CIRCULAIRE BOUWKETEN AMERSFOORT. Een ruimtelijke en temporele analyse van de bouwstromen in gemeente Amersfoort

Transcriptie

1 CIRCULAIRE BOUWKETEN AMERSFOORT Een ruimtelijke en temporele analyse van de bouwstromen in gemeente Amersfoort

2 2 INHOUDSOPGAVE INTRODUCTIE 5 Een Circulaire Bouwketen 6 Werkwijze 7 DE HUIDIGE STAND VAN ZAKEN 9 Materiaalstromen minerale bouwmaterialen 10 Materiaalstromen overige bouwmaterialen 12 Belangrijkste impacts 14 OPWEG NAAR EEN CIRCULAIRE BOUWKETEN 19 Circulaire kansen 20 Grondstoffen hub 21 Urban mining en impacts 26 CONCLUSIES 29 Circulaire kansen en impact reductie 30 Aanbevolen vervolgstappen 30 REFERENTIES 32 BIJLAGE 32 COLOFON 33

3 CIRCULAIRE BOUWKETEN AMERSFOORT 3

4 4 CIRCULAIRE BOUWKETEN AMERSFOORT

5 CIRCULAIRE BOUWKETEN AMERSFOORT 5 INTRODUCTIE

6 6 CIRCULAIRE BOUWKETEN AMERSFOORT INTRODUCTIE EEN CIRCULAIRE BOUWKETEN Vandaag de dag leeft net iets meer dan de helft van alle mensen in verstedelijkt gebied, en over de volgende 30 jaar worden dat er alleen maar meer (EMF, 2017). Deze groeiende vraag naar stedelijke woon- en werkruimte gaat door de huidige manier waarop we onze gebouwde omgeving ontwerpen, bouwen en inrichten gepaard met een steeds grotere vraag naar materialen en productie van bouw- en sloopafval. In 2010 bedroeg de jaarlijks vraag naar bouwmaterialen, exclusief zand en gronden, in Nederland ruim 60 miljoen ton, de hoeveelheid bouwen sloopafval (BSA) die in ditzelfde jaar vrijkwam was maar liefst 22 miljoen ton (CE Delft, 2014). Dit BSA wordt voor het grootste deel gerecycled tot fundering voor wegen (Rijkswaterstaat, 2013), wat gezien kan worden als laagwaardig hergebruik. Bovendien gaat de productie van bouwmaterialen vaak gepaard met significant grondstoffengebruik, emissies en andere milieu-impacts. De vraag is dus: hoe kunnen we een verandering in het ontwerp van de gebouwde omgeving teweeg brengen die ervoor zorgt dat we zo min mogelijk materialen gebruiken en de negatieve impacts van de gebouwde omgeving in Nederland zoveel mogelijk beperken? Het antwoord: door de bouwketen om te vormen van een lineaire naar een circulaire staat. De Gemeente Amersfoort heeft hoge ambities om koploper te worden op het gebied van circulaire economie en om een voorbeeldfunctie te bekleden als het gaat om circulariteit in de gebouwde omgeving. De gemeente Amersfoort heeft onder meer getekend voor het nationale grondstoffenakkoord, waar de doelstelling in staat om in 2050 compleet afvalloos te zijn. Het aanpakken van de bouwketen speelt hier een grote rol in, en daarom heeft de gemeente haar energie gericht op het identificeren van circulaire kansen in de bouw voor de komende jaren. Hierbij ligt de focus op het verminderen van de vraag naar nieuwe bouwmaterialen en de hoeveelheid BSA dat vrijkomt bij sloop, met name door het hoogwaardig hergebruik van deze stromen na te streven. Om dergelijke circulaire kansen in de bouwketen te identificeren is het essentieel om inzicht te hebben in de materiaalstromen in de gebouwde omgeving van Amersfoort. Vanuit haar positie als opdrachtgever en vergunningverlener, heeft de gemeente gedetailleerd inzicht in de bouw-, renovatie- en sloop opgaven voor de komende jaren, gedetailleerd tot een specifieke locatie en tijd. Met behulp van analyses van de materiaaltypes en -intensiteit van verschillende projecten kan deze data worden vertaald naar bouwmateriaal en BSA stromen, waarmee vervolgens circulaire kansen kunnen worden geïdentificeerd. Dit rapport beschrijft hoe SGS Search en Metabolic deze materiaalstromen in de gemeente op ruimtelijk en temporeel niveau inzichtelijk hebben gemaakt en om hebben gezet in praktische kansen voor het circulair omgaan met deze materialen in de bouwketen.

