Herdenken vieren herinneren. Handreiking voor gemeenten

Transcriptie

1 Herdenken vieren herinneren Handreiking voor gemeenten

2

3 Herdenken vieren herinneren

4 Inhoud 5 Voorwoord 7 Herdenken, vieren en herinneren in Nederland 11 4 en 5 mei 15 Herdenken in Nederland 19 Nationale Herdenking op 4 mei 25 Nationale Viering van de Bevrijding op 5 mei 29 Nationaal Comité 4 en 5 mei

5 Herdenken vieren herinneren Handreiking voor gemeenten

6

7 Voorwoord Door het jaar heen vooral in de maanden voorafgaand aan 4 en 5 mei bereiken het Nationaal Comité 4 en 5 mei veel vragen over herdenken, vieren en herinneren. Deze vragen worden vooral gesteld door gemeenten en comités die betrokken zijn bij 4 en 5 mei. Het zijn vragen die gaan over de Nationale Herdenking op 4 mei en de Nationale Viering van de Bevrijding op 5 mei, de Dag van de Vrijheid. Daarnaast gaat het ook om meer algemene vragen of vragen over herdenken van bepaalde groepen of gebeurtenissen. Een aantal onderwerpen komt daarbij regelmatig terug. Daarom maakt het Nationaal Comité 4 en 5 mei deze handreiking. In de handreiking besteden we aandacht aan uiteenlopende onderwerpen. De geschiedenis van herdenken en vieren, van 4 en 5 mei, komt aan de orde, evenals de samenhang daartussen. We staan stil bij de grondslag van de Nationale Dodenherdenking en bespreken de verantwoordelijkheidsverdeling tussen de Rijksoverheid en het Nationaal Comité 4 en 5 mei en in afgeleide zin die tussen gemeenten en lokale comités. Ook meer praktische zaken, zoals het vlagprotocol, passeren de revue. Deze handreiking is daarmee vooral een naslagwerk voor iedereen die een rol vervult bij herdenken en vieren op lokaal niveau. Zoals de Rijksoverheid zich verantwoordelijk voelt voor de borging van herdenken, vieren en herinneren in de samenleving, zo voelen gelukkig ook de meeste gemeenten zich verantwoordelijk voor de lokale verankering van deze thema s. Op nationaal niveau is het Nationaal Comité 4 en 5 mei sinds 1987 belast met het, binnen landelijke kaders, geven van vorm en inhoud aan herdenken, vieren en herinneren. Lokaal zijn dat, onder auspiciën van de gemeenten, veelal 4 en 5 mei comités of Oranjeverenigingen. Het samenspel tussen beiden is daarbij van wezenlijk belang. Deze handreiking kan ook bij dat samenspel van betekenis zijn. Herdenken, vieren en herinneren 5 Nationaal Comité 4 en 5 mei ir. J.M. Leemhuis-Stout voorzitter Nationaal Comité 4 en 5 mei Amsterdam, april 2013

8

9 Herdenken, vieren en herinneren in Nederland Halverwege de jaren tachtig van de twintigste eeuw maakte het kabinet zich zorgen over het draagvlak voor en de continuïteit van de Nationale Herdenking op 4 mei en de Nationale Viering van de Bevrijding op 5 mei. De bezorgdheid gold ook de mate van samenhang tussen deze dagen. In november 1987 werd bij Koninklijk Besluit het Nationaal Comité 4 en 5 mei ingesteld. Daarmee trok de regering ruim 42 jaar na het einde van de Tweede Wereldoorlog de verantwoordelijkheid voor zowel herdenken als vieren naar zich toe. Het Nationaal Comité 4 en 5 mei heeft de volgende taken: Het geven van richting aan de zingeving van herdenken en vieren; De organisatie van de jaarlijkse Nationale Herdenking op 4 mei; De organisatie van de jaarlijkse Nationale Viering van de Bevrijding op 5 mei; Het voeren van een voorlichtingsbeleid dat tot doel heeft de betrokkenheid bij en participatie aan herdenken en vieren te vergroten; Het bevorderen van de afstemming van landelijke en plaatselijke manifestaties. Binnen de infrastructuur van herdenken, vieren en herinneren heeft het Nationaal Comité 4 en 5 mei een belangrijke taak. Het Nationaal Comité is geen doel op zichzelf, maar een middel om herdenken, vieren en herinneren, dat door de regering en het parlement als waardevol wordt geacht, in de samenleving te verankeren. Deze brede maatschappelijke verankering komt ook tot uiting in de brede samenstelling van het Comité. De leden van het Nationaal Comité worden per Koninklijk Besluit benoemd, op voordracht van de minister-president en de staatssecretaris van VWS. Uitbreiding taken In 2011 heeft het ministerie van VWS een aantal extra taken op het gebied van herinneren overdragen aan het Nationaal Comité 4 en 5 mei. Deze taken leidden tot verbreding van het werkterrein van het comité. Herdenken en vieren zijn primair gerelateerd aan momenten, activiteiten en rituelen die herinneren vorm geven. Dit herinneren kan evenwel op tal van manieren vorm krijgen. Het is belangrijk de herinnering aan de Tweede Wereldoorlog levend te houden en te borgen dat er op grond van de beginselen van ereschuld en bijzondere solidariteit blijvend betekenis wordt gegeven aan het verhaal van de oorlogsgetroffenen. Het belang van het levend houden van de herinnering geldt niet alleen voor (nabestaanden van) mensen die deze oorlog hebben meegemaakt, maar juist ook voor nieuwe generaties. Generaties van nu en later moeten betekenis kunnen geven aan alle facetten van deze geschiedenis. De betekenis van het levend houden van de herinnering aan de Tweede Wereldoorlog ligt vooral in de relatie tot vraagstukken rond vrijheid, rechtsstaat en democratie. Het ministerie van VWS zorgt dat er een adequate infrastructuur is die dat mogelijk maakt. (Rijksbegroting 2011) Herdenken, vieren en herinneren 7 Nationaal Comité 4 en 5 mei

