Ruimtelijke kwaliteit Vliegbasis Twenthe

Transcriptie

1 Ruimtelijke kwaliteit Vliegbasis Twenthe Verslag van de DGR-workshop op 18 mei 2004 Peter Dauvellier (Dauvellier Planadvies) Deelnemers Mans Jansen Menno Kuiper Paul Boel Pauline van den Broeke Rudi van Etteger Willem de Visser Maarten van Arkel Michel Ronden Augustus 2004

2 Doel Het doel van de workshops is specifieke eisen voor de ontwikkeling van de ruimtelijke kwaliteit van de betreffende terreinen te formuleren. Deze kwaliteitseisen kunnen een bouwsteen gaan vormen voor het op te stellen rijksstandpunt en voor de doorwerking daarvan in de regionale projectgroepen Methode van werken Ruimtelijke kwaliteit is het resultaat van een meer of minder gepland proces van ruimtelijke ontwikkeling. In dat proces worden vier fasen onderscheiden. De initiatieffase, de planfase, de uitvoeringsfase en de gebruiks-/beheersfase. Bij het concretiseren van ruimtelijke kwaliteit zouden we idealiter al deze fasen moeten doorlopen. Nog niet in werkelijkheid, maar in gedachten, in geschriften en in de beeldvorming. We moeten vooruit denken naar wat we willen bereiken. In iedere fase focussen we volledig op de inhoud. We zijn dus zeer selectief. We laten ons niet meeslepen door het proces (procedures), de instrumenten (geld), de besluitvorming (macht), die zo vaak dominant zijn in een planvormingsproces. In ons selectieve denkproces schakelen we die aspecten tijdelijk uit. Daardoor komt kwaliteit, die vaak in de verdrukking zit (want: vaag, subjectief, discutabel, ingewikkeld ) optimaal tot zijn recht. Dit proces leidt ons niet naar een kant en klaar plan. Wel levert het een toetsingskader voor de kwaliteit van toekomstige plannen. In de workshop worgt de volgende werkwijze gehanteerd: Kwaliteitsprofielen opstellen (Initiatieffase; stappen 1 t/m 3): Met behulp van de Habiforummatrix worden inhoudelijke doelstellingen vertaald in na te streven kwaliteiten. De deelnemers noteren deze kwaliteiten op post-it-stickers en plakken die op vier flip-over vellen, respectievelijk getiteld: economisch belang, sociaal belang, ecologisch belang en cultureel belang. Daarna worden de kwaliteiten door de deelnemers geclusterd tot per belang 3 a 4 kwaliteitsthema s ontstaan. De gehele groep bespreekt deze clusters, waarna ieder een drietal voorkeursthema s aangeeft. Dit zijn de kwaliteitsthema s die men voor de toe-

3 Kwaliteitseisen en interventies stap 5 en 6 stap 1t/m 3 Kwaliteitsprofielen Structuurbeelden stap 4 komst van het gebied (ca 2030) het belangrijkste vindt. Ook wordt aangegeven welke drie kwaliteitsthema s men het meest kwetsbaar acht. Door deze accentuering wordt het kwaliteitsprofiel van het gebied gevormd. Structuurbeelden schetsen (Visiefase; stap 4) In deze stap worden de kwaliteitsprofielen vertaald naar concrete ruimtelijke structuren. Welke ruimtelijke elementen en structuren zijn essentieel voor het behouden of ontwikkelen van een kwaliteitsthema in dit gebied? Je zou het ook potentiekaarten voor ruimtelijke kwaliteit kunnen noemen. Of een zelfde manier kunnen ook de kwetsbaarheden op kaart worden aangegeven. Mogelijke interventies aangeven (Uitvoeringsfase; stappen 5 en 6) Op basis van inzicht in lopende ruimtelijke ontwikkelingen en plannen wordt aangegeven hoe ruimtelijke kwaliteit kan worden gestimuleerd. Welke interventies zijn daarbij nodig? Wat kan het Rijk daar zelf aan doen? Hoe kan men kwaliteitseisen hard maken? Programma 9.15 Introductie - Aanleiding / doel - Stand van zaken planvorming - Aangrijpingspunten: Nota Ruimte - Werkwijze stappen Stap 1 De kwaliteitsprofielen van de Vliegbasis Twenthe Stap 2 Dwarsverbanden - belangen en schaalniveaus Stap 3 Prioriteiten en kwetsbaarheden - kansen en risico s lunch Stap 4 Cruciale ruimtelijke elementen - plek, structuur en vorm Stap 5 Kwaliteitseisen - maat en getal Stap 6 Rijksinterventies - prikkels en labels Afsluiting - Terugblik en vooruitblik

