Wijkgerichte Aanpak Kindveiligheid

Transcriptie

1 Wijkgerichte Aanpak Kindveiligheid Ingrid van Gool Tilburg, augustus 2017

2 Voorwoord Jeugdbescherming Brabant heeft in de regio Midden- en West-Brabant samen met de Gecertificeerde Instellingen - William Schrikker Groep (WSG), Leger des Heils (LdH) -, de Raad voor de Kinderbescherming (RvdK), gemeenten - Tilburg, Gilze Rijen en Dongen, Breda, Land van Altena, Roosendaal en Moerdijk -, ervaringsdeskundigen en andere ketenpartners een wijkgerichte aanpak kindveiligheid ontwikkeld. In deze aanpak staat veiligheid voorop, waarbij kinderen (zo veel als mogelijk) veilig in hun eigen omgeving op kunnen groeien. Hierbij wordt gebruik gemaakt van de mogelijkheden in de wijk en wordt intensief samengewerkt door de betrokken organisaties. In dit document staan de resultaten van het project wijkgerichte aanpak kindveiligheid beschreven. De uitvoering van het project heeft zich in zes wijken/gemeente/gebieden gericht op de ontwikkeling van de eerste fase van het wijkgericht werken. Organisaties waren bereid om op een andere manier met elkaar samen te werken. Dit leverde veel resultaten op. De resultaten zijn vooral te danken aan de vele enthousiaste en betrokken medewerkers, die bereid waren naast hun drukke reguliere werkzaamheden deel te nemen aan dit project en het lef hadden oplossingen te zoeken buiten hun vertrouwde werkzaamheden. Mijn speciale dank gaat uit naar alle ervaringsdeskundigen, die hun ervaringen met ons wilden delen en ons inspireerden bij de ontwikkeling van de wijkgerichte aanpak, aan alle medewerkers die betrokken waren bij de uitvoering van het project voor hun enthousiasme en betrokkenheid, aan Joyce Hagens die het onderzoek naar de ervaringen van medewerkers en gezinnen heeft uitgevoerd met behulp van Jolanda Mathijsen van de academische werkplaats jeugd Tranzo te Tilburg. En tenslotte dank aan Theo Dhuyvetter, die ondersteund was in de uitvoering van het project en bij de beschrijving van de resultaten. Hun inzet in verschillende fasen van het project heeft bijgedragen aan de kwaliteit ervan. Ik wens u veel leesplezier toe, maar ook inspiratie om de wijkgerichte aanpak kindveiligheid in de praktijk verder vorm te geven! Ingrid van Gool Tilburg, augustus

3 Inhoudsopgave 1. Inleiding Project Doelen Leeswijzer Wat is een wijkgerichte aanpak kindveiligheid? Inleiding Definities Wijkgerichte aanpak kindveiligheid Succesfactoren Samenwerking & Vertrouwen Visie en uitgangspunten Visie Doelen Doelgroep Uitgangspunten Drie fasen wijkgerichte aanpak kindveiligheid Fasen wijkgerichte aanpak kindveiligheid Fase 1: Samenwerking professionals in de wijk Doelen Werkwijze Randvoorwaarden Vervolg op fase Fase 2: Benutten krachten in de wijk Doelen Werkwijze Randvoorwaarden Fase 3: Wijkgericht werken kindveiligheid Doelen Werkwijze Tot slot Referenties

4 1. Inleiding Het ministerie van Veiligheid & Justitie heeft middelen beschikbaar gesteld om tot een nieuwe jeugdbescherming te komen. Dit met behulp van een stimuleringsprogramma dat een SWING moet geven aan de doorontwikkeling van de jeugdbescherming en de jeugdreclassering, met als doel om de hulp aan gezinnen te verbeteren, zodat zij op eigen kracht verder kunnen en kinderen veilig op kunnen groeien. De uitgangspunten van de nieuwe jeugdbescherming zijn: 1. Veiligheid staat voorop en alle kinderen zijn blijvend veilig. 2. Wijkteam is aan zet en heeft als eerste taak om kinderen te beschermen. Zij kunnen expertise toevoegen vanuit bv. een Gecertificeerde Instelling (GI). 3. Samenwerking door professionals, methodisch en vanuit mogelijkheden van het gezin. 4. Kinderen groeien zo veel mogelijk in hun eigen omgeving op. 1.1 Project In de regio Midden- en West Brabant is met bovengenoemde SWING-gelden het project wijkgerichte aanpak kindveiligheid uitgevoerd. Op zes plaatsen (Tilburg-Noord, Gilze Rijen en Dongen, Breda, Land van Altena, Roosendaal en Moerdijk) zijn van december 2015 tot en met maart 2016 projecten uitgevoerd om deze aanpak te kunnen ontwikkelen. Medewerkers van de wijkteams 1, Gecertificeerde instellingen (GI), Raad voor de Kinderbescherming, Veilig Thuis, ervaringsdeskundigen en andere ketenpartners hebben intensief met elkaar samengewerkt om de begeleiding aan gezinnen te verbeteren. Het wijkgericht werken sluit aan bij de Jeugdwet en bij het benutten van eigen kracht en het sociaal netwerk. Het project is uitgevoerd op een moment dat de gehele jeugdbeschermingsketen in beweging was. De medewerkers van de verschillende organisaties waren zoekende naar een optimale invulling van hun nieuwe rol na de transitie. In deze context waren de taken en posities nog niet geheel duidelijk. Voordeel van deze dynamische omgeving is dat er ruimte was om te experimenteren met nieuwe samenwerkingsverbanden. 1 In deze aanpak wordt gesproken over wijkteams. In plaats hiervan kan ook wijkteam, Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG) of sociaal wijkteam bedoeld worden. Wijkteam en wijkteam worden in deze aanpak door elkaar gebruikt. 4

