ADVIESOPDRACHT ENERGIERIJK DENHAAG 2.0

Transcriptie

1 ADVIESOPDRACHT ENERGIERIJK DENHAAG 2.0 Inleiding In 2013 werd het Energieakkoord voor duurzame groei door meer dan veertig organisaties waaronder de Rijksoverheid ondertekend. Samen met de doelstellingen uit het Regeerakkoord Bruggen Slaan is het Energieakkoord de belichaming van de Nederlandse ambitie naar een volledig klimaatneutrale energievoorziening in Belangrijke afspraken uit het Energieakkoord zijn: een toename van het aandeel hernieuwbare energieopwekking naar 14 procent in 2020 en 16 procent in 2023; een besparing van het finale energieverbruik met gemiddeld 1,5% per jaar; 100 PJ besparing in het finale energieverbruik in In december 2015 stemde de Nederlandse delegatie in Parijs bovendien in met het concept-vn Klimaatakkoord dat zowel de EU lijn van het terugdringen van de broeikasgasemissies als de uitgangspunten van het Energieakkoord onderschrijft. Op 16 september jl. heeft de ministerraad definitief besloten het Klimaatakkoord goed te keuren, waarmee het Klimaatakkoord na ratificatie door het Europees Parlement juridisch bindend werd. Gelet op deze afspraken is het evident dat overheid en markt in de komende jaren voor aanvullende en complexe opgaven worden gesteld, niets doen is al lang geen optie meer. Deze overwegingen liggen aan de basis van project EnergieRijk Den Haag, een samenwerkingsverband tussen de Gemeente Den Haag en het Rijksvastgoedbedrijf. De gemeente Den Haag De gemeente Den Haag wil een aantrekkelijke vestigingslocatie zijn voor nationale en internationale organisaties en voor haar inwoners. Daarom is de gemeente actief op zoek naar mogelijkheden om de productie en distributie van duurzame energie te stimuleren. De gemeente Den Haag wil bovendien het goede voorbeeld geven op het gebied van duurzaamheid. Dat doet zij door bijvoorbeeld duurzaam in te kopen en door gemeentelijke gebouwen energiezuinig te maken. Den Haag stimuleert duurzame initiatieven en zorgt ervoor dat deze initiatieven de ruimte krijgen in de stad. Den Haag wil in 2040 klimaatneutraal zijn. Dat betekent een stad die zo min mogelijk energie gebruikt en die energie verkrijgt uit schone energiebronnen, zoals wind, water en zon. Rijksvastgoedbedrijf Het Rijksvastgoedbedrijf is verantwoordelijk voor de hele levenscyclus van aankoop, onderhoud, renovatie tot en met afstoot van de huisvestiging van het Rijk. Het betreft een omvangrijke gevarieerde portefeuille van kazernes, rechtbanken, ministeries tot musea en paleizen. De portefeuille van het Rijksvastgoedbedrijf heeft betrekking op ca. 13 mln. m2 bruto vloeroppervlak. De Haagse concentratie van ministeriekernen en overige rijksgebouwen nemen binnen de voorraad van het Rijksvastgoedbedrijf een belangrijke positie in. Door een hogere bezettingsgraad van rijkskantoren bespaart het Rijksvastgoedbedrijf energie op portefeuilleniveau, echter op gebouwniveau neemt het energiegebruik toe. Het Rijksvastgoedbedrijf 1

2 wil naast energiebesparing naar een betaalbare, betrouwbare maar vooral ook schone fossielvrije - energievoorziening voor de eigen voorraad. Kader Omdat de gebouwde omgeving verantwoordelijk is voor een groot percentage van het eindenergieverbruik van Europa (ca.40%) zijn verschillende richtlijnen met doelstellingen voor energiebesparing en -efficiëntie opgesteld. Belangrijke Europese richtlijnen zijn: Richtlijn energieprestaties voor gebouwen: Energy Performance of Buildings Directive (EPBD); Richtlijn energie-efficiëntie: Energy Efficiency Directive (EED); Richtlijn hernieuwbare energie: Renewable Energy Directive (RED). In het verlengde van deze richtlijnen en de afspraken het Energie- en Klimaatakkoord, hebben het Rijksvastgoedbedrijf en de gemeente Den Haag de verplichting het toekomstige energieverbruik voor alle gebouw- en gebruiksgerelateerde