P Conclusie & Nawerk :54 Pagina 195. Conclusie
|
|
- Quinten Michiels
- 5 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 P Conclusie & Nawerk :54 Pagina 195 Conclusie Vertegenwoordigers van het Nederlandse modernisme maakten met grote gedrevenheid het moderne gedachtegoed aan een breder publiek bekend. In dit boek is geanalyseerd hoe, waarom en met welke middelen zij dat deden. In het populariserende materiaal van de modernen vinden we een combinatie van moderne bijbelwetenschap, natuurwetenschappelijke inzichten en standpunten over verschillende maatschappelijke kwesties. Deze combinatie was voor het negentiende-eeuwse publiek een nieuw verschijnsel. Voordat het modernisme opkwam, waren de uitkomsten van de zich ontwikkelende bijbelwetenschappen slechts in beperkte mate bekend bij gewone gelovigen. In veel literatuur over het modernisme wordt gesteld dat de modernen zich voornamelijk richtten tot de elite. Het spectrum van genres waarin de modernen hun ideeën openbaar maakten, suggereert echter dat zij een breed publiek op het oog hadden: jong en oud, man en vrouw, geletterd en laaggeletterd. Al deze verschillende groepen werden door middel van verschillende genres op de hoogte gebracht van de modern-theologische inzichten. Voor kinderen en jongeren waren er kinderbijbels en catechesemateriaal; voor gezinnen waren er bijbelse dagboeken en liedbundels; voor vrouwen waren er almanakken met een modern-theologische strekking; voor laaggeletterden waren er eenvoudige, korte stichtelijke blaadjes. Ook in romans en gedichten werd de thematiek, op onderhoudende wijze, aan de orde gesteld. Hoewel de modernen een scala aan populariserend materiaal op de markt brachten, discussieerden ze wel openlijk over de vraag of het echt mogelijk en zinvol was de moderne theologie ook aan de lager opgeleiden kenbaar te maken. Sommige modernen waren namelijk van mening dat het modern-theologische gedachtegoed te complex was voor deze groep mensen, en daardoor onbegrijpelijk. Andere modernen bestreden dit. Volgens hen vormde het modernisme juist een welkome vereenvoudiging van de traditionele christelijke dogmatiek: veel ingewikkelde leerstellingen waren in het modernisme immers geschrapt. Deze ambivalentie met betrekking tot het beoogde publiek zien we telkens weer terug in het populariserende materiaal. De manier waarop de modernen populariseerden, was verwant aan het algemene beschavingsoffensief dat in de negentiende eeuw in Nederland plaatshad. Met dit
2 P Conclusie & Nawerk :54 Pagina Conclusie algemene beschavingsoffensief wilde de liberale bovenlaag van de bevolking de sociaal-economische positie van de minder bedeelden verbeteren. Dit gebeurde door onderwijs middels lezingen en goedkope lectuur. Op deze manier wilde men zelfstandigheid bij de minder bedeelden tot stand brengen, op zodanige wijze dat materiële steun van buitenaf niet meer noodzakelijk was. De elite probeerde hiermee problemen die vooral in deze bevolkingslaag voor grote problemen zorgden, zoals alcoholisme, gokken en te vroeg trouwen (met als resultaat het krijgen van een gezin dat men niet kon onderhouden) te bestrijden. De overeenkomsten tussen dit algemene beschavingsoffensief en het modern-theologische zijn tweeërlei: ten eerste gebruikten de modernen verschillende kanalen en verschillende genres om het modern-theologische gedachtegoed bekend te maken, en ten tweede vormden ze het liberale ideaal van de zelfstandige burger om tot dat van de zelfstandige gelovige. Een gelovige moest in de ogen van de modernen in staat gesteld worden om op zelfstandige basis te oordelen over theologische kwesties, zodat hij niet het risico liep door geloofsproblemen onkerkelijk te worden. De modernen waren er namelijk van overtuigd dat iedere traditioneel-christelijke negentiende-eeuwer uiteindelijk geconfronteerd zou worden met geloofsproblemen. De resultaten van de natuurwetenschappen werden in steeds bredere kring bekend, onder meer door technologische ontwikkelingen die het straatbeeld veranderden zoals de komst van de trein en de gasverlichting. Ze stonden dikwijls op gespannen voet met een aantal traditioneel-christelijke standpunten; onder andere kwam de autoriteit van de bijbel in het geding. De modernen wilden de natuurwetenschappelijke visie op de wereld als uitgangspunt voor de theologie nemen, omdat voor hen vaststond dat de natuurwetenschap het juiste beeld van de werkelijkheid weergaf. Voor hen was, net als voor anderen die de uitkomsten van de natuurwetenschappen accepteerden, het traditionele christelijke geloof dan ook niet langer acceptabel. De modernen zagen de historische bijbelkritiek als dé oplossing voor de geloofsproblematiek van de negentiende-eeuwer. Dankzij de historisch-kritische bijbelinterpretatie konden ze laten zien dat de natuurwetenschappelijke kritiek op de bijbel de kern ervan niet had aangetast. Met de historische kritiek kon men namelijk vaststellen wat de kern van de bijbel was en welke elementen als een soort mythologische schil beschouwd moesten worden. Die schil was weliswaar interessant, maar volgens hen niet van groot belang voor het geloof. De nieuwe interpretatiemethode van de bijbel was slechts in beperkte mate bekend onder niet-theologen. De modernen achtten het noodzakelijk om de uitkomsten van de bijbelwetenschap, gecombineerd met natuurwetenschappelijke ideeën, aan een breder publiek bekend te maken. Zo dachten zij de geloofsproblemen van de negentiende-eeuwer te kunnen oplossen of zelfs voorkomen. Het doel dat de modernen hadden met hun popularisering was dus apologetisch van karakter: ze wilden de toekomst en het bestaansrecht van het christendom in de moderne maat-