5 De praktijk hebben we in deze projecten verbonden aan de wetenschap door het uitvoeren van een wetenschappelijk onderzoek. Het onderzoek is met behulp van de academische werkplaats jeugd Tranzo te Tilburg uitgevoerd. De aanpak heeft positieve resultaten opgeleverd voor cliënten en de professionals zijn tijdens de uitvoering van het project enthousiast geworden over deze aanpak. Gezinnen en ervaringsdeskundigen zijn bevraagd over hun ervaringen met de hulpverlening in hun eigen omgeving. De ervaringen van de gezinnen en projectmedewerkers en de resultaten van het onderzoek zijn gebundeld in deze aanpak. 1.2 Doelen Deze wijkgerichte aanpak levert een bijdrage aan het veilig opgroeien van kinderen in de eigen omgeving. We gaan er van uit dat gezinnen voordeel hebben als professionals elkaar kennen, elkaar weten te vinden en samen optrekken als dat het beste is voor het gezin (RVS, 2016). Als het gaat om veiligheid, is samenwerken erg belangrijk. In de praktijk blijkt dit echter niet altijd vanzelfsprekend te zijn. De samenwerking kan beter, iedere expertise kan beter benut worden en er kan van elkaar geleerd worden. Voordat professionals dit kunnen, moeten ze kennis met elkaar maken, verwachtingen en beelden met elkaar delen en bijstellen. Hierna kan vertrouwen ontstaan en kan er effectief en succesvol samengewerkt en geleerd worden. De wijkgerichte aanpak kindveiligheid bestaat uit drie fasen. Het is geen blauwdruk, want ieder gezin, wijk, wijkteam en professional is anders. De aanpak geeft ruimte om datgene te doen wat nodig en passend is met en voor een gezin, met de ambitie om dit steeds beter te doen en de hulp voor jeugdigen te verbeteren. Deze aanpak geeft handvatten hoe het wijkgericht werken met betrekking tot kindveiligheid in praktijk gebracht kan worden. 1.3 Leeswijzer Deze aanpak is bedoeld voor gemeenten en professionals die wijkgericht willen werken met betrekking tot kindveiligheid. In de volgende hoofdstukken wordt de wijkgerichte aanpak kindveiligheid beschreven. In hoofdstuk 2 staat de theorie centraal, in hoofdstuk 3 de visie en uitgangspunten, in hoofdstuk 4 worden de drie fasen van een wijkgerichte aanpak beschreven. Daarbij wordt onderscheid gemaakt in: samenwerking van professionals in de wijk, benutten van krachten in de wijk om tot een veilige opvoedingssituatie te komen en wijkgericht werken om een onveilige opvoedsituatie te voorkomen. De aanpak wordt beëindigd met een slotwoord. 5

6 2. Wat is een wijkgerichte aanpak kindveiligheid? 2.1 Inleiding De gemeenten zijn sinds 2015 verantwoordelijk voor taken van zorg, jeugd en werk. Dit wordt lokaal en dichtbij bij de burger, in de wijken georganiseerd. Beoogd wordt dat wijkbewoners steeds vaker het heft in eigen hand en zelf zorg dragen voor wijkvoorzieningen. De wijkaanpak kan de basis zijn voor een transformatie, een verandering van organisaties en sociale netwerken (Van der Lans, 2014). 2.2 Definities Wijkgericht werken en wijkaanpak kent veel verschillende uitleg en benaderingen. In de wijkengids (Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties & Platform31) wordt onderscheid gemaakt tussen wijkaanpak, wijkgericht werken en gebiedsgericht werken. Zij definiëren dit als volgt: Gebiedsgericht en/of wijkgericht werken Een handreiking waarbij vanuit de samenleving ofwel vanuit het gebied/de wijk gehandeld wordt om kansen en problemen in een wijk te benutten dan wel op te lossen. Het is in feite van buiten (samenleving) naar binnen (beleid gemeenten) werken. Daarnaast is het een samenhangende aanpak van burgers en professionals, met veel ruimte voor de bewoners voor inspraak en uitvoering. Wijkaanpak Hiermee wordt de aanpak bedoeld die vanaf 2007 werd uitgevoerd om bepaalde wijken te verbeteren, beter bekend onder de naam Vogelaaraanpak, Prachtwijkaanpak, Probleemwijkaanpak, Krachtwijkaanpak, Aandachtswijkaanpak, kortweg de wijkaanpak. Het is een samenhangende aanpak voor een bepaalde periode, die wijkgericht werkt en waarin de bewoner centraal staat. Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling (RMO, 2009) maakt onderscheid in generiek en specifiek wijkgericht werken. Het generiek werken beschrijven zij als pogingen van de overheid en burgers om problemen te voorkomen, te signaleren en aan te pakken in de wijken met een uiteenlopende mate van problematiek. Daarnaast zijn er specifieke vormen van wijkgericht werken, waarbij de overheid gecoördineerde inspanningen doet om in zogenaamde probleemwijken het verval te keren. Deze wijkgerichte aanpak kindveiligheid baseert zich op het generiek wijkgericht werken, met als doel om de veiligheid van het kind in de wijk te borgen. 6

7 We definiëren veiligheid als: Veiligheid is een toestand van ofwel afwezigheid van ofwel effectieve bescherming tegen een bestaand risico van lichamelijke en geestelijke schade, waarbij niet alleen het objectieve risico zelf afneemt, maar ook de subjectief gevoelde dreiging. Veiligheid is een basisrecht en basisbehoefte, en veiligheid maakt het mogelijk om zich gezond te ontwikkelen en deel uit te kunnen maken van maatschappelijke en sociale verbanden (Van Montfort & SVMN, 2015). 2.3 Wijkgerichte aanpak kindveiligheid Iedere wijk is anders, dus moet een wijkgerichte aanpak kindveiligheid ruimte geven om datgene te doen wat nodig en passend is voor het gezin in zijn omgeving. In praktijk zijn scholen en wijkteams een belangrijke spil voor het veilig opgroeien van jeugdigen in de wijk. Het aansluiten bij de directe leefwereld van gezinnen sluit aan bij het gedachtegoed van de pedagogische civil society (Dijk & Gemmeke, 2010). Hierbij wordt uitgegaan dat opvoeden een gemeenschappelijke verantwoordelijkheid is. Belangrijk is daarbij dat in de gemeenschap een mate van onderling vertrouwen is, er een inbedding is van formele en informele netwerken, de bereidheid om zich voor elkaar in te zetten en er gedeelde normen zijn (NJi, 2010). De verantwoordelijkheid voor een dergelijk positief opvoedklimaat zou in eerst instantie bij de burgers moeten liggen. De overheid heeft een taak als het gaat om versterken van de pedagogische civil society, ofwel het scheppen van voorwaarden waardoor sociale verbanden ontstaan en/of worden versterkt worden (Kesselring, Gemmeke & Geschiere, 2010). Een wijkgerichte aanpak kan de wijk versterken, doordat professionals in de wijk aanwezig zijn en de gezinnen ondersteunen Succesfactoren Van der Lans (2014) heeft 6 methodische uitgangspunten geformuleerd als ingrediënten van succes voor een wijkgerichte aanpak. 1. Integraal werken vraagt om een afgebakend gebied Integraal met elkaar samenwerken om de versnippering tegen te gaan. Integraal werken blijkt in de praktijk vaak niet te lukken, omdat mensen vooral blijven werken en denken vanuit het kader van de eigen organisatie en - niet onbelangrijk - de eigen financiering. Door de wijkenaanpak is er niet alleen een intentie, maar is er vooral een aanwijsbaar speelveld gecreëerd voor professionals en instanties om echt over de eigen institutionele grenzen heen te stappen en uit hun hokjes te treden. Niet langer laten zij hun werkzaamheden leiden door de logica van hun eigen instellingen, maar door de 7

