n Vereiniging met hert veur de volkscultuur en veur de dialekte in de regio Venlo Jubileum kroedwis Gaef um óg modertaal, gaef um Veldeke

Transcriptie

1 OOOetgaaf van Dialekvereiniging Veldeke Venlo n Vereiniging met hert veur de volkscultuur en veur de dialekte in de regio Venlo Kroedwis Veldeke Venlo kroedwis Jubileum Dialekvereiniging eldeke Venlo Gaef um óg modertaal, gaef um Veldeke Opgerich 20 jannewari

2 Inhald Veurwaord veurzitter 3 Veurwaord redaktie 4 Veurwaord börgemeisters 5-7 Oet t archief: oprichting 8 Jónkvrouwe Veldeke 9 Hald óg plat hoeëg 10 De Floddergats 12 De Uerdinger Linie 14 In memoriam Wim Beurskens 15 Kers-in Oet n alde Kroedwis 18 De linte 19 Veldes Brónsgreun Bukske 20 Baolderse kinderrijmpjes 21 Venloos oet de 19e ieëw 22 Oet n alde Kroedwis 24 Sjrieve in dien moderstaal 25 Tegelse declamatiewedsjtriéd 26 Faatse Blierik en Venlo 28 Oet n alde Kroedwis 30 Dialek 31 Deklamatiewedstried en dialek 32 De filter is weg 33 Kwante wäörd 34 Og Kepel 36 Hónd 37 Tegelse wäörd 38 Boetebad Groeët-Venlo 40 Oet n alde Kroedwis 42 Pechdaag 43 Joekskepelletreffe 44 Venloos 45 Geschiedenis deklamatiewedstrieje 46 Ierste Kroedwis 47 Oet n alde Kroedwis 48 Daagbook van ne lieraar (VII) 49 Groeëtelders 50 Van korte geluje nao t Venloos 52 Waat vluug d n tied 53 Oet n alde Kroedwis 54 Sjriéverskrink Noord-Limburg 55 Organisatie deklamatiewedstrieje 56 Door de ouge van Juupke 58 Oet t archief: lejewerving 59 Oet n alde Kroedwis 60 Waorum neet 61 Limburg: ein in al zien 62 verdeildheid Oet n alde Kroedwis 64 Genäöl in de wachkamer 65 Agenda 66 Colofon 67 Kikkerman.nl 68 2

3 Veurwaord beej n jubileum door Henk Buskes, Venloos Beste leje en dónneteurs, Veldeke is verdeild in 10 kringe. Det zien zelfstandige vereiniginge die ónder de paraplu van Veldeke Limburg allemaol t zelfde doel naostreve. Zeej zörge d r veur det doeën beej de leje aktiviteite georganiseerd waere die mit dit doel te make hebbe. De kringe zien in Bels Limburg: As, Genk en Hasselt. In Nederlands Limburg zien det: Ech, Heële, Mestreech, Remunj, Um Mamelis, Valkeberg, Venlo, Venroj, Wieërt en Zittert. De dialekvereiniging Veldeke Venlo besteit noow 70 jaor. De krink is op 20 jannewari 1947 opgerich en is d n aldste nog aktieve krink van Veldeke Limburg. Weej zien aktief in de plaatse: Árce, Baolder, Belvend, Blierik, Bree, d n Bookend, Grevors, Helje (Dörp, Kepèl, Graashook, Beringe, Keuningslös), Hout-Blierik, Kessel, Lómm, Tegele, Velde, Venlo en Zaerum (geschreve in eur eige dialek). Ózze krink telt wies op vandaag 340 leje/dónneteurs en is dus nog altied ne bleujende en aktieve krink. Ózze moeëje Kroedwis besteit in 2017 ouk al 35 jaor. Aangezeen det de krink 70 jaor en de Kroedwis 35 jaor bestaon bringe weej deze extra dieke Kroedwis oet. t Aafgeloupe jaor waas veur ózze krink in t jaor van de dialekte n geweldig jaor. Dink heejbeej aan de Ode aan Sef Cornet en t oetbringe van ós schoeën waordebook det is aangepas aan de spelling van 2003 van de Raod veur t Limburgs. Ouk haet t nie book n deil Nederlands-Venloos. Noow kin idderein in umgekierde richting zeuke, waodoor ouk neet-venlonaere vuuel wäörd in t Venloos dialek zich eige kinne make. Neteurlik ware d r nog vuuel andere aktiviteite wie de Jurering van de Faatse in de optochte van Venlo en Blierick, Jaorvergadering van de Krink, Finale van de Venlose en Tegelse deklamatiewedstrieje, Limburgse finale deklamatiewedstried, Oetreiking Veldeke Oeuvrepries veur t Limburgse Leed tiedes de Nach van t Limburgse Leed en Plat aan taofel. De winnaers van d n deklamatiewedstried ónderhele de restaurantgaste aan taofel, Vreejwilligersdaag, cursus Venloos Laeze en Schrieve, de Slumste Venlonaer en Kers-in de Jóngerekerk Venlo. Names t besteur wil ik dan ouk alle leje en dónneteurs bedanke det geej ós n werm hert doot toedrage en ós blief steune zoeëdet weej ouk in de toekóms veur óg aktiviteite kinne blieve organisere. Mit ne vrintelike groet en same op nao t 100 jäörig bestaon van ózze krink. 3

4 Veurwaord beej n jubileum door de redaktie van de Kroedwis, Venloos t Vereinigingsblaad de Kroedwis besteit 35 jaor. Same met t 70-jäörig jubileum van Dialekvereiniging Veldeke Venlo aanleiding um n jubileumoetgaaf te make. Weej zien gruuets op t resultaat: ne speciale, extra dieke Kroedwis. As redaktie hebbe we ne gas minse gevraog um n stökske te schrieve en dan mit name euver waat t dialek veur eur beteikent. Neet allein as persoeën maar ouk in de funktie die ze bekleije. De börgemeisters van de gemeintes wao de plaatse van ózze krink onder hure zien gevraog n veurwaord te schrieve. Vandao det d r mierdere veurwäörd in staon. Weej zien blie mit en verras door de reaksies die we krege en geej tref die mit de vaste ónderdeile aan in deze 68 pagina s dieke jubileumkroedwis. n Speciaal waord van dank geit oet nao Veldeke Limburg die ós financieel hebbe óndersteund um deze feestelike Kroedwis meugelik te make. Weej winse óg vuuel laesplezeer. Ine, Marij, Gerard, Hein, Henk, Jan, Piet en Ton. 4

5 Voorwoord bij een jubileum door Antoin Scholten, burgemeester van Venlo en Venlonaer Een taal die klinkt Toen ik in Venlo arriveerde november 2012 was datviel me natuurlijk op dat de mensen dialect spraken. Toch kostte het me weinig moeite om het te verstaan. Je zou kunnen aanvoeren dat het Venloos ook niet zo n zwaar dialect is. Zelf heb ik als aanvullende verklaring dat ik opgegroeid ben in Deventer. Ik hoor duidelijk overeenkomsten tussen Nedersaksische en Venlose vormen. De laatste zullen ook zeker zijn beïnvloed door de tijd dat de hertog van Gelre hier de skepter zwaaide. Tussen verstaan en spreken gaapt echter een enorme kloof Mijn eerste impuls was om het Venloos spreken maar achterwege te laten, afgezien van wat woordjes bij de Vastelaovend. Een mens raakt zijn tongval, die immers tientallen jaren is ingesleten, maar heel moeilijk kwijt. Recent ben ik wel aan de cursus Venloos laeze en schrieve begonnen, want het blijft me toch boeien. Hét Venlose dialect bestaat misschien ook niet. Ik bedoel, er bestaan opvallende verschillen tussen het Tegels en het Venloos. En wie goed luistert, merkt dat de mensen in Belfeld weer anders spreken dan in Arcen of Hout-Blerick. Ik begrijp dat de Veldeke Krink Venlo zich sterk maakt voor een soort Algemeen Beschaafd Venloos en dat is prima. Mensen mogen de verschillen koesteren, maar de overeenkomsten hebben we ook nodig om elkaar te verstaan en begrijpen. Burgemeesters moeten dagelijks veel stukken tot zich nemen. En dan valt vanzelf op dat dialect lezen, zo lastig is. Eigenlijk kun je dergelijke teksten het best hardop uitspreken, maar dit is niet overal mogelijk Voor het woordbeeld wil een mens ook wel wat vastigheid. Dat de spelling met de nieuwste editie van het Venloos Woordenboek versimpeld is, beschouw ik dan ook als een grote vooruitgang. Mijn advies aan de Venlonaere is om trots te blijven op hun dialect, net zoals ze hun verleden en hun stad koesteren. Er zijn werkelijk prachtige liedjes in het Venloos geschreven. Het is ook geen toeval dat de beroemdste bands van Nederland, Normaal en Rowwen Hèze, zingen in hun eigen streektaal. En laat je niets wijsmaken: ook in de Randstad spreken de mensen met een accent. Het is een kwestie van talent, tot heel Holland Venloos kent! 5

6 Veurwaord beej n jubileum door Wilma Delissen- van Tongerlo, burgemeester van Peel en Maas Biste leeje van Veldeke Kring Venlo en de redactie van de Kroedwis Op de irste plaats wil ich uch van harte feliciteren mit t zeventig jaorig bestaon van uch Veldeke Kring Venlo en t viefendertig jaorig bestaon van uch vereinigingsblaad de Kroedwis. Ich veul mich biezônger veriërd un beejdrage te moge leveren aan uch jubileumoehtgave van de Kroedwis. Uch verzeuk kwaam op t juuste moment, namelik de aanlaup naor de Vastelaovend. Deze vastelaovestiehd is unne tiehd waorin versjillende dialecten extra ônger de aandacht waere gebracht in liedjes en veurdrachten. Wat sjoeën is heejbeej is det men alle liedjes in de versjillende dialecten zônger mujte mit kin zinge, van Eijsde tot de Mookerhei, as gae begriept wat ich bedoel. Men zou kinne zegge det taal heejbeej verbroedert en taalgrenzen neet mier bestaon. t Is good det er vereiniginge zien zoëals die van uch die zich sterk make vur ut behaod van de Volkscultuur en t dialect. Gank heej mit door want t zou toch zung zien as dit zou verdwiene. Sinds mien beneuming in 2010 heb ich al bizônger veul inwoëners in de versjillende kernen van Peel en Maas moge ontmoeten. Tiedes dees gesprekke is mich opgevalle det Peel en Maas n boetegewoeën groeët óngersjied in dialecten heet. Aan de eine kank t dialect zoeë as men det in Helje-Dörp, Kepèl, Kessel, Bree en Baolder spraekt. Geveulsmatig versjillen deze dialecten neet zoeë veul van mekaar. Aan de angere kank ut Meijels dialect, det sterk beïnvloed wurd door t Brabants dialect. Natuurlik zien heej diverse oorzaken veur. Mer toch hebbe allemaol deze dialecten iets mitein gemein. Ze zien veul ontstaon naor aanleiding van historische gebeurtenissen. Zelf bin ich neet t Limburgs maar t Brabants dialect machtig. Ich verstaon t echter good! Dus lit op. Want t is sjoeën um te zeen dat er steeds mier initiatieven zoëas plaatselikke woordebeuk en laesplenkskes komen, mer uch dialectliterauur is van groeët belang. 6 Ich dank uch vur uch inzit vur t behaod van de Volkscultuur en t behaod van os dialecten vur os kinger en kleinkinger.

7 Veurwaord beej n jubileum door Kees van Rooij, burgemeister van Hôrs aan de Maas Ik ben bliej dát t gen vereiste is vur burgemeisters um t dialect ván eur gemeinte te spraeke. Dán waas ik nouw gen burgemeister ván Hôrs aan de Maas en kwaom ik alliën in aanmerking vur de burgemeisterspost in Gemert. Ok en schon gemaente huur, maar wát dit betreft ben ik toch bliej dát t dialect ni de doorslaag guft. Dit nimt evvel ni weg dát ik veul waerde hecht aan dialect aas sociaal bindmiddel en culturele identiteit. Ik sprek t dialect ván Hôrs ni. Maar gelukkig heb ik, dankzij mien Brabantse roots, weinig mooite um t dialect te verstaon. Mien ervaring is dát geej zoë op en liëgdrempelige meneer met meense in contact komt. Zoondermiër en belangrijk argumaent um serieus um te gaon met dialecte. Maar t is ok zoë dát meense zich baeter en schonner oête in eur moodertaal. Vastelaovend is wát dit betreft de hoëgmis ván de dialectbelaeving. Hôrs aan de Maas is met zien 16 dörpe tussen de Piël en de Maas de groëtste gemaente ván Limburg. t Leet dus vur de hand dát d r nogaal wát verschillende dialecte binnen oos gemaentegrenze gespraoke waere. Maar de ovveriënkomst is dát bijna alle dialecte oonder te brenge ziên in de Hôrster Band, t aovergangsgebied tusse t noordelijke (Kleverlandse) en t zuderlijke (Zuidnederfrankische) dialect volges pas oêtgeveurd oonderzeuk ván taalkundige Frens Bakker. Oos inwoëners ziên gröts op hun dialect. Dát bliekt oêt en oonderzeuk door waekblad Hallo Horst aan de Maas oêt 2014: Een ruime meerderheid van de inwoners van Horst aan de Maas, 85%, geeft aan dialect te spreken en 78 % vindt dit heel belangrijk. t Dialect is en belangrijk oonderdiël ván de eige identiteit waor elk dörp naor op zeuk is. t Biëld ván t hundje in t centrum ván Hôrs is en good veurbiëld. t Hundje verbiëld t bekende versje waor in t dialect ván Hôrs zo treffend getypeerd wurdt: Hedde dôrs, dán godde naor Hôrs. Daor luëpt n hundje, dát piest oow in t mundje. Oos centrumoondernemers gebroêke t hundje ok aal aas biëldmaerk vur eur gezamenlijke activiteite. Veul dudelijker kunne we ni illustrere dát t dialect en belangrijke oonderdiël is ván oos identiteit in Hôrs aan de Maas. 7