3 P Conclusie & Nawerk :54 Pagina 197 Conclusie 197 schappij veiligstellen, door gelovigen een moderne vorm van christelijk geloof te bieden. Al snel bleek dat de natuurwetenschappelijke grond en de liberale inslag van het modernisme problemen opleverden bij de beantwoording van zingevingsvragen van niet theologisch geschoolde gelovigen. De rationele visie van de modernen op de wereld had namelijk grote consequenties voor het geloofsleven. Een duidelijk voorbeeld van een natuurwetenschappelijke ontwikkeling die de modernen incorporeerden in hun theologie was de evolutieleer. De acceptatie van de evolutieleer had gevolgen voor de visie die de modernen op God hadden. Sommige evolutiebiologen betoogden dat het ontstaan van het leven op aarde, inclusief de mens, op toeval berustte. Zij zagen geen plaats voor een God in de evolutionaire ontwikkeling. Andere natuurwetenschappers stelden dat God de uiteindelijke veroorzaker was van de evolutie. De modernen deelden deze visie. Zij ontwikkelden een evolutietheologie en probeerden een breder publiek hiervan te overtuigen. Op die manier trachtten ze uit te leggen dat het mogelijk was om het natuurwetenschappelijke beeld van de werkelijkheid te combineren met het geloof in een hogere macht. De modernen probeerden niet alleen aan te tonen dat de evolutieleer zonder problemen door christenen geaccepteerd kon worden, ze zetten haar ook op een positieve manier in. In diverse moderne geschriften komen we de gedachte tegen dat het modernisme de meest ontwikkelde vorm van godsdienst was en daarom de meest geschikte vorm van godsdienst voor het stadium waarin de evolutie nu verkeerde. Om te beginnen stelden de modernen dat het pas de mens was geweest die, als hoogst ontwikkeld wezen, godsdienstig was geworden. Godsdienst hoorde dus bij het hoogste stadium van de evolutie. Van de bestaande godsdiensten was het christendom volgens hen de meest ontwikkelde. Het modernisme was op zijn beurt de hoogst ontwikkelde vorm van christendom. Het al dan niet accepteren van de evolutieleer en de consequenties daarvan voor het persoonlijk geloofsleven waren een kwestie van theorie. De modernen moesten echter ook antwoorden zoeken op zingevingsvragen uit de praktijk, het leven van alledag, binnen de rationele kaders van hun theologie. De grote cholera-epidemie van 1866 was een vuurproef. De epidemie bracht bij grote delen van de bevolking angst teweeg, en het traditionele christendom bood de gelovigen de mogelijkheid om tot God te bidden om hem te bewegen de ramp af te wenden. De modernen accepteerden echter de voor de natuurwetenschap zeer belangrijke wet van oorzaak en gevolg. Die maakte het voor hen onmogelijk te geloven in een direct ingrijpen van God. De consequentie was dat het bij een ramp voor hen niet meer mogelijk was om de oorzaak ervan te zoeken in een straf van God, en ook niet om tot God te bidden om hulp. Omdat de modernen zich tot doel hadden gesteld te laten zien dat het modernisme geschikt was voor het alledaagse geloofsleven, moesten zij met een alternatief
4 P Conclusie & Nawerk :54 Pagina Conclusie komen voor de traditioneel-christelijke manier van zingeving. De modernen legden gelovigen uit dat het niet alleen onmogelijk, maar ook niet meer noodzakelijk was om in een direct ingrijpen van God te geloven. Ze stelden dat de betekenis van een ramp als de cholera in de vooruitgang lag die uiteindelijk door de mensheid zou worden geboekt, omdat men door een dergelijke ramp gedwongen werd naar een oplossing te zoeken. De gelovige moest zich troosten met het idee van de verbetering en vooruitgang waartoe de cholera-epidemie uiteindelijk leidde. De cholera was volgens de modernen een schakel in de vooruitgang, die op haar beurt een verbetering van de leefomstandigheden betekende. Met deze nieuwe betekenis van rampen in het algemeen en de cholera in het bijzonder vervingen de modernen het traditionele model van de ramp als een straf van God. Het nieuwe model van een ramp als noodzakelijk onderdeel van de vooruitgang paste in hun rationele moderne theologie, en gaf een antwoord op de belangrijke alledaagse zingevingsvraag naar de betekenis van een ramp. We moeten echter constateren dat deze nieuwe betekenis slechts voor een kleine, elitaire groep gelovigen relevant geweest kan zijn. De arme dagloner die zijn kinderen verloor aan de cholera, kon aan de gedachte dat de dood van zijn kinderen een kleine stap was in de richting van een oplossing voor het cholera-probleem nauwelijks zin ontlenen. De gegoede burgerij, die over het algemeen hygiënischer leefde dan de minder bedeelden, werd meestal niet zo zwaar getroffen door de ziekte. Omdat zij daarnaast meer kennis hadden van de ontwikkelingen binnen de natuurwetenschappen, hadden ze over het algemeen meer affiniteit met het rationele zingevingsmodel van de modernen dan de minder bedeelden. In hun behandeling van maatschappelijke kwesties namen de meeste modernen een liberaal standpunt in. Als verlichte denkers waren zij bijvoorbeeld voorstanders van de scheiding van kerk en staat. Een van de kwesties waar ze in dat kader veel aandacht aan besteedden was de schoolstrijd, de strijd om de positie van het bijzonder onderwijs. In de optiek van de modernen was de school niet de juiste plaats om godsdienstonderricht te verzorgen, maar was dit een taak van de kerk en het gezin. De modernen waren dan ook voorstanders van het openbaar onderwijs, waarbinnen het godsdienstonderwijs sinds de nieuwe onderwijswet van 1857 geen plaats meer had. De modernen probeerden hun lezers ervan te overtuigen dat het openbaar onderwijs ook voor hun kinderen de beste keuze was. Het feit dat ze zoveel over de kwestie schreven, laat zien dat ze zich voornamelijk tot de hogere burgerij richtten, omdat ze inspeelden op de gevoelens die bij deze groep leefden. Openbaar onderwijs werd door de staat bekostigd, terwijl bijzonder onderwijs dikwijls door ouders gefinancierd werd. Omdat de minder bedeelden binnen het openbaar onderwijs de meerderheid vormden, koos de elite er vaak voor hun kinderen bij het bijzonder onderwijs onder te brengen.