7 CIRCULAIRE BOUWKETEN AMERSFOORT 7 WERKWIJZE Binnen dit project hebben we gekeken naar de nieuwbouw, transformatie en sloop projecten die binnen de gemeentegrenzen plaatsvinden tussen 2018 en Deze afbakening is gekozen omdat voor deze projecten voldoende data beschikbaar was en nog ruimte bieden om middels interventies het circulaire potentieel te benutten. Om tot deze circulaire kansen in de bouwketen te komen hebben we eerst gekeken naar de huidige stand van zaken middels een stofstroomanalyse en impactanalyse, en vervolgens zijn de circulaire kansen onderzocht middels een context en matching analyse van de materiaalstromen. Stofstroomanalyses worden toegepast om materiaalstromen inzichtelijk te maken en vragen omtrent de omvang, herkomst en bestemming van bepaalde materialen te beantwoorden. In dit verslag biedt de stofstroomanalyse een overzicht van materiaalstromen die in de periode van 2018 tot 2021 benodigd zijn en vrijkomen. Deze materiaalstromen zijn vastgesteld door kentallen voor de materiaal typen en intensiteit in specifieke gebouwtypologieën toe te passen op de door de gemeente aangerijkte projecten. Een impactanalyse op basis van deze stofstroomanalyse is vervolgens uitgevoerd, welke voorziet in een overzicht van belangrijke sociale- en milieu-impacts veroorzaakt door de productie van de benodigde materialen. Dit vormt een nulmeting van waaruit we verbeteringen voort kunnen dragen om de impacts te mitigeren. Tenslotte is een identificatie van circulaire kansen uitgevoerd welke ingrijpen in de materiaalstromen om de beschreven impacts te mitigeren. Hierin is verder ingezoomd op de specifieke context van de materiaalstromen om duidelijk te krijgen waar, wanneer en in welke vorm deze vrijkomen of benodigd. Circulaire kansen voor hergebruik van materialen zijn immers afhankelijk van een voldoende match in kwaliteit en logistiek. Om deze match vast te stellen zijn de materiaalstromen uitgezet over de 31 wijken in Amersfoort, de jaartallen waarop ze beschikbaar en benodigd zijn en de mogelijke herbruikbaarheid.

8 8 CIRCULAIRE BOUWKETEN AMERSFOORT

9 CIRCULAIRE BOUWKETEN AMERSFOORT 9 DE HUIDIGE STAND VAN ZAKEN

10 10 CIRCULAIRE BOUWKETEN AMERSFOORT MATERIAALSTROMEN: MINERALEN INPUT BOUWMATERIALEN TON TON TOTAAL TON BREAKDOWN BOUWMATERIALEN TON TON TON TON TON TON MINERALEN Gips Glas Steen Baksteen en keramiek Beton Zand en grond TON TON Figuur 1: De minerale materiaalstromen van de bouwketen in Amersfoort

11 CIRCULAIRE BOUWKETEN AMERSFOORT 11 De materiaalstromen analyse is gevisualiseerd in een Sankey diagram in Figuur 1, die gelezen kan worden van links (input) naar rechts (output) en de relatieve omvang van de materiaalstromen onderling laat zien; de ene materiaalstroom is dus zichtbaar groter dan de andere. Ten bate van de duidelijkheid van de visualisatie zijn twee sankeys opgezet, één voor minerale stromen en één voor overige bouwmaterialen, dit omdat de minerale stromen ruim 20 keer groter zijn dan de overige stromen en de laatste visueel weg zouden vallen in een enkele sankey. In de sankey valt op dat de totale ingaande stromen tien keer groter zijn dan de uitgaande stromen. Dit komt voort uit de relatief grote hoeveelheid nieuwbouw projecten de komende vier jaar, er staan namelijk 32 nieuwbouwprojecten gepland, bij 17 is er sprake van enige vorm van transformatie en slechts één project betreft sloop. Verder is beton de grootste stroom in de gemeente met 59% van de minerale massa, gevolgd door zand met 14%, steen met 13% en baksteen met 9%. Gips, glas en keramiek vertegenwoordigen relatief kleine stromen in de gemeente. Tenslotte valt op dat 2020 een lage in- en output kent vergeleken met de andere jaren, wat in lijn ligt met het vier keer kleinere totale oppervlak van de geplande projecten in dat jaar TON TON TON TON TON TOTAAL OUTPUT BOUW- EN SLOOPAFVAL TON TON TON TON 300 TON BREAKDOWN BOUWMATERIALEN

