Honger en armoede. Bijeenkomst in reeks Armoede de wereld uit, 15 mei Max Merbis Amsterdam Centre for World Food Studies (ACWFS)

Transcriptie

1 Honger en armoede Bijeenkomst in reeks Armoede de wereld uit, 15 mei 2018 Max Merbis Amsterdam Centre for World Food Studies (ACWFS)

2 Armoede en honger de wereld uit

3 Overzicht van bijeenkomst Deel 1: Honger in de wereld: feiten en trends Wereldwijd: landbouwproductie en ondervoeding In specifieke gebieden in de wereld Deel 2: De relatie tussen honger en armoede Is honger het gevolg van armoede? Is armoede het gevolg van honger? Of is het nog ingewikkelder? Deel 3: praktijkopdrachten

4 Overzicht van deel 1 1. Van honger naar voedselzekerheid 2. Het meten van voedselzekerheid 3. Voedselzekerheid: hoe staan we ervoor? 4. Trends

5 1. Van honger naar voedselzekerheid Tegenwoordig: positief begrip voedselzekerheid In plaats van negatief begrip honger Definitie van voedselzekerheid Een situatie waarin alle mensen te allen tijde toegang hebben tot voldoende, veilig en voedzaam voedsel om een gezond en actief leven te kunnen leiden* * Rome declaratie over Globale Voedselzekerheid, World Food Summit, 1996

6 1. Globale voedselzekerheid: de basisfeiten De prestaties van het wereldvoedselsysteem: wat is er beschikbaar aan voedsel? Gebruik een inzichtelijke indicator Druk landbouwproductie uit in droge stof eenheden Sommeer tot globale productie per jaar en deel door totale bevolking Maak een lange tijdreeks NB. Uitgezonderd gras en ander ruwvoer

7 1. De foodprint indicator Totaal landbouwgewassen, waaronder granen, in drogestof equiv., [kg DM/caput] Alle gewassen Granen Bron: eigen berekeningen gebaseerd op FAO Vanaf 2000: stijging in per capita productie, tgv toenemende vraag, biobrandstofbeleid en aanbodsreactie na voedselcrisis in 2008/09. Let op de dominante positie van de granen (inclusief rijst)

8 Vraag: hoe meet je hoeveel mensen voedselzeker zijn?

9 Het meten van voedselzekerheid Methode 1: FAO Vanuit productie berekenen hoeveel er beschikbaar is Totale aantal Kcal in een land Dit delen door de bevolking en dagen in het jaar geeft Gemiddelde beschikbaarheid per persoon per dag Ondergrens: 1800 Kcal per dag voor een volwassene Gemiddelden zeggen niet hoeveel mensen er onder zitten! Dus wordt er een verdeling gemaakt over de bevolking Berekend op basis van enquetes Voordelen? Nadelen?

10 Het meten van voedselzekerheid (2) Methode 2: antropometrie Volwassenen en kinderen wegen en meten Gewicht, lengte, leeftijd, geslacht, tests Uitkomsten: Volwassenen: Body Mass Index, bloedarmoede, andere tekorten Kinderen: Lengte voor leeftijd (meisjes/jongens) Gewicht voor leeftijd (meisjes/jongens) Gewicht voor lengte (meisjes/jongens) Tekorten Voordelen? Nadelen?

11 Voedselzekerheid: hoe staan we ervoor? Wereldwijd Aantallen mensen en percentages van bevolking Aantal mensen (linkeras) millions of poeple Percentage van de bevolking (rechteras) Aantal mensen (linkeras) % of total population Bron: FAO: The State of Food Insecurity in the World, 2016

12 Voedselzekerheid: hoe staan we ervoor? Regionaal Miljoenen ondervoeden Bron: FAO: The state of Food insecurity in the world, 2016 Miljoenen mensen % van de bevolking

13 Voedselzekerheid: hoe staan we ervoor? Regionale kijk op kinderen Brond: Wereldbank, 2016

14 ???? Gaat het beter met kinderen in Sub-Sahara Afrika dan in Zuid Azië? Waarom? Of waarom niet?

