De positie van de raadsman bij de jeugdige verdachte tijdens het recht op juridische bijstand

Transcriptie

1 De positie van de raadsman bij de jeugdige verdachte tijdens het recht op juridische bijstand Naam: Joyce Schutte ANR: Begeleider: Mevrouw V. M. Smits Oktober

2 De positie van de raadsman bij de jeugdige verdachte tijdens het recht op juridische bijstand Naam: Joyce Schutte ANR: Begeleider: Mevrouw V.M. Smits Afstudeerscriptie voor de master rechtsgeleerdheid Oktober

3 Voorwoord Voor u ligt mijn scriptie ter afsluiting van mijn master rechtsgeleerdheid aan de Tilburg Universiteit. De afgelopen maanden heb ik mij actief bezig gehouden met het schrijven van deze scriptie. Ondanks dat het onderwerp zeer interessant is, kostte het af en toe veel moeite om gelijk de juiste woorden op papier te krijgen. Ik ben dan ook blij met het eindresultaat. Ik kijk terug op een leuke een leerzame periode en hoop met deze scriptie mijn master positief af te sluiten. Graag wil ik een aantal personen bedanken. Allereerst wil ik graag mevrouw Smits bedanken voor haar gedetailleerde feedback. Ook wil ik haar bedanken voor de tijd en energie die ze in mij heeft gestoken. Door haar feedback is deze scriptie beter geworden. Ook wil ik graag mijn ouders bedanken voor hun steun. Zij hebben me tijdens de afgelopen maanden ondersteund. Als laatste wil ik alle personen bedanken die mijn scriptie af en toe kritisch door hebben gelezen en geholpen hebben om deze scriptie beter te maken. Veel leesplezier! Joyce Schutte Tilburg, oktober

4 Inhoudsopgave Samenvatting 6 Lijst met afkortingen 7 Hoofdstuk 1 Inleiding Probleemanalyse Probleemstelling en deelvragen Het wetenschappelijk en theoretisch kader Methodologie Structuur van het onderzoek 10 Hoofdstuk 2 Het juridische kader Het internationale kader Het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind General Comment nr De belangrijkste VN-regelingen Belangrijke wet- en regelgeving van Europa Het nationale kader Aanwijzing rechtsbijstand politieverhoor De wetsvoorstellen Tussenconclusie 21 Hoofdstuk 3 De mogelijke knelpunten Onnodig en langer vast Op gespannen voet met de halt afdoening Kosteloze rechtsbijstand Afstand kunnen doen van het verhoorbijstand Beschikbaarheid van de raadsman minners Tussenconclusie 29 Hoofdstuk 4 Rechtsvergelijking met Engeland Het Engels rechtssysteem 30 4

5 Ontstaansgeschiedenis van de PACE en huidige praktijk Rechtsbijstand voor en tijdens het verhoor in Engeland Vergelijking Nederland met Engeland Oplossing voor de mogelijke knelpunten die in Nederland spelen Beroep op het zwijgrecht Beschikbaarheid van de raadsman Kosteloze rechtsbijstand minners Tussenconclusie 40 Hoofdstuk 5 Conclusie en aanbevelingen Conclusie Aanbevelingen Aanbevelingen voor de advocatuur Aanbevelingen voor de politie Aanbevelingen voor Nederland 43 Literatuurlijst 44 5

6 Samenvatting De positie van de raadsman tijdens het politieverhoor staat al geruime tijd ter discussie in de Nederlandse samenleving. Verschillende internationale regelgeving geven het recht op een raadsman weer. Hoe dit recht precies ingevuld diende te worden, was onduidelijk. Sinds de Europese rechter heeft bepaald dat uit het Europese Verdrag voor de Rechten van de Mens af te leiden is dat de jeugdige verdachte recht heeft op consultatiebijstand en verhoorbijstand door een raadsman tijdens het politieverhoor, heeft Nederland zijn wetgeving aangepast om dit voor elkaar te krijgen. De aanwijzing rechtsbijstand politieverhoor 2010 geeft dan ook invulling aan het recht op consultatiebijstand en het recht op verhoorbijstand voor de minderjarige verdachte. Door een nieuwe richtlijn van de Europese Unie, dient Nederland zijn wetgeving op het gebied van consultatiebijstand en verhoorbijstand opnieuw aan te passen. De jeugdige verdachte kan in de toekomst helemaal geen afstand meer doen van zijn consultatiebijstand en de vertrouwenspersoon gaat verdwijnen. De positie van de raadsman gaat drastisch wijzigen. Niet iedereen is tevreden met de voorgenomen wijzigingen. Dit rapport gaat antwoord geven op de volgende vraag: In hoeverre zijn de voorgenomen wetswijzigingen op het gebied van de consultatiebijstand en verhoorbijstand aan jeugdige verdachten in strafrechtelijke procedures in lijn met de internationale regelgeving? De internationale regelgeving verlangt van Nederland dat ze invulling geeft aan het recht op juridische rechtsbijstand tijdens het politieverhoor. Hoe Nederland hier invulling aan dient te geven, laten ze vrij. Nederland heeft er dan voor gekozen om alle jeugdige verdachten rechtsbijstand te geven door een raadsman. Ook hebben jeugdige verdachten recht op verhoorbijstand, maar hier kunnen ze van afzien. Op de nieuwe wetgeving is kritiek geuit. Zo zal de nieuwe wetgeving op gespannen voet staan met de halt-afdoening, zullen jeugdige langer vast zitten, staat de beschikbaarheid van de raadsman op het spel, krijgen niet alle jeugdige verdachten kosteloze rechtsbijstand en vallen 12-minners buiten de regeling. Voor een aantal punten kan de oplossing gevonden worden in het rechtssysteem van Engeland. Engeland kent de consultatiebijstand en verhoorbijstand al een geruime tijd. De lessen die getrokken kunnen worden van Engeland zijn: zorg ervoor dat de raadsmannen goed opgeleid worden, zodat ze kwalitatief beter advies kunnen geven. De politie dient in een eerder stadium al informatie te delen met de raadsman, zodat de raadsman minder snel geneigd is om beroep op zwijgrecht te adviseren en deel de advocatuur opnieuw in. Zorg dat er tegenwoordig gevraagd gaat worden naar een kantoor in plaats van een individuele raadsman.