8 8 Oet t archief

9 Jónkvrouwe Veldeke door Hans Jacobs, Venloos De Jónkvrouwe dach nao euver de wäörd van buurman Mat; Waer toch stewardess, in de lóch zien manne zat! Want ós Jónkvrouwe waas nog altied op zeuk nao ne man Maar op de ein of andere wies, kwaam t dao maar neet van. De volgenden daag is het nao Schiphol gegaon En is beej t ierste t beste loket gaon staon. Kin ik mich heej aanmelde as ein nieje stewardess? Ik bin good en in de lóch dao bin ik zelfs op mien bes. D n hier beej t loket kós um aevel neet verstaon En zag det het maar flot eweg meus gaon. Verdretig ging het dan ouk truuk nao hoes Maar het kreeg n idee, vlak veur zien thoes! Ik waer stewardess in die nieje kabelbaan heej in ós stad. Dao zeen ik dan dageliks manne, mier dan zat! Dae nach haet ós jónkvrouwe prima geslaope En makde s morgesvruug zien ouge lachend aope. Ik gaon nao t Gemeindekentoeër, mien idee vertelle. Ik weit zeker det die medein d n Umroop gaon belle, um mien super idee de waereld in te bringe. En het begós medein ein schoeën leed te zinge. De wethalder van Kabelbane waas aevel boete de stad. Maar het kós spraeke met ambtenaer Piet Petat. Nao ein oor had het zien planne aan dae man oetgelag Maar d r verscheen beej dae allein maar ne gemeine lach. Stewardess in de kabelbaan? Maar mevrouwtje toch. Dat is nu toch wel heel erg ver gezocht. Wilt u van gondel naar gondel gaan springen? Uw plan is niks. Daar kunnen we niet aan beginnen. De Jónkvrouwe knikde en zag bäökend taege daen ambtenaer: ik wil de bleumkes boete zette, dao kump t slechs op neer. En op groeëte huuegte schient det good te gaon. Waat kin ik dao noow toch aan doon? D n ambtenaer dach nao, leep weg en kwaam ef later weer binne. Zo mevrouwtje, dan kunt u meteen beginnen. Hae goof de Jónkvrouwe n ledder en ouk ne geter, neet ens verborge: Gaat u de plantjes aan de buitenwand dan maar verzorgen! 9

10 Hald óg plat hoeëg door Frens Bakker, Venloos-Blieriks Of ik veur t döbbele jubileum ein stökske wil schrieve, vreug De Kroedwis mich. Vreug? Jao, ik bin gebaoren in Blierik en mien modertaal is ein mingsel van Venloos en Blieriks. Zoeë zek ik: Hae leus euver huus, einen echte Venlose: Hae luues euver huzer. Um mich haer hoort ik t Venloos-Blieriks van mien moder en eur Blierikse generatie. Mien vader gebaoren in t zuje praot ein mingplat van Zuud- en Midde-Limburgs met idder jaor mier Venlose wäörd. Mien oma van moderskant praotde Venloos-Blieriks taegen ós, kleinkinder, maar zuver Blieriks taege mien moder en alde Blierikse. Mien euvergroeëtmoder praotde allein maar Blieriks. Mien opa waas veur t grutste deil in Tegele opgegreujd (en gaar neet in Venlo), maar ik huurden um altied Venloos spraeke. Pas lang nao zienen doeëd hoort ik det hae, as hae truuk waas in Tegels, altied Tegels praotde. De elders van mien vader heb ik noeëts gekind, maar zien vader had Hollands, zien moder Kerkraojs as modertaal. Ge zeet, ik bin einen echten basterd. Maar ik dink det ik daodoor oer veur taal(verschille) heb gekregen. Op mien zevende verhoesde weej nao t rendje van Genuue. Mien ierste bewusde kinnismaking met t echte Venloos waas wie greuntevrouw Betje met eure wage langs de deur kwaam en mich gojendaag zag met: Ha, sies, wie geit t? De wäörd kinde ik, maar de oetspraok neet. Getrokke en galderdend: Haaa, siiieees, wie geeeiiit t? Op de Genuuese lieëgere schoeël huurde ik veur mich nie wäörd wie sloeker, räöfke, blauw toet en uig!. Idderein zag toen nog weej zagte, maar op de middelbare schoeël huurde ik gewuuenlik weej zeie (wat veur mich Venloos is veur: wij zaaien ). En as d r wat (neet iets, det is Nederlands) taegeveel, dan hoot det jammer, maar ik bleef köppig jaomer gebroeke. Beej ós thoes bin ik noow de letste dae nog van einen telder it. De res van ein bord, det ik allein maar gebroek as ik lesgaef. Wiejer weit ik nog det eine mich oet de huuegte behandelde, wie ik t waord stäönder (standaard) neet bleek te kinne, foei. Daezelfde had t aevel de gansen tied euver vaak, terwiel ik altied dök zag en zek. In 1980 ging ik in Numwaege studere en kwaam ik met t jaor minder dök in Venlo. Ik bin altied plat blieve gebroeke as t kós, maar ik merk de letsten tied waal det ik mei iers mót naodinke of ik dae of die veur bepaolde wäörd mót zegke. Maar dan weit ik weer det t beejveurbeeld die mert en neet dae mert is. 10 Wat is d r in die ruum viefendertig jaor veranderd in t Venloos? Ein paar dinger die mich zien opgevalle. Ik huur noow dök: Ik gaon naor daor waor ik woeën, in plaats van: Ik gaon nao dao wao ik woeën. En t allernietse (veur mich): Hae haet de hielen daag hielemaol niks oetgevraete, wao ik zoel zegke: Hae haet de gansen daag gaar niks oetgevraete.

11 As d r alweer snieë gevallen is, zegke sómmige: t Haet opnieuw gesnieëwd ( t Haet opnie gesniejed). Dezelfde die hard schrieëwe (schrieëve). Ouk Nederlandse wäörd wie mekaar en elkaar klinke noow in t Venloos. Ik alde zak en täöt zek nog altied: Weej helpen ós en Weej kómme dök beejein. In de winkels huur ik mier asjeblief as astebleef. Letsaan zag ein verkuipster: Oeteindelijk zal bijna alles met pasjes gaon (Oetintelik zal haos alles met peskes gaon). En zoeë kruup t plat idderskier doeënder taegen t Nederlands aan. En veur geej dink det t de jeug is die gen plat mier kint, ouk beej aldere huur ik mei de gekste dinger. Jaore truuk zag emes dae toen vuuel alder waas, det ziene klega ziek (krank) waas, emes anders vertelde mich det hae ein sinaasappel (appelesien) oot en letsaan had eine seventiger t de gansen tied euver: eine veurzitter kieze (keze). Maar genóg geknoterd. De grutste zwartkieker raoj ik aan ens euver de päöl te gaon luustere. In Straole, Haeringe, Luit of Kaldekerke zult geej klamp emes vinde van ónder de fieftig dae nog plat kint. En zelfs die paar aldere die t nog praote, zulle det taegen óch neet flot doon. Plat is dao wat veur ein klein kringske, neet veur ónbekinde. En zelfs de vastelaovend, beej ós ein bastión van t plat, wuurt dao noow in t Duits gevierd. Gewoeën umdet de meiste t plat nimmer kinne. Dan zien weej gezaegend met t wiejerbestaon van ald erfgood det t waerd is bewaard te blieve: t eige plat. Veur mich is t Venloos minstes aeve typisch veur Venlo wie beejveurbeeld t Venloos stadhoes. Det wuurt good in stand gehalde. Dus leef luuj, hald paol en hald ouk óg plat hoeëg. 11

12 De Floddergats door Mathieu Cornet, Venloos De vraemdeling, dae van de stasie de stad Venlo inwandelt, zal as hae good oplet teminste aan zien linkerhand naeve ein statig bankgebouw n smaal sträötje óntdekke, det t doorwandele waal waerd is. De Floddergats,- zoeë het dit sträötje in de volksmónd, is nog n schilderechtig en intersant stök Ald-Venlo. Links n alde kloeëstermoor, rechs n rie halfbouwvallige huzer, en aan t ind n pietoreske paort, doe oetlöp op de Niestraot. Dit sträötje haet zelfs nog ne zietak nao de Klaosstraot, dae aevel al lang neet mier zoeë intersant is. Veur ne gas jaor truuk hebbe ze aan d n ingank van dit antiek getske n paar gebouwe en nen baog in moderne gaele stein neer gezat, die d r beej staon wie n tang op n verke. Wao de naam Floddergats vandan kump, kamme zich waal veurstelle, as me zich efkes indink, wao zó n smale getskes zoeë al veur gebroek waere. D n taegeswaordige offiesjele naam is Keizerstraot. Det is zoeë gekómme: Op d n twelfde september van t jaor 1804 brach Napoleon d n Ierste, keizer van Frankriek, n bezeuk aan Venlo, det toen ouk ónder Frankriek hoort. t Stadsbesteur woel zó nne Keizer schitterend óntvange en had d n Kómmandant van de Börgerwach opdrach gegaeve d n hoeëge ome aan de Kölse Paort te óntvange. De Börgerwach hoot toen neteurlik op zien Frans: Garde Civique. D n Kómmandant waar ne knappen bol, dae waal waat Frans kós broebele. Hae woel zien minse beej de aankóms van Napoleon laote rope: Vive l Empereur! Det beteikent: Laeve de Keizer!! Maar de stómmerikke woele det maar neet snappe. Nao lang ge-ekserseer en gesakker had d n Kómmandant d r waat op gevónde. Wet geej, vroog hae op ne kier veur t frónt van zien troepe, wet geej waat ein ald wief is? Jao, brölde de manschappe. Dan mót geej zegke: ald wief, maar allein: WIEF. WIEF! Klónk t in koeër. En wet geej waat aolielampe zien? Jao! Zei weer idderein. Dan mót geej neet zegke aolielampe, maar allein LAMPE! LAMPE! Reep weer idderein. En wet geej ouk waat n piepereurke is? Jao! Waas t antwaord. Dan mót geej neet zegke piepereurke,,maar allein REUR! REUR! Klónk t weer in koeër. Noow n paar maol achterein: Vive l Empereur! WIEF LAMPE REUR! WIEF LAMPE REUR! klónk t euver t veld det t daverde. 12

13 Manjefiek, zag d n Kómmandant, dae voldaon waar euver zien prachtige vinding. As de groeëte Keizer noow aankump, dan roop geej maar zoeë hard as geej kint: WIEF LAMPE REUR! Zeej hadde t gesnap en de Kómmandant hoofde zich gen kopzörg mier te make. Maar wie de wiechtigen daag intelik aangebraoke waar, en de groeëte Keizer maar n klein menke bleek te zien, toen ware de dappere Gardesieviekers zoeë de klöts kwiet, det zeej oet alle mach begóste te brölle: ALD WIEF, AOLIELAMP, PIEPEREURKE!! Det grepke kosde d n Kómmandant zien baantje, maar Napoleon verstónd gelökkig gen Venloos. Op ne witte schummel gezaete zoog de Keizer, dae van det offisjeel gedeuns neet vuuel meus hebbe, zich det nobel stelletje aan. Opens óntdekde hae d n ingank van de Floddergats. Hae vroog op zien Frans, waat det veur n getske waar. De Gemeintebaoj, ne gewieksde kaerel dae ouk beej de autoriteite waar en dae ne Franse korpraol in de kos had, zag hiel belaef mit veuroetgestaoke bors: Empereur, c est La Gatse Floddère die kump op de Niestraot oet. Dao meus Napoleon juus zien, want in t kloeëster Maria Wei op de Niestraot loge zien soldaote en hae zag dan ouk taege zienen Adjudant (in t Frans, maar ne historieschriever haet det vertaald) Dan laot ós dao maar door gaon, det is vuuel korter. En zoeë gebeurde t det Napoleon, keizer van Frankriek dae de halve waereld veroverd had, door de Venlose Floddergats reej um waat flotter aan de Maria Wei te zien, en t ganse Stadbesteur mit Gardesieviek veur Piet Snót leet staon. De wäörd van Napoleon woorte drek door de Venlose Gardesieviek en later ouk door de Schötterie euvergenaome. As de schötters meug en waal van de hei truukkwame en zeej woele op de Parade aan marsjere, dan kómmandeerde de Mejoer mit n stum wie n klok: Links um door de Floddergats, dan zien weej t ierste thoes! Ter iere van t bezeuk van Keizer Napoleon aan de Floddergats kreeg ze de naam Keizerstraot. Later woort ze geflasterd en n net steine paedje midde door t sträötje luuet ós noow nog zeen, wao de hoefiezers van de keizerlikke schummel de Venlose grónd geaaid hebbe. En zoeë is t gekómme, det de Keizerstraot (die in de wandeling nog altied Floddergats geneump wuurt) nog baeter geflasterd is as mennige veurname straot in Venlo. 13

14 De Uerdinger Linie t Limburgs verangert mit d n tièd door Maarten Boots, Heljes Allerèrst wil ich mien èrste stukske in de Kroedwis beginne mit t felicitere van Veldeke Venlo mit eur 70-jaorig jubileum en dit blaad de Kroedwis mit eur 35-joarig jubileum. Ich bin aafgeloupe jaor aafgesjtudeerd op de Uerdinger Linie en heb nou d n ieër deze linie nader toe te lichte. De Uerdinger Linie is n isoglosse ( n sjeidslien dea n t ongersjied tusse mieërdere variante van n taalfenomeen markieërt). De Uerdinger Linie markieërt t versjil tusse de variante ik en ouk/ook, en ich en ouch/ooch, deze ich-variant wurt ten zuuje van de linie gesjpraoke. Deze Linie sjtart in Vlaams-Braobant beej de Germaans-Romaanse taalgrens en lupt den dwars door Belsj-Limburg en kump Nederland in Braobant binne, woe d r door Budel (Buul) en Maarheze (Máres) trèkt, daonao geit d r baove Nederweert (Nej-Wieërt) en Ospel dwars door de gemeinte Peel en Maas en sjtèkt d r baove Baolder de Maas euver, woënao d r dwars door de gemeinte Venlo geit en vervolges dwars doar Duitsland (Pruuses) wies de Poolse grens. Deze linie wurt gezean as ein van de belangriekste binne de Nederlandse en Pruuse dialectologie, en mesjiens as de belangriekste in Limburg. In de gemeinte Venlo valle Tegele, Sjteil en Belfeld ten zuuje van de Linie, dit hùlt in det ruum n kwart van de inwoeëners van Groeët-Venlo ich en ouch zuuj motte zègke. De precieze ligging van de linie op Nederlands grònkgebied is veur ut lèts ongerzoch door Schrijnen in Aafgeloupe jaor heb ich bekeke of de huidige inwoëners van t umsjreve grensgebied, van Budel wies Tegele nag altied gebroèk maake van de ich-variant of det ze zich conformere mit de Nederlandse (en Venlose) ik-variant. In totaal heb ich ruum hóngerd minse oet ut grensgebied gesjpraoke, heijoet bleek det de proefpersoëne in de Braobantse dörpe überhaup weinig dialec mier kalde, laot staon nag de ich-variant gebroeke, in de regio Nej-Wieërt hult de ich-variant good stand en in de dörpe oet de gemeinte Pieël en Maas en Venlo wurt door de jongere generaties stieëds mier gekaoze veur de ik-variant. Oet de enquete bleek ouch det dit warsjienlik mit de invloed van t Venlose stadsdialect te make heij (mit name in de dörpe doôn beej de sjtad) en zeker ouch mit de invloed van ut Sjtandaardnederlands. Heij mot ich wel beej zègge det d r n veul groeëter ongerzeuk nuddig is um un duudeliker bieëld te kriege van de actuele sjtand van de Uerdinger Linie. t Is ouch logisch te verklaore det dialectgrenze vervage, minse komme mieër in contact mit anger dörpe en veural sjteeje en netuurlik ouch t Nederlands en t Èngels. Kinger oet un gemèngk gezin nimme den ouch dialecvariante van zowel de moder as de vader euver. 14 Taal verangert, zeker dialect. Zoeas oeit t Blièriks is Vervenloost, Vervenloost nou ouch warsjienlik t Tegels. Mer ich zeen die ontwikkeling neet as n probleem, in Limburg kalt nag altied mier as 75% Limburgs, en dao maoge we bès gruuets op zien!