4 Stand van zaken KWALITEIT GELD STURING/ MACHT De stand van zaken rond de herbestemming van Vliegbasis Twenthe is nog niet duidelijk. De verschillende partijen zetten in op verschillende belangen. Bij Defensie en Domeinen prevaleert de opbrengst van de terreinen. Vooral Defensie wil (bezuinigings)winst behalen uit de verkoop. VROM en LNV zetten in op kwaliteit van Rijksbeleid bij herbestemming. De gemeente wil daarover nog niet praten en eist de bestuurlijke verantwoordelijkheid voor de herbestemming op. Uiteindelijk zullen alle partijen over de gehele driehoek moeten gaan praten en onderhandelen. Zo ver is het voorlopig nog niet. Kwaliteitsprofielen Het resultaat van stap 1 is te vinden in bijlage 1. Tussen de diverse profielen (stap 2) zijn overeenkomsten en spanningen te constateren. Spanning zit er tussen: - de kwaliteit van achtertuin en die van grootschalige ecologische structuren - de contrastrijke stad-land relaties en de internationale economische positie van het gebied - tussen welkom zijn en passeren via doorgaande infrastructuur Deze spanningen hebben te maken met een verschil in schaal van denken. De sociale en culturele profielen richten zich op interne relaties binnen de stedendriehoek. Het economische en ecologische profiel juist op de externe relaties. Overeenkomsten tussen de profielen zijn er als het gaat om het groene karakter en om de aandacht voor vernieuwing. In stap 3 worden de belangrijkste en de meest kwetsbare kwaliteiten aangegeven. (zie bijlage 1) Groen en water, ondernemen in het groen en culturele vernieuwing zijn de belangrijkste kwaliteiten. Het meest kwetsbaar zijn de landschappelijke beleving, rust en ruimte en culturele eigenheid van het gebied. Structuurbeelden We besluiten stap 4, het schetsen van structuurbeelden uit te voeren door combinatie van het sociale en culturele profiel en combinatie van het ecologische en economische profiel. Daardoor

5 wordt de spanning tussen interne en externe gerichtheid versterkt. Economisch-ecologisch structuurbeeld Het Nationaal Landschap Twenthe-oost wordt doorgetrokken met een lob in het tussenstedelijk gebied in de driehoek Enschede-Hengelo- Oldenzaal, precies zoals het op de kaart van de nota Belvedere staat aangegeven. De hoge rug tussen Enschede en Oldenzaal is een waterscheiding. In oostelijke en westelijke richting voeren beeksystemen het water af. Het voormalige vliegveld vormt voor de westelijke beken een belemmering. Die wordt opgeheven, waardoor de natuurlijke waterlopen worden hersteld. Verbindingen tussen natuurgebieden worden versterkt. Het betreft hier met name beekdalen en bosgebieden. Ondernemen in het groen wordt gestimuleerd, met name in Zuidkamp, bij Lonneker en in de zone Hengelo-Enschede. Het gaat om kleinere bedrijven in een groene omgeving. De Campus van de TU staat daarvoor model. Het vliegveld zelf kan vorden gebruikt voor zweefen sportvliegen. De ontsluiting en toegankelijkheid wordt verbeterd. Er kan een golfbaan komen. Ook kunnen zich in de bestaande bebouwing bedrijfjes en zorginstellingen vestigen. In deze ontwikkelingen past geen doorstart van de luchthaven, omdat die vraagt om ca 200 ha. nieuwe bedrijventerreinen. Recreatiemogelijkheden wordt vooral aan de randen van het gebied gezocht. Mogelijk is een probleem dat kwelgebieden, belangrijk voor de EHS ook aan de randen liggen. (NB: navragen!) De landbouw in het gebied zal een landgoedachtige structuur kennen. Gronden zijn grotendeels in beheer van het Overijssels Landschap. Er ontstaat een beheerslandschap, zoals nagestreefd in het Landschapspark Lonneker. Volwaardige landbouw is er weinig. Het gaat meer om stadslandbouw en hobbyboeren. Problemen worden gezien bij de realisering. De winst wordt vooral geboekt in de randzones. In het centrale deel zal meer van sloop (verlies) sprake zijn. kan dit door verevening worden mogelijk gemaakt? Domeinen zou dan als een ontwikkelaar moeten gaan optreden en ook elders gronden aankopen.