7 Lijst met afkortingen Aanwijzing Aanwijzing rechtsbijstand politieverhoor 2010 Code of Practice Code of Practice C of Police and Criminal Evidence DSCC Defence Solicitor Call Center EHRM Europese Hof voor de Rechten van de Mens EVRM Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens Hof Hooggerechtshof HR Hoge Raad IVRK Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind NOvA Nederlandse Orde van Advocaten PACE Police and Criminal Evidence RSJ Raad voor Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming Sr Wetboek van Strafrecht Sv Wetboek van Strafvordering VN Verenigde Naties 7

8 Hoofdstuk 1 Inleiding In Nederland was het recht op een raadsman voor een jeugdige verdachte tijdens het beginstadium niet geregeld in het Nederlandse strafrecht. Dit terwijl artikel 40 lid 2 onder II Verdrag inzake de Rechten van het Kind (IVRK) de lidstaten opdraagt om ervoor te zorgen dat de jeugdige verdachte tijdens de voorbereiding juridische of ander passend bijstand krijgt. Ook artikel 6 Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) geeft een verdachte recht op een raadsman. Hier kwam verandering in toen het Europese Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) hier uitspraak over deed. Het EHRM heeft onder meer in de zaak Salduz vs. Turkije 1 en Panovits vs. Cyprus 2 beslist dat een verdachte ook recht heeft op een consultatiebijstand. De Hoge Raad (HR) heeft op 30 juni 2009 naar aanleiding van deze ontwikkelingen deze lijn overgenomen. Ten aanzien van jeugdigen stelt de HR zich op het standpunt dat de jeugdige verdachte niet alleen voor het verhoor recht op bijstand heeft, maar ook tijdens het politieverhoor heeft de jeugdige verdachte recht op verhoorbijstand van een raadsman of vertrouwenspersoon. 3 Dit arrest geeft samen met de aanwijzing rechtsbijstand politieverhoor 2010 (hierna aanwijzing) 4 invulling aan het recht op verhoorbijstand. De aanwijzing maakt onderscheid tussen zaken in de categorieën A, B en C. Naar aanleiding van de ernst van het feit en de leeftijd van de jeugdige verdachte kan de jeugdige verdachte wel of niet afstand doen van zijn recht op bijstand. Jeugdigen onder de 12 jaar hebben geen recht op een raadsman, omdat zij niet als een verdachte aangemerkt kunnen worden Probleemanalyse Inmiddels zijn twee wetsvoorstellen aanhangig die ervoor gaan zorgen dat deze regelgeving en de rechtspraak van de HR en het EHRM geïmplementeerd worden. Het eerste wetsvoorstel ziet erop toe dat de Europese richtlijn 2013/48/EU geïmplementeerd wordt in Nederland. 6 Het tweede wetsvoorstel geeft nadere regels omtrent het opsporingsonderzoek. Hierin wordt het recht op verhoorbijstand en de codificatie van de consultatiebijstand opgenomen. 7 De belangrijkste wijziging voor een jeugdige verdachte is dat de jeugdige verdachte geen afstand 1 EHRM 27 november 2008, nr /02, NJ 2009, EHRM 11 december 2008, nr. 4268/04, NJ 2009, HR 30 juni 2009, ECLI:NL:HR:2009:BH3079, HR 30 juni 2009, ECLI:NL:HR:2009:BH3081 en HR 30 juni 2009, ECLI:NL:HR:BH Aanwijzing rechtsbijstand politieverhoor van het College van procureurs-generaal. 5 Mariëlle Bruning, Ton Liefaard e.a., Jeugdrecht en jeugdhulp, Amsterdam: Reed business information 2016, p Wetsvoorstel Wetsvoorstel

9 meer kan doen van een raadsman. 8 De Tweede kamer geeft als belangrijkste reden hiervoor dat een jeugdige verdachte de gevolgen niet goed kan overzien. Wat betreft de verhoorbijstand is de Tweede kamer van mening dat een jeugdige verdachte, na uitgebreid advies van de raadsman, hier wel afstand van kan doen. 9 De twee wetsvoorstellen stuiten op een aantal kritiekpunten. De belangrijkste kritiekpunten richten zich op het niet krijgen van verplichte verhoorbijstand 10, de oplopende wachttijden voor de jeugdige verdachte op het politiebureau 11, de vermindering van de Halt-afdoening, het feit dat niet voor alle zaken kosteloze rechtsbijstand openstaat, de beschikbaarheid van de raadsman en welke rechtsgevolgen belastende verklaringen van een 12- minner tegen een minderjarige verdachte kunnen hebben. 12 De wetsvoorstellen zijn een stap in de goede richting, maar zorgen gelijk voor nieuwe problemen Probleemstelling en deelvragen Tijdens dit onderzoek zal de probleemstelling als volgt luiden: In hoeverre zijn de voorgenomen wetswijzigingen op het gebied van de consultatiebijstand en verhoorbijstand aan jeugdige verdachten in strafrechtelijke procedures in lijn met de internationale regelgeving? Om deze probleemstelling te kunnen beantwoorden, zal gebruikt worden gemaakt van een aantal deelvragen. De deelvragen luiden als volgt: Wat is het internationale en nationale juridisch kader als gekeken wordt naar de consultatiebijstand en verhoorbijstand?, Welke knelpunten brengt het nieuwe wetsvoorstel met zich mee? en Hoe heeft Engeland de consultatiebijstand en verhoorbijstand geregeld? 1.3. Het wetenschappelijk en theoretisch kader Het wetenschappelijke kader zal uit rechtsbronnen bestaan. Het onderzoeksdoel is om uiteindelijke een beoordeling te maken. Het criteria waaraan beoordeeld wordt is het internationale juridische kader. Het internationale juridische kader is belangrijk, aangezien Nederland deze regels dient te implementeren en aan deze regels dient te voldoen. Om het theoretische kader samen te stellen, zal er allereerst gekeken worden naar de theorieën en leerstukken uit de juridische dogmatiek. Het onderzoek zal beginnen met het uiteenzetten van 8 Mariëlle Bruning, Ton Liefaard e.a., Jeugdrecht en jeugdhulp, Amsterdam: Reed business information 2016, p Kamer II 2014/15, 34157, 3, p Kamer II 2014/15, 34157, 3, p Kamer II 2014/15, 34157, 3, p Kamer II 2014/15, 34157, 3, p. 42 en 43. 9

10 het juridische kader. Vervolgens zal gekeken worden naar de kritiek op de wetswijzigingen. Als laatste zal gekeken worden naar Engeland. Hoe heeft de Engelse wetgever het consultatierecht en de verhoorbijstand in de wet opgenomen? Zal dit ook werken voor Nederland als er gekeken wordt naar de kritiekpunten? Door hier na te kijken, wordt de Engelse wetgeving ook een criteria Methodologie De probleemstelling zal aan de hand van een literatuur en jurisprudentieonderzoek onderzocht worden. Veel bronnen zullen wetenschappelijke artikelen zijn. Deze artikelen zorgen voor ondersteuning en inzichten. Ook zal er gebruik worden gemaakt van verschillende wetten en regelgeving. Het is belangrijk om goed te kijken naar hoe de juridische situatie is en hoe deze situatie gaat veranderen. Verschillende kamerstukken zullen hier antwoord op kunnen geven. De invalshoeken die gebruikt zullen worden zijn rechtstheoretisch en rechtsvergelijkend. Er wordt namelijk eerst onderzoek gedaan naar het juridische kader omtrent de consultatiebijstand en de verhoorbijstand. Vervolgens wordt deze uitkomst vergeleken met een ander land, namelijk Engeland. Het laatste gedeelte zal voornamelijk rechtsvergelijkend zijn Structuur van het onderzoek De structuur van het onderzoek ziet er als volgt uit. In het eerste hoofdstuk zal het juridische kader besproken worden. In dit hoofdstuk wordt ingegaan op zowel het nationale kader als het internationale kader. Vervolgens wordt in hoofdstuk 2 stilgestaan bij de knelpunten die momenteel in Nederland op dit punt spelen. Het derde hoofdstuk zal bespreken hoe Engeland de consultatiebijstand en verhoorbijstand heeft geregeld. Ook zal er dan een vergelijking gemaakt worden met Nederland. Ten slotte wordt er afgesloten met een conclusie en aanbevelingen. 10

