Ruimtelijke kwaliteit Vliegbasis Soesterberg

Transcriptie

1 Ruimtelijke kwaliteit Vliegbasis Soesterberg Verslag van de DGR-workshop op 27 mei 2004 Peter Dauvellier (Dauvellier Planadvies) Deelnemers Mans Jansen Menno Kuiper Pauline van den Broeke Rudi van Etteger Bjorn Hondelink Ericjan Kijkuit Willem de Visser Bert Walgemoed Augustus 2004

2 Doel Het doel van de workshop is specifieke eisen voor de ontwikkeling van de ruimtelijke kwaliteit van de betreffende terreinen te formuleren. Deze kwaliteitseisen kunnen een bouwsteen gaan vormen voor het op te stellen rijksstandpunt en voor de doorwerking daarvan in de regionale projectgroepen. Methode van werken Ruimtelijke kwaliteit is het resultaat van een meer of minder gepland proces van ruimtelijke ontwikkeling. In dat proces worden vier fasen onderscheiden. De initiatieffase, de planfase, de uitvoeringsfase en de gebruiks-/beheersfase. Bij het concretiseren van ruimtelijke kwaliteit zouden we idealiter al deze fasen moeten doorlopen. Nog niet in werkelijkheid, maar in gedachten, in geschriften en in de beeldvorming. We moeten vooruit denken naar wat we willen bereiken. In iedere fase focussen we volledig op de inhoud. We zijn dus zeer selectief. We laten ons niet meeslepen door het proces (procedures), de instrumenten (geld), de besluitvorming (macht), die zo vaak dominant zijn in een planvormingsproces. In ons selectieve denkproces schakelen we die aspecten tijdelijk uit. Daardoor komt kwaliteit, die vaak in de verdrukking zit (want: vaag, subjectief, discutabel, ingewikkeld ) optimaal tot zijn recht. Dit proces leidt ons niet naar een een kant en klaar plan. Wel levert het een toetsingskader voor de kwaliteit van toekomstige plannen. In de workshop wordt de volgende werkwijze gehanteerd: Kwaliteitsprofielen opstellen (Initiatieffase; stappen 1 t/m 3): Met behulp van de Habiforummatrix worden inhoudelijke doelstellingen vertaald in na te streven kwaliteiten. De deelnemers noteren deze kwaliteiten op post-it-stickers en plakken die op vier flip-over vellen, respectievelijk getiteld: economisch belang, sociaal belang, ecologisch belang en cultureel belang. Daarna worden de kwaliteiten door de deelnemers geclusterd tot per belang 3 a 4 kwaliteitsthema s ontstaan. De gehele groep bespreekt deze clusters, waarna ieder een drietal voorkeursthema s aangeeft. Dit

3 zijn de kwaliteitsthema s die men voor de toekomst van het gebied (ca 2030) het belangrijkste vindt. Ook wordt aangegeven welke drie kwaliteitsthema s men het meest kwetsbaar acht. Door deze accentuering wordt het kwaliteitsprofiel van het gebied gevormd. Structuurbeelden schetsen (Visiefase; stap 4) In deze stap worden de kwaliteitsprofielen vertaald naar concrete ruimtelijke structuren. Welke ruimtelijke elementen en structuren zijn essentieel voor het behouden of ontwikkelen van een kwaliteitsthema in dit gebied? Je zou het ook potentiekaarten voor ruimtelijke kwaliteit kunnen noemen. Of een zelfde manier kunnen ook de kwetsbaarheden op kaart worden aangegeven. Structuurbeelden Kwaliteitseisen en interventies stap 5 en 6 stap 1t/m 3 Kwaliteitsprofielen stap 4 Mogelijke interventies aangeven (Uitvoeringsfase; stappen 5 en 6) Op basis van inzicht in lopende ruimtelijke ontwikkelingen en plannen wordt aangegeven hoe ruimtelijke kwaliteit kan worden gestimuleerd. Welke interventies zijn daarbij nodig? Wat kan het Rijk daar zelf aan doen? Hoe kan men kwaliteitseisen hard maken? Programma 9.15 Introductie - Aanleiding / doel - Stand van zaken planvorming - Aangrijpingspunten: Nota Ruimte - Werkwijze stappen Stap 1 De kwaliteitsprofielen van de Vliegbasis Soesterberg Stap 2 Dwarsverbanden - belangen en schaalniveaus Stap 3 Prioriteiten en kwetsbaarheden - kansen en risico s lunch Stap 4 Cruciale ruimtelijke elementen - plek, structuur en vorm Stap 5 Kwaliteitseisen - maat en getal Stap 6 Rijksinterventies - prikkels en labels Afsluiting

