DE LEIDSE MONUMENTEN EN HET LEIDSE STADSGEZICHT

Transcriptie

1 DE LEIDSE MONUMENTEN EN HET LEIDSE STADSGEZICHT Veranderingen in het stadsbeeld in 1989 door E.J. Veldhuyzen Het jaar 1989 kenmerkte zich voor wat betreft het stadsherstel, door het vol bouwen van een paar grote braakliggende terreinen aan de Oude Vest en aan het Levendaal en de restauraties en renovaties van monumenten, waarbij het voornamelijk woonhuizen betrof. In het oudste stadsdeel, de werden aan het Begijnhof een drietal huisjes, vroeger deel uitmakend van het grote hof uit de 15de eeuw, gerenoveerd. Botermarkt 23, een winkelpand met in de bovengevel op de eerste en tweede verdieping schuifvensters en op de derde verdieping kruisvensters, kreeg een nieuwe winkelpui. Nadat enige tijd geleden in een van de vier vensters van het postkantoor Breestraat 40 een geldautomaat was aangebracht, werd dit jaar een tweede venster voor een dergelijk apparaat aangepast. Van Breestraat 141 werd de gewijzigd, die toch al geen geheel met de monumentale bovengevel vormde. Van het voormalige pakhuis Herensteeg 12 werd de bovenverdieping gerenoveerd en als woning ingericht. Daartoe werd in de een nieuwe toegangsdeur opgenomen. Herensteeg 14 werd geheel gerestaureerd, waarbij de vensters in de voorgevel weer negenruits schuiframen kregen en de vlakke voordeur plaats maakte voor een nieuwe paneeldeur. Bij de renovatie van de panden Ketelboetersteeg 2, 4, 6 en 8 werden meer de kappen vernieuwd en werden in de zijgevel de karakteristieke ramen met diagonale roedenverdeling hersteld. Van Kort Rapenburg 70, een gemeentelijk monument daterend uit het begin van deze eeuw, werd het interieur geheel verbouwd. In het toch al kleine dakschild aan de voorzijde werd een dakraam aangebracht, dat de eenheid in stijl ernstig verstoord. 213

2 Begijnhof Herensteeg 14 Bij de restauratie van Langebrug 27-29, eertijds verheeld, werd de vroegere tweedeling hersteld. Deze restauratie draagt in belangrijke mate bij aan het herstel van het historische stadsbeeld ter plaatse. Van Nieuwsteeg werd de volgende fase aangepakt, waarbij de voorgevel en de kappen boven het voorhuis werden gerenoveerd. Papengracht 4 werd gerenoveerd, waarbij de in hedendaagse trant werd getransformeerd. Aan de Pieterskerkstraat kwam de restauratie van het Jean hofje dit jaar gereed. In opdracht van de Stichting Studentenhuisvesting werden alle woningen aan de eisen van deze tijd aangepast. Van het pand Pieterskerkstraat 14 werden de woning op de eerste verdieping en de kap gerenoveerd. Rapenburg 66 werd gerestaureerd, waarbij de voorgevel van een te vette zware voeg is voorzien. De kasten voor de buitenjalouzieën, een weinig meer voorkomend onderdeel, bleven gespaard. Op de eerste verdieping heeft het huis een fraaie betimmerde voorkamer. Schoolsteeg 4, een negentiende-eeuws hoekpand werd geheel hersteld, waarbij de gevels werden geschilderd. Bij de restauratie van Zonneveldstraat 78 bleek dit huis in dermate slechte 214