15 In memoriam Wim Beurskens Hae is op 8 jannewari 2017 gesjtorve. In 2000 zien weej in Tegele begôs met de declamatiewedsjtriéd vur de Tegelse jeug. Dao haet Wim Beurskens toen aan met gedaon met t gedichje: mien iërste gedich. Dao is t neet beej gebleve, want hae haet toet en met 2005 vur ôs gesjreve. Dao is Veldeke richtig gruëts op. Vur ö-m hiel toepasselik sjreef Wim in 2003: Ich bön in Tegele gebaore. Det wil ich heej ônger gaer met uch deile. Weej winse kinger en kleinkinger hiel vuël sjterkte toe. Ich bön in Tegele gebaore Ich huppel en ich sjpring Ich veul mich ein echte lingkte-keuningin Hiel bliej gaon ich door t laeve haer Want lache, och det doon ich toch zoë gaer Met good waer bön ich euverdáag neet vuël thóes Maar bön ich d r waal, den bön ich t zun-ke in hóes Ich sjtraol van gelök, wat geit t mich good De gôjje zin die zit mich in t blood Wie t kump det ich zoë gelökkig bön gewaore Hiel simpel, ömdet ich in Tegele bön gebaore Want had mien weeg in Afrika of Azië gesjtáon Den had ich dinkelik heej neet zoë gezônk en gelökkig veur uch gesjtáon 15

16 16

17 Kers-in 2016 door Ine Bleijs-van de Ven, Venloos Naodet ik in 2015 veur t iers nao de Kers-in van Veldeke waar gewaes, woel ik deze kier zeker neet euverslaon. Same mit t menke en n paar kinnisse stiefelde weej zóndaag d n 18e december nao de Jóngerekerk. Weej woorte door besteursleje van Veldeke hiel gezellig óntvange mit glühwein/werme sjoklaad/kóffie/thee. Naodet weej ózze jas hadde opgehange zóchte we ós n plekske. Ierlik is ierlik, t waar n good gevarieerd program. Veur eder waat wils. t Begós mit stummige harpmeziek um vesjes n kersgeveul te kriege. De Schrieverskrink Noord-Limburg waar ouk van de partie en eur beejdrage leep as ne roeëjen draod door t program. De schrievers loze veur oet eige werk. Moeëje, gezellige verhaole/gedichte döks veurzeen van de nuuedige humor. Twieë kinder, ein oet groep 4 en ein oet groep 8 van de basisschoeël, hebbe leuke gedichjes/rieme veurgedrage. Prachtig um te zeen wie zó n kinder det gans oet de kop doon mit de kwantste gebare en leuke stumkes. Ben Verdellen same mit Pieter Bartels brachte ouk ne gas moeëje leedjes. Zeej doon det op hiel eige wies: Ben praot alles erg leuk en geveulig aanein en de gitaarmeziek van Pieter Bartels is geweldig um te hure. Tössedoor krege we nog n paar stökskes harpmeziek te hure. Thei en Marij hadde n paar hiele moeëje en geveulige leedjes veur ós. Ouk Thei haet de leedjes weer op n leuke en fijne meneer aanein gepraot. De kerssfeer zoot d r hielemaol in. t Koeër van de Jóngerekerk haet deze sfeervolle middaag aafgeslaote mit ne gas prachtige leedjes. Al met al: As ik veur michzelf en aanhang spraek, weej hebbe genaote en ginge in idder geval met n fijn kersgeveul nao hoes. Daorum: organisasie, van herte bedank veur dae geweldige Kers-in mit n prachtig program. D r hadde waat mier minse kinne zien maar d r is op vandaag vuuel te vuuel te doon: we hange van keuzes make inein. Mien keus rónd dezen tied aevel blief: de Kers-in van Veldeke. 17

18 18 Oet n alde Kroedwis

19 De linte door Gertie Driessen, Venloos De linte kump, de winter is veurbeej d r kómme weer blajer aan de buim en alle kuuj in de wei, veule zich weer n bietje vreej kóm maar oet dae winterslaop, nae t is gennen druim. Weej kinne neet mier schaatse op de Maas de slei kan in de kelder de zón wuurt weer d n baas en gen zoormoos mier op d n telder. t Wuurt weer werm weej kleie ós in lóchtige zomerkledjes de bije vorme ne zwerm en de pasgebaore lemkes ligge in eur kinderbedjes. De leefde hingk weer in de lóch n verleef paar löp hand in hand door t park, zoeë blie n kösmoel is veur noow genóg want de leefde is nog nie. Luuster nao de veugelkes die fluite gank nao boete, geneet van t zunke kiek nao de väölentjes die kuite en gaef dien kleinkind n belunke. 19

20 Veldes Brónsgreun Bukske door Jan Arts, Veldes Ás se in dörp minse taege kumps en dao mit begins te praote, huur se al drek dát ze ni Veldes praote. Ok minse in Velde gebaore en getaoge. Nou kump dát ok wal daordát ze nao de lieëgere schoeël (wao ok al gen dialek mier gepraot wördt) in De Stad nar schoeël gaon. En ás se eur diploma gehaold hebbe, nar Eindhove, Mestrich, Numwaege of God wet wao gaon studaere. En dán daon ze mit in de Gekkemaondigsoptoch en zuus se de raarste spellinge vurbeej kómme. Um daes minse op waeg te hellepe en vural um `t Veldes ni verlaore te laote gaon, haet Martin Doesborg mich gevrag of ik tied en zin haej um en Veldes waordebaok te schrieve. Tied haej ik op dát mement genóg en zin haej ik hiel vuuel. Ik verzamelde namelik al jaore Veldese wäörd en Martin wis dát. Ván Wim ván de Spar (Wim Hagens), haej ik al oeëjt en lies gekraege en ván Sraar ván Adolf (v/d Hombergh) kraeg ik móndeling les, dao waor ik kind aan hoes. Later blaek dát hae ok nag en lies haej samegesteld. Op advies ván Marin, heb ik `t Venloos Waordebaok ván de site aafgehaold (netuurlik heb ik en kopie d r op laote staon) en dit waord vur waord nar `t Veldes umgezatte. Ik mót d r wal beejzegge, dát sommige Venlose wäörd t zefde zien ás Veldese. Ok `t greune bukske ván Venlo heb ik gebroek. En oet eindelik mien eige lies ván óngevaer 1500 wäörd. Heej heb ik óngevaer twieë jaor uvver gedaon. Heejnao mós alles netuurlik naogekaeke waere. Heejveur werde Hay en Jan Lucasse gestrik. Ok Martin Doesborg schaof aan de taffel aan. Umdát Hay en Jan ok nag aan `t baok ván de fafaar hónderdfieftig jaor aan de geng waore, werd ós bukske tussedaor effe op de langebaan geschaove. Umdát Hay en Jan ok nag vuuel alde Veldese wäörd riek zien en vuuel beejname kinne, is `t bukske ok nag oetgebreid mit alde wäörd, beejname en gezegdes. In november 2015 waor de prissentasie en werd `t ieërste baok aan Ger Koopmans uvverhandigd. 20 Op de Kersmert ván dátzelfde jaor, is `t letste bukske verkoch. Umdát d r nag vuuel vraog nar is, zal kómmend jaor en digitale vorm oet kómme, die op de site ván Stichting Veldense Volkscultuur kump te staon.

21 Kinderrijmpjes en versjes in t Baolders door Herman van Megen, Baolders Kinderrijmpjes en versjes hebben een lange geschiedenis maar hun herkomst of betekenis is vaak niet meer te achterhalen. Ze komen voort uit de volkscultuur waarbij ze een functie hebben in de taalontwikkeling van het kind. Rijmpjes en versjes zijn eenvoudig te onthouden en worden zo doorgegeven van moeder op kind. Door de mondelinge overdracht kunnen ze echter sterk van tekst verschillen. Zo ontstonden diverse variaties. In het Baolders dialek zijn enkele rijmpjes en versjes overgeleverd. Deze waren voor de schrijvers Herman van Megen en Herman Ewalds de moeite waard om op te nemen in het Baolders Waordebook (deel 2: sjpraeke en sjrieve ). Deze uitgave is verschenen in de reeks Sprokkelingen van de Historische Werkgroep de Borcht Baarlo. Ringele rangele roeëze An Ringele rangele roeëze Bóter in de doeëze Sjmaal in de tasse Morge zalle we vaste Euvermorge lemke sjlachte Det zal krake..bèhhhhh An sjoor de pan Sjoor de piep Euvermorge bös se riek Hop hop paerdje meule Hop hop paerdje meule Pesjtoeër ried op t veule De köster op de bóngkte koe ze rieje same nao de meule toe öm n vaetje haver Det duit ós paerdje drave Hop, hop, hop Hop, hop paerdje in galop Helder op d n telder Helder op d n telder Bótter beej de vès Maedje maak de deur ens aop En kiek ens waen dao is Dao is n aoje moder Mèt ne krómme poeët Zeve jaor in d n hemel gewaes En nag neet doeëd Oetepetoet Oetepetoet t leedje is oet! Paerdje besjlaon Paerdje besjlaon Wae haet det gedaon Jan van de sjmeed Dae kan det zoeë net Dae haet tao de iezerkes óngergezet 21

22 Venloos oet de 19e ieëw door Ton van de Wijngaard, streektaalfunctionaris, Egelzer dialek Veldeke Venlo viert dis joar zie 70-jöärig jubileum en dankzij de aktiviteite van d r krink kriet t Venloos dialek dus óch al 70 joar de zörg en aandach die t verdeent. Mar óch vúúr 1947 houw me al interesse vuur t Venloos: t dialek va Venlo behuurt, graad wie dat van Mesjtreech, intusje tot de mieëtst gedocumenteerde dialekte va Nederland. Ouwere dialek-enquêtes en -sjtudies woare joarelank döks lestig te raadplege, umdat ze uvveral versjpreid in archieve zunt ópgesjlage. Allewiel weëd evvel ummer mieë aod taalkundig materiaal via internet óntsjloate. Doadurch kan me dat noe geweun thoes via d r computer downloade en bekieke. Aan ing van die historische dialekbronne, de dialek-enquête van Pieter Willems, weëd in dit artikel get oetgebreider aandach besjteed. Dialekóngerzeuk in de 19e ieëw In t twieëde deel van de 19e ieëw koam me in óch in Nederland ummer mieë tot t inzich dat t belangriek woar um de dialekte te besjtudere, um zoeë baeter versjiensele oet de sjtandaardtaal te kènne verkloare. Éé van de manere woa-óp me de sjtreektale óngerzóch, woar durch t ópzette van groeëtsjalige dialek-enquêtes. Die enquêtes besjtónge geweunlig oet Nederlandse zinne of alfabetische lieste mit Nederlandse wöäd die in t lokale dialek umgezat moeëte weëde. De vroagelieste woeëte gesjikt noa belangrieke persoeëne in de dörper en sjteë oet t óngerzeuksgebied. Döks woare dit hoofde van sjoeële of pesjtoeërs of kapelaans. Umdat zie vöäl kóntakte houwe mit de plaatselike bevolking, woare zie de ideale figure um t lokale dialek óp te tekene. Ing van de ieësjte umvangrieke dialek-enquêtes woeët in 1885 oetgeveurd durch d r Leuvense hoeëglieraar Pieter Willems. Willems woar oersjprunkelik aafkómstig oet Mesjtreech. t Doel van zieng enquête woar um dialekgegaeves te verzamele in België, t zudelik deel van Nederland en t westelik deel van t Rienland. t Verzamelde enquêtemateriaal koam noa enkele umzjwervinge oeteindelik terech bij de Koninklijke Vlaamsche Academie in Gent, woa t óch óp dit moment nog ummer bewaard weëd. t Is intusje gans gedigitaliseerd en t kan noe óch via internet geraadpleegd weëde: CPWNL/CPWNL.xq t Corpus Dialectmateriaal Pieter Willems bevat van 24 plaatsje in Nederlands Limburg ingevölde dialek-sjrifkes. Doa is naeve Remung, Venroj en Wieërt óch Venlo bij. t Dialek-sjrifke van Venlo is ingevöld durch Jozef M.L. Keuller, leeraar te Rolduc en geboren te Venlo op 27 januari november t Umvat 58 doebbele pagina s woa-in Keuller de vuurgedrökde wöäd, 22

23 vorme en zinne hat umgezat in t dialek van Venlo. Óp t vuurblad merkt Keuller óp: Dit dialect wordt gesproken in Venlo en in den landtuin (la banlieue). Óp ditzelfde vuurblad sjteet óch vermeld óp welke datum Willems de enquête houw versjikt en wiennieë hae ze ingevöld truuk hat kraeje. Dat woar 1 augustus 1885 respektievelik 26 oktober 1886; Keuller hat dus óngeveer e joar gedoa uvver t invölle van de mieë as vroage die t sjrifke bevat. t Venloos sjrifke gieëf informatie óp drei niveaus: v r vinge d r e groeët aantal gegaeves uvver de oetsjproak, de vormlier en de zinsbouw van t Venloos oet t end van de 19e ieëw. Oet analyse van die data bliek dat t Venloos ziech in de aafgelope 130 joar in t algemeen nauweliks hat verenderd. Went v r evvel get mieër noa de details kieke, vinge v r toch óch waal versjille mit t dialek van huu tse daags. Zoeë vermeldt Keuller bij de wöäd krink en rink as mieërvoud kring en ring. In t modern Venloos vingt me bij dizze wöäd normaal gesjproake noe de mit t Sjtandaardnederlands vergeliekbare mieërvoude kringe en ringe (Venloos waordebook, pag. 159, 207). Bij bijvoeglike naamwöäd die oetgunt óp -l wie gael, haol, keul of voel, gebroekde me in de 19e ieëw in de vergroeëtende trap de oetgang -der: gaelder, haolder, keulder, voelder. Intusje is die -d- oet t Venloos dialek verdwene. En e paar oetsjproakversjille tusje t Venloos oet de 19e en de 21e ieëw: t woad hamer woeët in 1885 as hamel oetgesjproake, t werkwoad zuigen as zoeke (noe: zuge). De vuurbilder gaeve hopelik e idee van de enorme variatie en umvang van t dialekmateriaal dat mit behulp van de enquête van Pieter Willems bij-ee is gebrach. Durch t groeët aantal verzamelde gegaeves kriege v r óp dis maneer e sjun beeld van vöäl Limburgse dialekte van zoeën 130 joar geleie. En dankzij t internet is t materiaal noe óch vuur jieëkerinne en uvveral gemekkelik te raadplege. 23

