Ruimtelijke kwaliteit Zuidas. Verslag van de DGR-workshop op 27 april en 2 juni 2004

Transcriptie

1 Ruimtelijke kwaliteit Zuidas Verslag van de DGR-workshop op 27 april en 2 juni 2004 Peter Dauvellier (Dauvellier Planadvies) Den Haag 30 juni 2004

2 Inhoud Doel 2 Methode van werken 2 Programma 3 Kwaliteitsprofielen 4 Structuurbeelden 4 Confrontatie 8 Visitekaartjes van de Zuidas 9 Bijlage: Kwaliteitsprofielen 13 Deelnemers Arjen vanden Burg Jaap Bernhard Fanneke Faasen Rob Hartman Jose Kools Leo Kramer Peter Vermeer Anneke Vervelde Willem de Visser 1

3 Doel Het doel van de workshop is specifieke prestatieeisen te formuleren voor de ontwikkeling van de ruimtelijke kwaliteit van de NSP Zuidas. Deze prestatie-eisen worden verbonden aan de inzet van 65 mln DGR/NSP-geld in de NV-Zuidas. Aandacht zal moeten worden besteed aan het abstractieniveau, aan specifieke kenmerken en aan de toetsbaarheid van de prestatie-eisen. Methode van werken Ruimtelijke kwaliteit is het resultaat van een meer of minder gepland proces van ruimtelijke ontwikkeling. In dat proces worden vier fasen onderscheiden. De initiatieffase, de planfase, de uitvoeringsfase en de gebruiks-/beheersfase. Bij het concretiseren van ruimtelijke kwaliteit zouden we idealiter al deze fasen moeten doorlopen. Nog niet in werkelijkheid, maar in gedachten, in geschriften en in de beeldvorming. We moeten vooruit denken naar wat we willen bereiken. In iedere fase focussen we volledig op de inhoud. We zijn dus zeer selectief. We laten ons niet meeslepen door het proces (procedures), de instrumenten (geld), de besluitvorming (macht), die zo vaak dominant zijn in een planvormingsproces. In ons selectieve denkproces schakelen we die aspecten tijdelijk uit. Daardoor komt kwaliteit, die vaak in de verdrukking zit (want: vaag, subjectief, discutabel, ingewikkeld ) optimaal tot zijn recht. Dit proces leidt ons niet naar een een kant en klaar plan. Wel levert het een toetsingskader voor de kwaliteit van toekomstige plannen. In de workshop wordt de volgende werkwijze gehanteerd: Kwaliteitsprofielen opstellen (Initiatieffase; stappen 1 t/m 3): Met behulp van de Habiforummatrix (zie bijlage) worden inhoudelijke doelstellingen vertaald in na te streven kwaliteiten. Daarna worden deze kwaliteiten geclusterd tot kwaliteitsthema s ontstaan. Er wordt een prioritair kwaliteitsprofiel voor het project/gebied bepaald. Eventueel wordt ook een inschatting gemaakt van de kwetsbaarheid van kwaliteitsthema s. 2

4 Structuurbeelden opstellen (Visiefase; stap 4) In deze stap worden de kwaliteitsprofielen vertaald naar concrete ruimtelijke structuren. Welke ruimtelijke elementen en structuren zijn essentieel voor het behouden of ontwikkelen van een kwaliteitsthema in dit gebied? Je zou het ook een potentiekaart voor ruimtelijke kwaliteit kunnen noemen. Mogelijke interventies aangeven (Uitvoeringsfase; stappen 5 en 6) Op basis van inzicht in lopende ruimtelijke ontwikkelingen en plannen wordt aangegeven hoe ruimtelijke kwaliteit kan worden gestimuleerd. Welke interventies zijn daarbij nodig? Hoe kan met aanhaken op lopende processen? Welke processen staan haaks op de beoogde kwaliteitsontwikkeling? Ook kan worden verkend in hoeverre voor kwaliteitsthema s partners dan wel opponenten in het planproces worden ontmoet. Programma Structuurbeelden Kwaliteitseisen en interventies stap 5 en 6 stap 1t/m 3 Kwaliteitsprofielen stap Introductie - Aanleiding / doel - Stand van zaken planvorming - Aangrijpingspunten: Nota Ruimte - Werkwijze stappen Stap 1 De kwaliteitsprofielen van de Zuidas Stap 2 Dwarsverbanden - belangen en schaalniveaus Stap 3 Prioriteiten en kwetsbaarheden - kansen en risico s lunch Stap 4 Cruciale ruimtelijke elementen - plek, structuur en vorm Stap 5 Kwaliteitseisen - maat en getal Stap 6 Rijksinterventies - prikkels en labels Afsluiting - Terugblik en vooruitblik 3