6

7 Te weinig is benadrukt dat het centrale gebied een rol zou kunnen spelen bij de wateropvang ten behoeve van de omliggende steden. Daardoor krijgt het gebied indirect een belangrijke economische betekenis. In de steden worden immers de wateroverschotproblemen minder groot. Sociaal-cultureel structuurbeeld De uitgangspunten zijn: - naboarskip - behouden door vernieuwen - contrast Er wordt weinig gepland. Mensen doen het zelf. Een benadering van bottom up -denken. Bebouwing en bunkers krijgen niet een nieuwe bestemming door de overheid, maar een nieuw gebruik door de bewoners. We kijken wie het gebruik en beheer overneemt. Een zekere sturing kan plaatsvinden door bv. de TU te stimuleren werkplaatsen langs de startbanen te vestigen, studentenhuisvesting te realiseren en experimenten uit te voeren op de startbanen. Milieuvriendelijk vervoer (zonnewagens) zouden hier kunnen worden ge test. Om dit te bevorderen zou een prijsvraag kunnen worden uitgeschreven voor adoptie van terreinen door TU-onderdelen. De aanpak van Emscherpark in het Ruhrgebied kan inspirerend werken. Er wordt niets gesloopt. De oude klinkerbaan wordt behouden. maar: het is een minder gaaf ensemble als in Deelen. Dus: als dat niet kan worden de stenen ter plaatse hergebruikt. Er is een gevaar voor verrommeling van het gebied. Daar positief naar kijken. De benadering van Tussenland (Ruimtelijk Planbureau) kan hier mogelijk worden toegepast. Maar: het herstellen van het beeksysteem is een randvoorwaarde. Dit structuurbeeld biedt een filosofie voor inrichting. Mogelijk is - onder voorwaarden - een regionale ontwikkelingsmaatschappij nodig om de uitvoering te verzorgen. Het gaat hier maar om 1 gemeente: Enschede. Daar kunnen afspraken mee worden gemaakt.

8

9 Harde kwaliteiten (stap 5 en 6) Welke kwaliteiten kan en wil VROM nu hard maken? Harde kwaliteiten Ondergrond Watersysteem herstellen Legitimatie: - basiskwaliteit+ in Ruimtelijke hoofdstructuur - EHS Maat en getal - ca. 4 beeklopen = - 10 KM a 50 m breed = - 50 ha = - 5 miljoen inrichtingskosten Bebouwing 1 In principe geen sloop, maar hergebruik 2 Ruimte voor ruimte-regeling toepassen 3 Ruimte voor stimulerende Bestemming Vliegveld: - recr. (vliegen) - natuur - cultureel - onderwijs en kennis voorwaarden: - concentratie als mogelijk - locatie laten meewegen (bv. tov EHS) - passende schaal ondersteuning hoofddoel van - geen doorstart luchthaven - zoeken naar herbestemming startbanen: Voorbeeldproject Ontwikkelingsplanologie - groen georiënteerd. Zuidkamp: - wonen - werken NB: relatie zoeken met: - passieprojecten RMNO - belevingseconomie: natuur-cultuur - landelijk/dorps - 10 wo/ha Actie: Slopen van het hek als mijlpaal en happening. Toegankelijkheid 100%