11 Hoofdstuk 2 Het juridische kader In dit hoofdstuk zal worden stilgestaan bij het juridische kader. Welke internationale en nationale wet- en regelgeving zijn van toepassing op de consultatiebijstand en de verhoorbijstand van minderjarigen. Als eerste wordt ingegaan op het internationale kader. Vervolgens komt het nationale kader aan bod Het internationale kader Het internationale kader wordt voornamelijk gevormd door het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind. Naast dit belangrijke verdrag wordt de rol van de raadsman ook ingevuld door de Beijing Rules, de Havana rules en de Riyadh Guidelines. De European Rules for juvenile offenders subject to sanctions or measures van de Raad van Europa hebben een belangrijke rol als het gaat om het toepassen van de Europese regelgeving. De Europese Unie heeft ook een aantal belangrijke instrumenten die van toepassing zijn op jeugdige verdachten, zoals het EVRM en Guidelines on child-friendly justice. Hieronder zal als eerste stilgestaan worden bij het IVRK en de General Comment nr. 10, vervolgens zal naar de Beijing Rules, Havana Rules en Riyadh Guidelines gekeken worden en als laatste zal gekeken worden naar belangrijke wet- en regelgeving van Europa Het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind Het IVRK vormt het internationaal normerend kader voor het jeugdstrafrecht. 13 Het IVRK bevat veel algemene bepalingen die voor alle kinderen gelden. Door dit verdrag heeft de jeugdige een positie gekregen waarbij de jeugdige niet meer alleen wordt beschouwd als een object van bescherming, maar als een subject van rechten. 14 Voor het jeugdstrafrecht zijn voornamelijk artikel 37 en artikel 40 IVRK van toepassing. Deze artikelen bepalen de normen voor een eerlijk proces, stellen voorwaarden aan de vrijheidsbeneming en geven een kader voor een kindgericht jeugdstrafrechtsysteem. 15 Naast deze bepalingen zijn de algemene beginselen uit artikel 2 (non-discriminatiebeginsel), artikel 3 (het belang van het kind is de eerste overweging), artikel 6 (recht op leven en ontwikkeling) en artikel 12 (het recht om te worden gehoord) IVRK ook van belang. 16 Artikel 37 IVRK geeft de waarborgen weer die een 13 Ido Weijers en Frank Imkamp, Jeugdstrafrecht In internationaal perspectief, Den Haag: Boom Juridische uitgevers 2011, p Ido Weijers en Frank Imkamp, Jeugdstrafrecht In internationaal perspectief, Den Haag: Boom Juridische uitgevers 2011, p Maartje Berger e.a., Handboek Internationaal Jeugdrecht, Leiden: Defence for Children 2012, p Ido Weijers en Frank Imkamp, Jeugdstrafrecht In internationaal perspectief, Den Haag: Boom Juridische uitgevers 2011, p

12 jeugdige heeft tijdens zijn vrijheidsbeneming. 17 Artikel 40 IVRK regelt het recht op een eerlijk proces, zoals artikel 6 EVRM dit ook doet. Ook regelt artikel 40 IVRK de strafrechtelijke bejegening die aansluit bij de leeftijd van jeugdigen. 18 In artikel 40 lid 2 onder b onder II IVRK is de rol van de raadsman vastgelegd tijdens de voorfase. Dit artikel is gebaseerd op artikel 14 lid 3 BUPO-verdrag jo artikel 6 lid 3 EVRM. Op grond van dit artikel heeft de jeugdige en zijn raadsman recht op voorbereiding van de verdediging en kan dit recht ook elk moment van het proces worden ingeroepen. Hoe dit artikel precies dient te worden ingevuld hangt per geval af van de omstandigheden. 19 Naast dat de jeugdige zich bij kan laten staan door een raadsman, kan de jeugdige er ook voor kiezen om gebruik te maken van ander passend bijstand conform artikel 40 lid 2 onder b onderdeel II IVRK. Wat precies onder passend bijstand valt, laat het IVRK open. Ook de General Comment nr. 10, waarin artikel 37 IVRK en artikel 40 IVRK nader zijn toegelicht, geeft hier geen duidelijk antwoord op. Het enige wat de General Comment vereist is dat de persoon, die onder passend bijstand kan vallen, voldoende kennis en inzicht dient te hebben in de verschillende juridische aspecten van het jeugdrecht en bovendien opgeleid dient te zijn om te kunnen werken met jeugdigen die in conflict zijn met de wet. Als voorbeeld noemt de General Comment een maatschappelijke werker. 20 Nederland verstaat onder passend bijstand een vertrouwenspersoon. De eisen waaraan een vertrouwenspersoon moet voldoen zijn: dat deze meerderjarig is, bij de directe kring van de minderjarige verdachte hoort en niet betrokken is bij het strafbare feit. 21 De reden dat ander passend bijstand mogelijk is gemaakt, heeft voornamelijk te maken met het feit dat een aantal landen, zoals Nederland, voor lichte feiten de jeugdige door iemand anders wil laten bijstaan dan een raadsman. De uitwerking van dit artikel is terug te vinden in de aanwijzing rechtsbijstand politieverhoor Hier zal verder op ingegaan worden in General Comment nr. 10 In de vorige paragraaf is de General Comment al kort aangehaald. De General Comment is door het VN Comité inzake de Rechten van het Kind (hierna VN Comité) opgesteld om de 17 Michiel van Emmerik, Toepassing van het kinderrechtenverdrag in de Nederlandse rechtspraak, NJCM- Bulletin, 2005/30, nr. 6, p Isabeth Mijnarends, Ton Liefaard e.a., De doorwerking van het IVRK in het Nederlandse jeugdstrafrecht, NTM-NJCMBull. 2013/41, nr. 4, p E.M. Mijnarends, Richtlijnen voor een verdragsconforme jeugdstrafrechtspleging, gelijkwaardig maar minderjarig, Deventer: Kluwer 1999, p en General Comment no. 10 Children s rights in juvinile justice, p General Comment no. 10 Children s rights in juvinile justice, p Aanwijzing rechtsbijstand politieverhoor 12