12 12 CIRCULAIRE BOUWKETEN AMERSFOORT MATERIAALSTROMEN OVERIGE MATERIALEN INPUT BOUWMATERIALEN TON BREAKDOWN BOUWMATERIALEN TON TON 680 TON 610 TON 340 TON 230 TON 90 TON TON TON TON 990 TON BIOBASED Hout Andere METALEN Koper Staal en ijzer Andere FOSSIELE MATERIAL Kunststoffen Bitumen Figuur 2: De overige materiaalstromen van de bouwketen in Amersfoort

13 CIRCULAIRE BOUWKETEN AMERSFOORT 13 Een aantal van de trends die spelen in de minerale sankey spelen ook bij de overige bouwmaterialen, zo is de doorvoer van materialen in 2020 ook beduidend lager dan de andere jaren en is de input groter de de output. Wat wel opvalt is dat in totaal de in- en outputs dichter bij elkaar liggen, met een vijf keer grotere hoeveelheid benodigde materialen dan vrijkomend bouw- en sloopafval. Dit is te verklaren doordat bij de transformaties meer doorvoer is van hout, metalen en kunststoffen, middels het vervangen van systemen, binnenwanden en delen van gevels, dan dat er mineralen worden vervangen die voornamelijk aanwezig zijn in het casco of de fundering. Wel is te zien dat de schommeling in de balans tussen in- en outputs groter is door de wisselende verhouding in transformatieprojecten over de jaren. Binnen de overige bouwmaterialen maakt hout het grootste aandeel uit met 73% van de massa, gevolgd door staal en ijzer met 19% en kunststof en bitumen met beiden 3%, koper en papier maken beiden slechts 1% uit van de overige materiaalstromen TON 910 TON TON 550 TON TON OUTPUT BOUW- EN SLOOPAFVAL TON TON 140 TON 80 TON 20 TON BREAKDOWN BOUWMATERIALEN

14 14 CIRCULAIRE BOUWKETEN AMERSFOORT BELANGRIJKSTE IMPACTS Hoewel de voorgaande stofstroomanalyses de totale hoeveelheden duidelijk weergeven, zijn er belangrijke impacts die gepaard gaan met deze materiaalstromen die ook belicht dienen te worden om de stromen in perspectief te kunnen plaatsen, namelijk: de ingebedde energie- en watervoetafdruk veroorzaakt door de productie van de toegepaste materialen, de milieuimpact in de vorm van emissies naar het milieu en de uitputting van schaarse grondstoffen en de ingebedde CO 2 emissies van de productie en het transport van de materialen. Deze zullen we kort toelichten. INGEBEDDE IMPACT WATER (log l/ton) BETON KERAMIEK BAKSTEEN STAAL GLAS KOPER KUNSTSTOF HOEVEELHEID BETON BAKSTEEN HOUT KERAMIEK STAAL GLAS KUNSTSTOF 610 KOPER 90 2 HOUT ENERGIE (log MJ/ton) Figuur 3: Ingebed energie- en waterverbruik De productie van bouwmaterialen vergt, naast primaire grondstoffen, ook energie en water als inputs. De voorziening van dit water kan, afhankelijk van de productielocatie, negatieve gevolgen hebben op lokale gemeenschappen en ecosystemen, terwijl de energievoorziening vaak gepaard gaat met het ongewenst gebruik van fossiele bronnen en het vrijkomen van emissies. Reductie van deze ingebedde impacts is dus wenselijk. Omdat de verschillende bouwmaterialen verschillende productieprocessen kennen zullen de ingebedde impacts ook anders liggen, hier geeft Figuur 3 een overzicht van. Om de spreiding van de impact van de materialen visueel duidelijker te maken is een logaritmische schaal gekozen, waarin steeds 10 tot de macht van het getal op de as moet worden genomen. Hout heeft dus een waterverbruik van ongeveer 10 2 =100 l/ton en kunststof een energieverbruik van ongeveer 10 5 = MJ/ton. Verder geeft de grootte van de cirkels de omvang van de vraag naar deze materialen weer. Metalen scoren wat betreft the ingebedde impact per ton relatief slecht, terwijl hout er het beste voor staat. Mineralen als beton en baksteen zitten hier tussenin, maar zijn door hun grootschalige toepassing verantwoordelijk voor de grootste impact. Duidelijk is dat keuzes voor een type en hoeveelheid materialen dus van grote invloed zijn om het indirecte gebruik van grondstoffen.