functies uiterlijk 2050 voor 100% afkomstig te laten zijn van hernieuwbare additionele 1 energiebronnen (wind, zon, geothermie, waterkracht etc.) fossielvrij - alsmede (bij)passende energiebesparende maatregelen te treffen. De EED bepaalt dat jaarlijks 2% energie bespaard moet worden en voor gebouwen wordt gestreefd naar ten minste gemiddeld label A in Uit de EPBD-richtlijn vloeit verder voort dat overheidsgebouwen vanaf 2018 bijna energieneutraal gebouwd moeten worden (Nationaal plan bijna-energieneutrale gebouwen / BENG). Voor utiliteitsgebouwen geldt bovendien de Wet milieubeheer waarbij energiebesparende maatregelen met een terugverdientijd van minder dan vijf jaar uitgevoerd dienen te worden. Overeengekomen opgave voor overheden Zoals afgesproken in het Energieakkoord heeft de vastgoedsector behoefte aan een verlaging van de kosten van financiering en verruiming van de toegang tot financiering voor energieprestatiebevorderende investeringen waarbij de overheid een rol als launching customer zal hebben. Rijk en gemeenten hebben de opdracht projecten aan te jagen voor verduurzamen van de energievoorziening in maatschappelijk vastgoed en die te bundelen naar gebied- functieniveau en gebouwtype. Zij moeten een herhaalbare (aanbestedings)aanpak ontwikkelen die aangevuld kan worden met nietmaatschappelijk vastgoed en betrokkenheid van andere (private) partijen. Met een gebiedsgeoriënteerde aanpak zullen Rijk en gemeenten ankerpunten creëren voor de ontwikkeling van lokale, duurzame en kosteneffectieve energievoorzieningen. Het Rijksvastgoedbedrijf en de gemeente Den Haag hebben daarom de gedeelde ambitie uiterlijk 2040 de opgedragen doelstellingen te halen. Door op 2040 aan te sturen weten we zeker dat we de 2050 doestelling halen én kunnen RVB/DH de gewenste voorbeeldrol invullen die het voor andere partijen mogelijk maakt te kunnen volgen. Project EnergieRijk Den Haag en de behoefte aan strategisch advies In het licht van het bovenstaande werken de Gemeente Den Haag en het Rijksvastgoedbedrijf al enige tijd samen in het project EnergieRijk Den Haag (ERDH). Dit vanuit de gedachte dat een gezamenlijk optrekken bij deze opgave evident voordelen oplevert. Het project had als doel om de energievoorziening van een groot aantal overheidsgebouwen in het centrumgebied van Den Haag met hernieuwbare additionele en lokaal opgewekte energie verder te verduurzamen. Bij aanvang van ERDH was de gedachte dit doel te bereiken door een bundeling van het inkoopvolume van energie én 1 Aantoonbaar additioneel geproduceerd in Nederland t.o.v. peildatum 1/1/

3 door dit volume vervolgens langjarig aan te besteden. Eind 2013 werd een marktconsultatie georganiseerd waarin deze inkoopambitie met relevante marktpartijen werd besproken. De centrale conclusie van deze marktconsultatie was dat de opgave ambitieus maar haalbaar werd geacht, indien aan belangrijke randvoorwaarden invulling werd gegeven. Hoewel DH/RVB in de periode daarna verschillende - vooral technische - opties hebben onderzocht, moest uiteindelijk binnen ERDH worden geconcludeerd dat het gegeven de randvoorwaarden 2 niet haalbaar bleek de beoogde verduurzaming alléén via de inkoop van hernieuwbare energie te realiseren. Via een korte marktoriëntatie 3 in maart 2016 is dit inzicht met representatieve marktpartijen besproken. De grootste belemmeringen lagen in de stapeling van: de combinatie warmte/elektra; de 10-km grens; additionaliteit van hernieuwbare energiebronnen; het niet beschikbaar zijn van een warmte-infrastructuur voor derden; kostenneutraliteit. Tijdens de gesprekken werden de beelden van RVB/Gemeente over de (on)haalbaarheid van ERDH in deze vorm onderschreven, een Gatewayreview 4 die kort daarna plaatsvond kwam tot dezelfde conclusie. Kort samengevat werd geadviseerd de ambitie niet alléén via de route van