Cultuurhistorische inventarisatie gemeente Groningen Gemeente Groningen, dienst RO/EZ, afdeling Bouw- Woningtoezicht en Monumenten

Transcriptie

1 Cultuurhistorische inventarisatie gemeente Groningen Gemeente Groningen, dienst RO/EZ, afdeling Bouw- Woningtoezicht en Monumenten BOUWHISTORISCHE VERKENNING Adres: Kleine Leliestraat 5, Groningen Status: GM Periode: 30 januari 2008 Onderzocht door: J.A. van der Hoeve, T. Tel en H. Wierts Auteur: J.A. van der Hoeve Datum: 23 april 2008 Inleiding Deze bouwhistorische verkenning is uitgevoerd in het kader van het project Bouwhistorische inventarisatie en verkenning van de binnenstad van Groningen. Dit is het eerste project in het kader van de cultuurhistorische inventarisatie van het hele grondgebied van de gemeente Groningen dat tot doel heeft de cultuurhistorische kwaliteiten in beeld te brengen. De bouwhistorische verkenning bevat een korte schets van de bouwgeschiedenis van het pand, een beschrijving van het interieur en het exterieur en een waardestelling. Het onderzoek richt zich in hoofdzaak op het gebouw zelf, waarbij in beperkte mate gebruik is gemaakt van schriftelijke bronnen en oud kaartmateriaal. De bouwgeschiedenis wordt daarom in hoofdlijnen weergegeven. Ook is het mogelijk dat achter de huidige voorzetwanden en verlaagde plafonds oudere constructies en interieurafwerkingen verborgen zitten. Voor het onderzoek naar de bouwgeschiedenis is gebruik gemaakt van het bouwdossier van de dienst Ruimtelijke Ordening en Economische Zaken van de Gemeente Groningen. bureau voor bouwhistorisch onderzoek J.A. van der Hoeve/ Gemeente Groningen 1

2 34 20 Cultuurhistorische inventarisatie gemeente Groningen, bouwhistorische verkenning Kleine Leliestraat 5 SITUERING/ STRUCTUUR Kleine Leliestraat 5 ligt in het bouwblok dat wordt omsloten door de Kleine Leliestraat (begrenzing aan de zuidzijde), de Nieuwe Kijk in t Jatstraat (westzijde), Kleine Rozenstraat (noordzijde) en de Nieuwe Boteringestraat (oostzijde). Kleine Leliestraat 5 is een rechthoekig gebouw van drie bouwlagen met een plat dak, waarvan de voorgevel bestaat uit één bouwlaag met een steil dakschild. Midden onder het huis bevindt zich een keldertje. Tegen de achtergevel staat een eenlaags aanbouw met een plat dak. 64-a t/m40 36t/m40 36t/m40 26t/m34 28-a 26-a 26-a b Nieuwe Kerkhof 2-a 4-b 5t/m5/1b 50-a 50-a a 46-a erf school 25-a 25-a 21-a 21-a Kleine Leliestraat 7-a 5 3-a 7-a 2t/m6 11-c4 11-c4 11-c4 11-c4 11-c4 11-c4 11-c4 11-c4 11-c4 11-c4 11-c4 11-c4 11-c4 9-a 9-a 7-a 7-a 5t/m3a 5t/m3a 3t/m1 3t/m1 3t/m1 3t/m1 3t/m1 3t/m1 3t/m1 3t/m1 3t/m1 3t/m1 3t/m1 3t/m1 3t/m1 3t/m1 3t/m1 3t/m1 3t/m1 3t/m BOUWGESCHIEDENIS Het pand Kleine Leliestraat 5 ligt in de vroeg-17de-eeuwse stadsuitbreiding ten noorden van de middeleeuwse stad. Volgens de vogelvluchtplattegrond van Groningen door E. Haubois (1643) was de Kleine Leliestraat op dat moment reeds aan weerszijden geheel bebouwd. Aan de noordzijde van de straat stonden voornamelijk smalle, eenlaags breedhuizen met steile zadeldaken (evenwijdig aan de straat). Opmerkelijk genoeg ontbrak op dat moment nog bebouwing op de hoek van de Nieuwe Boteringestraat. Detail van de vogelvluchtplattegrond van E. Haubois uit Aan de noordzijde van de Kleine Leliestraat staat een aaneengesloten rij eenlaags breedhuizen met zadeldaken, evenwijdig aan de straat. Het pand Kleine Leliestraat 5 is omcirkeld. bureau voor bouwhistorisch onderzoek J.A. van der Hoeve / gemeente Groningen 2

