DE LEIDSE MONUMENTEN EN HET LEIDSE STADSGEZICHT

Transcriptie

1 DE LEIDSE MONUMENTEN EN HET LEIDSE STADSGEZICHT Veranderingen in het stadsbeeld in 1987 door Veldhuyzen In 1987 veranderde op een aantal plekken in de binnenstad het stadsgezicht behoorlijk, doordat er op veel open gevallen plaatsen en op terreinen van voormalige fabrieken nieuwbouw-projecten werden verwezenlijkt. Een aantal monumenten en andere bouwhistorisch belangrijke bebouwingen werden ook dit jaar gerenoveerd en gerestaureerd. In de verloor de voorgevel van Breestraat 14 zijn fraaie, fijne voegwerk, doordat de oude voegen werden uitgehakt en de gevel opnieuw werd gevoegd met dikkere, te sterk sprekende voegen. Van Breestraat 74 werden de vensters in de Maarsmansteeg geblindeerd en van vitrine-kasten voorzien. De zijgevel van Breestraat werd opnieuw gevoegd, waardoor het oude karakter van de egaal geverfde gevel sterk veranderde door de gehakte voegen die door bredere witte voegspecie werden opgevuld. Van Breestraat 72 werd de winkel opnieuw ingericht. De nieuwe pui detoneert daarbij behoorlijk bij de oude klokgevel die erboven verrijst. Breestraat 739 heeft een zeer beeldbepalende gevel met Ionische pilasters in de bovengevel. Een zeer moderne winkelpui, die toch wel stijl heeft, is nu in de ondergevel aangebracht. Botermarkt werd geheel gerenoveerd en kreeg een nieuwe winkelpui in de zijgevel, terwijl ook al het voegwerk werd uitgehakt. Kloksteeg werd inwendig verbouwd, waarbij de binnenplaats werd overkapt en de achtergevel gewijzigd met een balkon en een deurkozijn op de eerste verdieping. Aan de straatzijde verrijst een heel aardige winkelpui die intact is gebleven. Langebrug dat voorheen als kantoorruimte van de politie in gebruik was, is gerenoveerd en weer tot woning ingericht. Nieuwsteeg Templum Salomonis, werd inwendig verbouwd. Een aantal vensters in de zijgevel kreeg daarbij zijn originele roedenverdeling weer 238

2 terug, terwijl een deur uit de dertiger jaren vervangen werd door een paneeldeur. Nieuwsteeg 4 een pand met een mooi geschilderde trapgevel, onderging een kleine verbouwing op de tweede verdieping. Pieterskerkgracht 3 werd aan de achterzijde verbouwd. 15, een pand met een monumentale gevel met schitterende gootconsoles, werd inwendig verbouwd. Van Zonneueldstraat het voormalige hoofdbureau van politie, werd de achterbouw gesloopt, maar het voorgebouw bleef gelukkig intact. Dit karakteristieke pand met stijlelementen van de Amsterdamse School, werd gerenoveerd. Jammer, dat de juiste kleuren die mede het karakter bepalen, niet werden teruggebracht. Zonneveldstraat 15 en twee oorspronkelijke woonhuizen, die lange tijd bij de politie als kantoorruimte in gebruik zijn geweest, zijn gerenoveerd en weer voor bewoning geschikt gemaakt. Op het Hogeland (de beide Pancras-wijken ) was de tuinmuur van Herengracht 54 aan de Vestestraat door de druk van een boom omgevallen. De muur is weer geheel gereconstrueerd en opgebouwd. Hooglandse Kerkgracht 9 werd op de verdieping gerenoveerd tot woning, waarbij de schuifvensters aan de voorgevel weer een roedenverdeling Hooglandse Kerkgracht 9.