24 24 Oet n alde Kroedwis

25 Sjrieve in dien moderstaal door Marijke Gijsen, Heljes Sjrieve in dien moderstaal is vertelle wat der van binne oet gebeurd wat det mich gebrach heet is has neet te vertelle in un paar weurd. Ich heb veul liedjes moge make en veul gedichte moge sjrieve geveules en gedachte die op dees meneer vur idderein bewaart zulle blieve. In idder weurdje zit get van dichzellef wasse kins deile in dien eige dialect of t now um de lach geit of um de traon doe raks de juuste snaor altied perfect. Umdet sjrieve en daarum heet t mich in mien laeve zoeveul gebrach van binne oet en puur is neet verzonne of bedach liedjes en gedichjes oet passie gebore en daarum heb ich vur altied en ieuwig mien hert aan sjrieve in mien moderstaal verlore. 25

26 Tegelse declamatiewedsjtriéd door Truus Verbong-Simons, Tegels Nao t (50e) jubeljaor van Veldeke besjloot t besteur mier aandach te besjtaeje aan de deilgemeintes van Krink Venlo. Mirjam Sniers had toegezag de jeugdeclamatie op te wille sjtarte vur Tegele. Nao ein veursjtelling van Tosjopa vertelde Mirjam zien planne taege Anne Noten. Het had nag emes nuëdig öm te presentere. Anne had dao waal oëre nao en zag drek jao. Alles woort geregeld en d r woorte 3 minse gevraog öm te jurere. Mariet Verbong, Piet Hovens en ich, zag de gek. Ömdet ich in 1999 t iërste Tegels dictee had gewônne, môs ich op de óetsjpraok van t Tegels dialek lette. In 2000 waas de alleriërste declamatiewedsjtriéd vur de sjoëljeug in Tegele. De kinger sjtinge in zaal De Witte zoë vreej en leuk eur gedichje veur te drage, det ich kiepevel op mien erm had. Wat ein talent! D r ware toen klam Tegelse kingergedichjes. Det goof geliék de noēdzaak aan, det det ein belangriek ôngerdeil waar in de organisatie öm d r continuïteit aan te gaeve. Mirjam verduutsde mich det d n 1e aovend beej ein glaeske. Ich zag det ichzelf waal ens wôl perbere wet te sjriéve. Zoë is ôs samewerking ôntsjtáon. Vur mich waas dudelik wie belangriék t is öm ein sjteinke beej te drage aan t in iëre haje van t Tegels dialek. Ein jaor later heb ich 2 gedichjes gesjreve ( goal en pruumkeswek ) die onnag in de priéze vele. Alzoë, ein traditie waar gebaore en d r is in de loup van de jaore hiel get gesjreve. Met vuël euvergave krieg t publiek de ein nao de anger veurdrach kedo. De kandidaatjes gaon noëts met laeg heng nao hóes en kriége ein leuk kedootje en ein oorkonde van Veldeke. Idder jaor hebbe weej ein anger jury, die de zjwaore taak haet öm de winnaers te keze, die mei meuge doon aan de Limburgse finale. Eine fotograaf sjuut sjoën plaetjes vur op t thóesbláad van Veldeke. Weej hebbe dök zat krômp gelaege van t lache. D r ware kiendjes beej, die t gedichje in ein sjneltreinvaart aafraffelde. Neet te gluive 26

27 wie flot ze det kenne! Maar d r ware ouch kinger, die t hiel sjoën en met geveul zoë euvertugend brachte, det d r waal ens ein träonke euver de wange leep van emotie. In december gaon weej de sjriévers aansjriéve, die d r den vur zörge, det weej sjpiksjplinternieje gedichjes nao de sjoële kenne sjteure, woë de veurrondes zien. t Meug waal ens gezag waere, det lang neet beej alle Veldekekringe d r idderskiër wir gans niej gedichjes zien. Hiel dök kump t veur, det weej beej de Limburgse finale ôs tekste truukhuëre in ein anger dialek. Sjoën toch! In 2017 is al de 18e Tegelse declamatiewedsjtriéd. Al jaore doon weej det in t Zaelke, det altiéd vaol enthousias publiek zit. ne Presentator praot daen aovend leuk aanein, zoëdet idderein wir truuk ken kiéke op eine gesjlaagden aovend. Nag sjtiëds ving ich t hiel leuk öm vur de werkgroep Tegelse declamatiewedsjtriéd mien beste beinke veur te zette. Dae groep besjteit óet Susan Janssen, Annemie Schleepen en ôngergeteikende, en vanaaf dit jaor kump Nicol Ebus ôs versjterke. Weej bedanke idderein, dae ôs de aafgeloupe 17 jaor geholpe haet öm d r sjtiëds wir eine ônvergaetelikke wedsjtriéd van te make. Veldeke krink Venlo van herte proficiat met t 70-jäorig besjtaon en met de Kroedwis dae nôw 35 jaor besjteit. Petje aaf! 27

28 Faatse optoch Blierik Faatse vastelaovesoptoch Blierick op zóndaag 26 fibberwarie 2017 Vandaag trok de groeëten optoch door de straote van t Wortelepinneriek in Blierick. t Motto van 2017 waas: Heej is t te doon. D r ware 88 deilnemers in dezen optoch. Nao n paar stormechtige daag ware de waergode ós aevel good gezind. t Waas good te doon naeve de straotkant. Veuraafgaonde aan d n optoch troffe weej ós in t Raodhoes mit t Dreejspan van dit jaor: Prins Rob d n Ierste en zien adjudante John en Dimitri. Um oor ginge weej nao ós juryplaats. t Waas ne schoeëne bónten optoch mit vuuel meziek en prachtige groepe. De faatse ware weer aanwezig mit aktuele kreaties. Nao afloup van d n optoch ging de jury nao t Raodhoes um de winnaer te kinne bepaole. Nao n kort euverleg ware weej d;r oet. De Veldeke trofee 2017 Blierick is gewónne door d n hier Piet Welles mit zien kreatie: Ik heb t letste brosje van Josje. Veldeke zal de pries tiedes de jaorvergadering op 9 april in Ut Tref oetreike aan Piet. Heejbeej is de taak van ós veur 2017 alweer volbrach. Op nao de vastelaovend van Namens de Veldeke jury Blierik, Henny, Henk, Jos en Mieke. Foto Wiel Janssen 28

29 Faatse optoch Venlo Maondaag 27 fibberwarie 2017 t Waas toch waal effe spannend. De vraog waas: Is ózze Leven Hier ne Venlonaer? Tuurlik is Hae det mót t antwaord zien. Genne storm, genne raegen, de groeëten optoch van Jocus kós door Venlo gaon trekke. t Ging pas raegene wie t zoeë good as gedaon waas. Veuraafgaonde aan d n optoch troffe weej ós as jury in de Brasserie aan de Klaosstraot mit de Raod van Elf van Jocus en neteurlik mit t Prinselik Dreejspan; Prins Lex I en zien adjudante Dick en Martijn. Taege oor ginge weej nao de plaetskes op de route wao weej de faatse good ónder de loep kóste neme. D n optoch leet efkes op zich wachte, maar mit n bietje vertraoging, t Venloos keteerke duit altied mit, kwaam t gedeuns op gank. 71 Nummers trokke aan ós veurbeej, bónte, prachtige kreaties en mit enorm vuuel meziek. En dao tössenin de Faatse, actueel, scherp en smeis op t rendje. Maar waat ware det d r nen houp, waal in de 50 hebbe weej d r geteld. Mit andere wäörd weej hoofde ós neet te vervaele, hebbe weej aevel ouk neet gedaon. Baovenal hebbe weej gewoeën genaote van alles waat aan ós veurbeej trók. t Mótto Venlo op zien bes woord ier aangedaon. Nao aafloup van d n optoch woorte weej as jury in de Maaspoort verwach veur euverleg. Mier dan 50 Faatse, weej hebbe ós ózze kop mótte braeke, maar weej zien tot eine winnaer gekómme. De Veldeke trofee 2017 Venlo is gewónne door d n hier Bert Ebus mit zien kreatie: Kiek Veldeke gen stripkes De trofee 2017 zal Veldeke tiedes de Jaorvergadering op 9 april 2017 in Ut Tref aan de winnaers oetreike. Ós taak als Faatse jury 2017 waas gedaon. In 2018 kump weer ne niejen optoch in Venlo, wae wet mit weer zónnen houp Faatse. Weej zulle t zeen as t ós is gegaeve. Names de Veldeke zjurie Venlo Henny, Ria, Wiel 29

30 30 Oet n alde Kroedwis

31 Dialek door Piet Relouw, lid van de Schrieverskrink Noord-Limburg, Kessels Biej ôs in t dörp praot idderein gewoën ut Kessels dialek Det waert door has idderein verstaon en nemus vingt det gek Al zolang ich weit is det zoë, t is ôs mêt de paplaepel ingegaeve t moog wat mich betref zoë blieve, t is ein stökske van ôs laeve Dao is gên hoëge sjoël veur nuëdig, auch gên universiteit Gewuuën doon is de moëde, content zien mêt zoë wie t geit De kêrk laote we in t midde, zêkge idderein nog dagestiëd Hure alle niejsjes op de straot, en kênne oze eige kal dao kwiët Det haet get in al zien einvoud, toch is det eigelijk hiël gewoën Mer veural de gewoëne dinge, make t daaglijks laeve sjoën Toch haet t dialek zien naodeil, wat ich auch sinds kort pas weit Vuuël miense kênne neet good laeze, wat dao den gesjreve steit As ich hör ein stökske veurlaes, raakt det soms deep in hör gemood Mer ôm te probere zelf te laeze, höbbe zee den neet de mood Det is natuurlijk erg persoënlijk, en hiëlemaol auch gên wereldzaak Nemus neemt mich kwaolijk, det ich mien verhaole in t Kessels maak. 31

32 De deklamatiewedstried en t nut van dialek door Diana Vullings-Smeets, Venloos Al vanaaf 1972 organiseert Dialekvereiniging Veldeke Venlo jaorliks dialekdeklamatiewedstrieje veur de jeug van de basisschoeële in Venlo en Blierick en vanaaf 2000 ouk in Tegele en Velde. Op dialekgebied is det in Limburg en in gans Nederland n oetzónderlik gegaeve. Kin n vereiniging, die as doel haet t dialek in stand te halde, neet baeter beginne dan beej de jeug? Deklamere in t dialek hilt ós modertaal laeventig en is good veur t zelfvertrouwe van t kind. Oet ónderzeuk is gebleke det t spraeke van n dialek, naeve t Nederlands, veur n kind good is. t Haet d r, beej de studie van vraemde tale, zelfs veurdeil van. Zeej pakke mekkeliker andere tale op. Of in de toekóms nog gespraoke wuurt in t dialek zit nog in wie zek. Ik bin d r neet bang veur. De aldere generatie sprik dialek en die eur kinder dök ouk. En det zal, dink ik, blieve. t Spraeke van n dialek bringk minse same. Klink dök vrinteliker. Kiek in de zörg wao vuuel aldere minse plat praote. Zeej vinde t fijn as t perseniel plat praot, det klink vertrouwder en gif nen band. De jeug krieg, door studie en internet, mier te make mit andere tale. Maar toch wuurt thoes en in de vrindegroep nog altied dialek gespraoke. D r wuurt geapp in t dialek. Op Facebook wuurt t ouk gebroek. Kiek ens nao al die vastelaovesvereiniginge die t dialek gebroeke. En dan de dialekbands in Venlo en umgaeving. Rowwen Hèze zingk det t n kwestie van gedöld is wies gans Holland Limburgs lölt. De jeug huurt en zuut genóg in t dialek. Zeej blieve det gebroeke. t Nieje Venloos Wäördbook wuurt good verkoch. Veur de cursus: Venloos Laeze en Schrieve is genóg belangstelling. Dao zeen weej aan det t Venloos nog laef. As kinder waal ens n Nederlands waord gebroeke: meug ik n koekje? as zeej plat praote, mak niks oet. Dét zeej t praote is wiechtig. Daorum zien de deklamatiewedstrieje ouk nuttig. Op schoeël kómme kinder ouk in kóntak mit t dialek. Allochtone kinder en kinder die thoes Nederlands praote doon gaer mit. Det is kwant en gif haop. Declamatiewedstried

33 De filter is weg door Paul Breuer, Venloos Wiezoeë zings se in t dialek?. As ik die vraog krieg, heb ik dao dök neet n simpel en adekwaat antwoord op. Daorum det ik in de kómmende dreejhónderdachentachtig wäörd mien bes gaon doon persies det oet te legge... De letste maonde betrap ik michzelf steeds dökker d r op, det ik mich aafzónder van minse um mich haer, um vervolges allein op mien kaemerke d n aovend door te bringe. Met inkel n vuuel te felle bureaulamp taege de slaop, Spotify, ne stapel CD s en pen en pepeer gaon ik aan de slaag. Ik sloet mien ouge en luuster nao de grutste diversiteit aan leedjes en as ne gek schrief ik mei waat d r noow persies zoeë moeëj aan is. Ore achterein kiek ik documentaires euver t make van albums zoeë-as Rumours, Pet Sounds, Graceland en laes ik biografieën van mien favoriete muzikante... Alles gerich op die ein vraog: Waat mak noow n onvergaetelik moeëj leedje?. Obsessief? Laote we t op n depe interesse halde. En mien antwoord wies noow? Meziek is n poging um geveul, det soms n umvatting van jaore kin zien of slechs n momentopname, te vange en euver te bringe in ne gas menute. Klink gans logisch. Maar waat helt det eigelik persies in? Det helt in det ALLES in t teike mót staon um det geveul zoeë good meugelik euver te bringe. De mezièk, arrangemente, wie iets wuurt gespeuld en wie iets wuurt gezónge, wie t wuurt opgenaome, gemix, alles mót det geveul dene. De filter tösse waas se veuls en waas se speuls mót zoeë klein meugelik zien. Waas se speuls mót det geveul waas se euver wils bringe versterke... Truuk nao die vraog: Wiezoeë zings se in t dialek?. t Venloos is mien modertaal, de taal wao-in mien moder en mien vader mich gelierd hebbe mich oet te drökke. De taal wao-in ik praot mit de minse die ik t allermeiste leef heb. De taal wao-in ik dink en druim. In die taal kin ik mich t beste oetdrökke, mien geveul verwaorde. Maar anderzijds is t Venloos dialek de taal wao-in minse die nao ózze meziek luustere, dinke en praote... t Is daorum det dialekmeziek zoeë good binnekump. De filter is weg.venloos dialek is iets speciaals. Iets bezónders. Iets waat allein n hiel select aantal minse op deze waereld kinne verstaon. t Is de geheime, haos magische code wao-in weej communicere. t Is die code wao-in ik mien geveul t beste kin oetdrökke en wao-in t, beej minse die det hure, ouk t beste binnekump... De filter is weg. Dialek is hert taege hert. 33