15 CIRCULAIRE BOUWKETEN AMERSFOORT 15 GEMIDDELDE MILIEUPRESTATIE GEBOUWEN (MPG) 0.35/m 2 Figuur 4: Milieuprestatie gebouwen (MPG) De milieuprestatie gebouwen (MPG) is een maatlat voor de mate waarin de in het gebouw toegepaste materialen een negatieve ingebedde impact hebben op het milieu. Deze neemt een elftal impacts mee, namelijk: klimaatverandering, aantasting van de ozonlaag, humane-, zoetwater aquatische-, mariene aquatische- en terrestrische- (eco)toxiciteit, fotochemische oxidantvorming, verzuring, vermesting en uitputting van abiotische grondstoffen en fossiele energiedragers. De score op deze impacts wordt omgerekend naar de schaduwkosten die hypothetisch betaald moet worden om de impacts van een gebouw te mitigeren. Voor de projecten die de komende vier jaren gepland staan in Amersfoort hangt een schaduwkostenplaatje van ruim , wat neerkomt op een gemiddelde van 0,35/m 2 (zie Figuur 4). De MPG voor de verschillende projecten kent een spreiding van 0,25/ m 2 voor transformatieprojecten tot 0,57/m 2 voor nieuwbouw. Streven naar een zo laag mogelijke milieuimpact is van groot belang in een circulaire economie, en het is duidelijk dat de materiaalbenodigdheden van grote invloed zijn op de milieu-impact van gebouwen. Hoewel het bij de aanvraag van een omgevingsvergunning verplicht is een MPG berekening op te leveren, zijn er nog geen normen waaraan voldaan dient te worden. Wel zijn er voorstellen voor een nationale norm (Rijksoverheid, 2016) en is het steeds vaker een pré bij certificeringen en aanbestedingen. Naast impact reductie zijn normeringsen commerciële overwegingen ook steeds vaker een driver op een betere MPG score te behalen.

16 16 CIRCULAIRE BOUWKETEN AMERSFOORT ton ton ton ton Figuur 5: Ingebedde CO 2 emissies De productie van bouwmaterialen, het transport naar de bouwlocatie en de uiteindelijke de sloop resulteren ook in CO 2 emissies. In Figuur 5 zijn deze emissies weergegeven voor de komende vier jaren. Gemiddeld bedragen de ingebedde CO 2 emissies ton, met een spreiding over de jaren afhankelijk van de toegepaste materialen. De gebouwde omgeving in gemeente Amersfoort is via haar energie- en warmtebehoefte verantwoordelijk voor een veel groter aandeel van de CO 2 emissies, namelijk ton in 2015 (Ministerie van Infrastructuur en Milieu, 2015), toch vertegenwoordigen de ingebedde CO 2 emissies van de bouwmaterialen een significant aandeel van 5%. De ingebedde CO 2 emissies van 2018 zijn zelfs gelijk aan wat de industrie-, energie-, afval- en water sectoren in de gemeente gezamenlijk uitstootten in 2015 (Ministerie van Infrastructuur en Milieu, 2015). Hoewel deze emissies in veel gevallen buiten de regio vallen is dit toch een significante hoeveelheid waar indirect invloed op uitgeoefend kan worden. Al met al is het duidelijk dat de keuze voor het type en de toegepaste hoeveelheid materialen grote invloed heeft op de milieu-impacts. Het is dus vanuit milieu en klimaat oogpunt waardevol om zowel directe als indirecte impacts integraal te benaderen en materiaal(impact) reductie middels circulaire interventies na te streven.