5 P Conclusie & Nawerk :54 Pagina 199 Conclusie 199 Binnen het bijzonder onderwijs werd vaak op een traditionele wijze godsdienst gegeven. Om de toekomst van het modernisme te waarborgen, wilden de modernen bij de jeugd beginnen. Kinderen moesten van jongsaf aan vertrouwd gemaakt worden met het modern-theologische gedachtegoed. Dat werd moeilijker als op school de traditionele geloofsleer gedoceerd werd. Daarom stelden de modernen alles in het werk om een elitair publiek er toch toe te bewegen hun kinderen naar een openbare school te sturen. Dit nam niet weg dat ook veel moderne predikanten hun catechisanten naar sociaal-economische achtergrond indeelden. Er was dus ook in het moderne kerkelijke godsdienstonderwijs sprake van standendifferentiatie. Ook aan de manier waarop de modernen de sociale kwestie behandelden is te zien dat ze in politiek opzicht liberaal waren. In de periode die in deze studie centraal staat was deze kwestie nog niet op haar hoogtepunt, maar hadden de modernen er al wel een duidelijk standpunt over ingenomen. De modernen waren als oud-liberalen tegenstanders van liefdadigheid en vonden dat minder bedeelden alleen door opvoeding en onderricht structureel geholpen konden worden om hun sociaal-economische positie te verbeteren. Ze legitimeerden het voortbestaan van de negentiende-eeuwse standenmaatschappij door hun lezers voor te spiegelen dat de positie van arm en rijk wetmatig bepaald en door God gewild was. Hun opinie dat de mens naar Gods wil handelde als hij door te werken vooruitgang boekte, was gegeven met hun vooruitgangsgeloof en positieve mensbeeld. Sommige modernen beschouwden het modernisme als de stroming die de sociale kwestie tot een oplossing zou brengen. Zij wilden bepaalde kernwaarden van het modernisme, zoals zelfstandigheid en gelijkwaardigheid, hierbij inzetten. Deze modernen dachten zo bovendien meer draagvlak voor het modernisme te kunnen creëren onder de arbeiders. Bij nagenoeg alle thema s die in deze studie besproken zijn, blijkt dat er een zekere discrepantie bestaat tussen het brede publiek dat de modernen met hun verschillende soorten publicaties wilden bereiken en de inhoudelijke behandeling van de thema s. Problemen die voortkwamen uit de confrontatie tussen geloof en nieuwe natuurwetenschappelijke ontdekkingen speelden voornamelijk bij gelovigen die in de gelegenheid waren om kennis te nemen van die natuurwetenschappelijke ontwikkelingen. De incorporatie van evolutiegedachten in de theologie zal vooral deze groep gelovigen aangesproken hebben. Ook de modern-theologische oplossing van zingevingsproblemen rond de cholera vond vooral aansluiting bij de belevingswereld van de elite. Iets dergelijks geldt voor de moderne positie ten aanzien van de schoolstrijd en de sociale kwestie: ook deze was beter toegesneden op een elitair dan op een laaggeschoold en arm publiek. Toch laat de breedheid van de gebruikte genres zien dat het te eenvoudig is om te stellen dat de modernen alleen voor de elite schreven. Veel modernen waren ervan overtuigd dat hun theologie geschikt was voor hoog- én laagopgeleiden.
6 P Conclusie & Nawerk :54 Pagina Conclusie Een mogelijk antwoord op de vraag hoe deze discrepantie tussen vorm en inhoud tot stand gekomen is, is gelegen in de tijdgeest. De moderne werkwijze sloot naadloos aan bij het maatschappijbrede beschavingsoffensief, dat ook een initiatief was van de elite. Nederland was in de negentiende eeuw een standenmaatschappij. In de tweede helft van die eeuw werd het onderscheid tussen de verschillende standen weliswaar kleiner, maar de situatie was nog steeds zo dat de elite bepaalde wat goed was voor het armere deel van de bevolking. De elite besprak problemen van de minder bedeelden zonder dat men zich afvroeg welke behoeften en problemen werkelijk in deze groep leefden. Het moderne onvermogen om daadwerkelijk een breder publiek te bereiken maakte dus deel uit van een algemeen verschijnsel. We moeten dan ook concluderen dat er ambivalentie bestaat ten aanzien van de doelgroep van de modernen. Sommigen van hen merkten op dat de moderne boodschap wellicht te abstract was voor de lagere burgerij en wilden zich vooral op de bovenlaag richten. Veel modernen wilden echter graag een breed publiek bereiken omdat zij meenden dat iedere gelovige het modernisme nodig had om christen te kunnen blijven in de moderne tijd. Dat zij zich in hun thematiek niet aansloten bij dit ideaal, was een vrij algemene trend bij de liberale elite van de negentiende eeuw. De toon van de moderne populaire literatuur wordt vaak ook bepaald door discussies met tegenstanders, rechtzinnigen en vrijdenkers. Door hun combinatie van religie en natuurwetenschap hadden de modernen zich in een lastige positie gemanoeuvreerd. Zowel rechtzinnigen als vrijdenkers probeerden aan de hand van diverse thema s aan te tonen dat de modernen een ongeloofwaardige vorm van christendom verspreidden. Rechtzinnigen waren van mening dat de modernen niet meer in de kerk thuishoorden omdat ze een theologie aanhingen die de mensen hun geloof afnam en hen tot onkerkelijkheid bracht. Het modernisme was in de ogen van rechtzinnigen vooral theoretisch; in de praktijk had deze stroming gelovigen weinig troost en steun te bieden. Rechtzinnigen verweten de modernen dat ze het christendom uiteindelijk te gronde zouden richten, omdat het modernisme in feite een verkapte vorm van atheïsme was. Vrijdenkers bestreden de modernen omdat deze volgens hen niet ver genoeg gingen, en daarmee de mensen een rad voor ogen draaiden. Sommigen van hen typeerden het modernisme als een vorm van christendom waarmee men binnen ontwikkelde kringen voor de dag kon komen, wat niet kon met het traditionele geloof. Zij vonden dat die vorm van christendom geen recht deed aan de natuurwetenschappen, en net zo ongeloofwaardig was als het traditionele geloof. De kritiek van rechtzinnigen en vrijdenkers op het modernisme spitste zich onder meer toe op de positie van de moderne predikanten. Rechtzinnigen vonden dat de modernen geen recht meer hadden op predikantsplaatsen, omdat ze zaken verkondigden die lijnrecht stonden tegenover de protestants-christelijke kerkleer.
7 P Conclusie & Nawerk :54 Pagina 201 Conclusie 201 Vrijdenkers verweten de moderne predikanten huichelachtigheid: waar zijzelf soms in lastige posities terechtkwamen vanwege hun denkbeelden en uitspraken, verdienden moderne predikanten hun geld met het verspreiden van vergelijkbare denkbeelden voorzien van een religieuze duiding. De kritiek van rechtzinnigen en vrijdenkers werd nog versterkt doordat relatief veel moderne predikanten die hun denkbeelden niet meer konden verenigen met hun kerkelijke positie, hun ambt neerlegden. Onder hen waren vooraanstaande modernen als Busken Huet en Pierson. Binnen en buiten eigen kring kwam de geloofwaardigheid van het modernisme hierdoor onder druk te staan. Het was dus voor de modernen van groot belang de kritiek van rechtzinnigen en vrijdenkers te bestrijden. In hun populariserende werken besteedden ze daar dan ook veel aandacht aan. Ze wilden hun publiek overtuigen van de juistheid van hun ideeën en het bovendien middelen in handen geven om dergelijke kritiek te weerleggen. Ten aanzien van één aspect moesten de modernen de rechtzinnigen gelijk geven. De nadruk die in hun verkondiging en popularisering van hun ideeën lag op de vrijheden van de gelovigen en de zelfstandigheid in de beoordeling van religieuze kwesties, leidde bij sommige moderne gelovigen uiteindelijk tot onverschilligheid. In de loop van de jaren zestig van de negentiende eeuw constateerden de modernen zelf dat hier iets aan gedaan moest worden. Ze gingen meer nadruk leggen op de inhoud van het moderne geloof en probeerden hun aanhangers ervan te overtuigen dat het noodzakelijk bleef om bepaalde christelijke tradities als bidden, bijbellezen en kerkgang in ere te houden. Ook hieruit blijkt dat de kerkelijke modernen ten diepste apologeten van het christendom waren. Hun missie was het christelijk geloof te behouden voor de moderne negentiende-eeuwer, ook als dat betekende dat hun aanvankelijk tamelijk radicaal liberaal-christelijke opvattingen een herdefiniëring moesten ondergaan.