34 5 Kwante wäörd van de 13 Grevors triko = trui haofpaatesoep = rommelsoep bullemerk = Vlaamse gaai intrint = bijna fliertsbus = proppenschieter, van vlierbessenhout foézel = jenever Zaerum aezele = hard werken gavele = zitten met wijdgespreide benen gebiere = gebaren maken käösters-kempke = kerkhof benadzeld = gierig Helje knoddel baljutere braomelt wuistere sjnammele = modder = druk spelen van kinderen = een braam en een onnozele vrouw = zwaaien = slierten van versleten kleren Blierik bóggeskook = koek van boekweitmeel gelaeg = gelegenheid has = handschoen herregodsvruugte = voor dag en dauw oetsliepe = voor de gek houden 34 Bree tisnaas = iemand die niet alles lust of kieskeurig is prúmkeswék = krenten/rozijnenbrood vasele = iemand die in de war is joek = schommel uzedreup = regendruppel Baolder geunzie = de andere zijde pesjtoeërshemp = vel op warme melk aengerst = ekster kössesjteek = kussensloop ermeluujssperjes = schorseneren Kessel baalsjöllik = jute zak die gebruikt werd door tuinders markhaof = vlaamse gaai sjevraak = iemand die mank loopt musik of nusik = hoofddoek voor vrouwen aegers = ekster

35 plaatse van de Krink Venlo Árce kukelemuuske = koprol poejakke = hard werken ozelzak = kou kleum koarejoed = mus stanketsel = hekwek Lómm stiëg duchtig begaaid greuzelig kwoj = steeds = stevig = verzorgd = ondeugend = kwaad Velde zwetsvot = babbelaar pómpestein = aanrecht obbeneer = heen en terug schievelrok = hoepelrok kiendjeskóffie = kraamvisite Venlo bóksepölver daorknaejer lattekestieël pensenterger wieksdoeës = scheten = fiets zonder terugtraprem = te magere vrouw = slechte jenever of korset of brede broekband = schoenpoetsdoos Tegele kattemieske = wilgenkatje pruumkeswèk = rozijnenbrood klengere = gezellig babbelen Pis-Greet = St. Margriet (10 juni) beidskankte = van beide zijden Belvend pòelpekske hon sjurker keirre zekdimpel = kikkervisje = kip = kruiwagen = vegen = mier 35

36 Og Kepèl door Jan Kessels oet Vennel, Heljes Pas waas ich wer unne kiër in mien dörpke, wao ik neet gebore bin, maar wel opgegreujd. Has verensestig jaor geleje beslote mien oijers in Kepèl te gaon woeëne. En det waas get: verhoeze van Dörp nao Kepel. Ich heij t gelök det ich eine pap heij oét Dörp en ein mam oét Kepèl. Daomèt waas ich gered: ich waas Dörps en Kepèls. Later mèt voetballe waas ich vur Kepèl. Neet umdet Dörp niks waas, maar umdet t mèt Kepèl baeter ging. Mit die gedachte ging ich mich zitte in ein van de restaurantjes op wat teegeswoordigs t Raodhoésplein hèt. Lankzaam drieve mien gedachte nao mien jeug. Precies op de plek wao vreuger de verkesmerret waas, zit ich nouw. Aan d n achterkank van de boordereij van Bolles Max. Later stóng dao Hannes Verschjaare mit ziene frietkraom. Ein oij bus, wao in se aan eine kank kós zitte um diene friet mit majenais en ein knakwors te aete. Van dao oét kosse kieke tot in Egchel. Ein groeët speulveld van kore, pèdjes, kerrespoore en braak liggende gróngk. De ambachtsjoeël en de ulo ware net naej, net as de huuzer van wat we toen de naej buurt neumde. Aan de veurkank van de boordereij van Bolles Max loog de oij merret mit t Póskentoeër, later t gemeintehoés. Wie ze det oeëjt aaf hebbe kinne braeke, is neet de gluive. Drökke weeg, mit veul vrachwages. Kinger die nao sjoeël moste, moste good oétkieke. Mien vriendje van toen is d er veróngelök. t kingergraaf is der nog op t kerkhaof. As ich d er bèn loup ich der naeve. Vanoét de Paterssjtraot kos se via de oij huuskes van Bollesmeule umlieég nao Kepèl. Dao waare de jónge van Dorssers bezig um ein fundament te legge veur t latere transportbedrief. t processiepark achter de kerk, t kloeëster, de maedjessjoeël, t KAJ gebouw, Houwe Sjeng, de oij jongessjoeël en dokter Smeets ware gebouwe die we tege kwaame op weeg nao sjoeël. Veul is der verangert, gebouwe zien verdwene. De sjoeël aan de Laan steit der nog. Det wurt noow t hospice. Gelökkig blief t gebouw. Brachte we d er vreuger ós jeug door, kinne we dér noow sterve, Aan de Kerksjtraot t kerkhoofpèdje mèt t kerkhoof en aan d en euverkank Hai van de Kuuper. t cafetaria avant la lettre. Al die gedachtes van vreuger bringe mich tot ein mijmering. 36

37 Og Kepèl, og Kepèl Wat is der van dich gewoore Dien gezich van vreuger is neet miër Dien ziel is aangetas Dien geschiedenis gewis Og Kepèl, og Kepèl Ik weit dich bouws aan naej Vorms dien nouw tot wat dalik vreuger is Maar geit t waere wie t waas? Og Kepèl, og Kepèl t verleeje is niet miër Gelökkig mèr. Det wat is gewees dwingk dich veuroét de toekóms in Og Kepèl, og Kepèl alles kump good Mèt die wetenschap drink ich miene thië oét en gaon nao d n auto, op weeg nao hoés. Dao veul ich mich thoés. Hónd door Gertie Driessen, Venloos Heb geej thoes nen hónd En lek dae zich waal ens aan zien kónt En as se det dan zuus, dinks se dan Det gaon ik ouk perbere, as ik det kan Maar ik zeg dich noow al det det neet lök Dan zaes se: potdómme, lek mich de zök Smeis kin nen hónd van ós winne Umdet ze dinger doon, die weej neet kinne 37

38 Tegelse wäörd door de Heemkundige Kring Tegelen, Tegels Kattemieske wilgenkatje t is al zoeë vruug werm det de kattemieskes al oet kómme. Ing eind Alles haet n ing, behalve de braodwors, die haet d r twieë. Verkammezäöle vernielen door ruwe behandeling In n half jaor tied haet e ziene nieë/nieje fiets al verkammezäöld. Richtig juist, precies Ich weit neet richtig wie det dao aafgeloupe is. Pruumkeswèk rozijnenbrood n Sjnee pruumkeswèk mèt gekaokde sjink, det waas vruger op ós ajerwètse kèrmisse n traktasie. Paosdaag Paasdagen Op Paosdaag mót me de balke kènne tèlle. Poekel bochel/rug Emes op de poekel drage. Plevuus vloertegel/abnormaal grote en sterke handen As dae dich in zien plevuze krieg, bös se nag neet jäörig. Baom zitvlak Emes op zienem baom houwe. Klengere gezellig babbelen Vruger zote de naoberluuj, vur de deur op de sjtoep, euver van alles en nag get te klengere. Terre asfalteren Mèt allemaol die gater in de waeg wuuert t d n hoeëgsten tied det ze dae gaon terre. Baeterkoup goedkoop Op de mert zien de greunte n sjtök baeterkoup as in de winkel. 38

39 Telder bord Weej krege vruger altied te huuere: was se dich op d n telder sjöds mós se op aete. Sjwiespele geheimzinnig fluisteren Zeej zote mèt z n twieë óngesjeneerd tösse de minse te sjwiespele. Sjnaps jenever Zeej ging mèt de fles sjnaps in de tes nao eur wèrk. Kratse krabben Dae haet zoeëvuuel kraeg gemak det e zich krats waor hae gènne jeuk haet. Zèkdimpel mier Nów de zomer begint, loupe de zèkdimpels wir euver d n dörpel nao binne. Miemere aalbessen Mèt miemere op sjnaps kriegs se n lekker miemere-borreltje. Pis-Greet St. Margriet (10 juni) As t raegent mèt Pis-Greet den haje weej 6 waeke raegen. Sjtaekbaere kruisbessen Vur n sjtök sjtaekbaerevlaai mèt sjlaagroum kèns se mich sjnachs wakker make. Eiketske eekhoorn Zoeë sjlum wie n eiketske. Äörtelik behoorlijk Die vrouw wèt zich altied äörtelik te kleie. Beidskankte van beide zijden Aan beidskankte van de sjtraot höfde t zich van de minse, wie d n optoch vurbeej trok. Vermuibele aframmelen Ze hebbe zien broor äörtelik vermuibeld. Toemel kopzorgen ne zakeman haet taegewaordig vuuel toemel aan ziene kop. Maria-Ziep Maria Visitatie (2 juli) As t raegent op Maria-Ziep kèns se nen houp nate daag verwachte. Vraoge, mieër Tegels of reacties: Mèt dank aan Heemkundige Kring Tegelen, Toine Ambaum en zien brónsgreun bukske en t book Tegels Dialek 39

40 Boetebad Groeët-Venlo door Marij Bongers, Venloos De aafspraok waas al ierder gemak, maar pas ne gas waeke geleje zote weej beejein mit n tas kóffie. Ik heb toen opgeschreve waat Kai Gerards mich vertelde. Kai Gerards: eine van de vreejwilligers van t Boetebad Groeët-Venlo. Hiel gaer wil ik óg waat vertelle euver de her-äöpening van t Boetebad Groeët-Venlo in ós stadsdeil Blierik. Ik waas 40 jaor weg oet Venlo en waas ónder d n indrök wie Groeët-Venlo zich in daen tösseliggenden tied óntwikkeld haet. t Veulde as n werme daeke um weer truuk te gaon nao mien wortels en vanaaf t begin waas ik weer geïnteresseerd in t reile en zeile van de stad. Twieë jaor waas t boetebad geslaote gewaes en d r waas nen houp achterstallig ónderhald, wie ik nen oproop loos um (genóg) vreejwilligers beejein te kriege um baovegeneump boetebad weer te kinne äöpene veur t publiek. Nou, dao had ik waal oeëre nao. Mienen instaek waas: t kin toch neet zoeë zien det t insigste boetebad van Groeët-Venlo zien deure veurgood geslaote hilt. En n stichting en rónd hónderd vreejwilligers later hebbe weej dao waat neergezatte. D r woorte coördinatore beneump, ónder andere verantwaordelik veur technisch ónderhald, horeca, kassa, greun-ónderhald, äöpene en sloete van t bad, enz. Ein perbleem hadde weej waal: um vreejwilligers te kriege die gediplomeerd bad-toezichhalder ware (zwummend redde), maar oetintelik is ós det toch gelök. Zelf bin ik technisch en redelik hendig, allein maar fijn veur ein projek as dit. Groeëte schrik sloog ós um t hert wie al t achterstallig ónderhald aan t leech kwaam. Alle veurgaonde jaore waas d r minimaal ónderhald gepleeg. In de dreej zwumbajer zelf zoot mier as nen halve maeter módder en aafgevalle blaar, aan t greunónderhald waas al zaeker 2 jaor niks mier gedaon en euveral stónde de puine maetershoeëg, t waas ein groeëte bende! Gelökkig kwaam de brandwaer de bajer laegpómpe en mit de vreejwilligers en n strak plan zien weej aan de slaag gegaon. Mit de hoeëgedrökspuit woort alles schoeën gespaote en de bajer woorte óntvet en opniej gecoat. Um óg n beeld te gaeve: weej hebbe veur zó n slordige verf gebroek. De springplank meus gerepareerd waere. t Ganse horeca-gedeilte is compleet gestrip. Gelökkig krege weej van restaurant Valuas gratis eur alde keuke, die vervolges weer vakkundig heej in Blierick geplaats meus waere. Ouk kwame d r koelunits. De EHBO-ruumte is verniejd um aan de eise van dezen tied te voldoon. Weej zien gaon praote mit de vreejwilligers van t boetebad oet de Ruiver en hebbe van eur vuuel tips gekraege. Mit name de veiligheid mót gewaarborg zien. Jaomergenóg is t ós neet gelök um t boetebad in 2015 aope te stelle veur t publiek, maar intelik op 1 mei 2016 waas t dan toch zoeëwied. Weej hadde n äöpeningsfees geraegeld mit meziek, aete en n sloektäöt 40

41 veur idder kind, maar t waer werkde neet mei: t waas fies en de watertemperatuur waas maar twieë grade, dus d r kwaam ouk nemes zwumme. Maar gaonde de zomer van 2016 kwame toch op ne moeëjen daag zó n minse nao binne, einen daag waas d r op t lets nog zegge en schrieve EIN ieske euver van ózze veurraod. Schoeën um te zeen is ouk det d r dan toezichhalders op t terrein zien en det alles wie gesmaerd verlöp en d r gen inkel incident plaatsvindt, dao zien weej ech gruuëts op! Eigelik woel ik t kort halde, maar ein veurval wil ik nog mit óg deile. Op nen heite, drökken daag mót de horeca loupe wie am Schnürchen. Idderein wilt ein kald drenkske of n ieske. Gevolg daovan: n lange riej beej de horeca-balie. Op n gegaeve ougenblik steit d r n riej van waal 30 minse en as d r eine begint te näöle, tja dan wets se t waal, dan begint idderein te näöle det t allemaol neet opschuut en vuuel te lang deurt. Zaet opens ne man van neet-nederlandse aafkóms (sorry veur dit afschuwelike woord): Zeg, luister eens allemaal; hier zijn wel allemaal vrijwilligers aan het werk, een beetje begrip graag! En toen waas t muuskesstil en wachde idderein netjes zien beurt aaf. Moeëj te zeen wie deze mins opkwaam veur de vreejwilligers. Want ierlik is ierlik: zónder de vreejwilligers had t zwumbad gaar neet aope kinne gaon, dus mier as petje aaf veur alle vreejwilligers. Dan wil ik óg nog vertelle det t allemaol bek met geld gekos haet en det weej in t begin hiel vuuel koste hebbe mótte make um alles op orde te kriege. Maar óndertösse zien weej tevreje euver t aantal pasjes det in 2016 verkoch is en zien moders bliej det zeej eur blage weer mit n gerös hert nao t zwumbad kinne steure! Ik spraek names de vreejwilligers de wins oet det t boetebad Groeët-Venlo nog n lang laeve beschaore is, haopelik mit hölp van de Gemeinte, want det is wsiechtig veur t veurtbestaon van dit fantastisch projek. Miene schriefblok waas n trint vol, mien pen laeg, maar ik had n schoeën verhaol veur in de Kroedwis. Kai, bedank veur dien verhaol, en weej zeen ós! 41