5 Kwaliteitsprofielen De kwaliteitsprofielen die het resultaat zijn van stap 1 zijn integraal opgenomen in de bijlage. Daarbij is ook aangegeven welke clusters van kwaliteiten door de deelnemers als het belangrijkst en welke als het meest kwetsbaar worden beoordeeld. Samenvattend beeld van de kwaliteitsprofielen De belangrijkste ruimtelijke kwaliteit van de Zuidas is volgens de deelnemers het economische imago, op de voet gevolgd door de culturele kwaliteit van de zuidas als Grande Arche. Deze laatste kwaliteit wordt, anders dan de economische aantrekkelijkheid, tevens als vrij kwetsbaar aangemerkt. In beide gevallen gaat het vooral om de belevingswaarde van de Zuidas. De stelling dat economische aantrekkelijkheid alleen duurzaam is als die wordt gecombineerd met culturele aantrekkelijkheid wordt door de groep onderschreven. Bij het economisch profiel wordt het belang van de autobereikbaarheid nog eens benadrukt. In het sociale kwaliteitsprofiel zit de meeste spanning. De kwaliteiten sociale veiligheid en stuk van de stad worden zowel belangrijk als kwetsbaar geacht. Daar ligt dus een zeer lastige opgave, zowel om kwaliteit te realiseren, als om het in stand te houden. Ecologische kwaliteiten worden niet als belangrijk aangemerkt. Men schat massaal in dat groen in de Zuidas kwetsbaar is. Structuurbeelden Met als uitgangspunt deze kwaliteitsprofielen wordt een drietal structuurbeelden geschetst. Per structuurbeeld is de opdracht te zoeken naar een combinatie van verschillende kwaliteitsprofielen, nl: - economisch én sociaal - economisch én cultureel - cultureel én sociaal. Bij alle drie wordt de vraag gesteld te bezien of/hoe groene kwaliteiten kunnen worden ontzien of gestimuleerd. 4

6 Structuurbeeld economisch x sociaal Toelichting Voor de combinatie van de thema s economie en sociaal is een potentiekaart voor de ruimtelijke kwaliteit geschetst. Voor het thema economie heeft het structuurbeeld zich geconcentreerd op de belangrijkste ruimtelijke kwaliteit het economisch imago in combinatie met het belang van de autobereikbaarheid. Voor het sociale kwaliteitsprofiel heeft het structuurbeeld zich geconcentreerd op de kwetsbare kwaliteit sociale veiligheid. Functiemenging komt in beide thema s voor. De ruimtelijke kwaliteit imago komt met name tot uitdrukking in de kern van de Zuidas. Dit is terug te zien in de uitstraling van gebouwen zoals het nieuwe station, de Amsterdam Arch (inclusief de noord-zuid as van het station naar de torens) en het gebied rondom het WTC (mooie pleinen, openbare ruimte). De aandacht voor de kwaliteit functiemenging is tevens geconcentreerd in de kern, maar dan op de oost-west as. Functiemenging kan hier in gevaar komen omdat langs de randen van het projectgebied momenteel al veel woningen worden gebouwd, zoals in het woningbouwproject Gershwin en Vivaldi. Laat de markt voor de lange termijn de bouw van woningen in het kerngebied nog toe? Hier is ook een koppeling gelegd met sociale veiligheid. Indien in de kern toch grotendeels kantoren ontwikkeld worden, voelt men zich in dit gebied dan nog wel 24 uur per dag veilig? De ruimtelijke kwaliteiten bereikbaarheid en sociale veiligheid vragen ook aandacht aan de randen van het projectgebied. Voldoen de afslagen op de A10 om de doorstroom van het verkeer te garanderen? Zorgt het regionale wegennet aan de noord en oostzijde van het gebied voor een goede toegang met de rest van de stad en zijn deze wegen voldoende herkenbaar? Zijn de randen van het projectgebied, daar waar minder woningbouw is, parken zijn en daar waar de Zuidas verbonden moet worden met de rest van de stad, sociaal veilig? 5