8 P Conclusie & Nawerk :54 Pagina 202
4 Opvattingen over kerk en godsdienst 1
4 Opvattingen over kerk en godsdienst 1 4.1 Het prestige van de kerken De kerken zijn niet meer de gezaghebbende instanties van vroeger. Dat is niet alleen zo in Nederland. Zelfs in uitgesproken godsdienstige
Nadere informatieTijd van pruiken en revoluties 1700 1800
Onderzoeksvraag: Op welke gebieden wilden de Verlichtingsfilosofen de bestaande maatschappij veranderen? Rationalisme = het gebruiken van gezond verstand (rede/ratio) waarbij kennis gaat boven tradities
Nadere informatieEindexamen filosofie vwo II
Opgave 2 Over wetenschap en religie: zij die uit de hemel kwamen 7 maximumscore 2 een argumentatie waarom wetenschappelijke kennis niet als probleemloze bron van vooruitgang kan worden beschouwd: wetenschap
Nadere informatiePraktische opdracht Levensbeschouwing New age
Praktische opdracht Levensbeschouwing New age Praktische-opdracht door een scholier 1822 woorden 19 juni 2002 7,1 75 keer beoordeeld Vak Levensbeschouwing Inleiding Dit werkstuk gaat over New-Age. Iedereen
Nadere informatieWerkstuk Levensbeschouwing Boeddhisme
Werkstuk Levensbeschouwing Boeddhisme Werkstuk door een scholier 1820 woorden 26 januari 2005 4,5 1 keer beoordeeld Vak Levensbeschouwing Leed van boeddhist is diep én anders Hoe denken de Boeddhisten
Nadere informatieAANTEKENINGEN WAAROM WERD GOD EEN MENS?
AANTEKENINGEN Alles draait om de visie op Jezus Christus. Door de eeuwen heen is er veel discussie geweest over Jezus. Zeker na de Verlichting werd Hij zeer kritisch bekeken. De vraag is waar je je op
Nadere informatieTIJD VAN PRUIKEN EN REVOLUTIES
TIJD VAN PRUIKEN EN REVOLUTIES Hoofdstuk 4 PARAGRAAF 4.1 Pruikentijd Standenmaatschappij De verlichting VERVAL EN RIJKDOM In de 17 e eeuw was Nederland het rijkste land ter wereld Van stilstand komt achteruitgang
Nadere informatieMaarten Luther 1483-1546
Maarten Luther 1483-1546 Eén van de belangrijkste ontdekkingen van Maarten Luther - (1483-1546) is het onderscheid tussen wet en evangelie. Voor Luther is de onderscheiding van wet en evangelie
Nadere informatie11 De ontdekking van de mens en de wereld - internet oefentoets
11 De ontdekking van de mens en de wereld - internet oefentoets Opdracht 1 Wat is de Sokratische methode? Opdracht 2 Waarom werd Sokrates gedwongen de gifbeker te drinken? Opdracht 3 Waarom zijn onze zintuigen
Nadere informatieKennismakingsvragen:
Kennismakingsvragen: 1. Als je op een onbewoond eiland belandde, welke 3 dingen zou je dan in ieder geval bij je willen hebben? 2. Wat is je vroegste jeugdherinnering? 3. Wat heeft je doen besluiten om
Nadere informatieSamenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 6
Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 6 Samenvatting door M. 804 woorden 17 juni 2013 5,5 2 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Bronnen Samenvatting geschiedenis Hoofdstuk 6 Burgers en stoommachines,
Nadere informatieGemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen,
Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Het is een overbekend verhaal, dat verhaal over de 3 wijzen uit het oosten. Een verhaal dat tot de verbeelding spreekt: drie wijzen, magiërs of koningen:
Nadere informatieDe dwaas zegt in zijn hart: Er is geen God
De dwaas zegt in zijn hart: Er is geen God Psalm 14:1 M. Dubbelman Er was ooit een schitterende stad. Om bij die stad te komen, moest je een grote brug over. Een eerste groep mensen liep zorgeloos en blij
Nadere informatieTijd van burgers en stoommachines 1800 1900. 8.6 Emancipatie en democratisering. Onderzoeksvraag: Hoe werd de politiek gedemocratiseerd?
Onderzoeksvraag: Hoe werd de politiek gedemocratiseerd? Kenmerkende aspecten: * Voortschrijdende democratisering, met deelname van steeds meer mannen en vrouwen aan het politiek proces. * De opkomst van
Nadere informatieHet Congres van Wenen hertekent Europa (1815) (les 03 5des) Geschiedenis 5MEVO-5EM-5EI-5IW VTI Kontich
(les 03 5des) Geschiedenis 5MEVO-5EM-5EI-5IW --- www.degeschiedenisles.com --- VTI Kontich 1. Voor het Congres van Wenen a. Rond 1750: het Ancien Regime komt ten einde => Enkele kenmerken van het Ancien
Nadere informatieAbdijweekend met Erik Borgman
Abdijweekend met Erik Borgman vrijdag 19 oktober 2006 zondag 21 oktober 2007 Norbertijnerabdij Postel, Abdijlaan 16, 2400 Mol Abdijweekend te Postel: Lectuur en verdieping van Metamorfosen. Over religie
Nadere informatiePraktische opdracht Levensbeschouwing PKN Godsdienst
Praktische opdracht Levensbeschouwing PKN G Praktische-opdracht door een scholier 2195 woorden 21 januari 2005 7,4 73 keer beoordeeld Vak Levensbeschouwing 2. Probleemstelling en de deelvragen We hebben
Nadere informatieNBG-ONDERZOEK BIJBELGEBRUIK NEDERLAND
Bijbelgebruik in Nederland fors gedaald NBG-ONDERZOEK BIJBELGEBRUIK NEDERLAND Een onderzoek van het Nederlands Bijbelgenootschap in samenwerking met onderzoeksbureau Blauw en het Centrum voor Contextuele
Nadere informatieVerslag Geschiedenis Tijdvakkendossier tijdvak 2: tijd van Grieken en Romeinen
Verslag Geschiedenis Tijdvakkendossier tijdvak 2: tijd van Grieken en Romeinen Verslag door Lotte 1570 woorden 19 juni 2017 3 4 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Feniks Tijdvak: Tijd van Grieken
Nadere informatieEindexamen filosofie vwo 2009 - I
Beoordelingsmodel Opgave 1 Religieuze ervaring 1 maximumscore 5 een bruikbare definitie van religie 1 drie problemen die zich kunnen voordoen bij het definiëren van religie 3 meerdere religieuze tradities;
Nadere informatieGeloven binnen en buiten verband
Geloven binnen en buiten verband Joep de Hart Bijlagen Bijlage bij hoofdstuk 2... 1 Bijlage bij hoofdstuk 3...2 Bijlage bij hoofdstuk 4... 8 Bijlage bij hoofdstuk 2 Tabel B2.1 Deelname aan seculier vrijwilligerswerk,
Nadere informatieSamenvatting Levensbeschouwing H4 en H5. 2 Leven en wereld: drie soorten brillen
Samenvatting Levensbeschouwing H4 en H5 Samenvatting door Eva 1680 woorden 2 jaar geleden 1,3 2 keer beoordeeld Vak Levensbeschouwing Levensbeschouwing Hoofdstuk 4: Denken over de mens 1 inleiding - Wijsgerige
Nadere informatieWerkstuk Levensbeschouwing Humanisme
Werkstuk Levensbeschouwing Humanisme Werkstuk door een scholier 3099 woorden 16 mei 2003 6,3 470 keer beoordeeld Vak Levensbeschouwing Inleiding Dit werkstuk gaat over het humanisme. Het is een levensbeschouwing
Nadere informatieTijd van burgers en stoommachines Emancipatie en democratisering. Onderzoeksvraag: Hoe werd de politiek gedemocratiseerd?