3 St. Jorissteeg staat te verkeren, dat afbraak en het vervolgens weer opbouwen aanmerkelijk goedkoper was. Door het schilderen van de gepleisterde gevel in een zandsteengele kleur, vormt het pand een belangrijke markering van de hoek met de Langebrug. In een van de eerste uitbreidingen van de stad, de voorstad op de woerd, een gebied dat in oorsprong werd gekarakteriseerd door dichte bebouwing en smalle straatjes en stegen, kwam aan de oostzijde van de doorbraak van de St. Jorissteeg een nieuw woningcomplex met winkels op de begane grond tot stand. Met het gereedkomen van dit complex is de grootschalige verandering van het stadsbeeld ter plaatse afgerond. In de beide Pancraswijken, het Hogeland, werd het terrein van de Burchtheuvel aan de zijde van het der (ter plaatse van de vroegere Burchtgracht) afgesloten door een nieuw ijzeren hek met vierkante staanders en ronde spijlen. De vensterpartijen van de winkel van Donkersteeg 27, indertijd voorzien van een roedenverdeling in historiserende stijl, werden gewijzigd door een indeling met grote etalageruiten. 215

4 Bij de renovatie van het gemeentelijke monument Hooglandse Kerkgracht 4 werden de gevels door het schilderwerk geaccentueerd. Bij Nieuwe Rijn 43 werd de oorspronkelijke monumentale winkelpui met grote portieken en glasruiten, gewijzigd door het aanbrengen van een moderne invulling. Daardoor heeft de pui aanmerkelijk aan teit ingeboet. Nieuwe Rijn kreeg boven de moderne een sterk sprekende luifelconstructie. Oude Rijn 45a kreeg een nieuwe dakkapel en nieuwe dakramen. In het Marendorp werden vier woonhuizen uit de eeuw, 4-8 gerenoveerd, waarbij de gevels opnieuw gevoegd werden met een voeg. In de Camp werd de rijk bewerkte monumentale winkelpui van rond 1900 van het pand Haarlemmerstraat 37 zodanig verminkt met plaatwerk en rechte stijlen en lijsten, dat van de oude winkelpui niets meer over is. Oude Vest 75, het Coninckshofje, werd geheel gerenoveerd. Het bouw, met de fraaie regentenkamer op de eerste verdieping, kreeg een volwaardige woning op de begane grond. In de Academiewijk werden de eeuwse woningen Bakkersteeg 7-9 gerenoveerd. Een eenvoudig huisje uit het begin van deze eeuw, gracht 2, werd gerenoveerd. De voordeur, waarin tien panelen zijn verwerkt, behoort niet tot de oorspronkelijke stijl van dit huis. Het monumentale pand Rapenburg 47, dat twee jaar geleden afbrandde, werd geheel gerenoveerd. Daarbij keerde in plaats van de lijstgevel een naar oude foto s gereconstrueerde trapgevel terug. Met het linker pand vormt dit huis een fraaie combinatie van twee vrijwel gelijke gevels. Rapenburg 55 werd gerenoveerd, waarbij de zware witte in vergelijking met het oorspronkelijke egaal getinte gevelvlak te overheersend is uitgevoerd. Ook het hoekpand Rapenburg 57 werd gerenoveerd en ook hier is het witte voegwerk te nadrukkelijk aangebracht. Rapenburg 5 en 7, twee studentenhuizen, werden geheel gerenoveerd. Uitwendig is het alleen te zien aan het frisse schilderwerk. Rembrandtstraat 27 werd verbouwd en kreeg daarbij een moderne pui aan de achterzijde, die zich vanaf de Witte Singel duidelijk manifesteert. 216

5 Oost In de vroeger zogeheten wijk Nieuwland werd het pand Doetastraat 18, naast het Samuel de Zee shofje, gerenoveerd, waarbij de vensters een empire-indeling kregen. Opmerkelijk is het geschilderde benedendeel van de gevel. Garenmarkt 26, een pandje met een gepleisterde klokgevel, werd gerenoveerd. Het open gat aan het eind van de Garenmarkt (ter plaatse van de vroegere panden Garenmarkt 36-46) kreeg een nieuw hek, dat quasi traditioneel is samengesteld en donker werd geschilderd. Het open gat en de daarachter staande gevel van het garagebedrijf blijven echter een verminking in het beeld van de Garenmarkt. Raamsteeg 5.5, een eenvoudig pandje met een bakstenen klokgevel, werd gerestaureerd. In de wijk Noordvest werd een aanvang gemaakt met de renovatie van het pand Korte Mare 4, vanouds een café met een overdekt terras aan de voorzijde. Ook de achterliggende huizen aan de werden opgeknapt. Korte Mare 24, een pand met een bakstenen lijstgevel, werd gerenoveerd, 217