7 Structuurbeeld economisch x cultureel Ontwerpuitgangspunten 1 Station met vlekkeloze in/uitstapfunctie Door hoogwaardige voorzieningen voor parkeren en fietsenstalling wordt tijdverlies bij overstap van particulier naar openbaar vervoer tot een minimum beperkt. 2 Plaatsing station is nog flexibel De aanwezigheid van de RAI en het huidige station daar zijn redenene om de plaats van het toekomstige station Zuidas nog een goed te bekijken. 3 Attractiviteit van het station Door winkels, theater en restaurants moet het station een bijzonder aantrekkelijke plek worden. (Vergelijk hierbij het station van Zurich en het Grand Central in NY). De voorzieningen moeten uiteraard rendabel zijn. 4 Aandacht voor autobereikbaarheid De autobereikbaarheid van de Zuidas moet uitstekend zijn. Vanaf de afritten moeten parkeervoorzieningen direct bereikbaar zijn. 5 VU internationaal De VU zou zich op de locatie Zuidas internationaal moeten kunnen profileren 6

8 Structuurbeeld cultureel X sociaal Concept De opgave is om zowel een perfecte aanhechting met de stad en de directe omgeving te maken als de locatie Zuidas een eigen gezicht en uitstraling te geven. Project in zijn directe omgeving Het directe stationsgebied moet transparant zijn. Fysiek: een perfecte toegankelijkheid voor alle gebruikers en bezoekers en visueel: van noord naar zuid en van oost naar west kunnen kijken. De internationale allure krijgt in dit stationsgebied gestalte. De noord- en zuidrand moeten de aansluiting met de aangrenzende stadsdelen maximaal maken. De oost- en westrand kent plekken die mogelijk getransformeerd kunnen worden, liften mee met bereikbaarheid en imago Zuidas. Kansen voor aanhechting aan stadswater Hier speelt het ecologische profiel een rol: Amsterdam = waterstad en dit imago en de ecologische potentie komt heel dichtbij de locatie Zuidas in ruime mate voor. Transformatie van langs water gelegen gebieden kan hierop inspelen. Water kan veel robuuster en herkenbaarder in de locatie Zuidas een prominente rol spelen waarbij ook water vast gehouden en gebruikt kan worden. 7

9 Confrontatie van de structuurbeelden Uit de confrontatie van de drie structuurbeelden komt een viertal gebieden naar voren die bijzondere aandacht behoeven bij de vormgeving van kwaliteit: - het station en omgeving - het assenkruis - de randen en flanken - de autoafslagen Aandachtsgebieden ruimtelijke kwaliteit Zuidas 8

10 Kwaliteitseisen en interventies: Visitekaartjes van de Zuidas De vraag is hoe we de kwaliteitsprofielen en structuurbeelden kunnen vertalen naar concrete kwaliteiteisen. In de discussie komen twee kernkwaliteiten regematig terug: A de Zuidas moet als zakencentrum een internationale toppositie gaan bekleden. B de Zuidas moet een levendig en aantrekkelijk deel van de stad Amsterdam en de gehele Deltametropool worden. Ad A In de nota Ruimte wordt vooral de rol van zakencentrum benadrukt. Daartoe worden enkele technisch-infrastructurele voorwaarden genoemd, zoals: de agglomeratievoordelen, de toegang tot internationale logistieke netwerken en het gebruik maken van kennisinstellingen en ICT-voorzieningen. In de workshop is daaraan toegevoegd de voorwaarde dat de Zuidas door zijn uitstraling en in cultureel opzicht een ikoon moet zijn. Alleen dan kan de economische toppositie ook een duurzaam karakter krijgen. Ad B De aantrekkingskracht van de Zuidas als deel van Amsterdam-Zuid werd al door Willem de Visser in zijn stedebouwkundig advies (april 2003) benadrukt. Tijdens de workshop bleek dat men daarbij verder wil kijken dan een stedebouwkundige integratie op stadsniveau. Het zal vooral moeten gaan om de kwaliteit van de Zuidas als sociaal centrum (ontmoetingsplaats) en als toeristische trekpleister. In dit opzicht krijgt de Zuidas een centrumfunctie in de Deltametropool en op nationaal niveau. 9