Onderzoeksvraag: Hoe werd de politiek gedemocratiseerd? Kenmerkende aspecten: * Voortschrijdende democratisering, met deelname van steeds meer mannen en vrouwen aan het politiek proces. * De opkomst van
Nadere informatieGod bestaat en Hij is belangrijk We hebben God nodig in ons leven Jezus: Zijn leven Jezus: Zijn dood Jezus: Zijn opstanding De Heilige Geest
Basiscursus Christelijk geloof Module 1 Les 1: Les 2: Les 3: Les 4: Les 5: Les 6: Les 7: Les 8: God bestaat en Hij is belangrijk We hebben God nodig in ons leven Jezus: Zijn leven Jezus: Zijn dood Jezus:
Nadere informatieLicht op Maria Maria gezien vanuit de oecumenische gemeenschapsspiritualiteit van Focolare.
Licht op Maria Maria gezien vanuit de oecumenische gemeenschapsspiritualiteit van Focolare. Mijn naam is Hanneke Steetskamp, ik maak deel uit van een van de leefgemeenschappen hier op het terrein, ben
Nadere informatie9 Consequenties voor het geloofsleven
P179-194 hfst 9 09-02-2007 11:52 Pagina 179 9 Consequenties voor het geloofsleven In 1862 schreef Allard Pierson: Twijfelen, vragen, onderzoeken, wachten, het is noodzakelijk, ja! Maar (...) het is ook
Nadere informatieGeloven en redeneren. Samenvatting
Geloven en redeneren Samenvatting Historisch overzicht Pantheïsme en polytheïsme De spiltijd Het oosten Boeddhisme Confucianisme Taoïsme Het westen Jodendom, christendom, islam Filosofie Ontwikkelingen
Nadere informatieEindexamen filosofie vwo 2011 - I
Opgave 2 Religieus recht 7 maximumscore 2 een beargumenteerd standpunt over de vraag of religieuze wetgeving en rechtspraak voor bepaalde bevolkingsgroepen tot cultuurrelativisme leidt 1 een uitleg van
Nadere informatieKarel Poma: Het is nu aan de jongere generaties!
Karel Poma: Het is nu aan de jongere generaties! Karel Poma Laat mij in de eerste plaats toe om u te danken voor uw aanwezigheid. Uw belangstelling voor de Verlichting bewijst dat deze visie op de maatschappij,
Nadere informatieDrie stellingen 3. Graaf in het verhaal! 4. Graaf dieper 5. Reformatie retoriek 6. Filmbeelden door elkaar 7. Het Reformatie-muziek-interview 8
Lesmateriaal bij ---------- Het verhaal van Maarten Luther Inhoudsopgave Drie stellingen 3 Graaf in het verhaal! 4 Graaf dieper 5 Reformatie retoriek 6 Filmbeelden door elkaar 7 Het Reformatie-muziek-interview
Nadere informatiePreek Job 18 juni 2017
Lieve Gemeente, Waarschijnlijk is Job één van de figuren in de Bijbel waarmee we ons het beste kunnen identificeren. Allemaal kennen we Job en allemaal kunnen we ons af en toe als Job voelen. Want het
Nadere informatieDeel je leven. Samen jongeren uitdagen
Deel je leven Samen jongeren uitdagen Opbouw workshop Deel je leven Samen jongeren uitdagen Introductie 1. Samen Deel je leven vanuit een gezamenlijke visie 2. Jongeren Leren delen is vermenigvuldigen
Nadere informatieDemocratie als cultus
SUB Hamburg A/570762 Marin Terpstra Democratie als cultus Over politiek en religie BOOM AMSTERDAM IN HOUD Voorwoord 9 Hoofdstuk 1 De democratie en het probleem van de theolo^ia politikê. Varro, Augustinus,
Nadere informatiemiddeleeuwen verlichting
middeleeuwen verlichting Heeft het leven zin? In het theïsme, atheïsme en mystiek René Gude, Nietzsche, Kant DE ZIN VAN HET LEVEN AFHANKELIJK VAN TRADITIE het leven Existentiële vragen: zin, doel, waarde
Nadere informatieDit product wordt u aangeboden door ComputerBijbel (http://www.computerbijbel.com) ComputerBijbel Alle rechten voorbehouden 1/5
ComputerBijbel Alle rechten voorbehouden 1/5 STROMINGEN IN HET JUDAISME. De verschillende afdelingen of denominaties binnen het Judaisme worden over het algemeen stromingen genoemd. De verschillen zijn
Nadere informatieVoorwoord 9. Inleiding 11
inhoud Voorwoord 9 Inleiding 11 deel 1 theorie en geschiedenis 15 1. Een omstreden begrip 1.1 Inleiding 17 1.2 Het probleem van de definitie 18 1.3 Kenmerken van de representatieve democratie 20 1.4 Dilemma
Nadere informatieDERDE LES: DIA1: Wie is God? Volgens christenen is Hij drie-een. Dit is moeilijk te begrijpen voor ons. Daarom is het ook juist geloofwaardig: dit zou
DERDE LES: DIA1: Wie is God? Volgens christenen is Hij drie-een. Dit is moeilijk te begrijpen voor ons. Daarom is het ook juist geloofwaardig: dit zouden we zelf namelijk niet zo snel verzonnen hebben.