energie-inkoop te benaderen, maar ERDH vooral als een verduurzamingopgave te beschouwen waarbij inkoop van hernieuwbare energie en energiebesparende maatregelen op gebouwniveau in samenhang worden geadresseerd. Vanwege de omvang en complexiteit van deze opgave zoeken Den Haag en het Rijksvastgoedbedrijf een partij die onderstaande adviesvragen voor een aangepast initiatief ERDH kan beantwoorden. Centrale adviesvragen Welke (strategische) keuzes moeten we maken, welke maatregelen moeten we treffen waarom en wanneer - om de toekomstige energievoorziening van de gebouwenvoorraad in Den Haag (huidige ERDH Scope) voor alle gebouw- en gebruiksgerelateerde functies voor 100% afkomstig te laten zijn van hernieuwbare additionele 5 energiebronnen (wind, zon, geothermie, waterkracht etc.) dus fossielvrij 6 - uiterlijk 2040, maar zo mogelijk eerder, bijvoorbeeld - maar niet alleen - door ontwikkelingen in beleid, techniek, extra financiële middelen of organisatie. Welke hierbij passende bouwkundige, energiebesparende, installatietechnische, organisatorische etc. maatregelen moeten we waarom en wanneer bovendien treffen om het energieverbruik (verder) te reduceren? 2 Zie ook verslag marktconsultatie Spoton, november Zie ook verslag marktoriëntatie Een Gateway Review is een collegiale reflectie binnen overheden die wordt uitgevoerd op verzoek van de eigenaar van een programma/project. Het is een voor de eigenaar persoonlijk uitgebracht advies voorafgaand aan een belangrijk besluit of de start van een volgende fase. 5 Aantoonbaar additioneel geproduceerd in Nederland t.o.v. peildatum 1/1/ Onder fossielvrij wordt hier uitsluitend energie bedoelt die afkomstig is van hernieuwbare bronnen, dus geen kernenergie. 3

4 Voor de beantwoording van de centrale adviesvragen wil opdrachtgever de volgende onderdelen in het advies zien: - een trendanalyse; - een beschrijving van Energieconcepten; - een toelichting op de beoordelingscriteria; - beantwoording van de vragen; - vier uitvoeringsvarianten met duiding van de voorkeursvariant - een implementatieplan bij de door OG gekozen variant In de volgende paragrafen worden deze onderdelen nader toegelicht. Energieconcepten, trendanalyse en beoordelingscriteria Opdrachtgever verwacht - mede ter onderbouwing van voorgestelde keuzes en maatregelen - van het adviesbureau een overzicht van de belangrijkste bestaande en breed toegepaste (hernieuwbare) energieconcepten en/of combinaties daarvan alsmede de meest relevante internationale trends en ontwikkelingen op het gebied van (hernieuwbare) energieconcepten. Energieconcepten gaan over energie besparen, energie opwekken, energie distribueren en energieafgifte (aan, in en tussen gebouwen/woningen). Het adviesbureau waardeert deze (hernieuwbare) energieconcepten onderling en/of in combinatie met elkaar ten opzichte van de centrale adviesvragen en geeft daarbij aan waarom en op welke wijze betrokken (mix van) energieconcepten in de uitvoeringsvarianten zijn gepositioneerd om zo tot de meest slimme oplossing(en) te komen. De beoordelingscriteria die het adviesbureau ten aanzien van de energieconcepten (ten minste) dient te hanteren zijn: Organisatorische uitvoerbaarheid en randvoorwaarden; Technische toepasbaarheid gegeven de kenmerken van de (Haagse) portefeuille; Beschikbaarheid van energie-infrastructuur; Concurrentie (in potentie meerdere aanbieders); Impact van de werkzaamheden op de openbare ruimte en bereikbaarheid van de stad; Politiek bestuurlijk draagvlak/haalbaarheid; Huidige en/of te verwachten regelgeving; Mate van kansrijkheid waaronder benodigde investeringen; Tijdspad en versnellingsmogelijkheden tot 2040; Eventuele randvoorwaardelijke gebiedskenmerken; Beschikbaarheid en type energiebronnen; Aspecten van ruimtelijke ordening en kwaliteit; Juridische aspecten waaronder