3 20 Cultuurhistorische inventarisatie gemeente Groningen, bouwhistorische verkenning Kleine Leliestraat 5 Op de kadastrale minuut van circa 1830 heeft het huis reeds zijn huidige omvang, afgezien van de eenlaags aanbouw aan de achterzijde. Vergelijking van de kadastrale minuut met de vogelvluchtplattegrond van Haubois doet vermoeden dat het 17de-eeuwse huis vergroot of vernieuwd is. Bij deze verkenning kon niet worden vastgesteld of dat inderdaad en wanneer dat dan is gebeurd. Er zijn wel aanwijzingen dat de kern van huidige pand ouder is dan Opvallend zijn bijvoorbeeld de relatief smalle vensters in de voorgevel (waarvan de plaatsing is afgestemd op de enkelvoudige balklaag) en de steilte van de kap (waarvan alleen het voorschild bewaard is gebleven). Vermoedelijk hebben in de tweede helft van de 19de eeuw vernieuwingen plaatsgevonden. De vensterwandbetimmering van de voorgevel en de tweepaneelsdeuren hebben namelijk een 19de-eeuws karakter. 64-a t/m40 36t/m40 36t/m40 26t/m34 28-a 26-a 26-a b Nieuwe Kerkhof 2-a 4-b 5t/m5/1b 50-a 50-a a 46-a erf school 25-a 25-a 21-a 21-a Kleine Leliestraat 7-a 5 3-a 7-a 2t/m6 11-c4 11-c4 11-c4 11-c4 11-c4 11-c4 11-c4 11-c4 11-c4 11-c4 11-c4 11-c4 11-c4 9-a 9-a 7-a 7-a 5t/m3a 5t/m3a 3t/m1 3t/m1 3t/m1 3t/m1 3t/m1 3t/m1 3t/m1 3t/m1 3t/m1 3t/m1 3t/m1 3t/m1 3t/m1 3t/m1 3t/m1 3t/m1 3t/m1 3t/m Gedeelte van de kadstrale minuut uit omstreeks 1830 met daarop aangegeven de moderne huisnummering. 1 Plan voor de bouw van een arkeneel of dakkapel op het voorschild van het dak, volgens de bouwtekening uit 1901 (archief Gemeente Groningen, RO/EZ). Vermoedelijk is ook de voorgevel in deze fase gemoderniseerd. bureau voor bouwhistorisch onderzoek J.A. van der Hoeve / gemeente Groningen 3