13 lidstaten te helpen in hun verantwoordelijkheid om het IVRK na te leven. 22 De General Comment geeft belangrijke informatie over hoe de lidstaten artikel 37 IVRK en artikel 40 IVRK dienen te implementeren. Zoals al in de vorige paragraaf aan bod is gekomen, is de rol van de raadsman opgenomen in artikel 40 lid 2 onder b IVRK. De eisen die het VN Comité stelt is dat de jeugdige verdachte altijd passende bijstand krijgt. Daarnaast dient de lidstaat ervoor te zorgen dat de jeugdige verdachte voldoende tijd krijgt om gebruik te maken van de bijstand. Ook dient de lidstaat faciliteiten beschikbaar te stellen die het mogelijk maken dat jeugdige adequate bijstand kan krijgen. De vertrouwelijkheid dient gegarandeerd te worden. Als laatste geeft het VN Comité aan dat de voorbehouden die sommige landen hebben gemaakt ingetrokken kunnen worden, omdat bijstand ook door een andere persoon verleend kan worden en dus niet juridisch hoeft te zijn De belangrijkste VN-regelingen Niet alleen artikel 40 IVRK regelt de positie van de raadsman, ook een aantal andere belangrijke VN-regelingen vullen dit recht in. Op internationaal gebied zijn tal van VNregelingen die van belang zijn voor het jeugdstrafrecht. De drie meest relevante VNinstrumenten zijn de Beijing Rules, de Havana Rules en de Riyadh Guidelines. Deze instrumenten geven de jeugdige ook het recht op een raadsman. Op grond van artikel 10 lid 3 Beijing Rules jo artikel 11 onder b en artikel 17 en 18 Havana Rules heeft elke jeugdige recht op een raadsman ondanks de zwaarte van het strafbaar feit. 24 Naast dit algemeen recht, geven deze regelingen ook invulling aan de rol van de raadsman. Zo bestempelt artikel 17 Havana Rules het ophouden voor verhoor van de jeugdige als vrijheidsberoving. Dit zorgt ervoor dat de jeugdige recht heeft op een raadsman tijdens het eerste verhoor en dat deze raadsman zo snel mogelijk toegevoegd dient te worden. Zodra de jeugdige opgehouden is voor verhoor, dient de politie volgens artikel 10 Beijing Rules de jeugdige te wijzen op het recht op bijstand van een raadsman. Ook als de politie besluit om de zaak buitengerechtelijk af te doen, heeft de jeugdige recht op een raadsman. Dit is af te leiden uit artikel 11 onder b Havana Rules jo artikel 7 jo 11 Beijing Rules jo artikel 57 Riyadh Guidelines. 25 Een nadeel van deze instrumenten is dat ze naar internationaal recht de status hebben van een aanbeveling, 22 Defence for Children, General Comment nr. 10: De rechten van kinderen in het jeugdstrafrecht, 9 februari 2007, (zoek op General Comment nr. 10). 23 General Comment no. 10 Children s rights in juvinile justice, p E.M. Mijnarends, Richtlijnen voor een verdragsconforme jeugdstrafrechtspleging, gelijkwaardig maar minderjarig, Deventer: Kluwer 1999, p E.M. Mijnarends, Richtlijnen voor een verdragsconforme jeugdstrafrechtspleging, gelijkwaardig maar minderjarig, Deventer: Kluwer 1999, p

14 waardoor deze instrumenten juridisch niet bindend zijn. 26 Dit betekent dat Nederland deze regelingen niet hoeft over te nemen in haar eigen wetgeving. Doordat veel bepalingen uit deze VN-regelingen zijn overgenomen in het IVRK, hebben sommige bepalingen toch bindende werking gekregen Belangrijke wet- en regelgeving van Europa Ook Europa heeft belangrijke wetgeving gemaakt die van invloed is op het consultatierecht en de verhoorbijstand van jeugdige. De belangrijkste wet- en regelgeving komen hieronder aan bod. Als eerste zal het EVRM besproken worden. Vervolgens zal ingegaan worden op twee belangrijke aanbevelingen van de Raad van Europa, namelijk de Guidelines on child-friendly justice en de European Rules for juvenile offenders subject to sanctions or measures (hierna: European Rules). Ten slotte zal nog stilgestaan worden bij de Richtlijn 2013/48/EU. Het EVRM Een belangrijk verdrag van de Raad van Europa is het EVRM. Het EVRM is in 1950 tot stand gekomen en door alle lidstaten die aangesloten zijn bij de Raad van Europa geratificeerd. Het EVRM heeft rechtstreekse werking, waardoor burgers een beroep kunnen doen op deze bepalingen bij het EHRM. Artikel 3, 5, 6 en 7 EVRM zijn belangrijke artikelen voor het jeugdstrafrecht. Deze bepalingen lijken veel op de bepalingen uit het IVRK. Zo staat in artikel 3 EVRM het verbod op foltering en onmenselijke behandeling. Artikel 5 EVRM biedt waarborgen omtrent de vrijheidsbeneming. Deze waarborgen zijn vergelijkbaar met wat in artikel 37 IVRK wordt beschreven. Artikel 6 EVRM zorgt ervoor dat een minderjarige verdachte een fair trial heeft. Artikel 7 beschrijft het legaliteitsbeginsel. 27 Artikel 6 EVRM is een belangrijke bepaling als gekeken wordt naar het recht op consultatie en het recht op verhoorbijstand. Hoewel dit artikel niet speciaal voor de jeugdige is geschreven, heeft dit artikel wel invloed op het consultatierecht en de verhoorbijstand van de jeugdige. 28 Zo geeft artikel 6 lid 3 onder c EVRM het recht weer om effectief bijgestaan te worden door een raadsman. Hoe dit op nationaal niveau moet worden ingevuld, geeft artikel 6 EVRM helaas niet aan. 29 Het EHRM gebruikt jeugdstrafrechtelijke instrumenten als hulpmiddel om invulling te geven aan artikel 6 EVRM, zodat artikel 6 EVRM in lijn is met VN standaard 26 Maartje Berger e.a., Handboek Internationaal Jeugdrecht, Leiden: Defence for Children 2012, p Maartje Berger e.a., Handboek Internationaal Jeugdrecht, Leiden: Defence for Children 2012, p Geraldine Van Buren, Child rights in Europe, Strasbourg: Council of Europe Publishing 2007, p P.P.J. Van Der Meij, Het EHRM en het recht op toegang tot een raadsman vanaf het eerste politieverhoor. Over de hooggespannen verwachtingen omtrent het aanwezigheidsrecht van de raadsman in het strafrechtelijk vooronderzoek., strafblad 2009 nr. 1, p