42 42 Oet n alde Kroedwis

43 Pechdaag door Herman Bors, lid van de Schrieverskrink Noord-Limburg, Ruivers Vanmiddig waas boej ós get aan de handj Ich waas aan t kölse in de gank Toen eine kleine fiemper wegsjoot En tösse dörpel en deurpos vas zoot Dae höb ich mit miene klenste vinger gezóch En neet gehuurd det pap reep: Mam, t tóch! Mam leep nao de deur, trok keihel aan de klink En jaowaal huur, wég waas miene pink. Ich dach, ich wil dae pink toch biej mich drage Dus ging ich get plenkskes veur n kisje zage. Dink neet det ich t de cirkelzaeg verwiet Mer nao t derde plenkske waas ich ouch de twieëde vinger kwiet. Ich mót zegke det ich t d r werm van kreeg En dach, ich zit effe t baoveraempke aope Dus bön ich oppe leier nao baove gekraope En mit det ich aan dae rink trok, sjoof t trepke weg Nag gen seconde later loog ich ónger, ich haaj pech Maar miene middelvinger dae kós van gelök sjpraeke Want dae waas daobaove in dae rink blieve sjtaeke Ich ging nao binne en kós mien óngelökske neet verzjwiege Mam haopde t geld van de pianolesse truuk te kriege En pap dae zag: Det zuut neet oet, eine zónne sjpitse sjtaaf En hakde mich ouch nummer veer d r aaf. Noe sjtaon ich hiej, de handj in t verbandj Ich zeen uch dinke: det kindj haet gen versjtandj? Mer dink d r aan: Geur zeet vanaovend d r van getuuge Det ich allein nag mer ónzin oet miene doem kan zuuge. 43

44 Joekskepelletreffe door Henk Geenen, Venloos Letsaan ging ik POEPELOESTIG mit ne gas vrinde nao de kroeg ónder t motto: weej kómme BEEJEIN VEUR DE GEIN. t Waas baeregezellig en de kroeg zoot, wie weej dao aankwame, al good vol. Naodet we n paar van die speciale pilskes die op de kaart stónde hadde weggekloek, bestelde eine van ós n nie rundje. Wie de kelner kwaam reep ik: SPAN HERRES dae kelner is ouk zat want die pilskes staon SCHOTS EN SCHEIF op zien deenblaad. Wie daen ober haos beej ós täöfelke waas hoorte we m rope: KIEK OET en inens vele d r ein paar pilskes van t blaad aaf. WACH EFFE, zag de kelner, veurdet geej GANS VAN STREEK raak, bring ik óg n paar nieje. Aan de taofel naeve ós zote n paar vrouwluuj die zich moeëj opgedoef hadde. Zeej roke nao lekkere parfum waobeej ouk n spoor van OENJE KLOENJE te herkinne waas. Umdet de grónd naeve ós täöfelke door de gevalle pilskes plekde wie SÓK- KERPAEK hebbe we ós taofel maar taege die van die hübsche vrouwluuj aangeschaove. Mit eur raakde weej gezellig aan de praot en zónder det we d r erg in hadde woort t later en later. Opens ging de deur aope en mit nen houp leweit kwame d r nieje gaste nao binne mit ne gas träöte en n paar hadde zelfs n dieke tróm beej zich. Miene kammeraod herkinde n paar van die muzikante en zag: OCH D`N DOEDEL, ik zeen verscheie minse van n joekskapel en waat bleek: d r waas n joekskapelletreffe gewaes op de Parade en né gas kwame nog efkes naot(r)äöte. Weej herkinde de jeskes en kleure van de MOOTWÖRM, FLAB- BEDEJUS, LABBERJOEKS, D N HEITEN HASPEL, WAE HAET DIE GEBELD, DE FLUJAS TRÄÖTERS, ME DUNK, HAER EN TRUUK en DE KOELEMOETERS. De meziek van de kefee-installatie woort oetgezatte wie n joekskapel de begintoeëne van Zutjes Aan inzoot. De ierste toeëne ware NEET UM AAN TE HUURE, maar al rap speulde idderein mit en klónk t toch geweldig moeëj. Umdet de meiste muzikante AOM ZAT hadde woort d r t ein nao t ander moeëj leedje gespeuld en t woort nog later as det t al waas. OCH NAE TOCH, inens stónde die moeëje maedjes van de taofel naeve ós baove op diezelfde taofel en dansde zich ne slaag in de rundte. Veurdet weej t wiste stónde ouk weej op die taofel en de kroeg op de kop. Wie t haos leech woort kóste weej ouk in de kroeg genóg zeen en hebbe dao t (kuns)leech oetgedaon. Naodet weej die moeëje maedjes nog n paar KÖSMUULKES hadde gegaeve zien weej op hoes aan gegaon. Weej kwame nog n paar woute taege en eine van eur reep: Heej NACHRAVERS, geej ziet ouk NOEJTS THOES, wuurt t neet ens tied um óg op hoes aan te houwe? Umdet weej net wie vruger ouk noow nog vuuel respek hebbe veur de sterken erm hebbe we deze wieze raod maar opgevolg, maar ware waal aevegood nog DREEJ DAAG UM. Maar ja, ZOEË IS T LAEVE. 44

45 Venloos door Suzanne van de Rijdt, Venloos As emes mich zoel vraoge Wao veuls se dich ech thoes dan zoel ik zegge: Venlo dao steit al 40 jaor mien hoes. En vraoge ze dan vaerder: wat mak Venlo zoeë speciaal dan zoel ik zegge: t Venloos, det is ECH mien taal! Allein in Venlo kin ik schravele en fiespernölle kin ik ouk allein heej aet ik sókkerkäörkes en its se beej d n hiering louk In Venlo kins se d n boek moeke want dan vrit hae good en heej kins se nen bläöker kriege det zit in ós blood. Dus jao, de kins mich oet Venlo haole maar de haols t Venloos neet oet mich en zoel óg det neet gans helder zien laes dan nog ens dit gedich 45

46 Geschiedenis euver de deklamatiewedstrieje door Diana Vullings-Smeets, Venloos In 1972 woort de ierste deklamatiewedstried gehalde. Mit 21 kinder, aafkómstig van 6 schoeële. De ierste jury bestónd oet Mien Meelkop, Jan Scheepers en Piet Geelen. De wedstried waar in t zaelke van t Goltziusmuseum. Mit de jaore greujde de belangstelling veur de deklamatiewedstried. In 1977 verschene d r 125 kinder in de veurselectie. In 1980 al 259 en de jaore daonao 300. t Aantal mitwerkende schoeële verdöbbelde ouk. Inkele schoeële organiseerde n eige veurselectie. Door de greujende belangstelling meus de organisatie anders waere. Wies 1977 kós de jeug n keus make oet ne gas vescheie versjes en ónderwerpe. De gedichjes klónke smeis waat wies oet de kindermundjes. Jeanne Alsters-vd Hor, vanaaf 1976 lid van de organisatie, schreef kinderversjes, wao de gedachte en belaevingswaereld van t kind veurop stónde. Jeanne verdeilde de verzameling gedichjes euver 3 laeftiedsgroepe, ónderbouw, middebouw en baovebouw. In iddere groep ware 3 prieze te winne en de 1e prieswinnaers äöpende t jaor d r nao de declamatiewedstried zónder mit te dinge nao ne pries. De kans det idder jaor dezelfde kinder mit ne pries ginge strieke waar dan nul. Dae regel is later, wie de opkóms minder woort, aafgeschaf. In 1981 woorte beej de 10de deklamatiefinale opnames gemak door Van Gewest tot Gewest. D r zote toen 2 Venlose ald-börgermeisters in de jury, mevrouw van Soest-Jansbeken en d n hier Frans Feij. In 1997 makde umroop Limburg opnames en in 1999 en 2000 filmde de Stadsumroop t. In 1986 is Jeanne Alsters-vd Hor gestop. Jopie Huberts volgde um op. Jopie deej haos alles allein, gedichjes make, schrievers vraoge veur gedichjes en die zelf type. Ouk brach Jopie de gedichte mit instructies en aanmeldformuliere nao alle schoeële. Jopie stopde in Toen is n deklamatiekemissie opgerich mit bestuurs- en kemissieleje van Veldeke. Zelf maak ik deil oet van dees kemissie same mit Annemie Schleepen, Tiny Driessen, Gonnie Geurts, Gertie Bourgonje en Juul Stokbroekx. Vanaaf 1982 woort de declamatiefinale gehalde in t Venlonapaviljoen. t Zaelke in t Goltziusmuseum woort te klein. Iers in de kleine zaal en vanaaf 1988 in de groeëte zaal. Vanaaf 1993 verhoesde de finale nao t Tref in Venlo-Zuid. Daonao woort ein jaor oetgeweke nao de Wylderbaek en vanaaf 2011 vindt de finale weer plaats in de Venlonazaal. De deklamatiewedstried vónd vruger plaats in juni, maar umdet det ne drökken tied waas veur de schoeële, zoeë net veur de groeëte vakantie en de Aovendveerdaagse, woort dees vanaaf 1996 gehalde in maart of april. In 1992 is de finale n waek verzatte umdet Nederland taege Duitsland meus voetballe op t EK. Mirjam Sniers en Hans Jacobs hebbe vanaaf 2000 ouk in Tegele en Velde deklamatiewedstrieje veur de schoeëljeug opgezatte. Mirjam in Tegele, Hans in Velde. Vanaaf 2014 is de Veldese kemissie gestop. Te weinig aanmeldinge. In Tegele is de deklamatiewedstried waal nog altied n groeët succes. Heej regelt de deklamatiekemissie alles same mit de schoeële. 46

47 In 2010 is d r ne Venlose en Tegelse gedichtebundel oetgebrach mit verzamelde gedichjes oet de Venlose en Tegelse deklamatiewedstrieje: Dich dichs mich waat, en Dow dichs mich get! Ierste Kroedwis door Henk Geenen, Venloos 2012 Ierste Kroedwis oet 1982 De allerierste Kroedwis kwaam 35 jaor geleje oet. De redaktie waas benied wae dees hiele speciale Kroedwis nog good bewaard had en daorum d n oproop in de letste Kroedwis van vurrig jaor: Wae haet de Kroedwis nummer 1 van de jaorgank nummer 1? Heejop is door twieë charmante dames gereageerd die heejbaove hiel gruuets mit dees ierste oetgaaf posere. t Betref mevrouw Gerry Bourgonje oet t Ven (links op de foto) en mevrouw Jeanne Alsters oet Venlo. Mevrouw Alsters zoot zelf in de allerierste redaktie en haet dus ouk nen dieke vinger in de pap gehad beej t samestelle van dees speciale oetgaaf. 47

48 48 Oet n alde Kroedwis

49 Daagbook van ne lieraar (VII) door Hein Baur, Venloos Plopperdeplop Vandaag`n bezónder verhäölke. Ik goof les oppe Ruiver en ik waas verantwaordelik veur de internationalisering op schoeël. Ik meus kóntakte met `t boeteland ónderhalde en oetwisselinge doorveure. Weej ware genuuejd door `n partnerschoeël oet Erfurt in Pruse. `n Sjieke stad. Dees schoeël had nao de val van de moor `n nieje vorm van ónderwies opgezatte. `n Vorm die pasde beej ós schoeëlkónsep. En die bestónd noow tieën jaor. En det woort gevierd door de schoeël, same mit eur partnerschoeële. En dao ware weej d r ein van. Dus op nao Erfurt. `t Waas gen gewoeëne oetwisseling mit hoeëgdravende doele. Dus ik kós mit kinder dao nao toe gaon, die neet dök `t veurdeil aan eure kant hadde. Daorum noom ik `n klas die zelde tot noeëts mit deej aan zoeë waat. `n Waek nao Erfurt. Dus, groep nao Erfurt bringe, de lierlinge woorte óndergebrach beej andere lierlinge. Res van de waek allein de festiviteite bezeuke en vaerder vreej. Huurt zich good aan. Wies det d`n daag van de feesakt kwaam. D`r woort van ós n optraeje verwach. Hadde zeej ós vergaete te vertelle. Dao stónde weej, 3 oor van teveure en totaal ónveurbereid in de feeszaal (gymlokaal). Waat noow? Ik vroog waat de andere gaste deje. D r waas n schoeël oet Litouwe (Vilnius) en die deje `ne folkloredans en dan waas d`r nog n schoeël oet Italië. Die zónge en deje ouk `n denske daobeej. Dao kwame de lierlinge die ik had meigenóme met n idee, zónder det ik of mien collegabegeleidster iets meuste doon. Zeej woele ouk `n denske doon, waat ze al kóste. Allein effe `n paar kier oefene. Okee, geliek de schoeëlorganisatie gezag det d`r waat wuurt opgeveurd. Hiel óngeluivig, Dreej oor veurbereiding en iets opveure. Waat dan? `n Denske mit zang, zagte de lierlinge. Mien klas kreeg n lokaal toegeweze, wao ze kóste oefene. Dreej oor later begóste de festiviteite en kwame iers de Italjaener en daonao t folkloredenske oet Litouwe. Die ware good en eindigde daomit det idderein mit deej. Ouk ik meus d`r aan geluive. Mien lierlinge hadde d`r veur gezörg det ik mit de moeëje blónde lierares oet Litouwe meus danse. Ik veulde mich opgelaote. Maar al mien lierlinge hadde eur bes gedaon en ós van `ne beschamenden aafgangk gered. Maar toen kwaam `t. Weej meuste ós beejdrage bringe. Nao `n paar leve en nette wäörd van mich, meus ik vertelle det mien klas maar dreej oor veurbereiding had gehad en det eventuele faelers maar door de vingers gezeen meuste waere. Wie zier had ik mich dao-in vergaete, want ik waas zoeë gruuets wie noch nie op dees lierlinge. 49

50 Ze begóste. Eine lierling had `n MP3 en dao stónd `t leedje op waat ze zónge. `t kabouter Plop-leed. En jaowaal huur. Ze begóste mit de kabouter Plop-dans. Idderein vónd `t fantastisch. De Litouwers woele `t persies kinne en liere en deje drek mit. De lierlinge meuste t nog ne kier veurdrage. En beej d n derde kier meus idderein mit doon. Ouk de genuuejde minse van t ónderwiesministerium in Sachsen- Anhalt. Waat `n gezich. Maar `t woort `n moment um noeëts te vergaete. Ik greujde `ne maeter umhoeëg. t Schoeënste kwaam aevel op d n daag van de truukreis nao hoes. `n Maedje, `n hiel fien en praoper dingk waas beej `n punkmaedje óndergebrach. En det kwaam toen veranderd in `n punkmaedje truuk... O jee, waat zal mam zegge. Die kleier okee. Kins se weer verandere, maar die geverfde en gekortwiekde haor neet. Groeëtelders door Huub Orval, lid van de schrieverskrink Noord-Limburg, Tegels 66 jaor getrouwd zien, det zién gemiddeld 11 taegeswaordige huwelikke met de uúterste houdbaarheidsdatum van 6 jaor. Mien groeëtelders ware 66 jaor getrouwd, zeej hadde d n ieërste waereldoorlog meigemak en ouch d n twieëde. Den wetste t waal en den wetste ouch wie veurzichtig desze mos zien um dien kleinkinger, zóe wie ich beveurbeeld, get aan t versjtangk mos bringe. t Sjterke punt en zeker heej in t Limburgse waas eur geluif., ônvrikbaar. t Hôlt van de kerbanken woord met t jaor dunner van t op de kneen zitte, gaon sjtaon en gewoën zitte. Alle wat ich noow geneump heb, is d;r neet miér allein det met die 11 trouwerieë van ieder zes jaor blief sjtaon en det ich nôw zelf eine van die groeëtelders bön. Toch blieve d r vuúl momente nao baove kômme wat örges ein teiken is det zeej eine groeëte en zeker eine gooije indrök hebbe achtergelaote. 50