17 CIRCULAIRE BOUWKETEN AMERSFOORT 17

18 18 CIRCULAIRE BOUWKETEN AMERSFOORT

19 CIRCULAIRE BOUWKETEN AMERSFOORT 19 OPWEG NAAR EEN CIRCULAIRE BOUWKETEN

20 20 CIRCULAIRE BOUWKETEN AMERSFOORT OPWEG NAAR EEN CIRCULAIRE BOUWKETEN CIRCULAIRE KANSEN Het uiteindelijke doel van deze aanpak is om de beschreven impacts te mitigeren door op een circulaire manier om te gaan met de materiaalstromen. Daar zijn verschillende oplossingen voor, maar de meest kansrijke interventie die we onder de loep nemen is urban mining gefaciliteerd door grondstoffen hubs. Urban mining zou je eigenlijk kunnen zien als het oogsten van BSA uit transformatie- en sloop projecten met als doel om dit lokaal hoogwaardig her te gebruiken in nieuwe projecten. Door materialen tijdelijk op te slaan in een lokale grondstoffen hub kunnen logistieke mismatches tussen vraag en aanbod worden overkomen. Daarnaast biedt het de mogelijkheid om materialen te bewerken en behandelen ten bate van hoogwaardiger hergebruik (Cobouw, 2015). Bedrijven hebben meestal zelf niet de ruimte om een dergelijke hub op te zetten, gemeenten kunnen hier wel een rol in spelen door bijvoorbeeld braakliggend terrein beschikbaar te stellen (Parool, 2017). Dit is geen nieuw concept: voor de gemeenten Utrecht en Amsterdam wordt al onderzoek gedaan naar de mogelijkheden om een dergelijke hub op te zetten. Gezien de mogelijkheden die een grondstoffen hub biedt in het lokaal matchen van materiaalstromen is deze oplossing verder onder de loep genomen om de circulaire potentie hiervan vast te stellen. Hiervoor hebben we een tweetal methodes toegepast: 1. Analyse van de materiaalstromen in tijd en ruimte om de locatie van de hub te bepalen 2. Analyse van de herbruikbaarheid en impact van materialen om de effecten van urban mining gefaciliteerd door een grondstoffen hub op een specifieke locatie vast te stellen Analyse in tijd en ruimte Hierin is onderzocht op welke locatie een grondstoffen hub de uitwisseling van materialen binnen en tussen wijken zo goed mogelijk kan faciliteren. Matches tussen de totale vraag van een bepaald jaar tegenover het aanbod van het voorgaande jaar zijn hierin leidend, omdat dit mogelijke interventiepunten zijn voor de uitwisseling van materialen. Middels een puntentelling die de hoeveelheid materialen dat beschikbaar komt en benodigd is in een wijk scoort tegenover de nabijheid van de vraag en het aanbod van andere wijken, is vervolgens vastgesteld waar matching binnen een wijk of tussen aangrenzende wijken het meest kansrijk is. Hier zijn wijkgrenzen dus gebruikt als indicatie van de transportafstanden. Dit resulteerde in een score voor elke wijk die de totaal uitwisselbare materiaalstromen met de aangrenzende wijken aangaf. Materiaal analyse Om een beter beeld van de werkelijke potentie tot hergebruik te krijgen is ook gekeken naar het percentage herbruikbaarheid van de verschillende materiaalstromen. Niet alle materialen kunnen zomaar direct hergebruikt worden. Betongranulaat kan bijvoorbeeld grotendeels hergebruikt worden als toeslagmateriaal in nieuw beton wanneer decentraal breken wordt toegepast. Maar specifieke componenten, bijvoorbeeld uit staal of kunststof, kunnen wellicht als component hergebruikt worden zonder eerst afgebroken te worden, en zonder de de lokale kringloop te verlaten. Hiervoor is niet alleen het type materiaal in de gebouwen vastgesteld, maar ook in welk structureel element het gebruikt is volgens het 6S model (Brand, 1995). Dit model gaat uit van zes karakteristieke structurele elementen die voorkomen in de meeste gebouwen: de fundering, structuur, vloerindeling, gebouwschil, systemen en inrichting (Brand, 1995). Dit geeft context aan de materiaalstromen, waardoor we in staat zijn om de herbruikbaarheid van deze stromen in te schatten. Voor deze analyse is rekening gehouden met een zekere herbruikbaarheid van volgende materialen: betongranulaat, steenachtig granulaat, steenwol isolatie, keramische inrichting, gipsplaten, staal, koper en plastic leidingen en buizen in verwarmings- en klimaatsystemen en hout in binnenwanden. Aan elk van deze materialen is een percentage toegekend voor zowel de demontabelheid bij gebruikelijke verbindingen in huidige gebouwen als de herbruikbaarheid in nieuwe gebouwen. Op basis van de match tussen de materiaalstromen die beschikbaar en benodigd zijn in de eigen en aangrenzende wijken van de materialen hub en de herbruikbaarheid van deze materialen, is vervolgens een inschatting gemaakt van de totale urban mining potentie die door de grondstoffen hub gefaciliteerd kan worden. Door deze materialen stroom uit te zetten tegenover de milieuscores is tenslotte een indicatie gegeven van de totale impact die deze interventie kan hebben.