15 minimum regels. Hierbij kan gedacht worden aan de Beijing Rules. 30 In een tweetal zaken heeft het EHRM duidelijk gemaakt hoe artikel 6 EVRM moet worden ingevuld. In de zaak Salduz tegen Turkije heeft het EHRM bepaald dat artikel 6 EVRM is geschonden, omdat de minderjarige verdachte voorafgaand aan het verhoor geen toegang kreeg tot een raadsman. Ook tijdens het verhoor heeft de minderjarige verdachte geen toegang tot een raadsman gehad. Het EHRM stelt dan ook dat Salduz in zijn belangen is geschaad, omdat zijn recht tot toegang tot een raadsman beperkt werd. Het EHRM zegt daar wel bij dat een minderjarige verdachte afstand kan doen van dit recht, maar dit dient dan op een ondubbelzinnige wijze te gebeuren en door minimale waarborgen omkleed te zijn. 31 Twee weken na dit arrest heeft het EHRM in de zaak Panovits tegen Cyprus het belang van rechtsbijstand van de minderjarige verdachten tijdens het politieverhoor nogmaals benadrukt. Door het EVRM wordt hier nogmaals aangehaald dat de verdachte door de politie duidelijk dient te worden geïnformeerd over dit recht. Het EHRM geeft hier aan dat deze bijstand niet perse juridisch hoeft te zijn, maar ook verleend kan worden door een vertrouwenspersoon. 32 Over de gevolgen van deze uitspraak voor Nederland is veel discussie. Zo zijn Borgers 33 en Van der Meij 34 van mening dat het EHRM met deze uitspraken bedoeld heeft dat een verdachte recht heeft op toegang tot een raadsman tijdens het politieverhoor, maar dat dit geen recht op aanwezigheid van de raadsman betekent tijdens het verhoor. Spronken 35 daarentegen is van mening dat het EHRM met deze uitspraak een aanwezigheidsrecht heeft willen creëren voor de raadsman tijdens het politieverhoor. 36 Voor de minderjarige verdachte ligt dit anders. Het EHRM hecht veel waarde aan consultatiebijstand en verhoorbijstand van de minderjarige verdachte en vindt dit zelfs essentieel. 37 Dit heeft er mee te maken dat een jeugdige verdachte de procedure dient te begrijpen en kan volgen. Er dient namelijk rekening gehouden te worden met de leeftijd, de mate van volwassenheid en met de intellectuele en emotionele capaciteiten. 38 Het is dan ook 30 Geraldine Van Buren, Child rights in Europe, Strasbourg: Council of Europe Publishing 2007, p EHRM 27 november 2008, nr /02, NJ 2009, 214. En Maartje Berger e.a., Handboek Internationaal Jeugdrecht, Leiden: Defence for Children 2012, p EHRM 11 december 2008, nr. 4268/04, NJ 2009, 215. En Maartje Berger e.a., Handboek Internationaal Jeugdrecht, Leiden: Defence for Children 2012, p Matthias Borgers is raadsheer in de strafkamer van de Hoge Raad. 34 Patrick van de Meij is strafrechtadvocaat bij Cleerdin & Hamer en docent bij de Universiteit Leiden bij de Faculteit Rechtsgeleerdheid. 35 Taru Spronken is advocaat-generaal bij de Hoge Raad. 36 P.P.J. Van Der Meij, Het EHRM en het recht op toegang tot een raadsman vanaf het eerste politieverhoor. Over de hooggespannen verwachtingen omtrent het aanwezigheidsrecht van de raadsman in het strafrechtelijk vooronderzoek., strafblad 2009 nr. 1, p P.P.J. Van Der Meij, Het EHRM en het recht op toegang tot een raadsman vanaf het eerste politieverhoor. Over de hooggespannen verwachtingen omtrent het aanwezigheidsrecht van de raadsman in het strafrechtelijk vooronderzoek., strafblad 2009 nr. 1, p Geraldine Van Buren, Child rights in Europe, Strasbourg: Council of Europe Publishing 2007, p

16 de vraag of een jeugdige verdachte zonder bijstand wel alles kan volgen? 39 Gesteld kan worden dat artikel 6 EVRM een minderjarige verdachte recht geeft op consultatiebijstand en verhoorbijstand. Guidelines on Child-friendly justice De Guidelines on child-friendly justice zijn belangrijke aanbevelingen van de Raad van Europa. Deze Guidelines zijn op 17 november 2010 door het Comité van Ministers aangenomen en noemen een aantal elementen waaraan een kindgericht rechtssysteem moet voldoen. De uitgangspunten voor deze Guidelines zijn het EVRM, de jurisprudentie van het EHRM en het IVRK. De Guidelines moeten voornamelijk gezien worden als een praktisch hulpmiddel voor de praktijk en dienen daar waar nodig onduidelijkheden weg te nemen. 40 Ten aanzien van de behandeling van minderjarige verdachten komen ze overeen met artikel 37 jo 40 IVRK. De Guidelines geven onder andere aan dat een minderjarige verdachte de mogelijkheid moet hebben om te participeren in zijn eigen rechtsproces, dat de minderjarige verdachte recht heeft op gratis juridisch bijstand en dat de minderjarige verdachte en zijn ouders geïnformeerd dienen te worden over hun rechten en het verloop van de procedure. Daarnaast geven de Guidelines nog een belangrijke aanbeveling voor een minderjarige verdachte, namelijk dat er een raadsman of vertrouwenspersoon aanwezig moet zijn als de verdachte een verklaring wil afleggen over zijn betrokkenheid bij een strafbaar feit. 41 De Guidelines benadrukken dat minderjarigen goed dienen te begrijpen wat er gebeurt. Ook dient voor de jeugdige duidelijk te worden welke richting de procedure kan gaan, wat hun opties zijn en wat de gevolgen zijn van sommige beslissingen. De rol van de raadsman is zeer belangrijk. 42 Dit is dan ook de reden dat de raadsman goed opgeleid dient te zijn. De Guidelines besteden hier ook aandacht aan. Elke professional die met jeugdigen werkt, moet training krijgen in hoe te communiceren met een jeugdige. Ook vereisen de Guidelines dat tijdens de studie van de professional aandacht is besteed aan de rechten van een kind P.P.J. Van Der Meij, Het EHRM en het recht op toegang tot een raadsman vanaf het eerste politieverhoor. Over de hooggespannen verwachtingen omtrent het aanwezigheidsrecht van de raadsman in het strafrechtelijk vooronderzoek., strafblad 2009 nr. 1, p Guidelines of the Committee of Ministers of the Council of Europe on child-friendly justice, Building a Europe for and with children, Strasbourg: Council of Europe Publishing 2010, p Maartje Berger e.a., Handboek Internationaal Jeugdrecht, Leiden: Defence for Children 2012, p. 888 en Guidelines of the Committee of Ministers of the Council of Europe on child-friendly justice, building a Europe for and with children, council of Europe 17 november 2010, p Guidelines of the Committee of Ministers of the Council of Europe on child-friendly justice, Building a Europe for and with children, Strasbourg: Council of Europe Publishing 2010, p Guidelines of the Committee of Ministers of the Council of Europe on child-friendly justice, Building a Europe for and with children, Strasbourg: Council of Europe Publishing 2010, p