3 Hoogstraat met marktverzamelkraam en gerestaureerde kelders. gen. De begane grond doet dienst als doorgang voor auto s van de bewoners die op de vrijgemaakte binnenplaats achter het pand geparkeerd kunnen worden. De eenvoudige, doch toch wel fraaie van de voorgevel kon daarbij behouden blijven. Precies in het middelpunt van de stad werden de kelders van de straat in combinatie met de gerestaureerd. Het is een staaltje van gecombineerde waterbouwkunde en monumentenzorg, dat uniek genoemd kan worden: een vrijdragende Hoogstraat over monumentale eeuwse kelders. De vloeren van de kelders werden verdiept om ze meer gelijkheid te geven voor winkeltjes en horeca. Een vlonder, die tot onder de door loopt, werd over het water voor de kelders aangebracht om toegang te geven tot de kelders. Het bestratingspatroon van de Hoogstraat is niet op historische gegevens gestoeld. Ook is het jammer, dat de opnieuw aangebrachte Witte Steen op de niet in een aangepast patroon is gelegd. Nu ligt hij er wat verloren bij, zo maar ergens op de brug. Middelstegracht 26, 28 en 30, drie panden die voor lange tijd als gebouw gediend hadden, werden ingericht tot woningen. Ook de storende trafo-ruimte in de voorgevel van nr. 28 verdween. Bij de ondergevel van nr. 26 verdween de grote bedrijfsingang, waarvoor twee empire vensters in de plaats kwamen. Het deurkozijn kreeg een paneeldeur met eeuws bovenlicht. De gesloten ondergevel met stalen deur van de trafo-ruimte van 240

4 3. Middelstegracht nr. 28 moest plaats maken voor twee T-vensters, terwijl ook het deurkozijn een nieuwe paneeldeur met eeuws bovenlicht kreeg. De verminkte vensters van nr. 30 werden vervangen door T-vensters van een goede verhouding; het deurkozijn van dit pand kreeg eveneens een nieuwe paneeldeur met bovenlicht. De gevel van Nieuwe Rijn 29 werd helaas in een sterk detonerende blauwe kleur met hardgeel geverfde kozijnen geschilderd. Het is een ernstige verminking van het monumentale kleurenpatroon in de aan de Nieuwe Rijn. Van Nieuwe Rijn werden de bovenwoningen inwendig gerenoveerd, waarbij de inwendig waardevolle betimmeringen behouden werden. De voorgevel werd opnieuw met een heel fijne voeg gevoegd. De kelders van Oude Rijn lb, die nog gewelven hebben van de vroegere woonbebouwing, en waarvoor een winkelpand in de eerste helft van deze eeuw in de plaats is gekomen, werden verbouwd en geschikt gemaakt voor een restaurant-bedrijf. Oude Rijn 39, een pand met een dubbele kap, werd gerenoveerd en ingedeeld in wooneenheden, waarbij de T-vensters op de eerste verdieping en de vensters op de begane grond met de grote glasruiten vervangen werden door vensters met een roedenverdeling. Boven de voordeur verscheen een fraai ingedeeld bovenlicht. 241

5 afb. 4. over de Oude Rijn. Oude Rijn 79 is een eenvoudig pand met opmerkelijk gedrukte boogoverspanningen boven de verdiepingvensters. Het pand werd gerestaureerd, waarbij de achtergevel van de aanbouw geheel werd vernieuwd en enkele kozijnen in de bovengevel, eveneens aan de achterzijde, vervangen werden door nieuwe in de oude stijl van het huis. De over de Oude Rijn werd dit jaar ook gerestaureerd. De beide bruggehoofden werden daarbij opnieuw opgemetseld en de dubbele ijzeren klapbrug gerestaureerd. Het is een belangrijke monumentale brug, omdat het de enige dubbele klapbrug is van de vele tientallen die er vroeger in Leiden stonden. In werden de panden Donkersteeg door een fikse brand vernield, waardoor een stukje oude bebouwing verdween. Haarlemmerstraat , waarvan de fraaie halsgevel vooral goed in het zicht komt, als men vanaf de Hooglandse Kerksteeg naar de merstraat loopt, kregen een nieuwe gemeenschappelijke, langgerekte moderne onderpui. Haarlemmerstraat 184 kreeg ook een nieuwe onderpui. Tevens werd de bovengevel opnieuw gevoegd en de raamkozijnen geschilderd. Lange Mare 90 met zijn aardige lijstgevel met hoeklisenen en de daarboven gekomiste gootlijst met fraaie consoles kreeg, een nieuwe winkelpui. 242

