of niet zeggen in het publiek? - Over Schotse onafhankelijkheid: - Moeilijke tweespalt voor Schotse ambtenaren 7 Voor Schotse ambtenaren geldt immers dat ze loyaal en gehoorzaam moeten zijn ten aanzien van de Kroon Quid met de adviesverlening aan de Schotse regering? - De Schotse ambtenaren dienen mogelijk tegenstrijdige belangen te dienen. In 2013 werd er een Memorandum of Understanding gepubliceerd om afspraken te maken over hoe de ambtenaren dienden te functioneren. Dit geldt voor elke omvorming hoewel het in het Verenigd Koninkrijk nu extreem is. Landen als België, Spanje, Italië kennen soortgelijke moeilijkheden. 8 4

5 Na 2015: - Wijziging Civil Service Code waarbij steeds het voorafgaand akkoord van de Minister voor elke uiting in het publiek: - Dit geeft duidelijk een groter wantrouwen ten aanzien van de ambtenaren weer: - Dit is een gevolg van de Irak-episode waarin ambtenaren kritiek hadden geleverd op de regeringsaanpak (eerst intern en later omdat ze niet gevolgd werden extern) - Gevolg: ontslag van sommige hoge ambtenaren omdat zij kritiek hadden geleverd op de aanpak van het kabinet intern en extern Wat gebeurt er nu met ambtenaren die problemen aankaarten? 9 Nederland: - Nog niet in zelfde vaarwater - Maar de inperking van mensenrechten (vooral veroordeelde vluchtelingen) vormt vanuit het EVRM een probleem: - Hoe omgaan als ambtenaar met de risico s? Intern: speaking truth to power en extern: vrijheid van meningsuiting tegenover het publiek en de tweespalt die tegenover de EU groeit (hoe daarmee omgaan?) 10 5

6 Waar liggen de grenzen van vrijheid van meningsuiting bij deze spreidstand? Over de grens: de tweet inzake IS Welke taak heeft een ambtenaar dan? Vergelijk Guya/ Moldavië Quid met verhaal professor Nutt (VK) Algemene leidraad: - Terughoudendheid - Advies wordt niet naar buiten gebracht - Hoe advies geven t.a.v. minister die niet wil volgen? Aantal Britse krantenartikels (wat doen we in Nederland?) 11 Uitgangspunt: Vrijheid van meningsuiting Maar: wat te doen bij gewilde schendingen EVRM? Bewust: hoe reageren? Belangrijkste onderscheid blijft - Intern versus - Extern De grenzen intern liggen anders dan extern: loyaliteit en onpartijdigheid spelen daar een grote rol. Wanneer kan extern wel? Wanneer niet? 12 6

7 Ook in Nederland loopt een zekere breuklijn door het openbaar ambt: - De EU-aanvaarding ligt hoger bij de ambtenaren dan bij de rest van de bevolking - Niettemin is er een lichte nuance voor de EU-uploaders die kritischer zijn dan de EU-downloaders Toch moeten Nederlandse ambtenaren ook in de komende periode voorzichtig zijn met hun uitlatingen over de Brexit in de komende weken en maanden Nexit is niet aan de orde maar loyaliteit, gehoorzaamheid en discretie is nu cruciaal. 13 Interne grenzen blijken uit de rechtspraak van het EHRM ook moeilijk vast te leggen: De grens blijft moeilijk te trekken en hangt sterk samen met de invulling in de lidstaten zelf: - Dit blijkt uit een vergelijking tussen de arresten - EHRM, Vogt vs. Duitsland, 26 september 1995 en - EHRM, Ahmed and Others v. the United Kingdom, 2 september 1998 De uitspraak in 2013 de zaak EHRM, Eweida e.a. vs. Verenigd Koninkrijk, 15 januari 2013, over vrijheid van religie 14 7

8 Abtenaren en mensenrechten De recente evoluties over de Brexit geven aan hoe moeilijk ambtelijke loyaliteit te plaatsen is: - Ambtenaren kunnen (zonder het zelf te wensen) in tweespalt terecht komen ten aanzien van de politiek gezagsdragers en ten aanzien van de maatschappij - Hoe wordt daarmee omgegaan? Zijn er specifieke regels nodig en helpen die regels? - De rol van het EHRM is om het ruimer juridisch kader aan te reiken waarbinnen lidstaten de invulling zelf kunnen doen - Om die reden is interne rechtspraak cruciaal net als interne afspraken. 15 8