17 De European Rules for juvenile offenders subject to sanctions or measures De Raad van Europa heeft ook aanbevelingen gedaan over jeugdstrafrechttoepassing in Europa. Deze aanbevelingen hebben qua inhoud veel weg van de Havana Rules. Het doel van de European Rules is het voorzien van gedetailleerde regels voor het opleggen en uitvoeren van sancties voor minderjarigen binnen het strafrechtsysteem. Verder is het uitgangspunt om strafrechtssystemen voor jeugdigen van Europese landen te harmoniseren. Bij het tot stand komen van deze regelingen is gekeken naar het EVRM, het Europees Verdrag ter voorkoming van foltering, het IVRK, de relevante aanbevelingen van het de Raad van Europa en de VNnormen zoals de Beijing Rules en de Havana Rules. De uitgangspunten van de European Rules zijn: terugkeer in de samenleving, kindgerichte aanpak, individuele behandeling en controle kindgerichte omstandigheid. Deel IV gaat over juridisch advies en rechtsbijstand. 44 Hierin wordt in feite beschreven dat landen ervoor moeten zorgen dat een jeugdige verdachte recht heeft op kosteloze rechtsbijstand. Hieraan voldoet Nederland niet. In Nederland krijgen jeugdige verdachte bij lichte zaken geen juridische bijstand. Indien ze dit willen, dienen ze zelf de kosten hiervan te dragen. Hier is veel kritiek op. De kritiek op kosteloze rechtsbijstand komt in 3.3. aan bod. De Richtlijn 2013/48/EU In het kader van justitiële samenwerking binnen de Europese Unie, heeft het Europees Parlement samen met de Raad van Europa een richtlijn opgesteld die het recht op toegang tot een raadsman regelt. Deze richtlijn bevat minimum voorschriften waaraan lidstaten dienen te voldoen. Een belangrijk beginsel binnen de justitiële samenwerking is wederzijdse erkenning. Volgens de richtlijn kan wederzijdse erkenning alleen plaatsvinden als er sprake is van wederzijds vertrouwen in elkaars strafrechtssystemen. Dit vertrouwen is er volgens de Europese Unie nog niet. Deze richtlijn moet hierin verandering gaan brengen. Op 30 november 2009 heeft de Raad een resolutie betreffende een routekaart ter versterking van de procedurele rechten van verdachten of beklaagden in strafprocedures (hierna: routekaart) goedgekeurd. Deze routekaart werd deel van het Programma Stockholm en moest voor gemeenschappelijke EU-normen in alle strafprocedures op bepaalde gebieden gaan zorgen. Zo ook op het gebied van juridische advies en rechtsbijstand. De Richtlijn borduurt voort op de artikelen 3, 5, 6 en 8 EVRM en de uitleg die het EHRM hieraan geeft en is opgericht binnen de resolutie routekaart. De richtlijn geeft niet echt specifieke bepalingen voor jeugdigen. Alleen artikel 13 richtlijn geeft weer dat de lidstaten rekening moeten houden met 44 Maartje Berger e.a., Handboek Internationaal Jeugdrecht, Leiden: Defence for Children 2012, p

18 de specifieke behoeften van kwetsbare verdachten bij de toepassing van deze richtlijn. Daarnaast wordt ook in de preambule benadrukt dat rekening gehouden dient te worden met de richtsnoeren van de Raad van Europa over kindvriendelijke justitie en dat jeugdigen de informatie moeten begrijpen en de consequenties moeten kunnen overzien als ze afstand willen doen van consultatiebijstand en verhoorbijstand. 45 De lidstaten zijn gebonden aan deze richtlijn en dienen deze dan ook om te zetten naar eigen wetgeving. Deze richtlijn zal het Nederlandse strafrechtssysteem in sterke mate gaan beïnvloeden Het nationale kader Het internationale kader dat hierboven is geschetst, heeft een grote invloed gehad op het nationale kader. Het nationale systeem van Nederland is gebaseerd op deze internationale wet- en regelgeving. Als gekeken wordt naar de Nederlandse wetgeving, valt het op dat het Wetboek van Strafvordering (hierna: SV) de jeugdige verdachte pas de mogelijkheid geeft op een raadsman zodra de jeugdige verdachte in verzekering is gesteld. 46 De wet zegt niets over de positie van de raadsman tijdens het eerste verhoor. De HR heeft, na de Salduz-uitspraak, zich uitgelaten in een drietal uitspraken over het recht op bijstand voor en tijdens het eerste verhoor. De HR stelt zich op het standpunt dat elke aangehouden verdachte recht heeft op consultatie van een raadsman voor het verhoor en dat tijdens het verhoor een raadsman of een vertrouwenspersoon aanwezig mag zijn. 47 De HR geeft aan dat uit EHRM-rechtspraak valt af te leiden dat een aangehouden verdachte aan artikel 6 EVRM een aanspraak op rechtsbijstand kan ontlenen. Deze rechtsbijstand houdt in dat voorafgaand aan het verhoor door de politie over een strafbaar feit de aangehouden verdachte een raadsman mag raadplegen. De verdachte dient op dit recht gewezen te worden voor het eerste verhoor. De consultatiebijstand geldt dus voor alle verdachten, zowel meerderjarig als minderjarig. Vervolgens geeft de HR aan dat als het om een jeugdige verdachte gaat, deze ook recht heeft op bijstand door een raadsman of vertrouwenspersoon tijdens het politieverhoor. Mocht de aangehouden verdachte dit recht niet naar behoren kunnen uitoefenen, levert dit een vormverzuim op grond van artikel 359a SV op. Op grond van EHRM-uitspraak dient de verkregen verklaring uitgesloten te worden van het bewijs. 48 Een andere vraag die ook is beantwoord door de Nederlandse rechter is de vraag of een aangehouden verdachte afstand kan doen van consultatie en/of verhoorbijstand. Het 45 Ton Liefaard en Yannick van den Brink, Juveniles Right to Counsel during Police Interrogations: An Interdisciplinary Analysis of a Youth-Specific Approach, with a Particular Focus on the Netherlands, ELR 2014 nr. 4, p D. Ruijsendaal e.a. De advocaat in jeugdstrafzaken, Deventer: Kluwer 2002, p HR 30 juni 2009: ECLI:NL:HR:2009:BH3079, HR 30 juni 2009, ECLI:NL:HR:2009:BH3081 en HR 30 juni 2009, ECLI:NL:HR:BH HR 30 juni 2009, ECLI:NL:HR:2009:BH

19 gerechtshof (Hierna Hof) te Amsterdam beantwoordt deze vraag als volgt: een jeugdige verdachte kan alleen afstand doen van het consultatierecht en/of verhoorbijstand als de jeugdige verdachte de betekenis van deze rechten begrijpt of wordt geacht dat de jeugdige verdachte de betekenis van deze rechten hoort te begrijpen en de jeugdige verdachte dient de consequenties te overzien. 49 In deze uitspraak wordt terugverwezen naar de uitspraken van het EHRM inzake Salduz tegen Turkije en Panovits tegen Cyprus, alsook de uitspraak van de HR van 30 juni Aanwijzing rechtsbijstand politieverhoor Naar aanleiding van bovengenoemde zaken, werd het duidelijk dat het Nederlandse strafprocesrecht veranderd diende te worden als gekeken wordt naar het recht op rechtsbijstand voor en tijdens het eerste verhoor. Dit is dan ook de reden dat de Aanwijzing rechtsbijstand politieverhoor gemaakt is. De Aanwijzing is een praktisch en tijdelijk instrument in afwachting van toekomstige wetgeving. 51 De Aanwijzing bespreekt per leeftijdsgroep voor welke categorie een jeugdige verdachte afstand kan doen van het consultatierecht en verhoorbijstand en bij welke categorie dit niet kan. Categorie A zaken zijn de zwaardere misdrijven. Categorie B zaken zijn de misdrijven die niet onder categorie A vallen, maar waar wel voorlopige hechtenis op staat. Categorie C zaken zijn de overige misdrijven en overtredingen. De Aanwijzing geeft aan dat de politie elke aangehouden verdachte moet wijzen op het recht op consultatiebijstand. Het huidige recht bij consultatiebijstand volgens de Aanwijzing is als volgt: minderjarigen in de leeftijd van twaalf tot en met vijftien jaar, kunnen geen afstand doen van het consultatiebijstand bij de A- en B- zaken. Zestien- en zeventienjarige mogen daarentegen alleen bij B-zaken afstand doen van hun consultatierecht. Bij de C-zaken mogen alle minderjarige verdachten afstand doen van het recht op consultatie. Voor het recht op verhoorbijstand geldt hetzelfde. Wel blijft de minderjarige verdachte altijd het recht op een vertrouwenspersoon tijdens het politieverhoor houden. Opmerkelijk is dat als de minderjarige verdachte afstand doet van zijn consultatiebijstand, hij ook gelijk afstand doet van het verhoorbijstand. Doet de minderjarige verdachte geen afstand van zijn consultatiebijstand en verhoorbijstand, dan doet de politie hiervan melding bij de piketcentrale. Zodra de piketadvocaat is opgeroepen, dient de politie 49 HOF Amsterdam 9 december 2010, ECLI:NL:GHAMS:2010:BO Ido Weijers en Frank Imkamp, Jeugdstrafrecht In internationaal perspectief, Den Haag: Boom Juridische uitgevers 2011, p Willem-Jan Verhoeven, Lonneke Stevens ea., Rechtsbijstand bij politieverhoor. Evaluatie van de Aanwijzing Rechtsbijstand bij politieverhoor in Amsterdam-Amstelland, Groningen, Haaglanden, Limburg-Zuid, Midden- en West-Brabant en Utrecht, Den Haag: Boom Lemma uitgevers 2013, p