6 Lange Mare 708 kreeg een nieuwe winkelpui met spiegels, zuilen en geometrische versierselen. Lange Mare is een zeer oud monument, dat vele jaren in restauratie is geweest. Het heeft aan de zijgevel in de Van der Werfstraat, vanwege gevonden oude bouwsporen en historische gegevens, een klein trapgeveltje boven de gootlijst gekregen, Inwendig is achterbouw met zorg voor de monumentale delen hersteld. De voorgevel moet nog een beurt krijgen. De houten kozijnen in de bovengevel van Oude Rijn 704 werden vervangen door kunststoframen, hetgeen een verarming is voor dit monument. Aan de Pelikaanstraat (nrs. 15) verrees een nieuw gebouw met verspringende gevels in witte steen; op de begane grond werden winkelpanden gevestigd, terwijl op de verdiepingen woningen kwamen. Aan de Van der Werfstraat, (nrs ) is een hele lange rij woningen in witte steen opgetrokken. Ook in de Hekkensteeg, die tot een ruim binnenplein verwijd is, zijn woningen van ditzelfde type gebouwd. Het gecreëerde binnenplein doet verrassend aan, wanneer men de Hekkensteeg inloopt. In de Tamp kreeg het pand Haarlemmerstraat 86 een andere stemming. Het winkelwoonhuis heeft een aardige klokgevel met in een nis een fraai beeld van Laurens Coster. Het pand werd hersteld en de voorgevel kreeg een nieuwe winkelpui. De beeldverstorende gevels van de panden Haarlemmerstraat werden gesloopt, maar tevens vielen de beeldbepalende panden nrs. 92 en 94 en het beeldindifferente pand nr. 702 ten offer aan de sloop. Er voor in de plaats verrees een groot winkelpand dat toch nog aardig kleinschalig in zijn details naar buiten treedt. Van Prinsessekade 3-4, dat zich in de rij van een zeer in het oog lopende gevelwand aan het Galgewater bevindt, werd de winkelpui gemoderniseerd in Mondriaanse kleuren. In de Academiewijk werd Boisotkade 6, een pand in een rijtje gemeentelijke monumenten, gerenoveerd, waarbij met zorg de vensters met verdeling aan de achterzijde (Ruime Conscientiestraat) werden hersteld. Aan de Doelengracht (nrs. 3a 3m) verrees nieuwbouw in rode baksteen en kleinschalig gedetailleerd. Het geheel past zich redelijk aan tussen de omringende bestaande bebouwing. Kaiserstraat 73 was zeer vervallen, maar is nu geheel gerestaureerd en voor bewoning gereed gemaakt. Aan de voorgevel werd een van de drie vensters vervangen door een paneeldeur met bovenlicht. Aan de zijgevel werden een aantal deur- en raamkozijnen vervangen door nieuwe met paneeldeuren en ramen met roedenverdeling in een meer geordende opzet. 243

7 afb. 5. Oude Varkenmarkt 73 (Wagenmakersmuseum). 244

8 6. Derde Binnenvestgracht (Zamenhofstraat). Op de hoek van de Bakkersteeg en de Kaiserstraat zijn een paar toch wel karakteristieke panden ten behoeve van daar op te richten nieuwbouw gesloopt. Aan het Noordeinde op de hoek van de Rembrandtstraat verrees een woningencomplex in witte steen en met een plat dak. Op de hoek is de voorgevel afgerond en gaat zodoende ongemerkt over in de zijgevel aan de Rembrandtstraat. Van Rapenburg 33 werden de kappen gerestaureerd. Ook van Rapenburg 35 werd de kap van het achterhuis gerestaureerd. Aan de Doelengracht verrees in de tuin een garage. De tuinmuur werd daarbij in nieuwe baksteen opgetrokken en kreeg een brede garagedeur. Oude Varkenmarkt 73, de oude wagenmakerij, werd geheel gerenoveerd. Op de verdiepingen werden wooneenheden ingericht, terwijl de begane grond geheel in de oude staat werd hersteld. De binnenplaats is nu overkapt. De begane grond, tezamen met de daarachter staande loods en de binnenplaats worden bestemd voor een hier op te richten museum in overeenstemming met de oorspronkelijke Schuin tegenover de oude wagenmakerij verrees een project op Varkenmarkt 22-22E in witte steen, bestemd voor woningen, met een steeg ernaast: de Nova Passage. 245

9 afb. 7. Houtmarkt. In de Noordvest werden aan de Derde Binnenvestgracht twee lage huisjes met een lijstgevel (nrs. 8 en 9) en twee huisjes met een bakstenen klokgevel (nrs. 10 en 11) gerenoveerd, waarbij bij nr. 9 de bestaande 20-ste eeuwse deur vervangen werd door een paneeldeur en de dakkapel weer een timmering kreeg als die van het nr. 8. De schuifvensters in de beide klokgeveltjes werden weer van een roedenverdeling voorzien. Het hoge hoekpand met de blauwe kruispannen (nr. op de hoek van de Reineveststeeg, werd eveneens gerenoveerd, waarbij in de gevels de authentieke raamindeling werd gespaard of aangevuld. Midden in de Derde Binnenvestgracht, daar waar vroeger fabriekspanden uit de tijd van de textielnijverheid stonden, kwam een dwarsstraat met een nieuwe bebouwing in grijswitte steen. De dwarsstraat vormt aan de ene zijde een binnenplein tegen de bebouwing van de Langegracht en loopt aan de andere kant dood op de singelgracht van de Maresingel. Aan de Houtmarkt, die om de hoek aan de Maresingel werd verlengd, werden nieuwe woningen opgericht in geelwitte steen en met platte daken. De karakteristieke gebouwen uit het begin van deze eeuw, waarin voorheen de Reinigingsdienst was gevestigd, werden tot woningen gerenoveerd. De gevels werden zoveel mogelijk in stijl gehouden; ook de buitenklok en het voormalige toegangshek bleven gespaard. Aan het eind van de (verlengde) Houtmarkt is een schoolgebouw opgericht met op de tweede verdieping 246