mededinging, staatsteun, eigendomsverhoudingen etc. Het adviesbureau motiveert de keuzes en onderlinge weging van bovenstaande en overige beoordelingscriteria bij de onderlinge waardering gedetailleerd. Vier uitvoeringsvarianten, voorkeursvariant en implementatieplan Omdat er voor de beantwoording van de Centrale Adviesvragen meerdere uitwerkingsrichtingen denkbaar zijn, verwacht opdrachtgever van het adviesbureau vier uitvoeringsvarianten. Opdrachtnemer waardeert die ten opzichte van elkaar én geeft aan welke uitvoeringsvariant de uiteindelijke voorkeur van opdrachtnemer heeft en waarom. De uitvoeringsvarianten bevatten een globale planning in de tijd, alsmede een financiële onderbouwing, uitgezet van nu tot uiterlijk 2040 met de (strategische) keuzes die RVB en DH in betrokken variant moeten maken en een beschrijving van de maatregelen die in de tijd minimaal 4

5 moeten worden getroffen. Daarbij wordt per uitvoeringsvariant onderbouwd, waarom juist deze keuzes en maatregelen in de geschetste volgorde worden geadviseerd. Het RVB/DH zien voor de realisatie van iedere variant bovendien een grote rol weggelegd voor (een combinatie van) marktpartijen. Per uitvoeringsvariant wordt daarom beschreven hoe, wanneer en in welke (contract)vorm(en) de betrokken uitvoeringsvariant volgens het adviesbureau het beste kan worden uitgevraagd aan de markt. Iedere uitvoeringsvariant bevat een risicoparagraaf met daarin de belangrijkste risico s van betrokken variant en de te treffen beheersmaatregelen. De uiteindelijke voorkeursvariant die in overleg met opdrachtgever wordt afgestemd, wordt door ON aangevuld met een concreet implementatieplan met daarin de feitelijke stappen hoe te komen van het advies van de voorkeursvariant tot de te maken strategische keuzes, de aanbesteding en implementatie. Bij de uitwerking van de varianten (A/B/C/D) zijn uiterlijk 2040 / 100 % hernieuwbare additionele 7 energie (fossielvrij) / (bij)passende energiebesparende maatregelen een hard gegeven. Wel onderscheidt opdrachtgever bij de uitwerking van de varianten A, B en C de variabelen 1) huidig investeringsniveau 8 en 2) beleid, wet en regelgeving 9. Opdrachtgever vraagt varianten B en C vooral uit om de gevoeligheid van geld/regelgeving op uitvoeringsvariant A te zien. Variant D is een vrije variant waarin het adviesbureau zelf kan aangeven op welke wijze de doestellingen optimaal kunnen worden bereikt. Bij de aanvang van het adviestraject worden de kaders van de uitvoeringsvarianten met opdrachtnemer intensief besproken en zo nodig - maar alleen als opdrachtgever daar expliciet mee instemt worden bijgesteld. Uitvoeringvariant A waarbij de opgave uiterlijk 2040 wordt gerealiseerd en waarbij de variabelen 1) huidig investeringsniveau en 2) huidig beleid en wet- en regelgeving de grondslag vormen. Bij de uitwerking van deze variant wil de opdrachtgever de meest slimme combinatie van keuzes en maatregelen in de tijd zien die RVB/DH moeten inzetten tegen de achtergrond van de beantwoording van de centrale adviesvragen waarbij de as is situatie het vertrekpunt is. Ten aanzien van de gebouwen gaat het daarbij o.a. om de energieprestaties nu (label/epc), maar ook daadwerkelijk verbruik en de renovatie cycli (zonder versnelling). Belangrijk hierbij is het onderscheid naar de functionaliteit van de energie (hoog temperatuurwarmte, laag temperatuurwarmte, licht en apparaten). Het huidige investeringsniveau tot 2040, het bestaande beleid en de bestaande wet- en regelgeving zijn bij deze variant een gegeven. Mocht blijken dat door de hardheid van de financiële en/of overige kaders de doelstelling uiterlijk 2040 niet gehaald kan worden, dan wil de opdrachtgever zien welke financiële en/of overige kaders in welke mate hierop van invloed zijn. Bovendien wil opdrachtgever in deze variant zien welk deel en percentage van de doelstelling in 2040 dan wel gerealiseerd kan worden en op welke variabelen opdrachtgever eventueel nog keuzemogelijkheden heeft. Verder wil de opdrachtgever in deze variant antwoord op de vraag hoe in welke (mix van) contract- en samenwerkingsvorm(en) het volgens het adviesbureau- haalbare deel samen met de markt gerealiseerd kan worden. Ook geeft het adviesbureau in deze variant aan wat, waarom, wanneer en hoe opdrachtgever moet handelen om de restopgave alsnog te realiseren en de 100% doelstelling uiterlijk 2040 te halen. 