20 twee uur lang te wachten met het verhoor. Komt de raadsman binnen deze tijd, dan krijgt de raadsman 30 minuten om met zijn cliënt te praten. Na deze 30 minuten start het verhoor en mag de raadsman bij het verhoor zijn. 52 De verhoorbijstand is zeer terughoudend als gekeken wordt naar de beschrijving in de Aanwijzing. De Aanwijzing geeft namelijk aan dat de raadsman zich terughoudend dient op te stellen. De raadsman is er alleen maar om te kijken of er geen druk op de minderjarige verdachte wordt uitgeoefend en om te kijken of de minderjarige verdachte de vragen begrijpt. De raadsman mag namelijk het verhoor niet verstoren. Doet de raadsman dit wel, dan kan de raadsman uit de verhoorruimte worden verwijderd De wetsvoorstellen Op dit moment zijn in Nederland twee wetsvoorstellen aanhangig die het recht op consultatie en het recht op verhoorbijstand gaan veranderen. Het eerste wetsvoorstel implementeert een Europese richtlijn, namelijk de richtlijn 2013/48/EU. Aan deze richtlijn is in al aandacht besteed. Het tweede wetsvoorstel geeft nadere regels omtrent het opsporingsonderzoek. Hierin wordt het recht op verhoorbijstand en de codificatie van de consultatiebijstand opgenomen. 54 De nieuwe regeling geeft aan dat de verdachte vrijwillig en ondubbelzinnig afstand kan doen van het recht op bijstand, tenzij de aangehouden verdachte als kwetsbaar beschouwd kan worden. 55 Opvallend hier is dat de regering geen gebruik meer maakt van de leeftijdsgrenzen die nu nog gelden volgens de Aanwijzing, maar over gaat op een algemene regeling voor kwetsbare verdachten. Volgens de regering valt onder een kwetsbare verdachte: een verdachte die gelet op zijn psychische gesteldheid op het moment van aanhouding niet in staat is de gevolgen van zijn beslissingen te overzien. 56 De invulling van deze definitie wordt overgelaten aan het oordeel van de hulpofficier van justitie. Uit de memorie van toelichting en het amendement van het lid Swinkels blijkt dat gedacht kan worden aan een jeugdige verdachte, een verdachte met een psychische stoornis of een verdachte met een verstandelijke beperking. 57 De discussie die nu nog speelt is of ook een verdachte onder invloed van verdovende middelen onder een kwetsbare verdachte geschaard 52 Willem-Jan Verhoeven, Lonneke Stevens ea., Rechtsbijstand bij politieverhoor. Evaluatie van de Aanwijzing Rechtsbijstand bij politieverhoor in Amsterdam-Amstelland, Groningen, Haaglanden, Limburg-Zuid, Midden- en West-Brabant en Utrecht, Den Haag: Boom Lemma uitgevers 2013, p Willem-Jan Verhoeven, Lonneke Stevens ea., Rechtsbijstand bij politieverhoor. Evaluatie van de Aanwijzing Rechtsbijstand bij politieverhoor in Amsterdam-Amstelland, Groningen, Haaglanden, Limburg-Zuid, Midden- en West-Brabant en Utrecht, Den Haag: Boom Lemma uitgevers 2013, p Wetsvoorstel Kamer I 2015/16, 34157, D, p Kamer II 2015/16, 34157, 19, p Kamer II 2014/15, 34157, 3, p. 24, en 66. en Kamer II 2015/16, 34157, 19, p

21 kan worden. 58 Duidelijkheid over het begrip kwetsbare verdachte is dan ook belangrijk, aangezien een kwetsbare verdachte extra bescherming geniet. Een kwetsbare verdachte krijgt ambtshalve een raadsman toegewezen en kan alleen afstand doen van het verhoorbijstand. 59 Dit is ook gelijk de belangrijkste verandering voor de jeugdige verdachte als gekeken wordt naar de regeling die nu nog geldt. Daarnaast zal de jeugdige verdachte geen beroep meer kunnen doen op een vertrouwenspersoon. In alle gevallen zal een raadsman opgeroepen gaan worden. Dit heeft te maken met de specialistische kennis die een raadsman bezit Tussenconclusie De basis voor juridische bijstand voor jeugdige verdachten tijdens het eerste verhoor komt terug in verschillende internationale regelgeving. Zo bepaalt artikel 40 lid 2 onder b onder II IVRK dat een jeugdige recht heeft op een raadsman of ander passend bijstand voor de voorbereiding van zijn verdediging. Naast artikel 40 IVRK zijn er ook belangrijke VNregelingen die invulling geven aan het recht op een raadsman. Zo geven de Beijing Rules, de Havana Rules en de Riyadh Guidelines weer dat elke jeugdige verdachte recht heeft op een raadsman tijdens het ophouden voor verhoor ondanks de zwaarte van het strafbaar feit. Naast de VN-regelgeving, bestaat er ook nog regelgeving van Europa dat invulling geeft aan de juridische bijstand. Artikel 6 EVRM is een belangrijk artikel. Dit artikel geeft aan dat iedere verdachte het recht heeft op effectieve bijstand door een raadsman. Hoe deze artikelen ingevuld dienen te worden, geven de internationale regelgeving niet aan. Het EHRM heeft in twee belangrijke uitspraken bepaald dat artikel 6 EVRM zo ingevuld moet worden dat iedere jeugdige verdachte het recht heeft op consultatiebijstand en verhoorbijstand tijdens het eerste verhoor. Deze invulling heeft Nederland overgenomen in de Aanwijzing rechtsbijstand politieverhoor. Per leeftijdsgroep en per categorie wordt besproken of de jeugdige verdachte recht heeft op kosteloze rechtsbijstand en wanneer de jeugdige verdachte afstand mag doen van het consultatierecht en de verhoorbijstand. Door de richtlijn 2013/48/EU dient Nederland zijn huidige praktijk te veranderen. Voor de jeugdige verdachte betekent dit dat hij geen afstand meer kan doen van het consultatierecht en dat de jeugdige verdachte geen recht meer heeft op een vertrouwenspersoon. Er wordt afgezien van de leeftijdscategorieën en overgestapt op het gebruik van het begrip kwetsbare verdachten. 58 Kamer I 2015/16, 34157, D, p. 4. en Kamer II 2015/16, 34157, 19, p. 1. en Kamer II 2015/16, 34157, 20, p Kamer II 2014/15, 34157, 3, p Kamer II 2015/16, 34157, 6, p