4 Kwaliteitsprofielen (stap 1) (zie ook bijlage 1) Het economisch profiel bevat vier thema s: - flexibel en gecombineerd gebruik - mooi, groen wonen - imago - bereikbaarheid. De kwaliteitsthema s zijn sterk aan elkaar verbonden. Tezamen kunnen we spreken van een toplocatie voor wonen en bedrijvigheid. De goede bereikbaarheid in de rand van de Deltametropool en de groene omgeving worden hoog gewaardeerd. Maar het groen wordt ook als een zeer kwetsbare kwaliteit gezien. In het sociale profiel wordt de toegankelijkheid van het gebied als de belangrijkste te ontwikkelen kwaliteit gezien. Het gebied zal niet alleen een goudkust mogen worden, maar moet aan bredere groepen nieuwe gebruiksfuncties bieden. Daarover moet door iedereen kunnen worden meegedacht. Het ecologische profiel van het gebied toont als belangrijkste kwaliteiten de ecologische structuur (verbindingen) en de ecologische voorraad (biodiversiteit). Met name de verbindingen worden als kwetsbaar gezien en behoeven daarom in de toekomst versterking. Let daarbij ook op de milieucondities voor gezonde ecosystemen: bodem en waterbalans. Verder wordt de recreatieve beleving van natuur en rust als een belangrijke, maar ook zeer kwetsbare kwaliteit gezien. In het culturele profiel wordt aandacht gevraagd voor de geheimzinnigheid van het gebied. Het was lange tijd een stukje buitenland (VS-basis) en is nog steeds een achter hekken verborgen ruimte. Die kwaliteit zou gebruikt kunnen worden als invalshoek bij de ontwikkeling van het culturele erfgoed ( De schat ) en bij de culturele vernieuwing die nodig is. Dit kan ook bijdragen aan een contrastrijke omgeving met een eigen identiteit. Er is een spanning te verwachten tussen de potentie van toplocatie voor wonen en werken enerzijds en anderzijds de ontwikkeling van de ecologische structuur. Beide kwaliteiten lijken goed gecombineerd te kunnen worden met het culturele profiel. Daarom wordt voor deze twee combinaties een structuurbeeld uitgewerkt. Het

5 sociale profiel wordt daarbij steeds meegenomen. Structuurbeelden Het ecologisch-cultureel structuurbeeld onderscheidt drie zones: W = Woonzone aan de westzijde, met groen wonen in lage dichtheden, ingepast in de bestaande terreinen en met ruimte voor natuur. Bestaande bebouwing wordt zoveel mogelijk behouden, maar waar nodig gesloopt. Variatie aan +natuur woonsferen. E = Economische zone aan de zuidkant van de A-28. Dit is een toplocatie voor bedrijven in een ruim groen raamwerk. Daartoe wordt het terrein van het Kamp Zeist gebruikt, maar aansluitend ook een deel van de Kozakkenput en het Hazenbosch. Langs de weg intensieve bebouwing, naar het zuiden toe steeds meer ruimte voor gevarieerd groen. Het huidige padenstelsel geldt als raster en zichtlijnen worden behouden. C = Cultuurzone+natuur, ten noorden van de startbanen. De sfeer van geheimzinnigheid wordt bewaard, samen met de aanwezige bebouwing. Vanaf het NS-station loopt een pad over de startbaan naar het hoofdgebouw, maar het Militair Economisch-cultureel structuurbeeld