21 CIRCULAIRE BOUWKETEN AMERSFOORT 21 GRONDSTOFFEN HUB Om de ideale locatie van de grondstoffen hub vast te stellen is in kaarten de hoeveelheid materiaalstromen weergegeven per wijk. Hierin is steeds de hoeveelheid vrijkomende stromen gevisualiseerd tegenover de hoeveelheid benodigde materialen in het volgende jaar om matches inzichtelijk te maken. Dit resulteert inv drie kaarten. In Figuur 6, 7 en 8 is de hoeveelheid beschikbare materialen per wijk weergegeven door de intensiteit van de kleur, tegenover de hoeveelheid benodigde materialen per wijk voor het opvolgende jaar door de intensiteit van de arcering. Hotspots voor mogelijke materiaal uitwisseling kunnen hierdoor geïndiceerd worden door een hoge intensiteit van de kleur en arcering in aangrenzende wijken over de drie kaarten. Figuur 9 geeft een legenda van de wijken en de materiaalstromen over de verschillende jaren in tabelvorm weer OUTPUT INPUT 2019 BESCHIKBARE HOEVEELHEID GRONDSTOFFEN BENODIGDE HOEVEELHEID GRONDSTOFFEN 0-1K 1K-2K 2K-3K 3K-4K 0-1K 1K-15K 15K-30K 30K-100K Figuur 6: Materiaal matching

22 22 CIRCULAIRE BOUWKETEN AMERSFOORT OUTPUT INPUT 2020 BESCHIKBARE HOEVEELHEID GRONDSTOFFEN BENODIGDE HOEVEELHEID GRONDSTOFFEN 0-1K 1K-2K 2K-3K 3K-4K 0-1K 1K-15K 15K-30K 30K-100K Figuur 7: Materiaal matching

23 CIRCULAIRE BOUWKETEN AMERSFOORT OUTPUT INPUT 2021 BESCHIKBARE HOEVEELHEID GRONDSTOFFEN BENODIGDE HOEVEELHEID GRONDSTOFFEN 0-1K 1K-2K 2K-3K 3K-4K 0-1K 1K-15K 15K-30K 30K-100K Figuur 8: Materiaal matching

24 24 CIRCULAIRE BOUWKETEN AMERSFOORT 1 STADSKERN ZONNEHOF SOESTERKWARTIER ISSELT BOSGEBIED DE KOPPEL DE KRUISKAMP SCHOTHORST ZUID 9 SCHOTHORST NOORD 10 LIENDERT RUSTENBURG 12 STOUTENBURG-NOORD SCHUILENBURG 14 RANDENBROEK VERMEERKWATIER LEUSDERKWARTIER DE BERG ZUID DE BERG NOORD HOOGLAND ZIELHORST 21 KATTENBROEK 22 CALVEEN 23 PARK SCHOTHORST 24 NIEUWLAND VALLEIPOORT HOOGLANDERVEEN 27 BUITENGEBIED WEST VATHORST-DE VELDEN VATHORST-CENTRUM 30 VATHORST-DE BRON 31 VATHORST-DE LAAK Figuur 9: Legenda

25 CIRCULAIRE BOUWKETEN AMERSFOORT 25 Op basis van deze mogelijke materialen matches binnen en over directe wijkgrenzen is over de periode Leusderkwartier de locatie van waaruit de meeste materialen kunnen worden uitgewisseld. De aangrenzende wijken die hiermee ook binnen de reikwijdte van de de voorziene grondstoffen hub vallen zijn: Zonnehof, Bosgebied, Vermeerkwartier en De Berg Zuid. Gezamenlijk vinden in deze vijf wijken zeven projecten plaats die bijdragen aan de uitwisseling van materialen. In een business as usual scenario zouden de materiaalstromen van deze zeven projecten eruit zien als weergegeven in Figuur 10. Duidelijk is dat de omvang van de projecten sterk varieert en dat deze projecten met een input, output of beiden bijdragen aan de materiaalstromen binnen de vier jaren die binnen de scope vallen. In totaal is er binnen de vier jaren door de zeven projecten ton bouwmaterialen benodigd, terwijl er ton bouw- en sloopafval beschikbaar zal komen. PROJECT PROJECT PROJECT PROJECT VRIJKOMENDE MATERIALEN (ton) 586 PROJECT BENODIGDE MATERIALEN (ton) PROJECT PROJECT Figuur 10: Materiaalstromen projecten business as usual

26 26 CIRCULAIRE BOUWKETEN AMERSFOORT URBAN MINING EN IMPACTS De toepassing van urban mining, gefaciliteerd door de grondstoffen hub, kan de beschreven impacts deels Ten eerste zullen de materiaalstromen veranderen ten opzichte van de huidige situatie wanneer hergebruik van de genoemde materialen wordt toegepast in een aannemelijk mate als beschreven in de methode. Hierdoor zullen de stromen in een nieuwe situatie plaatsmitigeren. Deze mate waarin de impacts worden voorkomen wordt kort toegelicht BESPARING (ton) PROJECT PROJECT PROJECT PROJECT PROJECT NIEUW NIVRIJKOMENDE MATERIALEN (ton) PROJECT NIIEW BENODIGDE MATERIALEN (ton) PROJECT Figuur 11: Materiaalstromen projecten met urban mining vinden als weergegeven in Figuur 11. Hierin is middels direct hergebruik een besparing van ton primaire materialen (24%) mogelijk en wordt voor eenzelfde hoeveelheid materiaal voorkomen dat dit laagwaardig gerecycled zal worden (63%).