7 Aantoonbaar additioneel geproduceerd in Nederland t.o.v. peildatum 1/1/ In de bijlagen is een raming van het huidig investeringsniveau opgenomen, dit kan niet exact worden becijferd. 9 Er kan onbedoeld spanning optreden tussen efficiënte doelmatige realisatie van de opgave en huidig beleid, wet en regelgeving. 5

6 Uitvoeringsvariant B waarbij de opgave uiterlijk 2040 wordt gerealiseerd, waarbij variabele 2 - huidig beleid, wet- en regelgeving - vertrekpunt is, maar in de aanpak rekening wordt gehouden met extra financiële ruimte op variabele 1 (huidig investeringsniveau): Bij de uitwerking van deze variant wil de opdrachtgever de meest slimme combinatie van keuzes en maatregelen zien die RVB/DH moeten inzetten, waarbij de beschikbaarheid van financiële middelen bijv. onder druk van internationale ontwikkelingen, publieke opinie of mogelijkheden van relevante marktpartijen binnen realistische marges, niet beperkend is. Welke keuzes en maatregelen moeten RVB/DH dan nemen, hoeveel extra budget zou dan eventueel nodig zijn? Opdrachtgever daagt het adviesbureau uit om zowel ꞌout of the boxꞌ als reguliere, innovatieve en/of anderszins financiële oplossingen aan te reiken die met een grote mate van zekerheid leiden tot de benodigde financiële middelen om de opgave uiterlijk 2040 te realiseren. Uitvoeringsvariant C waarbij de opgave uiterlijk 2040 wordt gerealiseerd, waarbij variabele 1 - huidig investeringsniveau een gegeven is, maar er ruimte wordt gezocht in variabele 2 (huidig beleid, wet- en regelgeving): In de uitwerking van deze variant wil de opdrachtgever zien wat de (on)mogelijkheden, beperkingen en/of kansen zijn wanneer bestaande en/of te verwachten (inter)nationale regelgeving, o.a. ter stimulering van verduurzaming en/of vermindering van energieverbruik geheel of gedeeltelijk wordt losgelaten en/of zou (moeten) worden aangepast. Te denken valt aan bijv. de 10-km begrenzing t.b.v. EPC/label, additionaliteit, duurzaam inkoopbeleid, nieuwe warmtewet etc. Het is relevant de gevoeligheid hiervan in relatie tot de opgave in beeld te hebben omdat het denkbaar is dat bestaande regelgeving onbedoeld belemmerend kan werken op het realiseren van de opgave. Als voorbeeld wordt hier de 10 km begrenzing voor lokale hernieuwbare energieopwekking genoemd in relatie tot de EPBD labels ten opzichte van bijv. efficiënte opwekking en afname van elektriciteit op zee > 10 km. In deze variant wil opdrachtgever ook eventuele voorstellen voor nieuwe regelgeving zien die in de huidige situatie ontbreekt, bijv. CO2-belasting meenemen in business cases ter vergroening. Uitvoeringsvariant D waarbij de opgave uiterlijk 2040 wordt gerealiseerd. In deze (vrije) variant kan het adviesbureau aangeven op welke wijze de opgave volgens het adviesbureau het meest efficiënt / effectief kan worden gerealiseerd zonder eventuele uitsluitingen en/of beperkingen etc. vanwege opdrachtgever. Uitgangspunten/randvoorwaarden Bij de uitwerking van de varianten m.u.v. variant D - dient het adviesbureau rekening te houden met de volgende uitgangspunten en randvoorwaarden: Rijksvastgoedbedrijf en Gemeente zijn in staat en bereid waar nodig langjarige afspraken over energieafname en gebouwgebondenmaatregelen vast te leggen, teneinde het voor marktpartijen mogelijk te maken noodzakelijke investeringen