6 Luchtvaartmuseum in wordt gevestigd. Verder zijn er talrijke sluip-wandelroutes met onduidelijke loop en bestemming. Een gebied om te ontdekken (op eigen risico!). Oude gebouwen en bunkers blijven bestaan. Hun functie is niet altijd duidelijk. In sommige ervan kunnen sociaal-culturele functies worden gehuisvest (ateliers, scouting, vergaderplekken, sport/gezondheidcentra). Dwars door deze zonering loopt de oude verkavelingsstructuur langs de provinciale weg N237. Binnen deze structuur kunnen zich kleinschalig wonen, werken en culturele voorzieningen ontwikkelen. Gedacht wordt aan ECT-bedrijvigheid en nieuwe woonvormen. Aan de Noordrand van het gebied loopt een brede ecologische verbindingszone, met het Edelhert als referentiesoort. Het is een openbaar toegankelijk bos, met landgoederen, maar natuur als hoofdfunctie. Vertakkingen van deze ecologische structuur lopen via de oude startbanen, die, bedolven onder zand, een blijvend open heideterrein opleveren. Het economisch-culturele structuurbeeld (Motto: Vliegend Hert ) ontwikkelt een brede ecologische verbindingszone aan de noord-oostzijde van terrein van de vliegbasis. Barrières in deze verbinding worden opgeheven via ecoducten. In het noorden wordt een groot bosgebied ontwikkeld. Ook dit structuurbeeld wil de openheid van de startbanen behouden, en kent daar nieuwe functies aan toe, zoals zweefvliegen en skaten. De banen zelf blijven hier dus in stand en de omgeving ervan bestaat uit schraalgras of heide. Men verplaatst ook hier het museum naar het hoofdgebouw, waar ook andere culturele functies worden gehuisvest. Parkeren vindt daar plaats of anders aan de zuidkant van de startbanen. Electrische karretjes zorgen voor het natransport. Het cultuurcentrum is tevens een natuurcentrum. De cultuurkant biedt zicht op het luchtmachtcentrum en het zweefvliegen. De natuurkant is ingericht als een wildkansel en biedt zicht opo roodwild (herten). Aan de zuidoostzijde van de startbanen worden nieuwe woongebieden gecreëerd: wonen en werken in topgroen. Tussen de bebouwing door zijn er groene verbindingsstroken tussen bosgebied en open startbanen. Voor recreanten worden alleen de randen van de open ruimte ontsloten. De bunkers en gebouwen in deze zone worden gebruikt voor innovatieve functies, lasergames etc.

7 Ecologisch-cultureel structuurbeeld Ook in Soesterberg zelf wordt ruimte gevonden voor nieuwe, groene vormen van wonen. Aan de zuidzijde van de A-28 op de plaats van het huidige Militair Luchtvaartmuseum, kunnen bedrijven zich vestigen in een groene omgeving. De twee structuurbeelden blijken sterke gelijkenis te vertonen. Ecologie en economie kunnen goed samengaan, mits de omgeving van de vliegbasis bij de planontwikkeling wordt betrokken. Wel is het de vraag of de ecologische N-Z-verbinding aan de westzijde van het vliegveld in deze plannen werkelijk tot ontwikkeling kan komen. Intensivering van woonbebouwing lijkt dat in de weg te staan.

8 Kwaliteit en beleidstitel Hergebruik monumentale bebouwing titels: - nota Belvedere Hergebruik karakteristieke gebouwen titels: - nota Belvedere Overige gebouwen - EHS Vervuilde gronden - Nota Ruimte: basiskwaliteit - Nota Ruimte: verantwoordelijkheid voor ondergrond: inzijgingsgebied Grond met potentie voor wonen - inkomsten te gebruiken voor groene doelen elders in het plangebied - schaarste aan toplocatie wonen op nationaal niveau - goede infra - imago - hoge grondprijs - economische kernzone Grond met potentie voor bedrijven - idem+ - verlies werkgelegenheid compenseren Groenstructuur - EHS (netto) - natuur voor mensen Toegankelijkheid - natuur voor mensen Kwaliteitseisen en interventies Welke kwaliteiten kan en wil VROM nu hard maken? Maat en getal 1 Museum herplaatsen in hoofdgebouwen op vliegbasis 2 Complex in Soesterberg-dorp: - bestemming nader te bepalen in overleg met gemeente Bunkers en loodsen - ideeën verzamelen ism RGD en gemeente 1 In Ecozones: a. sloop b. laten staan zonder bestemming c erfpacht + passende/groene bestemming 2 In westelijke zone: verkoop ten behoeve van woon- of woon/werkfunctie 1 schoonmaken 2 indien passend in functie van omgeving (structuurvisie): herbestemmen naar minder gevoelige functie. Verkoop gronden strook westzijde tbv: - ruim wonen - ingepast in groen - ontwerpkwaliteit Kamp Zeist - topbedrijven - inpassing in groen - ontwerpkwaliteit Ecologische verbindingen Beleven van contrasten - natuur-cultuur - open besloten: open startbanen! - diversiteit recreatieve activiteiten Beperkt aantal paden Spannend houden