8 leefwereld van mensen waar het om gaat. Een aanwijsbaar operationeel gebied, de wijk, is daarvoor, zo blijkt, een voorwaarde. 2. Een preventieve aanpak vraagt om de organisatie van nabijheid Als er een misstand is waar de wijkenaanpak een einde aan wil maken, en dat is de te vaak voorkomende situatie dat meerdere professionals zich met bijvoorbeeld één probleemgezin bezig houden zonder goed van elkaar te weten wat men aan het doen is. Op veel plaatsen heeft de wijkenaanpak laten zien dat de organisatie van nabijheid bij uitstek de mogelijkheid biedt om hier wat aan te doen. Een probleem(gezin), een plan, een professional is in de wijkenaanpak uitgevonden. Uit de wijkenaanpak blijkt dat dichtbij mensen opereren een preventieve werking heeft. 3. De wijkenaanpak maakt van burgers niet louter dragers van problemen, maar eigenaren van oplossingen; oftewel, door eigenaarschap organiseert duurzame betrokkenheid Mensen zijn niet zozeer drager van allerhande problemen (waar professionals dan een oplossing voor moesten aandragen), maar zijn eigenaar van oplossingen. Dit is het zgn. eigen-kracht-denken. Door het eigenaarschap terug bij de mensen te leggen, kunnen mensen zelf het heft in handen nemen. De taak van instanties en overheden is niet langer zorgen voor, maar zorgen dat mensen zich die verantwoordelijkheden ook kunnen toe-eigenen. 4. De wijkenaanpak leert dat het allereerst om mensenwerk gaat en niet om instituties: de triomf van best persons De wijkenaanpak drijft voor haar succesverhalen voor het allergrootste deel op de enorme inzet van mensen. Het succes is in sterke mate afhankelijk van mensen die er voor gaan. Succesvolle projecten blijken vooral gedragen te worden door wat tegenwoordig wel als best persons wordt aangeduid. Dat is ook de reden waarom best practices vaak in andere omstandigheden slecht kopieerbaar blijken. Men heeft daar het idee overgenomen, maar niet de mensen. Wat op de ene plek met passie van de grond is getrokken, moet op een andere plek in opdracht worden uitgevoerd. Best persons zijn echte trekkers. Ze slepen mensen mee en laten zich weinig gelegen liggen aan bureaucratische obstakels. Het zijn eigenwijze doorzetters, ze weten de weg, leggen creatieve verbanden en werken vooral oplossingsgericht. Ze weten intuïtief verschillende werelden aan elkaar te schakelen en kunnen mensen mobiliseren. 8

9 5. De wijkenaanpak kan niet zonder groot draagvlak - succes vergt vitale coalities Naarmate de ambities van de wijkaanpak breder werden en effect wilden sorteren op meerdere levensterreinen, nam het belang van andere partijen toe. De wijk is de plek om de menselijke maat van organisaties terug te vinden, de wijk is landingsbaan voor de decentralisaties, de wijk is het speelveld om korte lijnen te organiseren en de wijk biedt het perspectief om uit de eigen kokers te treden. De wijkenaanpak blijkt op het sociaal-maatschappelijke domein nieuwe maatschappelijke krachten te kunnen mobiliseren. Zo n breed draagvlak brengt onverwachte vitale coalities tot stand tussen verschillende werelden, die nogal eens tot nieuwe initiatieven leiden. 6. De wijkenaanpak verdient zichzelf terug en draait om meerdere financieringsbronnen Uit de wijkenaanpak blijkt dat investeren in wijken, in de kwaliteit van het onderwijs, in de kwaliteit van de huizen, in de omgang met gezondheid op termijn loont. Effectieve wijkenaanpak is de beste investering in preventie. Het voorkomt dat problemen zich later in een ernstiger vorm manifesteren en dan een veel grotere rekening vragen Samenwerking & Vertrouwen Voor een wijkgerichte aanpak kindveiligheid te kunnen ontwikkelen, is een goede samenwerking tussen de professionals in de wijkteams en de medewerkers in de jeugdbeschermingsketen een voorwaarde. Volgens Van der Zijden & Diephuis (2012) zijn de volgende factoren belangrijk bij het succesvol samenwerken bij veiligheidsissues van jeugdigen: 1. samenwerkingsafspraken 2. samenwerkingscultuur 3. duidelijke regie 4. continuïteit bij op- en afschalen 5. gebruik van effectieve kennis en interventies 6. systematische evaluaties 7. kwaliteitsverbetering 8. praktisch en juridisch goed geregelde informatieoverdracht tussen de verschillende partijen Naast deze factoren is het essentieel om een bepaalde mate van vertrouwen in elkaar te krijgen. Dit is een voorwaarde om tot een succesvolle en efficiënte samenwerking te komen, want vertouwen in elkaar leidt tot minder gedetailleerde uitwerking van samenwerkingsafspraken. Dit levert middelen op die op andere wijze ingezet kunnen worden (Boersma & De Jong, 2006). Vertrouwen helpt ook bij 9

10 het oplossen van conflicten en zorgt voor meer flexibiliteit (De Jong & Volberda, 2006). De optimale situatie van vertrouwen kan bereikt worden door communicatie en langdurige samenwerking (Waterval, 2003). Het samenwerken kent verschillende fasen van elkaar leren kennen tot elkaar vertrouwen. In de literatuur bestaat in grote mate eenduidigheid over de verschillende fasen van vertrouwen. Deze kunnen als volgt benoemd worden (Lewicki & Bunker, 1996; Waterval, 2003; Solomon & Flores, 2002): In de 1e fase van vertrouwen is er sprake van vertrouwen op basis van samenwerkingsafspraken, die afgedwongen kunnen worden met sancties. In de 2 e fase is er kennis van elkaar, waardoor elkaars handelingen voorspelbaar worden. In de 3 e fase kunnen de professionals zich met elkaar identificeren en worden gemeenschappelijke waarden gedeeld. 10

11 3. Visie en uitgangspunten 3.1 Visie Een kind heeft recht om veilig op te groeien en zich te kunnen ontwikkelen. Ouders hebben hierbij rechten, plichten en verantwoordelijkheden. De overheid moet het welzijn van kinderen bevorderen, hierop toezicht houden en maatregelen nemen ter preventie, signalering en bescherming tegen alle vormen van mishandeling (IVRK). Veiligheid staat hierbij voorop. Alle kinderen moeten (zo veel mogelijk) veilig in hun eigen omgeving op kunnen groeien. De ouders en het sociaal netwerk zijn verantwoordelijk hiervoor. Als kinderen niet veilig kunnen opgroeien, wordt ondersteuning geboden. Deze ondersteuning wordt op maat en bij voorkeur zoveel mogelijk met niet- professionele ondersteuning geboden. Als dit niet voldoende lukt, dan komt het wijkteam in beeld. Zij kunnen een beroep doen op de expertise van andere organisaties. 3.2 Doelen De werkprocessen van de organisaties zijn op elkaar afgestemd Door intensief met elkaar samen te werken, leren medewerkers elkaar beter kennen. Dit zorgt ervoor dat men ook de mogelijkheden van de andere organisatie beter kent, en weet wat de toegevoegde waarde van ander is in de ondersteuning van gezinnen met opvoedingsproblemen. Dit komt de kwaliteit van de ondersteuning aan deze gezinnen ten goede. Samen met het gezin Door de gecombineerde inzet van de hulp, komt de vraag van het gezin meer centraal te staan. Niet het werkproces van de organisatie staat centraal, maar de vraag van en de samenwerking met het gezin. Werken aan vertrouwen in de hulpverleningsrelatie is van belang om weerstand te voorkomen dan wel bespreekbaar te maken. Op maat wordt met het gezin bepaald wat er nodig is om de onveilige opvoedsituatie op te heffen. Door de gecombineerde inzet, ontstaan meer mogelijkheden voor ondersteuning aan het gezin en krijgt de professional meer handelingsalternatieven. Onveiligheid wordt eerder gesignaleerd Door kennisoverdracht als gevolg van een intensievere samenwerking worden medewerkers van wijkteams meer toegerust om signalen van onveiligheid op te pakken, deze op een goede manier bespreekbaar te maken en samen met het gezin te handelen. Men weet dan ook beter het juiste moment te bepalen wanneer andere hulp aanvullend ingezet moet worden. 11