22 Hoofdstuk 3 De mogelijke knelpunten De voorgenoemde wetswijziging brengt een aantal positieve veranderingen met zich mee. De nieuwe regeling is een stap in de goede richting om rechtsonzekerheid weg te nemen. 61 De zwaarte van de straf is niet langer meer één van de criterium waar naar gekeken wordt. Daarnaast wordt de rechtsongelijkheid ook weggenomen. De verbalisant dient geen inschatting meer te maken of de minderjarige verdachte de consequenties begrijpt indien hij afstand doet van consultatierecht. 62 Naast deze positieve veranderingen, brengt het wetsvoorstel ook een aantal knelpunten met zich mee. De volgende knelpunten worden hieronder besproken, namelijk het onnodig en langer vast zitten van jeugdige verdachten, de consequenties voor de Halt-afdoening, de kosteloze rechtsbijstand, het afstand kunnen doen van de verhoorbijstand, de beschikbaarheid van de raadsman en de gevolgen voor 12-minners Onnodig en langer vast Een knelpunt dat gevolgen heeft voor de jeugdige verdachte is het feit dat de jeugdige geen afstand meer kan doen van het consultatierecht. De kans dat een jeugdige op het politiebureau moet overnachten neemt hierdoor toe. Om het recht op consultatie te kunnen garanderen, worden piketcentrales ingezet. Deze piketcentrales zijn geopend van 7:00 uur tot 20:00 uur. Indien de jeugdige in de avond wordt aangehouden, moet de jeugdige wachten totdat de piketcentrales weer open zijn. Het vastzetten van de jeugdige kan buiten proportie zijn indien het om een licht feit gaat. Bureau Halt, de RSJ, de Raad voor de Kinderbescherming en de politie kaarten dit punt uitdrukkelijk aan. 63 De Raad voor de Kinderbescherming geeft aan dat het mogelijk moet zijn voor jeugdige om zich de volgende ochtend vrijwillig te melden als het gaat om lichte feiten. 64 Dit voorstel zorgt naar mijn mening er voor dat een minderjarige verdachte niet hoeft te overnachten op het politiebureau. Het is echter wel de vraag hoeveel minderjarige verdachten zich hieraan zullen houden. Bij de wat jongere kinderen kunnen naar mijns inzien de ouders de verantwoordelijkheid dragen zodat de minderjarige verdachte de volgende ochtend op het politiebureau verschijnt. Bij de 16- en 17 jarige zal dit wat lastiger zijn, aangezien deze jeugdigen al vaak een eigen wil hebben. Een ander voordeel hieraan is 61 Bruning, Salduz/Panovits bij jeugdstrafzaken; het volle pond of een onsje meer, Tijdschrift voor Familie- en jeugdrecht, 2010/21 nr. 2, p en Kamer II 2014/15, 34157, 3, p Bruning, Salduz/Panovits bij jeugdstrafzaken; het volle pond of een onsje meer, Tijdschrift voor Familie- en jeugdrecht, 2010/21 nr. 2, p Bijlage bij Kamer II 2014/15, 34157, 3, Adviezen Halt, Raad voor de Rechtsbijstand, RSJ, RvdR, Raad voor de Kinderbescherming p. 2, 20 en Bijlage bij Kamer II 2014/15, 34157, 3, Adviezen Halt, Raad voor de Rechtsbijstand, RSJ, RvdR, Raad voor de Kinderbescherming p

23 dat de minderjarige verdachte de volgende ochtend gelijk met zijn raadsman kan verschijnen, waardoor het verhoor gelijk van start kan gaan. Niet alleen heeft het wachten op een raadsman nadelen voor de jeugdige, ook komt het wachten de snelle doorstroom niet ten goede. 65 Jeugdigen dienen maximaal twee uur te wachten op de raadsman. Zolang de raadsman er niet is, kan er niet begonnen worden met het verhoor. Het College van Procureurs-Generaal beschrijven in hun advies dat de uitvoering van het consultatierecht en verhoorbijstand zo geregeld moet worden dat de belangen van de minderjarige niet in gedrang komen met de langere wachttijden. 66 Hoe dit dan geregeld dient te worden, geeft het College van Procureurs-Generaal niet aan. De Procureurs-Generaal vinden dat het belang van het kind als eerste overweging dient te komen. Ook de politie geeft aan dat de wetsvoorstellen zullen gaan leiden tot het vasthouden van jeugdige verdachten. De politie zal een keuze moeten maken tussen het wachten op een raadsman, de jeugdige langer vasthouden of de jeugdige heenzenden zonder dat deze is verhoord. De politie geeft aan dat ze bij lichte zaken eerder zullen kiezen voor een berisping. De politie vraagt zich af of er rekening is gehouden met de proportionaliteit en het criminaliseren van feiten. De jeugdige onnodig vasthouden zorgt namelijk voor een verzwaring van de afhandeling. 67 Het wetsvoorstel geeft hiervoor een oplossing. Deze beschrijft dat er gespecialiseerde raadsmannen in de nabijheid van het politiebureau aanwezig dienen te zijn, zodat de jeugdige niet te lang vast zit. 68 De Raad voor Rechtsbijstand is kritisch over dit punt. Zij verwachten dat het niet realiseerbaar is om gespecialiseerde raadsmannen in de nabijheid van het politiebureau aanwezig te hebben die snel te plaatse is om een jeugdige verdachte bij te staan. Zeker niet als het gaat om niet verstedelijken gebieden. 69 Hier heeft de Raad voor Rechtsbijstand een punt. De gespecialiseerde raadsmannen zullen waarschijnlijk eerder in grote steden geplaatst worden, dan in de kleinere dorpen. Het lijkt mij namelijk niet realiseerbaar om in elke plaats die Nederland kent zo n gespecialiseerde raadsman te plaatsen, die snel aanwezig kan zijn om de jeugdige verdachte consultatiebijstand te verlenen. Er zullen 65 Ido Weijers en Frank Imkamp, Jeugdstrafrecht In internationaal perspectief, Den Haag: Boom Juridische uitgevers 2011, p Bijlage bij Kamer II 2014/15, 34157, 3, Adviezen Politie, Politieberaden, College van Procureurs-Generaal, NvvR, P Bijlage bij Kamer II 2014/15, 34157, 3, Adviezen Politie, Politieberaden, College van Procureurs-Generaal, NvvR, P Kamer II 2014/15, 34157, 3, p Bijlage bij Kamer II 2014/15, 34157, 3, Adviezen Halt, Raad voor de Rechtsbijstand, RSJ, RvdR, Raad voor de Kinderbescherming p