in (een mix van) energieconcept(en) te doen; Bij nieuwbouw en na grootschalige renovatie wordt fossiel energiegebruik alléén nog toegestaan voor een back-upfunctie maar vóór 2040 volledig uitgefaseerd; Het energieconcept en/of combinatie van concepten in de uitvoeringsvariant - dient (in principe) in concurrentie te kunnen worden uitgevraagd; Het energieconcept en/of combinatie van concepten in de uitvoeringsvariant - dient de slag van monitoring naar sturing op energieverbruik & besparing actief te (kunnen) ondersteunen (smart grid); Het adviesbureau houdt rekening met : 6

7 - bestaande initiatieven die RVB/DH al hebben ingezet zoals de collectieve energie-inkoop, onderhandelingen met partijen over stadswarmte, aanpak energielabels in de masterplannen etc; - prijsontwikkeling van Energie, conform afspraken die binnen RVB/DH worden toegepast. Wat de opdrachtgever nog meer verwacht Parallel aan - en als onderdeel van - het opstellen van de trendanalyse, de energieconcepten en de uitwerking daarvan naar de verschillende uitvoeringsvarianten wil de opdrachtgever ook expliciet antwoord op de volgende vragen: Intern ERDH 2.0 Welke no-regret besluiten /maatregelen moeten RVB/DH gegeven de 2040-ambitie in alle uitvoeringsvarianten in alle gevallen nemen/treffen, waarom en wanneer? Wat is de optimale verhouding tussen maatregelen in gebouwen en maatregelen ten aanzien van hernieuwbare energielevering? Hoe wordt in de varianten bij de financiële scenario s rekening gehouden met de spreiding van investeringen in relatie tot de opbrengsten uit energiebesparing? Op welke wijze, in welke mate en waarom houdt het adviesbureau bij de uitwerking van de uitvoeringsvarianten rekening met een veranderende energievraag van RVB/DH tot 2040? In hoeverre is het mogelijk uit de keuzes/maatregelen voor ERDH voor de gehele portefeuille of qua gebouwtypologie overeenkomstige clusters binnen de portefeuille een rode draad te destilleren (Binnenhof vs Rijnstraat vs kazernes) en is deze kopieerbaar/repeteerbaar? Wat zou de boodschap/aanpak van RVB/DH richting de markt moeten zijn en wanneer moeten DH/RVB die uitzetten teneinde marktpartijen maximaal te betrekken en/of te laten voorsorteren op de uitvraag van een uitvoeringsvariant? Hoe kunnen RVB/DH de geadviseerde energieconcepten en uitvoeringsvariant blijvend monitoren zodat het geadviseerde als gevolg van nieuwe (technologische) ontwikkelingen kan worden aangepast? Hoe ziet de exit- en overstapstrategie van één scenario/concept naar een ander eruit? Welk deel van de opgave is in welke uitvoeringsvariant te realiseren via ꞌnatuurlijke momentenꞌ en welk deel vraagt juist om een andere aanpak en wanneer? In hoeverre is de voorkeursvariant conceptueel relatief eenvoudig uitbreidbaar met andere gebouwen in de Haagse regio? Vanuit het perspectief van ruimtelijke inpassing, wat is de impact van de (on)zichtbaarheid van het energieconcept op de (landschappelijke) kwaliteit van de omgeving in zijn materialisatie, zowel t.a.v. opwekking als distributie, bijv. uitgedrukt in groot, midden of beperkt? In hoeverre en om welke redenen betrekt u bij het uitwerken van de uitvoeringsvarianten voor de Haagse regio wel of geen uitwisseling van energie tussen utiliteitsgebouwen enerzijds en woningbouw anderzijds? Welke voor- en nadelen zijn volgens u aan deze uitwisseling verbonden? Op welke wijze wordt de meerwaarde van de grote concentratie van gebouwen (in Den Haag) benut, bijv. maar niet alleen op het gebied van uitwisselen van energie tussen gebouwen onderling en wat is daar bestuurlijk, technisch, financieel, organisatorisch etc. voor nodig? Welke politieke risico s ziet u in de samenwerking, bijv. als gevolg van eventuele conflicterende belangen en verschillen in de politieke dynamiek tussen Gemeente en Rijk die van invloed kunnen zijn op het project en welke maatregelen kunnen Den Haag en Rijksvastgoedbedrijf treffen om deze risico s te beheersen? Wat is de gevoeligheid van het project in relatie tot de komst van een nieuw kabinet? Extern ERDH 2.0 7