12 Door intensieve samenwerking is minder vaak en minder lang gedwongen hulp nodig om de veiligheid te herstellen Door voor aanvang van een maatregel de medewerker van de GI al te betrekken is er meer kans op herstel van de veiligheid in het vrijwillig kader. Door kennis van de expertise en mogelijkheden van het wijkteam, in combinatie met een ondersteuningsmogelijkheid door de GI in het vrijwillig kader, kan een maatregel eerder dan voorheen afgerond worden. De mogelijkheden en krachten in de wijk worden benut Door met het gezin doelen te formuleren en het gezin in staat te stellen zelf te benoemen wat nodig is om deze doelen te realiseren, wordt een groter beroep gedaan op de mogelijkheden van het gezin en de omgeving. De hulpverlening ondersteunt hierbij, op maat, op verzoek van het gezin, en toetst. De mogelijkheden in de directe omgeving worden hierbij benut. 3.3 Doelgroep In de projecten is gewerkt met verschillende doelgroepen. Sommige projecten waren gericht op een specifieke doelgroep en anderen focusten op een brede doelgroep. Een wijk is divers en heeft vaak te maken met een verscheidenheid aan mogelijkheden, maar ook aan wijkeigen problematieken. Daarom wordt een wijkgerichte aanpak niet specifiek geschreven op een specifieke doelgroep, maar gaat het om de aansluiting bij datgene wat in de wijk leeft. Wijkgericht werken vraagt om flexibel en op maat ondersteuning bieden. Wel kan in het wijkgericht werken er (tijdelijk) voor gekozen worden om te focussen op een specifieke doelgroep bijvoorbeeld bij complexe scheidingen, cognitieve beperkingen (Licht Verstandelijk Beperkten (LVB) of multiproblematiek. Dit versterkt het preventief werken: Door een periode gericht samen te werken ten behoeve van een bepaalde doelgroep, kunnen problemen eerder gesignaleerd worden. Dit door het (eerder) benutten van de expertise van verschillende professionals. Hierdoor kan ook in de weging van situaties met betrekking tot risico s voor de veiligheid van kinderen samen een weloverwogen besluit genomen worden of een opvoedingssituatie voor het kind goed genoeg is. 12

13 3.4 Uitgangspunten Een wijkgerichte aanpak met betrekking tot kindveiligheid is een aanpak waarbij niet alleen het gezin, maar ook de wijk betrokken wordt bij het veilig opgroeien van kinderen. De uitgangspunten zijn: - Het veilig opgroeien van jeugdigen in hun eigen omgeving met behulp van betrokkenen in hun directe omgeving. De mogelijkheden in de wijk worden benut bij het oplossen van problemen. - Samenwerken in de wijk, met het gezin en sociaal netwerk, en met betrokkenen en professionals in de directe omgeving van het kind ofwel in de wijk. - Maatwerk, er zijn geen standaard oplossingen. - Reflectieve praktijk. 3.5 Drie fasen wijkgerichte aanpak kindveiligheid Door uitvoering van het project zijn we gekomen tot drie fasen in het wijkgericht werken met betrekking tot kindveiligheid. Deze fasen zijn: 1. Samenwerking van professionals in de wijk. 2. Benutten van krachten in de wijk (dus ook niet-professionals) om tot een veilige opvoedingssituatie te komen. 3. Wijkgericht werken kindveiligheid om onveilige opvoedsituaties te voorkomen. De fasen en uitgangspunten worden in het volgende hoofdstuk verder toegelicht. 13

14 4. Fasen wijkgerichte aanpak kindveiligheid 4.1 Fase 1: Samenwerking professionals in de wijk Als het om veiligheid van kinderen gaat, is samenwerken belangrijk. In de eerste fase van de wijkgerichte aanpak kindveiligheid staat het samenwerken van de professionals van de wijkteams, Veilig Thuis, Gecertificeerde Instellingen (GI), Raad voor de Kinderbescherming en ervaringsdeskundigen centraal. Het samenwerken lijkt vanzelfsprekend, maar dit is niet altijd zo in praktijk Doelen Zoals in paragraaf staat beschreven is een goede samenwerking en een bepaalde mate van vertrouwen in elkaar essentieel voor een wijkgerichte aanpak. Het samenwerken kent verschillende fasen van elkaar leren kennen tot elkaar vertrouwen. Bij het leren kennen is het niet alleen belangrijk om te weten wat de ander doet, maar ook te weten wie jezelf bent en wat je doet als professional. De toegevoegde waarde van een ander wordt alleen duidelijk, als je de grenzen van je eigen professie kent en die van de ander. Door samen te werken en samen te reflecteren worden posities, rollen en toegevoegde waarde duidelijk, wat vervolgens wederzijds begrip en erkenning kan opleveren. Hierdoor kan het vertrouwen in elkaar groeien en kan ieders expertise (beter) benut worden. Tevens ontstaat er een betere afstemming en meer handelingsalternatieven voor de professionals. Door de samenwerking kan een betere afweging gemaakt worden met betrekking tot de (on)veiligheid van de opvoedsituatie door gezamenlijk met ouders en ketenpartners te bespreken of de situatie veilig genoeg is voor de jeugdige. De samenwerking en samenhang geven voordelen voor het gezin, namelijk: - er is meer continuïteit en passende begeleiding dicht bij het gezin. - er wordt maatwerk geleverd, bijvoorbeeld door de samenwerking kan de jeugdbescherming zijn deskundigheid inzetten en psycho-educatie geven aan het gezin over de gevolgen van de onveilige opvoedsituatie voor het kind en het wijkteam kan dit gebruiken om de hulp voor het gezin te verbeteren en te continueren. Voor de eerste fase worden de volgende doelen geformuleerd: 1. Kennisdeling en kennisoverdracht 2. Benutten van elkaars expertise 3. Vertrouwen in de samenwerking Deze doelen worden in de volgende paragraaf verder uitgewerkt. 14