15 Voedselzekerheid: hoe staan we ervoor? Regionale kijk op kinderen Source: UNICEF, 2016

16 Acute nood, maart 2018 Voedselhulp is nodig in 37 landen 29 in Afrika 7 in Azië Haiti Verschillende oorzaken Productie zakt ineen, hoge voedselprijzen Economische recessie (grondstofprijzen) Conflicten en vluchtelingen Uitblijvende regen (agro-pastoralisten in Oost-Afrika) Ergste gevallen DR Congo (8 miljoen) Somalië (3 miljoen) Zuid-Soedan (6 miljoen) Yemen (17 miljoen) Bron: FAO, Crop Prospects and Food Situation (Maart, 2018)

17 Voedselzekerheid: de andere kant.. Overgewicht en obesitas (definitie WHO) Overgewicht en obesitas zijn gedefinieerd als abnormale vet ophoping dat slecht is voor de gezondheid. Overgewicht: BMI > 25; Obesitas: BMI > 30 Hart- en vaatziektes, diabetes, problemen met gewrichten % van volwassen bevolking Bron: WHO, 2016

18 De andere kant: ook in arme landen!

19 Overzicht van deel 2 1. Is honger het gevolg van armoede? Effecten van welvaart 2. Is armoede het gevolg van honger? Effecten van ondervoeding 3. Andere factoren Bevolkingsgroei Verstedelijking Energie HIV/AIDS en andere epidemische ziekten Conflicten

20 Effecten van welvaart

21 Effecten van welvaart (2) 8 South Asia Annual growth rate (%) of real GDP US Sub Saharan Africa EU East Asia US -2 Economische groei in lage inkomens landen: Toenemende vraag naar vlees en bereid voedsel Nog grotere toename van vraag naar granen en oliezaden. World Bank (2018): global economic prospects Prijzen van voedsel gaan steeds heftiger op en neer

22 ??? Waarom zorgt meer welvaart voor heftiger prijsbewegingen op de wereldmarkt?

23 Prijzen en welvaart Stel: vraag is groter dan aanbod Prijzen stijgen Maar grote welvaart, dus Vraag daalt niet! Nog grotere prijsstijging Vraag daalt nog steeds niet! Nog grotere prijsstijging Vraag daalt eindelijk Boeren zien hoge prijzen Gaan veel produceren Groot aanbod Prijs klapt in elkaar Bedenk: Kleine boeren moeten vaak ook eten kopen Armen boeren durven niet al te veel te reageren op hogere prijzen Risico beperken! Dus langzaam stijgende prijzen OK, maar klappen niet!

24 Effecten van welvaart (3): vleesvraag Als inkomens stijgen, stijgt de vraag naar vlees Maar niet langzaam aan kg Vleesconsumptie per hoofd per jaar 16.6 kg Inkomen per hoofd per jaar 2200 USD 9700 USD

25 Effecten van welvaart (4): vleesvraag Index van vleesproductie en aantallen dieren Vleesproductie Aantallen dieren (standaardmaat) Toenemende efficiëntie in productie remt het effect van vleesvraag op aantallen dieren Source: FAOSTAT, 2017

26 Is armoede gevolg van honger? Ondervoeding niet alleen te weinig eten Maar ook slecht eten Te weinig vitamins, mineralen Relatie tussen tekorten en ziektes Vitamine A: (nacht)blindheid Jodium: verstoorde hersenontwikkeling, aantasting immuunsysteem Ijzer: bloedarmoede: vermoeidheid, lagere weerstand Zink: verstoorde fysieke en mentale groei Foliumzuur: gehandicapte kinderen

27 Hoe erg zijn tekorten? Sterfte door vitamine A tekort Sterfte door Jodium tekort Sterfte door ijzer gebrek Normale kaart Source: worldmapper.org