9 Bijlage 1 Habiforummatrix met algemene kwaliteitsbegrippen Kwaliteitsprofielen We maken gebruik van de Habiforummatrix als startpunt om (toekomstige) kwaliteiten van het gebied, die belangrijk zijn voor VROM in beeld te brengen en vervolgens te clusteren tot kwaliteitsthema s. Zo ontstaan de kwaliteitsprofielen Economisch belang Sociaal belang Ecologisch belang Cultureel belang Gebruikswaarde Allocatie efficiëntie Toegang Externe veiligheid Keuzevrijheid Bereikbaarheid Stimulerende effecten Eerlijke verdeling Inbreng Schoon milieu Water in balans Culturele verscheidenheid Gecombineerd gebruik Keuzemogelijkheden Ecologische structuur Belevingswaarde Imago/uitstraling Gelijkwaardigheid Rust en ruimte Eigenheid Aantrekkelijkheid Verbondenheid Schoonheid der natuur Schoonheid der cultuur Sociale veiligheid Gezonde leefomgeving Contrastrijke omgeving Toekomstwaarde Stabiliteit en flexibiliteit Iedereen aan boord Ecologische voorraden Erfgoed Agglomeratie Sociaal draagvlak Gezonde ecosystemen Integratie Gebundelde aantrekkelijkheid Culturele vernieuwing Vrij naar: Hooimeijer, Pieter, Henk Kroon en Joke Luttik ( ) Kwaliteit in meervoud; Conceptualisering en operationalisering van ruimtelijke kwaliteit voor meervoudig ruimtegebruik. Habiforum, Gouda,. De lichte kleuren geven de verschillende waarden aan: gebruikswaarde belevingswaarde toekomstwaarde De beoordeling door de deelnemers wordt als volgt weergegeven: belangrijk kwetsbaar

10 Economisch profiel Flexibel en gecombineerd Gecombineerd gebruik 3x Recreatief ruimtegebruik Stimuleren beter economisch gebruik Stimulerende effecten Flexibiliteit economische functies: zorg,it, recreatie Stabiliteit en flexibiliteit Bereikbaarherid Toegang Bereikbaarheid TOPLOCATIE Mooi, groen wonen Aantrekkelijkheid 5x Groene woonomgeving Imago Imago/Uitstraling Uitstraling, bijzonder, opvallend Uitstraling zeer hoogwaardig woon- en werkgebied Allocatie efficiëntie agglomeratie

11 Sociaal profiel Toegankelijkheid Toegankelijkheid 3x Gezoneerde toegankelijkheid Nieuwe functies Inbreng nieuwe functies Voor iedereen gratis toegankelijk Voor elk wat wils Keuzeruimte Keuzemogelijkheden Natuureducatie Inbreng respect Iedereen mag meedenken Geen goudkust met alleen dure huizen Sociaal draagvlak

12 Ecologisch profiel Schoon milieu 4x Schoon milieu Ecosysteem Ecologische voorraad Ecologische voorraad 4x Bijdrage aan ecologische diversiteit Economie Gezonde leefomgeving 2x Gezonde ecosystemen 4x Water in balans Ecologische structuur/verbindingen Water(win)kwaliteit (Sourcy) Duurzame ecologische verbindingen Mooi+rust / recreatie Ecologische structuur 6x Passeerbaar gebied: onthekking Schoonheid der natuur 2x Rust en ruimte 4x natuurbeleving (mooie) natuur 2x

13 Cultureel profiel Vernieuwing Schat Culturele vernieuwing (3x) Erfgoed 6x Het geheim Geheimzinnigheid Keuzevrijheid Verboden gebied; toegankelijkheid verbonden via fiets/wandelnetwerk Contrast Karakter Contrasten open-dicht Eigenheid 2x Contrasten Contrastrijke omgeving 2x