15 4.1.2 Werkwijze De samenwerking in de wijkgerichte aanpak kindveiligheid ziet er als volgt uit: Het wijkteam is de spil in de zorg. Bij veiligheidsvragen of onveiligheid van de jeugdige kan de expertise van een andere organisatie ingevoegd worden. Als onveiligheid in de opvoeding voor het kind niet door het wijkteam gerealiseerd kan worden, wordt Veilig Thuis of een Gecertificeerde Instelling gevraagd om te in te voegen met hun specifieke deskundigheid en stelt zo nodig voorwaarden aan de opvoedsituatie. Het wijkteam blijft betrokken en voert taken uit zoals het ondersteunen van het gezin en inzetten van hulp. Door deze samenwerking wordt een doorgaande lijn van vrijwillig kader naar gedwongen kader en andersom gecreëerd. Het wijkteam blijft betrokken gedurende alle fases binnen de ondersteuning aan het gezin, dus ook bij de uitvoering van de maatregel, zodat deze persoon na afsluiting van de maatregel ondersteuning kan blijven bieden, als dat nodig is. 1. Kennisdeling en kennisoverdracht Door samen te werken wordt al vanzelfsprekend kennis gedeeld. Deze kennisdeling kan gestimuleerd worden door het inrichten van een reflectieve praktijk en het samenwerken vanuit een locatie in de wijk: Reflectieve praktijk Wijkgericht werken is geen blauwdruk en daarom is een lerende praktijk belangrijk. Een goede manier hiervoor is het organiseren van maandelijkse Methodische Leerbijeenkomsten (MLB). Op basis van een nauw omschreven methode wordt aan de hand van een leervraag met betrekking tot een (geanonimiseerde) casus, onder leiding van een gedragswetenschapper, gereflecteerd op een optimale ondersteuning aan gezinnen. Hierbinnen worden de deelnemers uitgenodigd om op een oplossingsgerichte wijze te zoeken naar afgestemde in plaats van achtereenvolgende hulp. De inbreng van een ervaringsdeskundige 2 is waardevol, omdat hierdoor het cliëntperspectief centraler komt te staan. Voor de uitvoering van de MLB s is gebruik gemaakt van de handleiding van Van Montfoort en van de William Schrikker Groep (WSG), waarbij speciale aandacht was voor het benutten van de mogelijkheden in de wijk. Tijdens de bijeenkomsten leren de professionals elkaar beter kennen en leren van elkaar. Hierdoor weten ze wat ieders toegevoegde waarde is en kan er beter maatwerk aan gezinnen geboden 2 De ervaringsdeskundige is ondersteund voor en tijdens de MLB s door een kwaliteitscoördinator van Jeugdbescherming Brabant. 15

16 worden. In de beginfase van de samenwerking en de kennismaking is het belangrijk om beelden en verwachtingen met elkaar te delen. Dit helpt om meer vertrouwen in elkaar te krijgen en van daaruit kan er effectief samengewerkt en geleerd worden. De leerbijeenkomsten hebben als meerwaarde: een uitbreiding van de handelingsalternatieven van de professional voor de besproken casus, maar door de transfer van kennis en ervaringen levert het ook rendement op voor andere zaken. Werken op locatie in de wijk Een wijkgerichte aanpak werkt het beste als je midden in de wijk op een zichtbare en toegankelijke locatie werkt. Voor de samenwerking is het belangrijk dat de ketenpartners (Veilig Thuis, GI en Raad voor de Kinderbescherming) wekelijks samenwerken op één locatie. Dit maakt het benutten van ieders expertise gemakkelijker. 2. Benutten van elkaars expertise De samenwerkingsafspraken tussen wijkteams en organisaties in de jeugdbeschermingsketen worden gebaseerd op de inzet van expertise op maat. Er wordt een doorgaande lijn gecreëerd in de ondersteuning van gezinnen met een onveilige opvoedingssituatie. Dit wordt uitgevoerd volgens de werkwijze in paragraaf Door op deze wijze te werken kan er preventiever gewerkt worden. In een eerder stadium kan onveiligheid gesignaleerd worden. Om uitvoering te geven aan de samenwerking wordt gebruik gemaakt van de werkwijze SAmenwerken aan VEiligheid, zie: Ervaringsdeskundigen geven het volgende aan: Een nauwere verbinding tussen wijkteam en jeugdbescherming wordt ondersteund. Dat hoeft geen problemen te geven m.b.t. de toegankelijkheid en laagdrempeligheid van de wijkteams. De houding van de hulpverlener is hierin bepalend. Om te voorkomen dat de jeugdbeschermer drempelverhogend werkt, zou je er ook voor kunnen kiezen deze persoon wat minder prominent te positioneren, dus meer in de back office. Voor gezinnen is het belangrijk dat er één aanspreekpunt is. Veel verschillende hulpverleners die weinig afstemmen, legt een grote druk op het gezin. En zeker als het gezin al grote problemen heeft, kan men deze druk niet aan. 16

17 Voorbeelden doorgaande lijn: Na het besluit dat er een OTS verzocht zou worden, is voor het gezin geruisloos opgeschaald door open communicatie met het gezin. Dezelfde jeugdzorgwerker van Jeugdbescherming Brabant heeft na begeleiding in het vrijwillig kader de OTS uitgevoerd. De inschatting is dat deze werkwijze zorgt voor een kortere duur van de maatregel, mede doordat het wijkteam betrokken blijft tijdens de OTS. De jeugdzorgwerker van Jeugdbescherming Brabant is aanwezig bij de gesprekken van het wijkteam en ouders. Zij heeft aan ouders duidelijk gemaakt dat het noodzakelijk is om hun scheiding anders aan te pakken in het belang van het kind en hen op de consequenties gewezen als dit niet verandert. Hierdoor is een OTS voorkomen. De jeugdzorgwerker van Jeugdbescherming Brabant heeft geen verlening van de OTS bij de kinderrechter gevraagd, omdat hij de medewerkers van het wijkteam kent en er vertrouwen in heeft dat het gezin en wijkteam voldoende de veiligheid van het kind kunnen borgen. Voorheen zou er wel een verlenging van een OTS gevraagd zijn, omdat de opvoedsituatie nog net niet voldoende was. De beslissing om geen verlenging aan te vragen is met onderbouwing ter toetsing voorgelegd aan de Raad en door hen akkoord bevonden. 3. Vertrouwen in de samenwerking Door vertrouwen in elkaar te hebben, kan er succesvoller en efficiënter samengewerkt worden. Vertrouwen kent verschillende fasen (zie 2.3.2). Om de derde fase te bereiken waarbij professionals zich met elkaar kunnen identificeren en gemeenschappelijke waarden kunnen delen, is een langdurige samenwerking en reflectie nodig Randvoorwaarden Om de eerste fase van de wijkgerichte aanpak succesvol te kunnen doorlopen, zijn de volgende voorwaarden belangrijk: Zorg voor bestuurlijke commitment. Zorg voor een gezamenlijke visie en een duidelijk kader (taken en verantwoordelijkheden). Zet in de beginfase best persons in: dit zijn eigenwijze doorzetters, die de weg weten, creatieve verbanden leggen, die vooral oplossingsgericht werken, en hierop kunnen reflecteren. Mensen die intuïtief verschillende werelden aan elkaar weten te verbinden en mensen kunnen mobiliseren. Zorg voor een locatie waar daadwerkelijk samengewerkt kan worden en maak afspraken om samen op locatie te werken. 17