Nadere informatiegeloof in de toekomst
geloof in de toekomst copyright 2019 geloof in de toekomst een terugblik met het oog op morgen Meint Smit Buijten & Schipperheijn Motief - Amsterdam copyright 2019 1 e druk januari 2019 Copyright 2018
Nadere informatieEindexamen filosofie vwo 2010 - II
Opgave 2 Religie in een wetenschappelijk universum 6 maximumscore 4 twee redenen om gevoel niet te volgen met betrekking tot ethiek voor Kant: a) rationaliteit van de categorische imperatief en b) afzien
Nadere informatie1. Over Stichting Martin Luther Heritage Foundation
Beleidsplan 2017-2019 1. Over Stichting Martin Luther Heritage Foundation Theoloog Maarten Luther (1483-1546) is een van de belangrijkste reformatoren en grondlegger van het protestantisme. Door zijn toedoen
Nadere informatieReligie in Waterland. Naam:. Klas:. Mentor:
Naam:. Klas:. Mentor: Inhoud Inleiding... 2 1. Ongetemd zeewyf... 3 2. Ursulaklooster... 4 3. Wendelmoet Claesdochter... 5 4. Reformatie... 6 5. Bernard Nieuwentijt... 7 6. Migratie... 8 1 Inleiding Vanaf
Nadere informatieEindexamen geschiedenis vwo 2007-II
Van kind tot burger: Volksopvoeding via het onderwijs in Nederland (1780-1920) Gebruik bron 1. Op grond van deze bron kan Hermanus Johannes Krom gezien worden als een voorbeeld van een Nederlandse patriot.
Nadere informatieGids voor de leraar rooms-katholieke godsdienst
Gids voor de leraar rooms-katholieke godsdienst 1 1 Waarom heet dit vak Rooms-katholieke Godsdienst? Niet neutraal Specifiek mensbeeld Stevige vorming vereist Kennis van de Spreken vanuit eigen levensbeschouwing,
Nadere informatieMotieven 1: Een wereld
Motieven 1: Een wereld Doelstellingen: Doel eerste subthema Een wereld om vrij te zijn De catechisanten leren inzien dat vrijheid in Bijbelse zin bij het leven van mensen hoort en ze vormen een mening
Nadere informatieAan tafel! Een bijdrage aan 500 jaar reformatie Rick Benjamins
Aan tafel! Een bijdrage aan 500 jaar reformatie Rick Benjamins Dit jaar wordt 500 jaar reformatie herdacht. Zo n herdenking kan alleen maar zin hebben in het besef dat de kerk van de reformatie semper
Nadere informatieCynisme over de politiek
Cynisme over de politiek Een profiel van ontevreden burgers Dr. Pieter van Wijnen Waar mensen samenleven, zijn verschillende wensen en belangen. Een democratische samenleving heeft als doel dat politici
Nadere informatieHandreiking bij een spirituele zoektocht.
Handreiking bij een spirituele zoektocht. Deze handreiking hoort bij: Oud- en nieuw- katholiek. De spirituele zoektocht van die andere katholieken. Door Joris Vercammen. Valkhof pers 2011. Het boek is
Nadere informatieBijbelstudie bij Romeinen 14:1-15:13 in de Bijbel in Gewone Taal
Bijbelstudie bij Romeinen 14:1-15:13 in de Bijbel in Gewone Taal Een bijbelstudie bij Romeinen 14:1-15:13 in de Bijbel in Gewone Taal. De Bijbel in Gewone Taal verschijnt in oktober 2014. Tekst: Dr. Matthijs
Nadere informatieSamenvatting Levensbeschouwing LV \'Over wondere feiten\' Hoofdstuk 1
Samenvatting Levensbeschouwing LV \'Over wondere feiten\' Hoofdstuk 1 Samenvatting door L. 887 woorden 16 juli 2013 7,1 10 keer beoordeeld Vak Levensbeschouwing Samenvatting LV Over wondere feiten Hoofdstuk
Nadere informatieWat Verlichtingsfilosofen over Geert Wilders zouden hebben gedacht
'Wat Verlichtingsfilosofen over Geert Wilders zouden hebben gedacht' - Mattijs Glas 1 Wat Verlichtingsfilosofen over Geert Wilders zouden hebben gedacht Volgens de invloedrijke Franse denker Michel Foucault
Nadere informatieEindexamen filosofie vwo I
Opgave 3 Ramadan in de post-seculiere samenleving 12 maximumscore 4 verlichtingsfundamentalisme: laïciteit: verbannen van religie uit openbaar onderwijs en politiek 1 verlichtingsvijandig multiculturalisme:
Nadere informatieAls bij een vraag een verklaring of uitleg gevraagd wordt, worden aan het antwoord geen punten toegekend als deze verklaring of uitleg ontbreekt.
Examen HAVO 2007 tijdvak 2 woensdag 20 juni 9.00-12.00 uur geschiedenis Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 29 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 78 punten te behalen. Voor elk
Nadere informatieHet Christendom in Rome
Het Christendom in Rome Paragraaf 1: De weg van het Christendom naar Rome Het Christendom is ontstaan doordat men ging geloven dat jezus uit de dood opstond en de zoons van god was. De laatste woorden
Nadere informatieRESULTATEN VAN DE ENQUETE 'GELOVEN IN BENNEKOM' - eerste wijk - Inleiding. Resultaten. 1. Kerklidmaatschap en kerkbezoek
RESULTATEN VAN DE ENQUETE 'GELOVEN IN BENNEKOM' - eerste wijk - Inleiding De enquête waarvan de resultaten hier gepresenteerd worden, is georganiseerd door de Christelijke Gereformeerde Kerk en de Vrije
Nadere informatieGemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen,
Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Niemand kan er om heen in deze dagen: het is verkiezingstijd. Woensdag stemmen we voor een nieuwe Tweede Kamer. En we worden overspoeld door debatten,
Nadere informatieHC zd. 6 nr. 32. dia 1
HC zd. 6 nr. 32 wie Jezus wil kennen moet de verhalen over hem lezen beschreven door Matteüs, Marcus, Lucas en Johannes terecht worden ze evangelisten genoemd ze beschrijven het evangelie ze vertellen
Nadere informatieMeisleiding van het Brein Het Fundamentalisme. Prof. John A. Dick
Meisleiding van het Brein Het Fundamentalisme Prof. John A. Dick Inleiding 1. Een Amerikaan in Vlaanderen 2. Sprekend over het fundamentalisme kan verrassingen brengen 3. Fundamentalisme verschijnt soms
Nadere informatieReligie, christendom en politiek vanuit filosofisch perspectief
Religie, christendom en politiek vanuit filosofisch perspectief - Het christelijke belemmert de politiek niet, maar maakt haar juist mogelijk en waardevol - Pieter Jan Dijkman Vereniging voor Wijsbegeerte
Nadere informatieGELOOF&WETENSCHAP KUNNEN WE WETEN OF GOD BESTAAT? Gerard Nienhuis
GELOOF&WETENSCHAP KUNNEN WE WETEN OF GOD BESTAAT? Gerard Nienhuis De natuurwetenschap levert ons de meest betrouwbare kennis die voor ons toegankelijk is. Geen andere kennisbron levert dezelfde mate van
Nadere informatieOntmoeting met christenen in China
Ontmoeting met christenen in China Studiereis in samenwerking met Kerk in Actie naar China: missionaire, historische, praktisch-theologische en oecumenische verkenningen in de snelst groeiende kerk van
Nadere informatieBOODSCHAP AAN ELKAAR Gids voor een zingevingsgesprek tussen generaties
BOODSCHAP AAN ELKAAR Gids voor een zingevingsgesprek tussen generaties André Droogers Dit hadden we eerder moeten doen! Zo reageren gesprekspartners uit verschillende generaties na een gesprek over vragen
Nadere informatieGemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen,
Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Ik heb een boek in de kast staan, met de titel: Wat doen wij als we bidden? Ik moest aan dit boek denken bij de voorbereiding van deze dienst. Afgelopen
Nadere informatie1 De zuil in diskrediet
1 De zuil in diskrediet Reformatorisch onderwijs is niet voor iedereen in onze achterban vanzelfsprekend meer, zo stelde de Apeldoornse Jacobus Fruytier scholengemeenschap begin 2012 in een brief aan de
Nadere informatiegeloof en wetenschap Prof.dr. Cees Dekker Kavli Institute of NanoScience Delft http://www.mb.tn.tudelft.nl
geloof en wetenschap Prof.dr. Cees Dekker Kavli Institute of NanoScience Delft http://www.mb.tn.tudelft.nl Utrecht, 16-6-2006 1. Is het waar, dat recente vondsten in de wetenschap Godsgeloof verzwakken?