51 Zeej hadde op eur menéer eine invloed op eur kleinkinjer wie weej det nôw hebbe (haope weej). As groeëtmoder vruuger vertelde, det ging waat erg dök euver Maria en Josef en t kiendje Jezus, waas t altiéd ein genot um te huure wie groeëtmoder perbeerde ôet de deuk te doon wie Maria eigelik aan det kiendje gekômme waas. Weej wiste met 11 jaor sjienbaar miër as det zeej haopte det weej wiste, terwiel in de ganse biebel nach neet éine kier t wäördje ooievaar veurkump, laot sjtaon bloomkoel. Heej mei wuurd waal duudelik waorum ze in de christelikke gebieden op latere dus ajjere laeftiéd trouwe, terwiél in de miër zuidelikke gebiede, dus zônger ooievaar of bloomkoel de minse vuul jônger trouwde. Ouch t kriege van kinger is aan d m bangk gelag, hoëg oet 2, want op ein gegaeve moment krege de gelierde, die ginge euver de aardrikskunde, dus ouk euver de waereldbol, in de gate det dae flink óet t loëd aan t gaon waas en toen is euver de ganse waereld eine vrijwillige kingersjtop aafgekôndig, dink maar ens aan China. Maar noow truuk nao mien groeëtelders. Op eur diamante broelof had de buurtvereineging nach de ganse sjtraot verhard mit sintels zoëdet de koets dao fatsoendelik euver haer kôs rieje. Naeve de waeg ware aan beidskante um de viéf maeter eine bak vol met bloome op eine paol gezatte wao tösse prachtige sjlingers gesjpanne ware. De verrassing van de verharde sjtraot waas geweldig, allein vur ein klein jungske wie ich waas neet te sjnappe waorum det dét midde in de nach gedaon meus waere. Daorum waas ich bliej det de 65-jäörige of briljante broelof gewoën thóes gehaaje woord. De buurtvereineging kwaam met ein groëte wasküup vol met worst, sjinke, flesse met jônge en aaje jenever, likäörtjes en blikke met greunte wao ze zelf t langk van vol hadde sjtaon, maar t kwaam óet ein good hert en t besjteur van de buurtvereineging bleef óet belaefdheid ouch nach waal ein of twië á dreej oor zitte. En dao nao ware ze allebei bliej as dae ganse toemel veurbeej waas det zeej gewoën eur eige laeve en eige dinger wir koste doon. Wat haes se nuuedig um gelökkig te zien. Wets se det pas op eine bepaolde laeftiéd? As se vreugde en leid beejein opgeteld haes en dôw vermenigvuldigs det met de wiésheid van de jaore dan geis se al ein flink sjtök in de gooije richting. Weej zulle t angers doon umdet d n tiéd angers is. Weej zulle t neet baeter doon maar ouch neet sjlechter en d n tied zal ouch óetwieze of de optelsom en de vermenigvuldiging die weej hebbe gemak ouch zo n sjoeëne óetkôms ken gaeve as det zeej hebbe gehad. 51

52 Van korte geluje nao t Venloos door Jan Maas, Venloos Oet studies liere weej det Adam en Eva in t paredies nog wied weg ware van ós Venloos van op vandaag. Wie Eva aan Adam woel verduutse det t bes waal ens nen appel van dae schoeënen boum woel aete wees t mit de rechter erm nao daen verbaojen boum. Mit de linker erm wees t nao ziene mónd. Daobeej mót t n geluud gemak hebbe det klónk wie: Ahhh t Zoel kinne det Eva: Adam, woel zegge. Weej gaon d r noow vanoet det t: Appel, woel zegge. Adam verduutsde Eva mit erm en bein en mit veur ós ónbekinde klanke det Eva alle appele in t paredies en wied dao boete kós aete. Allein de appele van daen boum neet. t Waas toen al algemein bekind det dokters niks te doon hadde as minse idderen daag nen appel ote. Adam schödde mit zienen bölles. Eva keek bedreuf en leep nao de woeënhut. In daen tied luusterde in t paredies de vrouw nog nao eure mins. Meschiens hoot t daorum: paredies. Aevel dao is, wie weej weite, jaomergenóg n ind aan gekómme. Neet allein aan det luustere ouk aan det paredies. Eva zóch nao n meneer, al waas t maar veur eine rotte kier, um van die appele te mouze en wachde röstig aaf. Wie Adam sleep, waat in t ganse paredies waar te hure, stónd Eva zutjes op en leep nao daen appelenboum. Snudde zich d n diekste appel, vreef dae door zien haor schoeën en mót beej zien eiges gedach hebbe: noow of noeëts en beet, gans allein, allemaol de ós bekinde elend de waereld in. Wao det paredies gelaege haet is neet genau bekind. Umdet ein van de aldste tale, t Sanskriet, in Centraal-India zien wortels haet geit me d r van oet det t dao örges gelaege mót hebbe. Det oet t Ahhh en Ehhh en wieze mit erm en bein hónderde verscheie gespraoke- en gebaretale gegreujd zien is n wónder. Ouk de wortels van ós eigeste Venloos ligge dao. De ierste wäörd ware neet mier as klanke. Det me daomit geliek n taal haet is andere kook. Weej schrieve noow ne gas wäörd achterein um waat aan andere minse te verduutse. Idder waord haet zienen eige klank. Weej kinne mit n taal ós winse en of kinnis mit idderein deile. Beej politiker aevel mót me daomit oppasse. Die gebroeke t leefste wäörd die me ouk van achter nao veur kint laeze. Inplaats van ós maat van eur te make, make die ós nao de verkezinge taam. Of gebroeke wäörd wao n taegeneuvergestelde beteikenis van besteit. t Mier van eur wuurt veur ós nao de verkezinge Weiniger. Of zeej dao waat mit opschete wuurt nog oetgezóch. Weej schete d r in idder geval niks mit op. 52

53 Waat vluug d n tied door Huub Theelen, Venloos Op ne werme zomeraovend toen weej, mien vrouw en ik, thoes in d n haof zote te genete van n lekker glaeske wien, dachte weej truuk aan zó n 65 jaor geleje wie t toch anders waar as taegeswaordig. De jeug zuut me neet mier op straot want die hebbe t te drök met de computer, ipad, Xbox en telefoon. Vruger speulde weej allein maar op straot en ginge rolschaatse, staeke, tuikespringe, knaeje, kölse, voetballe, hinkele, naoluiperke en nog vuuel mier leuke dinger doon.wie we al wat alder ware en oet ginge (allein op zaoterdaag- of zóndaagaovond) ware we al um 8 oor in de stad anders kreegs se al gen plaats mier en um twelf oor meuste weej thoes zien. Noow gaon ze pas um twelf oor en zien s morges um vief of zes oor thoes. Thoes woorte ouk altied spelkes gedaon, zoeë as kaarte, mins-erger-dichneet, halma, enz.. Ouk woort vuuel gelaeze want d r waar vaerder weinig te doon. D r waar waal ne radio dae meziek speulde of weej luusterde nao d n bónten dinsdaagaovendtrein of nao huurspelle. As d r n huurspel op de radio waar dan ware de straote leeg. Televisie waas d r nog neet, tenminste neet beej ós thoes. As d r ne voetbalwedstried op waar, dan ginge weej beej t buurtkefee kieke. Toen weej trouwde hadde weej ouk nog gennen telefoon en meuste weej ouk örges anders gaon belle, beejveurbeeld in n telefooncel. Zwart-wit televisie hadde weej waal, maar allein vanaaf ach oor woort d r oetgezónde en veur de kinderprogramma s vanaaf zeven oor. Weej loge thoes met dreej jónges op ein slaopkamer, allein mien zuske had n eige slaopkamer. Noow haet idder kind zien eige slaopkamer en ouk nog kómpleet ingerich met buro en televisie. Waat n waelmood taege veurhaer wie weej jónk ware. Zoeë zuus se maar weer wie rap d n tied verandert en we zien d r nog neet want t geit gewoeën door, wie alles gewoeën doorgeit. As weej dit allemaol vertelle aan ós kleinkinder kieke die dich aan wie nen boetsauto. Ze gluive gewoeën neet det det meugelik waar. 53

54 54 Oet n alde Kroedwis

55 Sjriéverskrink Noord-Limburg door Truus Verbong-Simons, lid van de Schrieverskrink Noord-Limburg, Tegels Mei is de sjriéverskrink hiel groët Dök isse maar hiel klein Maar t blief waal ne krink Det ving ich sjoën en fijn In Noord-Limburg sjrief me proza of poëzie in eige dialek Zoë is brood in Venlo mik en in Tegele het det wek De sjriévers van Venlo zegke paddestertje taenge kikkervis Wiel det biësje n poelpekske in Tegele en Belvend is Dao zien mussen moetse Die zuut me euveral In Venlo vlege aevel flotse Zoë duit idder ziene kal Snotneus is ein sjnoterkuke Maar ein kroetmoel in de sjtad Wae sjrief dae blief is vur jónk en aad D r zien wäördjes, mier as zat 55

56 Organisatie van jeugdeklamatiewedstrieje door Diana Vullings-Smeets, Venloos De deklamatiekemissie zuk geschikde gedichjes oet veur iddere categorie, vruueg schrievers veur leuke gedichjes of schrief zelf gedichjes. Ouk gedichte van vruger, ónder andere van J. Alsters-vd Hor, J. van Kraay-Apeldoorn, M. Meelkop, N. Haanen, F. Geurts-Leeder, R. Seroo, H. Stultjens en F. Janssen, waere gebroek. In de beginjaore meus alles getyp waere. Alles woort nao de schoeële gebrach, later mit de pos en noow per mail. Gluif ós det weej hiel blie zien mit de oetvinding van de computer! t Zelf bringe van de gedichjes had veurdeile. De kinder woorte enthousias gemak um mit te doon. Dao hebbe de schoeële gennen tied mier veur. De deklamatiekemissie steurt de gedichjes en alle informatie euver deilname nao de schoeële. De schoeële gaeve die door aan de kinder. De kinder melde zich via de schoeël aan. Umdet neet alle schoeële mier actief mitwerke, kinne de kinder zich de letste jaore ouk aanmelde op de website van Veldeke. Ouk op Facebook en via flyers wuurt de deklamatiewedstried ónder de aandach gebrach. Veldeke verdeilt de aangemelde kinder euver ne gas veurselecties, aafhankelik van t aantal aanmeldinge. Tiedes de veurselecties waere óngevier 40 kinder geselecteerd veur de finale. De jury beej de veurselecties besteit smeis oet minse van Veldeke. Veur de finalejury waere altied bekinde Venlonaere gevraog. Haos noeëts zaet d r eine nae. Wao oet bliek det de declamatiefinale erg populair is. Vuuel bekinde Venlonaere hebbe al ens in de jury van de deklamatiefinale gezaete. De kinder kinne n gedichje oet eur laeftiedscategorie keze en mótte dit van boete liere. Beej t deklamere meuge zeej attribute gebroeke, waat dök leuke veurdrachte oplevert. D r loupe hiel waat talentjes rónd in Groeët Venlo. De jury let beej de finale op 3 punte, de oetspraok van t dialek, de teksvasheid en de veurdrach. D r zien veur iddere laeftiedscategorie 3 prieze te winne. Iddere finalis krieg n oeërkónde en n presentje. In de beginjaore woorte dees presentjes beschikbaar gesteld door de Rabobank. De oeërkóndes woorte iers mit de hand gemak mit kalligrafie door Til Janssen. Taegeswaordig waere zeej gedrök. De 1e prieswinnaers kinne deilneme aan de Limburgse finale. D r zien geregeld kinder oet Groeët Venlo die beej de Limburgse finale mit ne pries ginge strieke. Det getuug ouk weer van t talent det heej zit. Hans Jacobs prissenteert de finale in Venlo al ne gas jaor op n kwante meneer. Hae stelt de kinder op eur gemaak mit n groeëte portie humor. Hans schrief zelf ouk kindergedichjes. De finale wuurt altied drök bezóch. Doezende vaders en moders, breurkes en zuskes, opa s en oma s, omes en tantes zien waal ens getuge gewaes van n deklamatiefinale. Weej kriege geregeld van elders te hure, det zeej zelf ouk waal ens oeëts mitgedaon hebbe mit de deklamatiewedstried. 56

57 In de pauze is d r altied n leuk optraeje. Vruger van de Aolieneutjes, de letste jaore waas d r nen buut van Juul Brueren of Sjraar Timmermans. De pauzeacts waere altied door kinder verzörg. De opkóms van deklamante is de letste jaore jaomer genóg waal n stök lieëger as in de gloriejaore, maar det kump ouk umdet kinder in dezen tied vuuels te vuuel te doon hebbe, de elders t drökker hebbe en de schoeële gennen tied mier hebbe heej extra aandach aan te schinke. Zeej fungere smeis allein nog maar as tössepersoeën. De letste jaore kriege weej nog zó n 100 aanmeldinge oet Venlo en Blierick. Weej zien aan t kieke wie weej de jeug en de schoeële weer mier kinne stimulere um mit te doon. Weej hebbe de schoeële ne gas jaor truuk n DVD van de Limburgse finale geschónke um dees in de les te gebroeke um t dialek en t deklamere ónder de aandach te bringe. Kinder van de deklamatiewedstried drage eur gedich ouk waal ens veur beej n andere activiteit van Veldeke, zoeëas Theetied en de Kers-In. Dit velt altied good in de smaak. Ouk tiedes de Nach van t Limburgse Leed bringe deklamantjes eur gedichjes in restaurants beej minse aan de taofel, Plat aan Taofel. Kinder vinde t dök jaomer, det zeej neet mier mit kinne doon as zeej nao de middelbare schoeël gaon. Weej hebbe d r waal ens euver naogedach veur dees categorie kinder ouk waat te organisere, maar det is nog neet van de grónd. Heb geej heej ideeë euver of interesse heej iets veur te organisere, steur dan n mailtje nao veldeke-krink-venlo@gmail.com. Haopelik blief de deklamatiewedstried nog lang bestaon! Naoschrif redaktie: Op t moment van verschiene van dees Kroedwis zien de finales in Venlo en Tegele al gewaes namelik op 31 maart en 14 april. De Limburgse finale is op zaoterdaag 20 mei 2017 in Dok 6 in Panninge. 57