18 Geef ruimte en tijd aan medewerkers om een wijkaanpak te kunnen ontwikkelen, waarbij daadwerkelijk gezamenlijk gezinnen op maat begeleid kunnen worden, zowel in het vrijwillig als het gedwongen kader. Hulp op maat vraagt om flexibiliteit. Focus op cliënt i.p.v. op de organisatie(belangen). Richt een reflectieve praktijk in (methodisch, goed voorzitterschap). Bij het op gang brengen van een reflectieve praktijk is een methodisch kader waardevol als uitgangspunt en een MLB is hiervoor een goede manier. Zorg voor een vaste kern bestaande uit medewerkers van de volgende organisaties: 2 of 3 van het wijkteam, 1 van Veilig Thuis, 1 van Raad voor de Kinderbescherming en 2 of 3 van GI. Daarna uitbreiding met ervaringsdeskundigen (m.b.v. een ondersteuner), andere teamleden en ketenpartners. Maak de afspraak om maandelijkse te reflecteren en spreek af dat de bijeenkomst altijd doorgaat. Benut de mogelijkheden en krachten in de wijk, van het gezin en het netwerk, maar ook van professionals en niet-professionals. Ondersteuning van de medewerkers door een manager die structuur biedt en met visie leiding geeft aan het proces en inhoudelijke ondersteuning door een gedragswetenschapper om de nieuwe werkwijze te kunnen ontwikkelen. Maak samenwerkingsafspraken over: fysieke aanwezigheid, professionele ruimte, privacy, reflectie, samenwerken in gezinnen, themabespreking zoals wat is een goed genoeg opvoedsituatie en omgaan met klachten en SKJ. 18

19 Vanuit ervaringsdeskundigen zijn de volgende aandachtspunten benoemd op het terrein van privacy en dossiervorming: - Let op dat informatie uit het ene dossier niet klakkeloos overgenomen wordt in het volgende dossier. Hierdoor wordt regelmatig een verkeerde voorstelling van zaken gegeven, dat het betrokken gezin nog jaren kan achtervolgen. Dit kan voorkomen worden door overdrachten in aanwezigheid van het betrokken gezin te doen, dan kan direct alles op de juiste manier overgenomen worden. - Sommige gezinnen vinden het fijn als hulpverleners zelf zorg dragen voor een overdracht, anderen willen liever dat deze informatie via hen loopt. Alle vormen zijn goed mogelijk, als maar in overleg met het gezin besloten wordt hoe het vorm te geven, en alles in volledige openheid gebeurt. - Het is voor gezinnen moeilijk dat op verschillende manieren in diverse formats geregistreerd wordt. Waarom kan niet meer gewerkt worden met een eigen gezinsplan, gemaakt door het gezin zelf, waarin staat hoe het opvoedingsklimaat weer veilig kan worden? Kim (17 jaar) zegt over het delen van informatie het volgende: Aan de ene kant is het fijn dat iedereen de privacy respecteert en de informatie niet aan iedereen doorvertelt, maar aan de andere kant is het wel lastig om steeds je verhaal opnieuw te moeten vertellen. De wijze waarop de mevrouw van de jeugdbescherming tijdelijk even bijspringt en samen met het Maatschappelijk Werk gaat helpen, is prettig. Zij werken samen, delen de informatie, dat weet ik. Door deze openheid heb ik er geen moeite mee. School is geen hulpverlening, dat moet ook zo blijven. Op school moet je gewoon op school kunnen zijn, daar moet je juist niet geconfronteerd worden met je problemen. Ze vindt dit wel anders voor de hulpverleners die toch al bij haar thuis op bezoek komen. Ze schuift af en toe aan voor gesprekken met alle gezinsleden, doet dan mee met spelletjes, maar daar blijft het bij. Het is geen goede situatie voor haar om uitgebreid te bespreken wat er aan de hand is, bijvoorbeeld omdat moeder er ook bij zit. Kim geeft ook aan dat je iemand eerst beter moet leren kennen, voordat je over zulke problemen gaat praten. Dat doe je niet na één gesprek of na twee gesprekken, dan moet je vertrouwen in iemand hebben. 19

20 Een moeder vertelt in een interview: Ze leeft in een continue angst dat kinderen bij haar weggehaald worden en durft de luxaflex niet meer open te houden, omdat ze denkt dat men bij haar naar binnen kijkt ter controle. Ze durft niets te laten slingeren in huis, omdat de hulpverlening dan wel eens zou kunnen denken dat ze te slordig is om kinderen op te voeden. Natuurlijk mogen hulpverleners wat vinden van de opvoeding, maar doe het wel eerlijk en open, niet achter de rug van de betrokken om. Deze dreiging is echt verschrikkelijk. Ze geeft de volgende tips mee: - werk vanuit geloof in de mogelijkheden en goede bedoelingen van de ouders - Ga naast het gezin staan om te kijken hoe het gezin iets voor elkaar kan krijgen, en ga niet op afstand vertellen dat iets moet - Volg hierin het tempo van het gezin Neem geen besluiten in vergaderingen, om die vervolgens als vaststaand mee te delen aan het gezin, dat is heel bedreigend en beangstigend. Hiermee verlies je als gezin de controle over de eigen ontwikkeling, en het is heel naar dat er over je gesproken wordt, terwijl je er zelf niet bij bent Vervolg op fase 1 Met het project is de basis (fase 1) gelegd voor het wijkgericht werken ten behoeve van kindveiligheid. De samenwerking die tot stand is gekomen, kan verder verbreed en verdiept worden in de teams en in de regio s. 1. Verbreding Een volgende stap om het project te verbreden is meer op locatie met elkaar gaan samenwerken en het uit te breiden naar meer teamleden. Dit betekent ook aanwezig zijn in de wijk en samenwerken in de gezinnen bv. bij overdrachten. Hierbij kunnen de mogelijkheden en krachten in een wijk nog beter benut worden. Als concreter bekend is wat de behoeften en hulpvragen van de burgers in de wijk of gemeente zijn, kan meer ondersteuning op maat geboden worden. Dit is een verdere doorontwikkeling van/verdieping naar fase 2 en 3, die in de volgende paragrafen worden toegelicht. Het project heeft in de betrokken regio s geleid tot de volgende verbreding: o In regio Midden-Brabant is na een presentatie van de opbrengsten van het project besloten om in de gehele regio de jeugdbescherming toe te voegen aan de wijkteams voor kennisoverdracht en het samenwerken in opvoedingssituatie waar veiligheidsproblemen spelen. De jeugdbescherming werkt wekelijks op locatie en neemt deel aan casuïstiekbesprekingen. 20