Nadere informatieToetsvragen geschiedenis toelating Pabo. Tijdvak 8 Toetsvragen
Tijdvak 8 Toetsvragen 1 In Nederland was de eerste belangrijke politieke stroming het liberalisme. Welke politieke doelen wilden liberalen bereiken? A Zij wilden een eenheidsstaat met een grondwet en vrijheid
Nadere informatieResearchverslag: rituelen Joanna Siccama GAR1-B 11-10-2014 leraar: Harald Warmelink
Researchverslag: rituelen Joanna Siccama GAR1-B 11-10-2014 leraar: Harald Warmelink Inleiding Om onderzoek te doen naar rituelen is het in eerste plaats belangrijk om te definiëren wat een ritueel is.
Nadere informatieCynisme over de politiek
Cynisme over de politiek Een profiel van ontevreden burgers Waar mensen samenleven, zijn verschillende wensen en belangen. Een democratische samenleving heeft als doel dat politici en bestuurders in hun
Nadere informatiedroom ervan een kerk te kunnen bouwen MADRID_versie2.indb 58 10/09/12 20:38
58 Ik droom ervan een kerk te kunnen bouwen MADRID_versie2.indb 58 10/09/12 20:38 MADRID_versie2.indb 59 10/09/12 20:38 59 Kimberly Hamers, stagiair-architecte, is op 21-jarige leeftijd gevormd na een
Nadere informatieIn de bijlage vind je de verhalen van Floris (16), Hiltje (13), Joshua (16) en Wietske (46). Ze komen uit het boekje Ik ben geliefd!
Het kwaad Verdieping: Persoonlijke verhalen Leeftijd: 13-16 Thema: Tijdsduur: 20+ min. In de verdiepingsfase ga je met de jongeren in op hun persoonlijke verhalen Duur: 30 minuten Nodig: twee verhalen
Nadere informatieDaar kun je op verhaal komen
Daar kun je op verhaal komen Daar kun je op verhaal komen De Protestantse Gemeente De Glind en Achterveld is een gemeente met een bijzonder verhaal. Dankzij ds. Rudolph is hier honderd jaar geleden een
Nadere informatieGeloven is niet zomaar instemmen met een geheel aan abstracte waarheden. Geloven is een weg gaan, die voert tot gemeenschap met de levende God.
GELOVEN Encycliek Lumen Fideï zegt: Geloven is niet zomaar instemmen met een geheel aan abstracte waarheden. Geloven is een weg gaan, die voert tot gemeenschap met de levende God. PROBLEEM VAN PAROCHIES
Nadere informatieDs. Arjan van Groos ( ) Tekst: 1 Korinthiërs 7, 14 Middagdienst Dopen. Broeders en zusters,
Ds. Arjan van Groos (1962-2014) Tekst: 1 Korinthiërs 7, 14 Middagdienst Dopen Broeders en zusters, 1. Zingen : Gezang 25 : 1 en 3 2. Gebed voor de opening van het Woord 3. Bediening van de Heilige Doop
Nadere informatieVerslag college 1: Democratische waarden onder druk?
Verslag college 1: Democratische waarden onder druk? In de collegereeks Democratie en burgerschap, georganiseerd door ProDemos en de Universiteit van Amsterdam, kijken we naar de huidige stand van zaken
Nadere informatieInhoud. Wat blijft 11 Groet aan de lezer GOD - GROND, HOUVAST EN DOEL
Inhoud Wat blijft 11 Groet aan de lezer 17 1. GOD - GROND, HOUVAST EN DOEL God bestaat 21 Nee of ja tegen God onmogelijk 21 God - een zaak van vertrouwen 22 Het geloof in God als uiteindelijk gefundeerd
Nadere informatieExamenopgaven VMBO-KB 2004
Examenopgaven VMBO-KB 2004 tijdvak 1 dinsdag 25 mei 9.00 11.00 uur GESCHIEDENIS EN STAATSINRICHTING CSE KB GESCHIEDENIS EN STAATSINRICHTING VBO-MAVO-C Gebruik het bronnenboekje. Dit examen bestaat uit
Nadere informatieHet belang van religieuze tolerantie en de grens van de openbare orde
Lezing MV&J bij Remonstrantse kerkdienst, Amsterdam (Vrijburg), 9 juni 2013. Het belang van religieuze tolerantie en de grens van de openbare orde Dames en heren, Voor een vrije en verdraagzame samenleving
Nadere informatie1. Verdeel de klas in 8 groepen van 3 à 4 leerlingen. 3 liberalen, 3 confessionelen en 2 socialisten.