4 De oudste bouwtekening dateert uit In dat jaar kreeg het huis een brede stenen dakkapel ( arkeneel ) op het voorschild van de kap. Volgens de omschrijving bij de vergunningaanvraag werd ook de voordeur vernieuwd. Het moet niet worden uitgesloten dat de verdere afwerking van de gevel uit 1901 stamt. Uit de plattegrond valt op te maken dat het huis toen een tweebeukige opzet had, waarbij de linkerbeuk bestond uit een voorkamer, bedstede/ kastenwand en een achterkamer en de rechterbeuk uit een smalle lange gang. De zoldertrap bevond zich in de zone tussen voor- en achterkamer, toegankelijk vanuit de gang. In 1930 is een huisriolering aangelegd. Op de zolder zijn deuren aangetroffen uit de jaren dertig en veertig van de 20ste eeuw. Deze deuren vormen aanwijzingen voor aanpassingen of verbouwingen van het interieur in die periode. Wellicht stamt de eenlaags aanbouw ook uit deze periode. Een zeer grondige verbouwing vond plaats in 2004, toen het achterste deel van het huis werd verhoogd tot drie bouwlagen met een plat dak. Het vooraanzicht van het huis bleef ongewijzigd door handhaven van de (eenlaags) voorgevel en het steile voorschild van het zadeldak. BESCHRIJVING gevels en kap De voorgevel is een éénlaags lijstgevel, waarboven het steile voorschild van een zadeldak herkenbaar is. Midden op dit dakschild staat een brede stenen dakkapel, voorzien van een (smaller) driehoekig fronton. Zowel de gevel als de dakkapel zijn voorzien van een wit geschilderde, gepleisterde afwerking met schijnblokken in halfsteensverband (1901?). De lage plint heeft een afwijkende beschildering (bruingeel). Drie banden van gebosseerd pleisterwerk zorgen voor een horizontale geleding. Hiervan sluiten de onderste twee aan op de wisseldorpels van de schuiframen en bovendorpels van de vensters, respectievelijk het kalf en de bovendorpel van het deurkozijn. De bovenste band sluit aan op de bovendorpel van het venster in de dakkapel. Boven het deurkozijn en de vensters bevinden zich hanenkammen, waarvan de aanzetten zijn versierd met gebosseerde blokken en de sluitstenen met diamantkoppen. De hanenkam boven de voordeur is aan de rechterzijde ingekort bij de vernieuwing van het pand Kleine Leliestraat 3 (jaren dertig van de 20ste eeuw). De voorgevel van dit pand dekt de gemene gevel tussen Kleine Leliestraat 3 en 5 af, waar dat voorheen geschiedde door de voorgevel van Kleine Leliestraat 5. De begane grond van de voorgevel bevat aan de linkerzijde twee vensters met ongedeelde schuiframen (H-schuiframen). De bovenlichten zijn gewijzigd in steekramen. De kozijnen lijken vernieuwd te zijn in de 19de eeuw, de ramen in de 20ste eeuw. Rechts in de gevel bevindt zich een deurkozijn (1901?), voorzien van een bovenlichtdeur (circa 1930), een kalf en ongedeeld bovenlicht. De gevel heeft een geprofileerde 19de-eeuwse lijst, samengesteld uit een architraaflijst, fries en kroonlijst. De architraaflijst en het fries zijn smaller dan de kroonlijst en worden beëindigd door consoles, die een ondersteuning vormen voor de kroonlijst. De brede dakkapel bevat één venster met stolpramen (1901). De achtergevel is een drielaags langsgevel. De begane grond gaat schuil achter een eenlaags aanbouw met plat dak. De beide verdiepingen stammen uit Op het voorschild van het dak liggen oranjerode verbeterde Hollandse pannen. plattegronden De begane grond van het huis bestaat uit twee achter elkaar gelegen kamers, onderling verbonden door een brede doorgang. De wand tussen voor- en achterkamer moet zijn vernieuwd, aangezien deze onder een stalen balk staat. De voorkamer is samengesteld uit de oude voorkamer en de achterliggende kasten- annex bedstedenwand. Onder deze kasten- annex bedstedenwand bevindt zich een kelder, die overigens niet toegankelijk was. Van de oude gang aan de rechterzijde zijn geen sporen meer herkenbaar. Wel bevindt zich een tochtportaal achter de voordeur, voorzien van een deurkozijn met een tweepaneelsdeur (19de eeuw). De scharnieren zijn vernieuwd. De verdere interieur-afwerking is vernieuwd. Het enige oude onderdeel is de vensterwandbetimmering van de voorgevel, bestaande uit gebogen vensterbanken en eenvoudige negbetimmeringen. De verdeling van de negbetimmeringen sluit aan op zesruitsschuiframen of T-schuiframen (verdeeld in 2/3 en 1/3). De achterkamer wordt bureau voor bouwhistorisch onderzoek J.A. van der Hoeve / gemeente Groningen 4