10 8. Oude Singel 174. woningen in gele steen en met platte daken. Het gehele vroegere bolwerk en de walkant tussen het nieuwe gedeelte van de Houtmarkt en de Maresingel is opnieuw ingericht met een schoolplein, parkeervakken en groen, terwijl ook aan de achterzijde van de school een aardige speelplaats is gecreëerd. Lammermarkt 47, een woonhuisje met een bakstenen klokgeveltje, werd gerenoveerd. De vensters met openslaande ramen of schuiframen zonder verdere indeling en de bovenlichten met quasi glas-in-lood vullingen werden vervangen door zesruits vensters en de imitatie-voordeur werd hierbij vervangen door een paneeldeur waarboven een eenvoudig, doch aardig bovenlichtje verscheen. Aan de Langegracht (nrs. verrees nieuwbouw, ook weer in grijswitte steen (die bij regen in een sombere natgrijze kleur verandert). 7, een klein huisje, werd gerenoveerd. Op de begane grond is nu weer een kozijn met een paneeldeur en een empire venster, 247

11 maar in plaats van het vroegere vierruits empire schuifvenster op de verdieping is een imitatie vierruits raam aangebracht, terwijl de oud-hollandse dakpannen vervangen zijn door sneldekpannen. In aansluiting op de nieuwbouw aan de Houtmarkt is in de Noorderstraat een blokje van drie woningen (nrs. en 10) gebouwd. Oude Singel 7 74, een voormalig fabrieks- en kantoorpand met twee gevels, werd geheel gerenoveerd en ingedeeld in wooneenheden. De raamkozijnen werden daarbij hersteld en de oude fabrieksnaam werd weer op de daarvoor bestemde gevellijst geschilderd. In Havenwijk Noord, vroeger ook wel Zijloord geheten, werd Haven 75, een oorspronkelijk woonhuis, gerenoveerd, waarbij de grote brede doorgang op de begane grond vervangen werd door twee vensters met een denverdeling en een paneeldeur met een sierlijk bovenlicht, waardoor het oude karakter van dit huis weer is teruggebracht. Aan de overkant werd het pand Haven 56 gedeeltelijk gerenoveerd, waarbij in de voorgevel op de begane grond en op de verdieping weer empire vensters werden teruggebracht en de imitatie boven- en onderdeur vervangen door een passende paneeldeur; erboven is een eenvoudig raam aangebracht. Aan de Oude Herengracht tegen de pasgebouwde Herenpoortsbrug, juist naast de vroegere ingang van de Stadshulpwerfverrees een meergezinshuis van drie verdiepingen (Oude Herengracht en 5a). Iets terug aan de Oude Herengracht (nrs. en in de (nrs. en 1-3d) kwam eveneens nieuwbouw in gele baksteen voor woningen tot stand. Op het voormalige fabrieksterrein aan de werd tussen de bestaande oude bebouwing een rijtje van vier woningen gebouwd (nrs. 12A 12D). In de Verversstraat kwam ook een dwarstraat De Bleek, waaraan eveneens nieuwe woongebouwen verrezen (nrs. terwijl aan het eind loodrecht hierop aan de rechterzijde langs de Herensingel woningen aan de nieuw aangelegde Blekerskade tot stand kwamen. Tenslotte verrezen er ook woningen in de (nrs. 6-8) in deze buurt. Zuidsingel 24 werd gerenoveerd, waarbij het wolfseind aan de linkerzijde van de dakconstructie op merkwaardige wijze werd vervangen door een glazen lichtkap. In het laatste deel van de binnenstad zijn de twee statige woonhuizen uit het einde van de vorige eeuw, Plantsoen 47 en 49, ten behoeve van studentenbewoning gerenoveerd. 248