58 Door de ouge van Juupke door Nicky van Steenkiste, Venloos ne Streep zónleech scheen door de gerdiene. Intelik, t is zoeë wied, dach Juupke wie de Martinustore zich veur d n ieërste kier leet hure. Hae telde vaerder: Zes, zeve, ach.. t bleef stil. Wie ne piel oet nen baog schoot Juupke zien bed oet, de trap aaf. Mam stónd al achter t gaas de kerboet um te dreie, ónderwiel pap opkeek van ziene krant: Deh dan, dao is se huur. Zien zuster Stina waas in gen velde of waege te bekinne. Haet die vannach noow weer die deur aop laote staon? zag pap vaerder taege nemes in t bezónder. Hae had waal geliek, t waas neet werm in de keuke. Maar good, t meugde dan waal waat aan de kalde kant zien, gelökkig straolde t zunke vandaag. Juupke goeëjde de plank in t gaat en ging zich zitte. Wils se d r kroet op?, vroog mam. Dao wuurs se groeët en sterk van. Juupke oot noeëts kroet, maar zien moder bleef aevel toch t zelfde vraoge. En ouk noow hae toch al zeker twieë waeke ach jaor waas bepaolde Juupke toch zeker zelf waal wie hae ziene kerboet woel aete. En? Bis se d r klaor veur kammeraod?, vroog pap. Juupke had net nen hap genaome van ziene kerboet mit kroet: WAAT DACHS SE PAP!. Veur t iers hoofde hae neet beej opa en oma te blieve op Vastelaovesdinsdaag en meugde hae mei nao de boerebroelof! Ze stónde same naeve de kant te kieke. Aan de ein hand zien mam, aan de ander ziene pap. Stina waas nog altied in gen velde of waege te bekinne. Euveral wao Juupke keek zoog hae Venlonaere in boereploete, zwart mit wit. De maedjes hadde zich t schoeënste kledje oetgezóch, de jungskes de netste frakjas. De Foemfoem kwaam veurbeej en speulde n koddige wies. D r woort same gezónge en same n dröpke gedrónke. En dao kwaam t gezelschap al um d n drei. De woute, de sókkeroom en tante, d n börgemeister, de ganse koedeljach. En dan die groeëte paerd veur de koets. Juupke stónd zich aan de hek te vergape aan al det schoeëns det veurbeej kwaam. Dao woel hae nog waal mier van zeen wie t broedspaar al haos oet t zich verdween: Gaon we nog beej t stadhoes kieke, pap? Maar wie hae zich umdreide ware zien pap en mam nörges mier te bekinne. Hae waas ze kwiet. En noow?.., dach hae beej zichzellef. Die kinne noeëts vaer weg zien. D r ware zoeë vuuel minse det Juupke neet wis wao hae nao toe meus. En gek genóg waas hae neet schouw. Van links nao rechs, veur wies achter, euveral minse die lol en plezeer hadden. Dao leep hae dan mit zien twieë törve hoeëg, allein en lachend euver straot, zónder pap en mam of Stina die in gen velde of waeg te bekinne waas. Maar waat zoog hae dao dan? Beej t Schinkemenke stónd gans allein n klein maedje mit broene vlechskes in de haor in t schoeënste kledje det Juupke oeëts gezeen had. D r leep n träönke euver eur wengske. Juupke veulde waat vraemps in d n boek. Hae meus nao det maedje toe. Noow! Hae leep d r op aaf: Wils dich ein snuupke? t Maedje keek m mit groeëte, broene ouge aan en knikde. Ik bin Juupke, 58

59 zag Juupke en hae goof m t snuupke. En dao gebeurde t.zónder waat te zegge. t Maedje mit de broene vlechskes goof Juupke zien ierste kösmuulke op zien wengske. Hae schrók wakker en streek zich euver de wang. Boete speulde n joekskepel Zutjes aan. Haes se fijn gedruimp jóng?, huurde hae n stum zegge. Joep wreef zich de slaop oet de ouge en streek zich de paar grieze häörkes die hae nog had in de ploeëj. Zien vrouw stónd naeven t bed, t schoeënste kledje aan. Zeej had zien boereploete al klaor gelag en keek m met groeëte, broene ouge aan: Wils se dalik kroet op diene kerboet? Oet t archief 59

60 60 Oet n alde Kroedwis

61 Waorum neet... door Ton in t Zandt, lid van de Schrieverskrink Noord-Limburg, Venloos Kersmis net achter de rök, Paose kump d r aan Veur des se t wets is n jaor veurbeej Jachte en jage, noeëts mier zutjes aan Altied strakkes en morge, neet mier noow en heej Waorum gen jaor vol leefde en gelök Noeëts tied hebbe veur nen andere Weej hebbe t allein maar drök kinne weej det noow ech neet verandere? t Haet genne zin um ederein alle goods te winse mit ald en niej Diene rök gedreid, en de steis weer allein en neet same, ziej aan ziej Pak dich d n tied um te perbere Um ens in de weej-vorm te gaon dinke t Is gen kwestie van verlere Wie vindt geej eigelik t wäördje same klinke? t Is noeëts te laat um óg aaf te vraoge Of d r nog waat van te make is Geej hoof det allein maar óg zelf te belaove en zult dan ouk ervare: ein echte belaevenis Waat hilt ós taege, wao zeen weej gevaor Dus vergaet waat gewaes is, hald mood Geit neet besteit neet, ouk det is waor Kin ik neet is wil ik neet. Alles kump good! 61

62 Limburg: ein in al zien verdeildheid door Piet Steunenberg en Ton in t Zandt, Venloos n Interview met d n baas van n instantie die ouk nauw verbónde is met t Limburg van vruger en noow, woort al rap n gezellig gesprek. Ing. Ger Frenken, gebaore in Bergen (L), directeur-rentmeister van Stichting het Limburgs Landschap, bleek ne kundige verteller met vuuel dossierkinnis en n fotografisch geheuge waat gebeurtenisse in t Limburgse vanaaf de Fransen tied betref. En hae had ouk de jaortalle paraat die beej die gebeurtenisse hoorte. Frenken is kortgeleje gestop as chef van Stichting t Limburgs Landschap. Ziene werkgaever zuut hae as ne speulbal van groeëte mogendhede. Tenminste, det geluive die. De waorheid is n stök genuanceerder. De letste decennia is t Limburg Landschap mier en mier gegreujd in de rol die t noow haet: ne serieuze gesprekspartner veur (semi)euverheid. Hae vat de verandering same in de stelling det t Limburgs Landschap vruger volgzamer waas dan noow. Vanoet n underdog-rol is t Limburgs Landschap noow n instantie die op waerde wuurt geschat. De link nao t dialek is dan flot gelag. Limburg is sterk en n einheid waat t t dialek betref: neet euveral t zelfde, maar waal allemaol en euveral Limburgs. n Vergelieking kin me make met Friesland. Dao haet me ouk verscheie dialekte, maar waal allemaol Fries. Verschil is waal, det t Fries n echte taal is. En weej mótte neet vergaete det t in Limburg neet allein um t dialek geit maar um de minse zelf. Die zien ein-met-ein. Zoeë is t Limburgs Landschap ouk. In n oetgebreide oetleg euver de indeiling van Limburg as t geit euver dialekte vruger en noow vertelt hae euver Kleverlands, Maaslands en zoeë vaerder asof hae d r n universitaire studie euver gevolg haet. Truuk nao t Limburgs Landschap. Hae vergeliek zien club waal n bietje mit Veldeke. Sterk in t belaeve en in stand halde, en det tösse alle mogendhede die ieuwe niks anders gedaon hebbe as de pot verdeile, her-indeile, oorlog voere en landje pikke en gank zoeë maar door. Veldeke haet te make gehad met verdeildheid as t geit euver de verscheie Limburgse dialekte. De letste tientalle jaore geit t n bietje baeter. Met as gezamelik doel t in stand halde van t dialek is me noow en-daag mier d r van euvertuug det same optrekke veur t Limburgs dialek mier resultaat haet dan allein maar te gaon veur dien plaatselik of streekdialek. 62 Waas Limburg vruger maar allein n wingewest, allewiels dink me dao anders euver.

63 Limburg haet juweeltjes in zien bezit. Neet allein waat neteur of dialek betref. Dink ouk maar aan vastelaovend. In Limburg is det verankerd in de cultuur. Limburgsen humor: ouk dae is neet nao te doon of nao te make. Op ander plaatse perbere ze det waal, maar t is en blief n slap aaftreksel van det wao Limburg riek aan is. Frenken benaodrök nog efkes de taak van t Limburgs Landschap: aanschaffe en conservere van neteur um te beware veur de toekóms. Prachtig veurbeeld is t gebied Maasduine, n uniek gebied mit n enorme verscheidenheid, zoeëas se maar allein in Limburg vinds. En veur idderein toegankelik um d r van te genete. Op ós vraog wie Frenken t Limburgs Landschap zuut euver twintig jaor, zaet hae det t Limburgs Landschap mier en mier n geweldige club wuurt in Limburg, die strakkes zeker gewaardeerd geit waere umdet d r veur gezörg is det behald van neteur, landschap en cultuur veur de toekóms is gewaarborg, en det neet de politiek of anderszins det ens efkes rap zoel kinne verandere. Hae haop det de Limburgers de cultuur, landschap en neteur zulle waardere en neet zulle toestaon det dao emus aan zal gaon sleutele. Hae is toch ech waal gruuets d r op, det t Limburgs Landschap noow die plaats haet in de samelaeving die hae altied veur ouge haet gehad. Foto John Peters Hae haop det beej andere instanties, waomei hae ouk de euverheid bedoelt, t besef kump en blief dat t Limburgs Landschap haet beejgedrage aan ne schoeëne mix tösse privaat- en euverheidsbezit. Frenken vind t jaomer det t agrarisch landschap mier en mier n produktie-landschap is gewaore. Hae is d r bang veur det daodoor de historische landschapsliene oet t verleje zulle verdwiene. Van d n andere kant haop hae det Limburg zien uterste bes blief doon um zich in te blieve zette veur behald van de historie, cultuur en neteur as schoeënste en waerdevolste bezitsbegrippe op dees aerd. Veur t dialek haop hae t zelfde: det weej t Limburgs, in alle dialekte die t haet, op waerde blieve schatte en det dit daodoor wies in lingte van daag meug blieve bestaon. 63

64 64 Oet n alde Kroedwis

65 Genäöl in de wachkamer door Baer Born, lid van de Schrieverskrink Noord-Limburg, Venloos Smeis velt t mei, smeis velt t taege. Dae morge veel t mei, dach ik! Ik waas beej de plastisch chirurg veur ne kleinen ingreep. Twintig minute geit t deure. zag de zuster. D n huidarts had al ierder vief kleine stökskes vel weggehaold. Maar umdet hae d r neet zeker van waas det noow alles good waas, had hae mich doorgesteurd nao de plastisch chirurg. Dae makde nog n punctie zoeëas det het, en daonao zoel alles moeëj gemak waere: n klein stökske vel weghaole, n roetsbaan make, t vel n stökske laote zakke en klaor waas Kees. t Leek mich gemekkelik. t Waas erg ónröstig in de wachkamer, maar toch woort d r neet gepraot. Idderein leek ge- of óntspanne toe te laeve nao t ougenblik det hae of zeej geholpe zoel waere. De stilte woort opens verbraoke wie det gebeurt as se ne moorbriek in ne viever goeëjs! Dao kwame dreej vrouwluuj binne: de moder, eur vriendin en de dochter En toen begös t genäöl. Mia, det waas de moder, vertelde hónderd-oet: zeej had al hiel vuuel behandelinge óndergaon en kós good taege de pien. En die smaerige spuite doon mich niks. zag zeej. Zeej had n plekske op eur lip en vroog aan eur vriendin: Wie zoele ze det toe gaon make? Umdet ik mich genóg euver det mins gekwaeld had, zag ik opens: Ik dink det ze óg de lippe opein gaon neie! De vrouwluuj keke mich kwaod aan, maar t genäöl heel op. Doeëdse stilte opens; me kós n speld hure valle. Gelökkig waas ik daonao flot aan de beurt. Maar die beurt deurde waal dreej keteer. Det veel mich taege. Ik kreeg aevel waal waor veur mien geld. De behandeling is geslaag, zag de chirurg. Allein mien neusgaat waas kleiner gewaore en mien neus stond ouk nog n bietje scheif. Mien mam zoel later zegge: Jóng toch, en ik heb nog zoeë mien bes op dich gedaon! De chirurg stelde mich gerös met de wäörd: Geej meug altied truuk kómme! Maar ik dach geliek: dae kin mich de buim in! En ik fietsde nao hoes. Wie ik thoes kwaam vroog mien vruike Elfje wie t gegaon waas. Och, zag ik, Smeis velt t mei en smeis velt t taege! 65

66 Veur in d n agenda As deze Kroedwis oetkump hebbe weej al de volgende aktiviteite gehad zoeë-as: Jurering van de Faatse in de optochte van Venlo en Blierik, Jaorvergadering van de Krink, Finale van de Venlose en Tegelse declamatiewedstrieje, De volgende aktiviteite staon nog op t program: De cursus Venloos Laeze en Schrieve Data maart, april en 4 mei. Op 11 mei is dan de diploma oetreiking. De cursus Venloos Laeze en Schrieve is op dónderdaagaovend. Kiek veur vaerdere informasie op Limburgse finale declamatiewedstried De Limburgse finale van de declamatiewedstried is op zaoterdaag 20 mei in DOK-6 in Panninge. D n Oeuvrepries Oetreiking Veldeke Oeuvrepries veur t Limburgse Leed tiedes De Nach van t Limburgse Leed op 16 september en Plat aan taofel. De winnaers van de declamatiewedstried ónderhalde de gaste aan de restauranttaofel. Vreejwilligersdaag Is dit jaor op 1 oktober. De slumste Venlonaer Op 29 oktober 2017: de wedstried veur de echte dialekle(e)fhebbers. Taaldirigent : Hans Jacobs Kers-in Heej veur hebbe weej nog gennen datum. 66

67 Colofon Dialekvereiniging eldeke Venlo Dees oetgaaf is nummer 1 van de 36e jaorgank. De Kroedwis wuurt bezörg beej alle leje en dónneteurs van Dialekvereiniging Veldeke Venlo. Redaktie Kroedwis Indredaktie: Henk Geenen Redaktieleje: Hein Baur, Ine Bleijs-van de Ven, Marij Bongers, Gerard van Gestel, Jan Maas, Piet Steunenberg en Ton in t Zandt Te bereike Redaktieadres: Egtenrayerhof 27, 5928 RW Blierik Telefoon: adres: kroedwisredaktie@gmail.com Opmaak Kroedwis: Gerard van Gestel De kroedwis op t veurblaad: Gon Doesborg Teikening Jónkvrouwe Veldeke: Piet Camps De Kroedwis drök: Drukkerij Knoops Sikkertariaat veldeke.venlo@gmail.com Internet: Gaef um óg modertaal, gaef um Veldeke Veldeke De vereiniging Veldeke Limburg is in 1926 opgerich. Doelstelling is um de Limburgse Volkscultuur laeventig te halde. Dialekvereiniging Veldeke Venlo is ein van de 11 kringe van Veldeke Limburg. Dialekvereiniging Veldeke Venlo besteit oet de plaatse Árce, Baolder, Belvend, Blierik, Bree, Grevors, Helje, Kessel, Lómm, Tegele, Velde, Venlo en Zaerum. Weej hebbe de ANBI (Algemeen Nut Beogende Instelling) erkinning. Raekeningnummer NL04INGB Gelieerde organisatie: Stichting Henric van Veldeke 67

68 68 Kikkerman.nl Galerie van Hub Moens