21 o In regio West-Brabant West is besloten om in de hele regio te gaan werken met veiligheidsteams en te starten als pilot. Indien er sprake is van een onveilige opvoedingssituatie, wordt dit door de veiligheidsteams opgepakt. De teams bestaan uit jeugdprofessionals (medewerkers wijkteam) en medewerkers van Veilig Thuis en van de Gecertificeerde Instellingen (Jeugdbescherming Brabant, William Schrikkergroep, Leger des Heils). o In Moerdijk is besloten om verder te gaan met het samenwerken op het gebied van complexe scheidingen. Er is een gezamenlijke visie en kader gesteld voor een doorgaande lijn met betrekking tot complexe scheidingen door de gemeente, organisatie voor jeugdprofessionals (Spring) en Jeugdbescherming Brabant. o In Land van Altena gaan de betrokken medewerkers van de verschillende organisaties door met de MLB s en gaan dit verbreden naar collega s in hun teams. De ervaringen van het project kunnen gebruikt worden in de uitbreiding/verdieping van het project in de regio s. Projectmedewerkers die ervaringen hebben kunnen ingezet worden om medewerkers van de wijkteams en GI te coachen in het vormgeven van de samenwerking. 2. Verdieping Binnen het project zijn geen grote stappen gezet in het benutten van de krachten in de wijk, terwijl hier veel winst in te halen valt. Bij het oplossen van problemen wordt nog snel teruggevallen op vertrouwde oplossingen. Af en toe is een familienetwerkberaad ingezet en een ervaringsdeskundige heeft deelgenomen aan de MLB s. In de volgende paragrafen worden fase 2 en 3 van de wijkgerichte aanpak kindveiligheid op hoofdlijnen uitgewerkt. Er worden elementen beschreven die van belang zijn voor deze twee fasen. De praktijk is echter nodig om de fasen van deze aanpak verder te kunnen ontwikkelen. Dit betekent: zicht krijgen op de krachten in de wijk, deze benutten en het creëren van een lerende praktijk. 21

22 4.2 Fase 2: Benutten krachten in de wijk In de eerste fase staat de samenwerking van de professionals onderling centraal. Er is in de projecten een begin gemaakt met fase 2. In de tweede fase staat het benutten van de krachten in de wijk bij het oplossen van veiligheidsproblemen in gezinnen centraal, dus het inzetten van het sociale netwerk, van (niet-)professionals en ervaringsdeskundigen in en vanuit de wijk. Dit betekent dat gezinnen zoveel mogelijk zelf én samen met hun netwerk in de wijk het opgroeien, opvoeden en ontwikkelen vormgeven. Ervaringsdeskundigen kunnen op verschillende momenten een goede rol hebben in het ondersteunen van gezinnen met opvoedingsproblemen, namelijk bij het tijdig vinden van de juiste hulp, bij het ondersteunen tijdens het ontvangen van de hulp, bij het ondersteunen van lotgenoten en door als deskundige deel te nemen aan reflectieve bijeenkomsten Doelen Om de krachten in de wijk te kunnen benutten, is het nodig om deze krachten in beeld te krijgen met het doel dat gezinnen samen met het netwerk in de wijk de opvoedsituatie kunnen vormgeven en jeugdigen veilig in hun eigen omgeving op kunnen groeien, zo nodig met hulp van ervaringsdeskundigen en (niet-)professionals (in de wijk). Om dit uit te kunnen voeren zijn de volgende doelen geformuleerd voor de professionals: 1. Benut wat er al ontwikkeld is 2. Ben aanwezig in de wijk 3. Maak een wijkscan Werkwijze 1. Benut wat er al ontwikkeld is Om te weten welke krachten te benutten zijn in de directe omgeving van het kind, zijn binnen de jeugdzorg methodieken ontwikkeld om dit in beeld te krijgen, zoals familienetwerkberaden, sociale netwerkstrategieën, Eigen Kracht-conferentie en opstellen van een familiegroepsplan. Informatie hierover is beschikbaar via: en Deze methoden en interventies kunnen toegepast worden in de wijkgerichte aanpak, waarbij dan nadruk wordt gelegd op het benutten van de krachten in de wijk. Dit betekent dat mensen uit de directe omgeving, die het belangrijk vinden dat het goed gaat met de jeugdige met toestemming 22

23 van het gezin betrokken worden om samen tot een plan te komen om de opvoedsituatie te herstellen. 2. Ben aanwezig in de wijk Een belangrijk element in de wijkgerichte aanpak kindveiligheid is om bekend te zijn met het lokale hulpaanbod. Door aanwezig te zijn in de wijk, leer je de wijk beter kennen en overleg je meer met andere partners, waardoor de mogelijkheden beter benut kunnen worden. Er is vaak veel meer mogelijk in de wijk dan bv. de jeugdbescherming weet. In de projecten zijn de volgende voorbeelden genoemd: - Benut jongerenwerk meer. Zij kunnen de jongeren beter bereiken door hun werkwijze. - Maak verbinding met andere signalerings- en steunmogelijkheden, zoals scholen en huisartsen. Maar ook met niet-zorgprofessionals. - Maak voor afloop van een OTS een afspraak met het wijkteam, want het wijkteam is beter op de hoogte van de mogelijkheden in de wijk, waardoor meer hulp op maat geboden kan worden. - Bij specifieke problematieken zoals complexe scheidingen kan kennis en inzet van ervaringsdeskundigen ondersteunend zijn. Hierbij kan ook nog meer verbinding gemaakt worden tussen de benadering van complexe scheiding en inzichten op het gebied van sociale netwerk strategieën. Voorbeeld van het inzetten van niet-zorgprofessional uit het project: Een moeder kon niet voorzien in de opvoeding en veiligheid van haar kinderen. Er was een gezagsbeëindigde maatregel (ontheffing gezag) gevraagd bij de kinderrechter. De medewerker van Leger des Heils signaleerde dat moeder het geld van de kinderen wilde opnemen. Door het project werd de medewerker gestimuleerd om buiten de kaders te denken, waardoor hij contact opgenomen heeft met de bank om het geld van de kinderen veilig te stellen. Eerder zou de medewerker niet snel contact leggen met een nietzorgprofessional om dit te regelen. 3. Maak een wijkscan Een manier om de krachten in de wijk te herkennen en benutten, is het uitvoeren van een wijkscan. Er zijn veel manieren om een wijkscan te maken of uit te voeren, maar er is geen eenduidig model. Voor de wijkgerichte aanpak kindveiligheid hebben we elementen van verschillende wijkscans gebruikt om tot een mogelijk passend model te komen gericht op kindveiligheid. Een wijkscan kan ondersteunend zijn om meer inzage te krijgen in de krachten in de wijk in kader van de kindveiligheid. 23