FORMATIESPEL PACIFICATIE KORTE OMSCHRIJVING WERKVORM De leerlingen spelen in groepjes een onderhandelingsspel, gesitueerd in de jaren 10 van de twintigste eeuw. Bij dit spel moeten de leerlingen zich verplaatsen
Nadere informatieExamen HAVO. Nederlands
Nederlands Examen HAVO Hoger Algemeen Voortgezet Onderwijs Tijdvak 2 Dinsdag 20 juni 13.30 16.30 uur 20 06 Vragenboekje Voor dit examen zijn maximaal 47 punten te behalen; het examen bestaat uit 22 vragen
Nadere informatieWat is realiteit? (interactie: vraagstelling wie er niet gelooft en wie wel)
Wat is realiteit? De realiteit is de wereld waarin we verblijven met alles wat er is. Deze realiteit is perfect. Iedere mogelijkheid die we als mens hebben wordt door de realiteit bepaald. Is het er, dan
Nadere informatieSamenvatting Geschiedenis Tijdvak 7, pruiken en revoluties
Samenvatting Geschiedenis Tijdvak 7, pruiken en revoluties Samenvatting door E. 675 woorden 3 jaar geleden 5,4 9 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Feniks Tijdvak 7 : Pruiken en Revoluties Rationalisme
Nadere informatieNr. 2006-067 Houten, 8 mei 2006
Nr. 2006-067 Houten, 8 mei 2006 Aan de gemeenteraad Onderwerp: Discussienotitie inzake het ambtsgebed Aan de raad, Tijdens de bijeenkomst van het Seniorenconvent van 13 maart 2006 is van gedachten gewisseld
Nadere informatiePDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen
PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen The following full text is a publisher's version. For additional information about this publication click this link. http://hdl.handle.net/2066/5586
Nadere informatieNIET LANGER VREEMDELINGEN?
Javed Masih NIET LANGER VREEMDELINGEN? De ervaringen van ons gezin bij onze asielaanvraag in het Westen s-hertogenbosch Inhoud Voorwoord... 7 Inleiding...11 1. Een onbekende bestemming... 15 2. Uitdagingen
Nadere informatieMedisch onderzoek was tot voor kort buiten het bereik van de arme gezinnen op het platteland in Pakistan. Dankzij de medische zorg van NOAD ontwikkelen de kinderen zich enorm goed. Ook voor ouders maakt
Nadere informatieRepetitie Hoofdstuk 11. Punten delen door 60 x
Repetitie Hoofdstuk 11 Punten delen door 60 x 9 + 1. 1. a. Katholieken voelden zich in Nederland achtergesteld. Hoe kwam dat? (2p) Hun godsdienst was officieel niet meer toegestaan sinds 1580. Ze mochten
Nadere informatieFilippenzen 1. Begin van de brief
Filippenzen 1 Begin van de brief Paulus groet de christenen in Filippi 1 Dit is een brief van Paulus, aan alle mensen in de stad Filippi die dankzij Jezus Christus bij God horen. De brief is ook voor de
Nadere informatieOp reis door het rijk der Letteren en der Godgeleerdheid
History Christiane Simone Stadie Op reis door het rijk der Letteren en der Godgeleerdheid Herinneringen van mijne academiereis in 1843 (Abraham Des Amorie van der Hoeven Jr.) Seminar paper Christiane
Nadere informatiePreek 1 e Advent 2018 Maleachi
Lieve gemeente, Onze ideeën over God zijn de laatste decennia aan het veranderen. Waar we vroeger nog absoluut geloofden in een God als een persoon, een persoon-achtig wezen, daar denken we tegenwoordig
Nadere informatiePolitieke stromingen hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/61325
Auteur VO-content Laatst gewijzigd 19 oktober 2016 Licentie CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie Webadres https://maken.wikiwijs.nl/61325 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken
Nadere informatieDe Jefferson Bijbel. Thomas Jefferson
De Jefferson Bijbel Thomas Jefferson Vertaald en ingeleid door: Sadije Bunjaku & Thomas Heij Inhoud Inleiding 1. De geheime Bijbel van Thomas Jefferson 2. De filosofische president Het leven van Thomas
Nadere informatie1. Veranderende wereld
1. Veranderende wereld Van: Mark Datum: 17 september 2013 Onderwerp: Omgaan met andersdenkenden Aan: Ds. W. Visscher Beste dominee, mag ik u een paar vragen stellen over de omgang met andersdenkenden?
Nadere informatieEindexamen geschiedenis havo 2004-II
Vraag 12 in dit examen is een stelopdracht. Reserveer voldoende tijd om deze opdracht te maken. Nederlanders en hun gezagsdragers 1950-1990: verzuiling, polarisatie en herwonnen consensus In de jaren zestig
Nadere informatiePKN in contact met Nederland: kijk op het leven en kijk op geloven
Protestantse Kerk Nederland / 27-8-2015 / P.1 PKN in contact met Nederland: kijk op het leven en kijk op geloven Presentatie 27 januari 2011 Peter Jobsen Protestantse Kerk Nederland / 27-8-2015 / P.2 Aanleiding
Nadere informatieIn Gods plan was het, het moment voor Saul om het Evangelie te prediken en nieuwe kerken rond het Romeinse Rijk te vestigen.
Les 7 voor 18 augustus 2018 4. Ikonium. Hand. 14: 1-7 Werken voor Israël 5. Lystra and Derbe. Hand. 14: 8-20 Werken onder de heidenen 1. Antiochië. Handelingen 13: 1-3 De reis voorbereiden 3. Antiochië
Nadere informatieBeste ouder(s)/ verzorger(s) van leerlingen in de groepen 3 t/m 6 voor het komend schooljaar,
de kunst van het leren Nieuwveen, 19 maart 2015 Aan : Ouder(s)/verzorger(s) met kinderen in de groepen 3 t/m 6 voor het komend schooljaar Betreft : Informatie en aanmeldingsformulier, schooljaar 2015-2016;
Nadere informatieAbstract: Not available.
Artikel: In de wortel gespleten. De historische mythe van de ongedeelde kerk Auteur: Peter-Ben Smit Verschenen in: Skript Historisch Tijdschrift, jaargang 22.4, 75-79. 2014 Stichting Skript Historisch
Nadere informatieSamenvatting van het meerjarenbeleidsplan
Samenvatting van het meerjarenbeleidsplan Inleiding Vandaag de dag zijn nog steeds circa 1 miljard mensen in de wereld verstoken van een Bijbel die ze kunnen lezen en begrijpen. Deze wereldwijde Bijbel-hongersnood
Nadere informatiePolitieke stromingen hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie.
Auteur VO-content Laatst gewijzigd 25 June 2015 Licentie CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie Webadres http://maken.wikiwijs.nl/61325 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein.
Nadere informatieWelkom en Inleiding Welkom in de Pepergasthuiskerk Welkom in deze viering
Welkom en Inleiding Welkom in de Pepergasthuiskerk Welkom in deze viering Aan de vooravond van de presidentsverkiezingen in Amerika - waar voor het eerst in de geschiedenis een vrouw in het belangrijkste
Nadere informatie