5 verlicht door twee bovenlichten in het plafond. Een stalen spiltrap vormt de verbinding met de eerste en tweede verdieping (2004). In de indeling en afwerking van de aanbouw zijn geen bijzonderheden gesignaleerd, afgezien van twee deuren uit circa 1930 en circa De laatstgenoemde deur heeft een vijfpaneelsverdeling (Bruynzeeldeur). De eerste verdieping bestaat uit de oude zolder van het eenlaags huis (voorkamer), een overloop en een achterkamer (verhoging 2004). De voorkamer is de oude zolderruimte, voorzien van een plafondbetimmering van kraalschroten (1901?). Op de overloop zijn een bovenlichtdeur uit circa 1930 (achterkamer) en vierpaneels Bruynzeeldeur uit circa 1940 (voorkamer) herkenbaar. De achterkamer hoort bij de verhoging van De tweede verdieping bestaat uit het voorste deel van de vliering van het eenlaagshuis en de verhoging uit Indeling en interieur-afwerking zijn geheel vernieuwd. De vensteromtimmering in de voorkamer. WAARDESTELLING Kleine Leliestraat 5 is in opzet een eenlaagswoning met een steile zadelkap, evenwijdig aan de straat. Dergelijke woningen waren van de 17de tot 19de eeuw zeer kenmerkend voor de zijstraten in de noordelijke stadsuitleg, de Hortusbuurt. Bij deze verkenning is de datering van dit pand niet geheel duidelijk geworden. De smalle vensters en de steile kap doen een datering in de 17de of 18de eeuw vermoeden. In de loop van de 20ste eeuw zijn veel van deze kenmerkende eenlaagswoningen verhoogd en/of gesloopt en vervangen door hogere nieuwbouw. Ook het huis Kleine Leliestraat 5 is verhoogd, echter met behoud van het aanzicht van de voorgevel en voorste dakschild. Van dit pand hebben de voorgevel, het voorschild en de dakkapel hoge monumentwaarden, vanwege de kenmerkende opzet als éénlaags pand. En deze eenlaags panden zijn belangrijk voor het historisch karakter van de Hortusbuurt. Verder is de indeling van de voorgevel van belang. De gepleisterde afwerking, vensters, deur en kroonlijst hebben hoge monumentwaarden vanwege de karakteristieke 19de-eeuwse en vroeg-20ste-eeuwse uitvoering. Ook de grote dakkapel (1901) is kenmerkend voor deze kleine eenlaags panden. In de 19de en vroege 20ste eeuw kregen veel van de eenlaagswoningen grote dakkapellen, toen ook de zolders als woonruimte in gebruik werden genomen. bureau voor bouwhistorisch onderzoek J.A. van der Hoeve / gemeente Groningen 5

6 De status en uitvoering van de balklaag boven de begane grond en de kapconstructie van het voorschild van het dak zijn onbekend. De verhoogde achterzijde van het pand, de eenlaags aanbouw, de indeling en interieur-afwerking hebben indifferente monumentwaarden. Uitzondering hierop is de vensterwandbetimmering in de voorkamer. Deze vensterwandbetimmering heeft hoge monumentwaarden, vanwege de samenhang met de vensters in de voorgevel. AANBEVELINGEN Bij eventuele werkzaamheden is het van belang om de constructie van de balklaag boven de begane grond en de constructie van het voorschild van het dak nader te onderzoeken. Bij die gelegenheid is het van belang om ook de kelder onder het achterste deel van de voorkamer te onderzoeken. bureau voor bouwhistorisch onderzoek J.A. van der Hoeve / gemeente Groningen 6

7 BIJLAGE: Uittreksel uit het bouwdossier van de dienst RO/EZ van de gemeente Groningen. Adres : Kleine Leliestraat 5 Bouwdossiernummer : B 4250 D.I.V. bezoek : 21 mei W. Nienhuis krijgt een vergunning om de voorgevel van het pand te verhogen en om op de voorgevel een arkeneel te bouwen en het deurkozijn in de voorgevel te vernieuwen Het tonnenstelsel wordt opgeheven. Het bestaande privaat wordt voorzien van een inrichting tot waterspoeling en het afvoeren van de faecaliën naar het riool van de gemeente. H. Wierts bureau voor bouwhistorisch onderzoek J.A. van der Hoeve / gemeente Groningen 7