24 De centrale vragen hierbij zijn: Welke mensen zijn belangrijk in en voor de wijk? Wat zijn de krachten in de wijk? Een belangrijk element is herkennen en benutten van informele leiders of zogenoemde sleutelfiguren. Via deze personen kunnen organisaties toegang en inzicht krijgen in het gedrag en beweegredenen van de bewoners in de wijk. Zij weten wat er leeft in de wijk, maar kunnen hen vaak ook meekrijgen in een andere richting. Dit bv. als er meerdere meisjes slachtoffer worden van een zgn. loverboy. Door contact op te nemen met een sleutelfiguur, de problemen en gevolgen van bv. slachtoffer zijn van een loverboy, kunnen er aanknopingspunten komen voor wijkgericht werken. Naast deze sleutelfiguren zijn er vaak ook ervaringsdeskundigen in de wijk. Ook zij kunnen een belangrijke rol spelen in de wijkgerichte aanpak kindveiligheid. Stappen van een wijkscan: 1. De betrokken professionals maken een wijkscan en brengen mensen en krachten in beeld. 2. Zoek uit wie belangrijke sleutelfiguren in de wijk zijn die zicht hebben op wat er speelt in de wijk. Denk aan professionals (wijkagent, leraar) en niet-professionals (verenigingen, moskee, informele leiders, ervaringsdeskundigen). 3. Maak een voorlopige scan van de wijk op basis van wie zijn de mensen en wat zijn de feiten. Maak hierbij gebruik van bestaande informatie en data over de wijk, bv. welke voorzieningen aanwezig in de wijk, aantal werklozen. 4. Nodig de sleutelfiguren uit en ga met hen in gesprek over de geconstateerde problematiek in de wijk en de gevolgen voor de jeugdigen in de wijk. Bespreek krachten (en belemmeringen) in de wijk. Ervaringsdeskundigen vertellen in een interview het volgende: Ik ben bij veel mensen bekend in de wijk en mensen komen makkelijk naar me toe om vragen te stellen over bv. hoe zij om kunnen gaan met hun dochter die niet wil luisteren. Ik luister naar hen en breng ze in contact met het wijkteam. Ik hoor terug dat het gemakkelijker was om het eerst aan mij te vragen en dan via mij naar het wijkcentrum te gaan, dan direct zelf naar het wijkcentrum te lopen. Vaak hoor ik in mijn buurt dat ze niet weten waar ze naartoe moeten als ze problemen hebben. Als ik dat hoor, dan help ik ze bij waar ze terecht kunnen, maar leg ook uit wat bepaalde dingen inhouden en welke rechten ze hebben. 24

25 Voor jeugdbeschermers is het vaak niet duidelijk hoe heftig het is om je eigen kind uit huis te plaatsen. Dit was voor mij echt een traumatische ervaring. Het zou goed zijn als ouders hierbij gerichte ondersteuning krijgen, want er komt heel veel op je af als je kind uithuis wordt geplaatst, emotioneel, maar je moet ook allerlei praktische dingen besluiten en dat kon ik op dat moment niet. Ik kon toen niet helder nadenken. Mij had het echt geholpen als iemand, die dit al had meegemaakt mij had kunnen ondersteunen. Met de jeugdbeschermer kan op zo n moment geen open gesprek gevoerd worden. Een moeder vertelt tijdens een interview: Na de verhuizing kende ik weinig mensen in de buurt. Het zou fijn geweest zijn als er in de wijk meer mogelijkheden waren om op terug te vallen. Ik zou gebaat zijn bij mogelijkheden als moeders ondersteunen moeder, of een keertje een beroep kunnen doen op iemand uit de straat, bijvoorbeeld als oppas. Maar ook gewoon eens iemand kunnen bellen, of een keer per maand in de wijk bij elkaar komen om ervaringen uit te wisselen over opvoeding zou ondersteunend zijn. De basisschool kan als centraal punt in de wijk een goede functie hierin hebben. En een facebookpagina en/of een appgroep voor een specifieke wijk zijn ook goede hulpmiddelen. Een ander moeder vertelt: Ondersteuning in de opvoeding kan vaak ook - en soms beter- in het nietprofessionele kader geboden worden. Als goed voorbeeld wordt het project opstap genoemd. In dit project ondersteunen moeders andere moeders. Dit is een fijne en toegankelijke vorm van ondersteuning Randvoorwaarden Voor fase 2 zijn de volgende voorwaarden belangrijk: Benut wat al ontwikkeld is. Denk hierbij aan: het inzetten van een familenetwerkberaad, sociale netwerkstrategie, eigen kracht-conferentie en het opstellen van familiegroepsplan. Ben aanwezig in de wijk: op locatie werken, gebiedsgerichte caseload, outreachend werken en inzetten van bv. niet-zorgprofessional. Maak een wijkscan: herkennen en benutten van sleutelfiguren en ervaringsdeskundigen met als doel: gezinnen zoveel mogelijk zelf én samen met hun netwerk in de wijk het opgroeien, opvoeden en ontwikkelen vorm laten geven. Maak hierbij zo nodig gebruik van moderne communicatiemiddelen. Heb ook oog voor de belemmeringen die in de samenwerking of in de wijk spelen. 25

26 Vanuit ervaringsdeskundigen worden de volgende aandachtspunten benoemd: - Ook specialistische hulp zou meer in de buurt ingezet moeten worden. Men gaat er te gemakkelijk van uit dat de cliënt wel naar een van de organisaties elders in het land gaat (wat ver reizen betekent, zeker als er maar enkele dergelijke voorzieningen in het land zijn). Maar waarom niet de deskundige hulp vanuit expertisecentra naar de cliënt laten reizen Dan haal je de cliënt niet uit het eigen systeem en benut je in de behandeling veel beter de krachten uit de omgeving, ook de sociale controle door buren en bekenden. - Problemen in de wijk komen niet vanzelfsprekend bij de hulpverlening terecht. De wijkteams hebben hiervoor nog te weinig een centrale en herkenbare positie in de wijk. In dit kader mag je veel meer verwachten van scholen. Daar komen alle kinderen uit de wijk (in ieder geval bij het basisonderwijs), die signaleren veel en die zouden dus een korte lijn met wijkteams moeten hebben. Een goede samenwerking met het onderwijs is dus belangrijk voor de wijkteams. - Bij vragen om ondersteuning door gezinnen zou een actievere opstelling van wijkteams veel op kunnen leveren. Denk bijvoorbeeld aan de inzet van een sportfonds voor kinderen met minder mogelijkheden. De wijkteams kunnen dit vrij eenvoudig regelen, maar dan moeten de mensen wel weten dat dit bestaat en dat ze voor de inzet bij een wijkteam terecht kunnen. - Iedereen is het er over eens dat familie en netwerk een rol kunnen spelen in de ondersteuning van gezinnen bij het opvoeden van kinderen. Maar men moet er rekening mee houden dat bij opvoedingsproblemen gezinnen niet alles willen delen met familie en netwerk, omdat men niet wil dat vrienden en familie alle problemen kennen. Hierin speelt mee dat gezinnen ook behoefte hebben aan een plaats waar men niet geconfronteerd wordt met de problemen. Daarnaast bestaat het gevaar van een mogelijke overbelasting van het netwerk. 26