10 Terugblik en vooruitblik Ten slotte een rondje eerste reactie over werkwijze en vervolg: Michel Ronden - leuke nieuwe techniek - goed dat VROM em LNV dit samen doen: ook EZ erbij betrekken - leerzaam - 1 dag is nodig of middag+ avond - andere plek: verder van werkplek nodig - enkele echte gebiedskenners zijn een must bij dergelijke sessies Maarten van Arkel - laatste uur belangrijk: nieuwe gezichtspunten - maar: analyse van ochtend was noodzakelijk - 1 dag nodig - leerzaam - goed om buiten de gebaande paden de denken Willem de Visser - andere plek (dan Sofitel den Haag) nodig: verder van werkplek - mi+ avond goed idee - zachtere dinge verzilveren na 4 workshops. Denkt aan Bert van meggelen en Bernhard Colenbrander, die daarbij kunnen helpen. - doorsluiz`en van idee om hier een voorbeeldproject ontwikkelingsplanologie van te maken Pauline van den Broeke - uitnodigen EZ en Bureau Rijksbouwmeester voor volgende workshops! - er is veel uitgekomen - ochtenddeel was nodig: zaaien voor oogsten. Peter Dauvellier - we zijn een eind gekomen - tempo in ochtend werkte positief - bij voorbereiding ook Nieuwe kaart van Nederland en gegevens over onderlaag betrekken

11 Bijlage 1 Kwaliteitsprofielen We maken gebruik van de Habiforummatrix om kwaliteiten van de (toekomstige) Zuidas die belangrijk zijn voor VROM in beeld te brengen, en vervolgens te clusteren tot kwaliteitsthema s. Economisch belang Sociaal belang Ecologisch belang Cultureel belang Gebruikswaarde Allocatie efficiëntie Toegang Externe veiligheid Keuzevrijheid Bereikbaarheid Stimulerende effecten Eerlijke verdeling Inbreng Schoon milieu Water in balans Culturele verscheidenheid Gecombineerd gebruik Keuzemogelijkheden Ecologische structuur Belevingswaarde Imago/uitstraling Gelijkwaardigheid Rust en ruimte Eigenheid Aantrekkelijkheid Verbondenheid Schoonheid der natuur Schoonheid der cultuur Sociale veiligheid Gezonde leefomgeving Contrastrijke omgeving Toekomstwaarde Stabiliteit en flexibiliteit Iedereen aan boord Ecologische voorraden Erfgoed Agglomeratie Sociaal draagvlak Gezonde ecosystemen Integratie Gebundelde aantrekkelijkheid Culturele vernieuwing Vrij naar: Hooimeijer, Pieter, Henk Kroon en Joke Luttik ( ) Kwaliteit in meervoud; Conceptualisering en operationalisering van ruimtelijke kwaliteit voor meervoudig ruimtegebruik. Habiforum, Gouda,. De lichte kleuren geven de verschillende waarden aan: gebruikswaarde belevingswaarde toekomstwaarde De beoordeling door de deelnemers wordt als volgt weergegeven: belangrijk kwetsbaar

12 Economisch profiel Bundeling gebruik Gecombineerd gebruik 4x Landbouw Recreatieve gebruiksruimte Landbouwontwikkeling Recreatieruimte Allocatie Bundeling economie Gebundelde aantrekkelijkheid 2x Agglomeratie Stabiliteit/Flexibiliteit 2x Sterk beeld Aantrekkelijkheid 5x Imago/Uitstraling 3x Lage dynamiek A. Ondernemen in het groen B. Kleinschalig C. Onderdeel van/ Poort van Europa

13 Sociaal profiel Motto: Welkom in de achtertuin van Twenthe Het is van ons allemaal Toegang 3x Keuzevrijheid 3x eerlijke verdeling Welkom zijn De Accu Gemeenschap kan nieuwe problemen aan Rust en ruimte Gezonde ecosystemen Verbondenheid Stuk van de stad; voor iedereen Sociaal draagvlak 2x

14 Ecologisch profiel Gezond Mooi Gezonde leefomgeving 4x landschapsbeleving Schoonheid der natuur Russt en ruimte 4x Eigenheid Gezonde ecosystemen 5x 2x ecosystemen Ecologische voorraad Nieuwe natuur Ecologische structuur 4x Water in balans 5x Schoon water Toegankelijkheid voor dieren, beperkt voor mensen Habitat voor planten en dieren Groen/natuur Watersysteem compleet Nat

15 Cultureel profiel Vernieuwing Oase Je kunt er wandelen, fietsen, skaten... Culturele vernieuwing (3x) Keuzeruimte Stilter/verstilling (gebied met lage dynamiek) rust en ruimte Oase van rust Contrast Cultuur Culturele verscheidenheid 2x Contrastrijke omgeving 3x Scheiding stad-land Integratie Eigenheid (4x) Schoonheid der cultuur Erfgoed 5x