27 CIRCULAIRE BOUWKETEN AMERSFOORT /m /m 2 Figuur 12: MPG van projecten business as usual en met urban mining Daarnaast zal de gemiddelde MPG van de gebouwen die materialen ontvangen van de grondstoffen hub ook afnemen van 0,36/m 2 tot 0,31/m 2, wat een daling van 15% is (zie Figuur 12). De reductie in het gebruik van primaire materiaal komt dus ook direct ten bate van de milieu-impact van de gebouwen die gebruik maken van de grondstoffen hub. OUD NEUW % Figuur 13: Ingebedde CO 2 emissies projecten business as usual en met urban mining Tenslotte zal de CO 2 emissie die resulteert uit de productie van de benodigde bouwmaterialen voor de zeven projecten afnemen met circa 219 ton (7%) ten opzichte van het business as usual scenario (zie Figuur 13). Niet alleen de directe materiaalstromen, maar ook de indirecte emissies gaan er dus op vooruit.

28 28 CIRCULAIRE BOUWKETEN AMERSFOORT

29 CIRCULAIRE BOUWKETEN AMERSFOORT 29 CONCLUSIE

30 30 CIRCULAIRE BOUWKETEN AMERSFOORT CIRCULAIRE KANSEN EN IMPACT REDUCTIE CONCLUSIES Uit het onderzoek is gebleken dat er een stroom van bijna ton bouwmaterialen benodigd is voor de bouwprojecten van de komende 4 jaren, waarvan de productie gepaard gaat met significante impacts op het milieu. Anderzijds is er ook een vrijkomende stroom bouw- en sloopafval van circa ton, welke in de huidige situatie laagwaardig gerecycled zal worden. Het is evident dat hier een grote circulaire kans ligt voor hoogwaardig hergebruik om de primaire behoefte naar grondstoffen en downcycling van materialen te reduceren. Op basis van de locatie en tijd waarop grote hoeveelheden grondstoffen benodigd zijn en beschikbaar komen de komende 4 jaren is een zwaartepunt voor deze circulaire kansen aan te wijzen rond Leusderkwartier. Het opzetten van een grondstoffen hub voor tijdelijke opslag en lokale opwerking van bouw- en sloopafval kan hoogwaardig hergebruik van deze grondstoffen uit en in de omliggende wijken faciliteren. Wanneer dergelijke urban mining praktijken in de omliggende wijken worden toegepast kan naar schatting ruim ton bouw- en sloopafval uit de omringende wijken hoogwaardig hergebruikt worden, waardoor de vraag naar primaire grondstoffen met 24% en de vrijkomende hoeveelheid bouw- en sloopafval met 63% zal afnemen in deze wijken. Verder zullen de in de bouwmaterialen ingebedde CO 2 emissies hierdoor met 7% dalen en zullen de gemiddelde milieukosten van de te ontwikkelen gebouwen met 15% dalen. AANBEVOLEN VERVOLGSTAPPEN Het is aan te bevelen om bij marktpartijen die betrokken (kunnen) zijn bij de beschreven projecten te inventariseren wat het draagvlak is voor urban mining, en op welke locaties zij hier een verdienmodel in zien. Het is hier van belang om een brede groep te betrekken, dus denk hierbij aan lokale aannemers, slopers, afvalverwerkers, leveranciers van bouwmaterialen, ontwikkelaars, corporaties, etc. Daarnaast is het van belang dat er duidelijkheid komt over een mogelijke rol van de gemeente in het opzetten, beheren en financieren van de grondstoffen hub tegenover de rol van de deelnemende marktpartijen. De bovengenoemde marktinventarisatie en de gemeentelijke beleidsdoelstellingen omtrent circulariteit kunnen bijdragen aan het vaststellen van de beoogde en gewenste rol van de gemeente hierin. Daarnaast is de rol van de gemeente bij het ontsluiten van informatie m.b.t. bouwplannen i.c.m. regionale projectkalenders op het gebied van sloop uiteraard essentieel. Ten slotte kunnen concrete business cases worden uitgewerkt samen met de partijen die de beschreven projecten gaan bouwen, transformeren en slopen. De resultaten als gepresenteerd in dit rapport kunnen hierin een goede basis vormen om het gesprek te openen en als eerste aanzet voor een verdere analyse. Hierin moet verder gegaan worden dan kentallen en moet echt geïnventariseerd wat er daadwerkelijk in de gebouwen zit en of er de match en wil is om samen werk te maken van een circulaire bouwketen zoals in dit rapport beschreven wordt.