28 Andere factoren: bevolkingsgroei Bevolkingstoename en verschuiving Ander type voedsel Smaak en taboes Waar moet het voedsel worden geproduceerd? Bron: UN population division, medium variant

29 Andere factoren: verstedelijking Wereld verstedelijkt in rap tempo Dit gaat ook in de toekomst door Ook in Afrika

30 Meer bewerkt voedsel Verstedelijking: effecten Minder tijd om te koken Woon-werk verkeer, kleine huizen met weinig opslag Grote beschikbaarheid in winkels en eetstalletjes Maar: vet, zoet en zout.. Transport Hoe brengen we al dat voedsel naar de stad? Is stadslandbouw een optie? Lifestyle effecten Globalisering creëert eigen werelden McDonalds

31 Andere factoren: bio-energie Landbouw tegenwoordig ook voor energie Biobrandstoffen ethanol, biodiesel Nog steeds maar klein deel van energievraag, maar groot gedeelte van wereldvoedselexporten Op dit moment wordt al 10% van wereldgraanproductie gebruikt voor biobrandstoffen Prijscrisis in 2006/2007 veroorzaakt door biobrandstoffen Vraag naar granen voor biobrandstoffen daalt niet als prijs stijgt Omdat hoeveelheden politieke doelstellingen zijn Armen gaan wel minder kopen! Meer ondervoeding bij arme gezinnen in steden

32 Andere factoren: HIV/AIDS Negatief effect op landbouwproductiviteit en economische groei, op korte en lange termijn Afname beroepsbevolking door sterfte en ziekte Weeskinderen Slechte start Negatieve spiraal van ziekte, ondervoeding en ziekte AIDS medicijnen helpen alleen als je ook goed eet Op hele korte termijn geen grote klappen voor economie

33 Andere factoren: Ebola Direct effect op huishoudens: sterfte en ziekte Lokale markten werken niet meer omdat mensen niet uit huis durven Hoge prijzen Weinig keus Te weinig mensen om te oogsten Economische shut down en gesloten grenzen Geen werk meer Geen inkomen voor mensen die goederen exporteren Langere termijn Disfunctionele huishoudens Ontvolking van platteland Informele regelingen om elkaar te helpen kapot gemaakt Te veel sterfte in dorpen en in families

34 Ebola, Maart 2014-December 2015 Ebola outbreak

35 Andere factoren: conflicten Schaarste is oorzaak van conflicten Land Verstedelijking Akkerbouwers vs pastoralisten Land grabbing Water Schaarse mineralen/metalen Conflicten leiden tot honger Landbouw productie en handel moeilijk Mijnen Voor vrouwen te onveilig om naar markt te gaan Vluchtelingen Extra druk op land, water

36 Conclusies Het gaat beter met honger en armoede Maar niet overal Er zijn duidelijke relaties tussen armoede en honger Maar er zijn ook veel factoren die beide beinvloeden Toekomst? Hoe zorgen we dat er voldoende voedsel is? Hoe zorgen we dat iedereen altijd voldoende voedsel heeft?

37 Deel 3: praktijkwerk teruglezen op: acwfs.vu.nl/en/education/courses Groep 1: van armoede naar honger Wat zijn de effecten van sociale vangnetten op armoede en ondervoeding? Groep 2: van honger naar armoede Wat zijn effecten van beleid gericht op voeding voor zwangeren en kinderen? Groep 3: verstedelijking Kan stadslandbouw een oplossing zijn om de stad te voeden?

38 Groep 1 De effecten van sociale vangnetten op armoede en ondervoeding. Hoe is de historische ontwikkeling in Nederland geweest welke vormen zijn er op dit moment in ontwikkelingslanden? Hebben alle vangnetten dezelfde effecten? Zijn ze allemaal even effectief? Zijn ze allemaal even toegankelijk voor verschillende groepen?