6 waarbij de vensters op de begane grond en eerste verdieping weer een empire-indeling kregen. Langegracht 40, een eeuws pand met een poortdeur van het Jan Willemshof werd gerenoveerd. Dit pand herinnert aan de talloze woningen die Leiden in het industriële tijdperk van de 19de eeuw gekend heeft. Ook Langegracht 44, een woninkje met nog veel oude bouwonderdelen zoals plafonds, raampartijen en kapconstructies, onderging een volledig inwendige vernieuwing. Langegracht 83, een beeldbepalend pand met een bakstenen lijstgevel, werd vernieuwd, waarbij de voorgevel werd gesloopt en er een trapgevel voor in de plaats kwam. Oost-Dwarsgracht vier huisjes met resp. een lijstgevel, een trapgevel, een tuitgevel en weer een lijstgevel, waarvan nrs. 16 en 18 beschermd rijksmonument, werden volledig gesloopt en opnieuw opgebouwd. De gevels kregen daarbij hun oorspronkelijke indeling terug. Oude Singel 58, 64, 66 en 68, allemaal woonhuizen in gebruik voor studentenhuisvesting, werden geheel gerenoveerd. De gevels waren bij vroegere restauraties al van een goede raamindeling voorzien, zodat hier nu niets aan veranderde. Oude Singel 78, een voornaam monumentaal woonhuis met een mooi trappenhuis en enige kamers met rijke plafonds en wandbekleding (eertijds ook woning van de schrijver Carel Vosmaer) werd gerenoveerd en ingedeeld in een aantal wooneenheden. Aan het eind van de Oude Singel, op de hoek van de Houtmarkt, op de plaats van de gesloopte monumenten waarin voorheen de Zoutkeet was gevestigd, kwam een groot wooncomplex. Hoewel het complex een aardig stedebouwkundig beeld geeft op de hoek van de twee grachten, is het historisch aanzien van deze omgeving niet meer te herkennen. Aan de Smidsteeg werd het St. Anna shof (een drietal v.m. gen) gesloopt. In de eeuwse uitbreiding werd het pand Haven 28 uit het begin van deze eeuw met sterk sprekend voegwerk, gerenoveerd. Jammer is het dat uit de kozijnen de ramen zijn verwijderd en de nieuw ingebrachte bovenlichten uit verhouding zijn. In de uitbreiding werd het woonhuis Herengracht 3 met een kelder en een opkamer aan de voorzijde, die in de gepleisterde vel een speelse indeling bewerkstelligt, gerenoveerd. Herengracht twee woonhuizen met een gekoppelde begane grond en 218

7 Herenhuis Oude Singel 78 Arbeiderswoninkje Vierde gracht 35 twee tot een geheel gecombineerde lijstgevels, werden eveneens gerenoveerd. Herengracht 41-43, een samengevoegd pand met een gemeenschappelijke ingang in nr. 43, werd inwendig verbouwd. Fraai is de gevel van nr. 43 met een ingangspartij. In de laatste uitbreiding binnen de singel, vroeger Zuid-Rijnevest geheten, werden bij de verbouwing van het pand Vierde Binnenvestgracht 35 de garagedeuren op de begane grond vervangen door deur- en raamkozijnen zodat weer een volledige woning ontstond. Hogewoerd 167, een pand met vensters uit verschillende bouwperioden die toch een gaaf geheel vormden in een statige trapgevel, werd inwendig verbouwd. Een paar woningen aan het Plantsoen, de nrs. en 81, werden inwendig verbouwd of opgeknapt, terwijl zij weer een nieuw zinken roevendak kregen. 219

8