8 Welke ontwikkelingen worden verwacht t.a.v. de prijsontwikkeling van fossiele en hernieuwbare energie in de komende 15 jaar, wat is de invloed daarvan op de uitvoeringsvarianten en in welke bandbreedtes beweegt e.e.a. zich? Welke zijn de (te verwachten) ontwikkelingen (politiek, technologisch, economisch etc.) in de (inter)nationale productie van hernieuwbare energie in de komende 15 jaar en welke worden daarbij het meest kansrijk geacht en waarom? In hoeverre kan de bestaande energie-infrastructuur in NL en in bijzonder in Den Haag - de extra vraag van Rijk/Gemeente aan als uit het advies zou volgen dat de oplossing bijv. moet worden gezocht in verdere ontwikkeling van het warmtenet en/of elektrificatie en wat is eventueel nodig dit mogelijk te maken? Hoe waardeert u de inzet van biomassa als duurzame oplossing voor hernieuwbare energielevering (van clusters) van overheidsgebouwen in stedelijke gebieden op langere termijn? Welke weerstand valt te verwachten van partijen die door de keuze voor geadviseerde energieconcept(en) en uitvoeringsvarianten hun marktpositie zien verminderen / monopoliepositie zien aangetast en wat zijn de effecten/risico s/beheersmaatregelen hiervan voor de toepassing/uitrol van betrokken energieconcept(en)/uitvoeringsvarianten? Welk deel van de opwekking van hernieuwbare energie kan worden gerealiseerd op eigen panden en gronden, welk deel binnen een straal van 10 km, welk deel kan realistisch worden opgewekt op vastgoed van derden en welk deel op grotere afstand binnen Nederland? 8

9 Proces In de aanloop naar het eindresultaat heeft de opdrachtgever de volgende aanpak in gedachten maar staat open voor suggesties. Opdrachtnemer start na gunning met een aantal intensieve gespreksrondes/interviews met leden van het projectteam van opdrachtgever teneinde maximale scherpte in de uitwerking van het advies te kunnen aanbrengen. Aansluitend wordt een eerste detailplanning en aanpak voor het adviestraject opgesteld. Deze aanpak wordt vervolgens intensief besproken met leden van het projectteam van opdrachtgever. Tijdens deze gesprekken worden concrete afspraken gemaakt over de werkwijze en samenwerking, tijdpad, wijze en frequentie van terugkoppeling en worden de onderlinge verwachtingen uitgesproken. Opdrachtgever verwacht steeds éérst in conceptvorm - de volgende tussenproducten richting het eindadvies: - de trendanalyse; - de beschrijving van de Energieconcepten; - een toelichting op de beoordelingscriteria; - beantwoording van de vragen; - de vier uitvoeringsvarianten; - de voorkeursvariant met onderbouwing - het implementatieplan. Aan de hand van de concepten vindt nadere afstemming plaats. Specifiek t.a.v. de uitvoeringsvarianten kan opdrachtgever zich voorstellen dat gedurende het adviestraject een gedeeld beeld ontstaat bij de opdrachtnemer en de opdrachtgever over een voorkeursvariant. Alleen in dat geval dient het implementatieplan slechts voor die variant te worden uitgewerkt. Omdat de afstemming tussen de opdrachtnemer en de opdrachtgever tijdens het adviestraject intensief zal zijn, dient de opdrachtnemer in de aanbieding tevens aan te geven wat voor - en hoeveel - capaciteit van de opdrachtgever tijdens het adviestraject wordt verwacht. Afbakening Partijen oriënteren zich bij de uitwerking van de vragen primair maar niet exclusief op Europa. Opdrachtgever Namens het samenwerkingsverband ERDH 2.0 is het Rijksvastgoedbedrijf opdrachtgever voor het adviestraject. Bijlagen - Marktconsultatie Spoton Marktoriëntatie Stichting Bouwresearch/Bouwcampus, Indicatie huidig investeringsniveau - Gebouwpaspoorten - Kaart scope ERDH 9