39 Nationale systemen voor sociale verzekeringen (WAO, bijstand) Particuliere sociale verzekeringen. Familie-bijstand Bijstand via religieuze, ethnische of sociale groupen Voorbeelden van vangnetten voordelen Onafhankelijk van persoonlijke kernmerken. Toegankelijk voor arm en rijk Robuust onder verschillende schokken Onafhankelijk van persoonlijke kernmerken Robuust onder verschillende schokken Geen fraude, toegesneden hulp. Grote betrokkenheid Geen fraude, toegesneden hulp. Grote betrokkenheid Nadelen Hoge eisen aan administratie. Fraude Toegankelijkheid voor armen niet gegarandeerd. Fraude Afhankelijk van familiebanden. Niet geschikt voor geaggregeerde schokken Afhankelijk van lidmaatschap. Minder geschikt voor geaggregeerde schokken Voedselbank Weinig fraude, noodhulp Ontvanger kan niet kiezen welke hulp nodig is

40 Groep 1: stappen Zoek naar hoe in Nederland sociale bijstand en hulp werd en wordt geregeld Welk effecten hebben verschillende vormen van sociale bijstand (gehad) op welzijn en voedselzekerheid? Kies een ontwikkelingsland en onderzoek welke vormen van sociale bijstand er zijn in dit land Zijn deze vooral formeel of vooral informeel? Hoe goed werken ze? Is er een effect te zien op voedselzekerheid/welzijn?

41 Groep 2 De effecten van beleid dat gericht is op het verbeteren van de voedingssituatie van zwangere vrouwen en kleine kinderen (de "eerste 1000 dagen"). Wat zijn de effecten die op grond van literatuur te verwachten zijn op: voedingssituatie Ontwikkeling van het (jonge) kind Latere kansen om uit armoede te komen of te blijven Kunnen we hier ook empirisch bewijs voor vinden?

42 1000 dagen aanpak De 1000 dagen aanpak richt zich op: Zwangerschap Eerste twee levensjaren van het kind Voorkomen van afwijkingen bij de baby Voorkomen van ontwikkelingsachterstand bij het kind Doelen: Gezondheid van kinderen Goede start voor een later productief leven Zie ook:

43 Groep 2: stappen Kies een land waar een 1000 dagen programma loopt Geef achtergrond van dit land. Waarom verwacht je hier een positief effect Beschrijf de verwachte effecten Op korte termijn Op lange termijn Zoek naar data die effecten van 1000 dagen programma kunnen ondersteunen Gebruik hierbij: Maatstaven zoals beschreven in dit college Zelf gezochte data over productiviteit Trek een conclusie over het programma

44 Groep 3 Honger en armoede in steden. Welke groepen zijn er in een stad en welke problemen hebben zij? Wat zegt een gemiddelde over de toestand van verschillende groepen (sloppenwijken en rijke buurten). Welke voedingsproblemen hebben de rijken? En welke de armen? Is stadslandbouw een oplossing voor de arme stedelingen? Waar is stadslandbouw mogelijk en voor wie?

45 Verstedelijking Bevolkingsgroei en verstedelijking: Heel veel mensen in steden moeten worden gevoed. In steden: Rijke mensen met westers dieet Arme mensen met ondervoedingsproblemen Kan stadslandbouw helpen? Gezonder voedsel voor de rijken en armen Inkomen voor armen Meer groen in de stad, minder transport Maar: Zoöonose (van dier op mens) Uitlaatgassen.

46 Groep 3: stappen Kijk naar stadslandbouw in Nederland, bv Zet de belangrijkste voorwaarden voor succes op een rijtje Kies een stad in een ontwikkelingsland Is hier al stadslandbouw? Zou het kunnen? Welke problemen moeten dan worden opgelost? Heeft het ook nadelen? Platteland kan minder verkopen aan stad

47 Einddoel Elke groep maakt een presentatie van de opdracht Nu: Opzet en keuze land/stad Eerste conclusies Laatste bijeenkomst Gebruik deze presentatie bij je opdracht: Jullie zijn consultants die een oplossing moeten aandragen voor honger en armoede in de wereld, gebaseerd op wat je nu hebt geleerd en de komende weken nog zult leren..