11 A Zakencentrum in Euro-top-5 Basiskwaliteit is dat er voldoende hooggekwalifiveerde kantoor-, vergader- en relaxruimte beschikbaar is. Drie bijzondere kwaliteiten van de Zuidas zijn weergegeven op visitekaartjes. S u p e r b e r e i k b a a r Z U I D A S Internationaal via Schiphol en HSL, de Zuidas is de tramhalte Europa Nationaal via rail : overstapfunctie door koppeling van trein-tram-metro, en auto: voldoende afslagen, snelparkeren. U i t s t r a l i n g Z U I D A S Een landmark in de Randstad, zichtbaar van grote afstand door de bijzondere skyline. Eén kleur domineert: bv. variaties van rood. Het ontworpen samenstel van torens levert een bijzonder beeld op. Toparchitectuur van kantoren en het mooiste station van Nederland. Bijzondere schoonheid van de directe omgeving van de kantoren. Er is één herkenbaar beeld van de openbare strook, inclusief gebouwen ( lagen): een beeld van typisch de Zuidas. T o p v o o r z i e n i n g e n Z U I D A S - dure winkels - chique hotels - alle voorzieningen op loopafstand - alle service on the spot - snelle bereikbaarheid van het cultureel centrum binnenstad van Amsterdam. 10

12 B Een springlevend centrum als onderdeel van de stad en de Deltametropool Basiskwaliteit is sociale veiligheid en een onberispelijk beheer en onderhoud van de openbare ruimten en gebouwen (één beheersorganisatie!) Z U I D A S L e v e n d i g h e i d - continu-activiteit: -uur/dag activiteit, dagen/jaar - alle gebouwen openbaar toegankelijk op de begane grond - hoge intensiteit van mensen/ha - grote verscheidenheid aan mensen: bewoners, werkers, toeristen, studenten, artiesten/kunstenaars - mogelijk is het nodig de openbare ruimte rond het stationscentrum geheel van een binnenklimaat te voorzien (glazen dak/koepel) Z U I D A S VU RAI F u n c t i e m e n g i n g - mix van functies: wonen, werken, voorzieningen, ontspanning. - zeer hoge mix in het centrumgebied rond het station - hoge mix in diagonaal VU-RAI Z U I D A S A a n t r e k k e l i j k e i d e n t i t e i t Bijvoorbeeld door: - een groot publieksgebouw bv: doos van glas waarin allerlei tijdelijke bouwsels en activiteiten (Malieveldfunctie) - een groot gebeuren, bv: superfontijn - (commerciële) tuinbouwfunctie, gekoppeld aan Aalsmeer: hangende tuinen / City- Flowerfull - randzones oost/west koppelen aan waterrijke omgeving - randzones noord/zuid koppelen aan woonwijken. 11