31 CIRCULAIRE BOUWKETEN AMERSFOORT 31

32 32 CIRCULAIRE BOUWKETEN AMERSFOORT REFERENTIES 1. CE Delft. (2014). Nederlandse bouw. 2. Ellen MacArthur Foundation. (2017). Cities in the Circular Economy: An Initial Exploration. Retrieved from 3. Ministerie van Infrastructuur en Milieu. (2015). Klimaatmonitor Retrieved from CO2-Uitstoot--CO2_Uitstoot/CO2-uitstoot-persector--38/ 4. New Horizon. (2017). Urban Mining. Retrieved from 5. Rijkswaterstaat. (2013). Nederlands afval in cijfers, gegevens Retrieved from afval/publicaties/downloads/nederlands-afval-0/ BIJLAGE TOELICHTING OP METHODE Voor de methode gebruikt in dit project hebben we gegronde aannames moeten doen. Aannames kunnen limitaties met zich meebrengen, de belangrijkste hiervan zullen we kort vermelden. Ten eerste zullen de hoeveelheden en typen materialen in praktijk kunnen verschillen van de hoeveelheden en typen als ingeschat in dit rapport. Voor deze inschatting zijn kentallen gebruikt voor welke materialen gemiddeld in bepaalde gebouwtypen voorkomen. De materialisering van de gebouwen die daadwerkelijk worden gebouwd en gesloopt komende jaren is dus niet bekend. Daarnaast is de herbruikbaarheid van materialen een gegronde inschatting geweest, maar kan pas daadwerkelijk goed ingeschat worden middels inspecties in de praktijk waarin de materialen onder de loep worden gehouden en wellicht zelfs worden hergebruikt. Verder is de afstand tot de materialen hub waarbinnen uitwisseling van grondstoffen als zinnig wordt beschouwd in deze studie gelijkgetrokken aan de aangrenzende wijken. In werkelijkheid zal de afstand van de projecten tot de hub over de wegen of water leidend zijn. De hoeveelheid projecten die door één grondstoffen hub bediend kan worden zal in werkelijkheid veel groter kunnen zijn wanneer deze hub een passende omvang en bereikbaarheid heeft. Tenslotte is impact reductie betreffende CO 2 emissies en de MPG ook indicatief. De werkelijke besparing hangt ook af van de impact en emissies van de demontage en verwerking van BSA tot herbruikbare materialen, in combinatie met de materialen die daadwerkelijk worden vervangen in plaats van de aangegeven bouwdelen uit een standaard MPG berekening. Hiervoor hebben we een marge van 30% genomen om mogelijk stijgende impacts van verwerking en transport mee te wegen. Al met al geven deze limitaties aan dat een volledige beschrijving van de werkelijkheid niet mogelijk is met een dergelijke aanpak. Waarschijnlijk zullen veel van de getallen in werkelijkheid verschillen, maar door de gegronde aannames zal dit verschil niet van een significante orde van grootte zijn. De functie van dit onderzoek is dan ook om indicatieve getallen en resultaten te presenteren voor wat er in werkelijkheid mogelijk zou kunnen zijn qua circulaire veranderingen. Hiermee kan een gesprek geopend worden over de benodigde stappen om deze circulaire kansen aan te grijpen.

33 CIRCULAIRE BOUWKETEN AMERSFOORT 33 COLOFON AUTEURS Merlijn Blok (Metabolic) MET ONDERSTEUNING VAN Kees Faes (SGS Search) Erin Kennedy (Metabolic) Jasper Roosendaal (Metabolic) GRAFISCHE VORMGEVING Marta Sierra Garcia (Metabolic) Lucrezia Donati (Metabolic) Cassie Bjorck (Metabolic) IN OPDRACHT VAN Gemeente Amersfoort

34 +31 (0) Meteorenweg 280M 1035RN Amsterdam The Netherlands +31 (0) Meerstraat AA Heeswijk The Netherlands