13 Bijlage Kwaliteitsprofielen We maken gebruik van de onderstaande Habiforummatrix. De daarin gegeven algemene kwaliteitsbegrippen zijn bedoeld als inspiratie. Economisch belang Sociaal belang Ecologisch belang Cultureel belang Gebruikswaarde Allocatie efficiëntie Toegang Externe veiligheid Keuzevrijheid Bereikbaarheid Stimulerende effecten Eerlijke verdeling Inbreng Schoon milieu Water in balans Culturele verscheidenheid Gecombineerd gebruik Keuzemogelijkheden Ecologische structuur Belevingswaarde Imago/uitstraling Gelijkwaardigheid Rust en ruimte Eigenheid Aantrekkelijkheid Verbondenheid Schoonheid der natuur Schoonheid der cultuur Sociale veiligheid Gezonde leefomgeving Contrastrijke omgeving Toekomstwaarde Stabiliteit en flexibiliteit Iedereen aan boord Ecologische voorraden Erfgoed Agglomeratie Sociaal draagvlak Gezonde ecosystemen Integratie Gebundelde aantrekkelijkheid Culturele vernieuwing Vrij naar: Hooimeijer, Pieter, Henk Kroon en Joke Luttik ( ) Kwaliteit in meervoud; Conceptualisering en operationalisering van ruimtelijke kwaliteit voor meervoudig ruimtegebruik. Habiforum, Gouda,. In de hierna volgende kwaliteitsprofielen worden de in de workshop genoemde kwaliteiten getoond per kolom (belang) in de matrix en geclusterd in enkele thema s. Per cluster is aangegeven hoe belangrijk en/of kwetsbaar de deelnemers de betreffende kwaliteiten vinden. De lichte kleuren geven de verschillende waarden aan: gebruikswaarde belevingswaarde toekomstwaarde De beoordeling door de deelnemers wordt als volgt weergegeven: belangrijk kwetsbaar 12

14 Economisch profiel Bereikbaarheid (2x) Bereikbaarheid Maximale koppeling verschillende netwerken Toegankelijkheid openbaar vervoer Barrières opheffen Ondergrondse infrastructuur Zoeken van juiste functiemix Recreatie Gecombineerd gebruik Gecombineerd gebruik Flexibiliteit Imago/uitstraling = stoer/hip internationaal zakelijk/businesslike glamour? 24 uur Aantrekkelijk Imago/uitstraling (6x) Aantrekkelijke omgeving voor klant werknemer bewoner Flex-Zuidas-stad Geld en werk voor NL Contact wonen-werken Gebundelde aantrekkingskracht (2x) Verweving en onderlinge versterking van functies Recreatiemogelijkheden; Verweving en onderlinge versterking van functies Veranderende behoeftes Vraag volgen Flexibel Stabiel en flexibel Stabiliteit en flexibiliteit (2x) Allocatie efficiëntie Stimulerende effecten Internationale en nationale functies Stimulerende effecten Verdient investering terug 13

15 Sociaal profiel Sociaal veilig (= basiskwaliteit) Sociale veiligheid 6x Functies: Top/specialisatie of alles/mix? Toegang Stuk van de stad; voor iedereen Toegang; openbaarheid Doorbreek barrière hoofdverkeersas Doorbreek barrièrewerking: contrast hoofdverkeersas Voldoende ruimte voor bedrijvenontwikkeling Top van de markt: géén eerlijke verdeling Keuzevrijheid Voorzieningen voor iedereen Mix wonen en werken Juiste mix woningen rust en ruimte voor inspanning en ontspanning Continue ruimte met de omgeving Mensen werken met plezier Aansluiting zoeken bij het totale gebied: de stad 14

16 Ecologisch profiel Veiligheid Externe veiligheid (5x) Verkeersveiligheid Veilig Gezondheid Gezonde leefomgeving Schone omgeving Gezond Groen dat je kunt gebruiken Groene mat stedebouw Ecologische structuur Water in balans Geen stenen stad Parken en tuinen in en om gebouwen 15

17 Cultureel profiel Internationaal Rekening houden met multiculturele, internationale samenleving Attractie voor buitenlanders Internationale uitwisseling - Contrast Culturele verscheidenheid Dynamiek en rust universiteit - musea? - privacy - openbaar Mooi Innovatie Culturele vernieuwing (2x) Auto totaal geïntegreerd - creatieve steden? - ICT-er = saai Nieuwbouw passend bij gebied Mooie combinaties wandelen/fietsen Aantrekkelijk Schoonheid der cultuur Erfgoed - architectenkeuze - ecologie -recreatieve stad Eigenheid (2x) Zuidas= Grande arche Zuidas= 21e Eeuwse (moderne) grachtengordel Eigenheid Moet plek worden waar Nederlanders trots op zijn Maak een ontwerp dat de volgende eeuw beroemd is ikoon 16