10 Verantwoordelijkheden herdenken en vieren Het Nationaal Comité 4 en 5 mei is alleen verantwoordelijk voor de organisatie en het programma van de Nationale Herdenking bij het Nationaal Monument in Amsterdam op 4 mei. Gemeenten of lokale 4 en 5 mei comités dragen verantwoordelijkheid voor andere herdenkingen die in het land op 4 mei en andere data worden georganiseerd. Het Nationaal Comité 4 en 5 mei wil wel, zoals in zijn missie is verwoord, richting geven aan herdenken, vieren en herinneren en mensen inspireren en verbinden. Organisatoren van deze herdenkingen kunnen bij het comité terecht voor adviezen over vorm, opzet en invulling van de herdenking. Herdenken, vieren en herinneren 8 Nationaal Comité 4 en 5 mei Het Nationaal Comité 4 en 5 mei is ook verantwoordelijk voor de Nationale Viering van de Bevrijding. Sinds 1996 bestaat 5 mei uit drie verschillende onderdelen. Het ochtendprogramma met als centraal onderdeel de 5 meilezing, wordt ieder jaar samen met een andere provincie georganiseerd. Het comité coördineert de veertien provinciale Bevrijdingsfestivals en organiseert het 5 meiconcert als afsluiting van 5 mei. Dit concert wordt bijgewoond door het staatshoofd en de minister-president. Zoals de rijksoverheid zich verantwoordelijk voelt voor het nationale en zorgt voor borging, geldt dat de gemeenten zich verantwoordelijk moeten voelen voor het lokale. Vrijwel alle gemeenten hebben herdenkingen, monumenten die herinneren aan lokale oorlogsgeschiedenis en scholen die aandacht besteden aan 4 en 5 mei. Gemeenten hebben hierbij een belangrijke maatschappelijke taak en kunnen hieraan een positieve bijdrage aan- leveren.

11

12

13 4 en 5 mei Herdenken op 4 mei en vieren op 5 mei kunnen rekenen op een groot draagvlak van de Nederlandse bevolking. 4 en 5 mei zijn door particulier initiatief en zonder bemoeienis van de Rijksoverheid ontstaan. Gemeenten speelden hierbij een belangrijke rol. Voor herdenken en vieren bestond kort na de oorlog een aantal richtlijnen. Dit waren echter geen voorschriften. Iedereen kon op eigen wijze invulling geven aan de lokale herdenking of viering. Traditie van onderop ontstaan Al tijdens de Tweede Wereldoorlog vonden op verschillende plaatsen in het land de eerste herdenkingen van oorlogsslachtoffers plaats bij kleine geïmproviseerde monumenten. Na de oorlog is 5 mei aangewezen als dag om de bevrijding van de Duitse en Japanse bezetting te herdenken. Omdat het verzet vond dat eerst de doden herdacht moesten worden voordat de bevrijding gevierd kon worden, is de herdenking ontstaan aan de vooravond van de viering van de bevrijding. Bij het ontstaan van 4 en 5 mei heeft het particulier initiatief een grote rol gespeeld. Beide data zijn historisch bepaald; ze hangen samen met het moment van de capitulatie van de Duitse bezetter van Nederland op 5 mei Het gehele Koninkrijk der Nederlanden was echter pas bevrijd op 15 augustus 1945, toen de Japanse bezetter van Nederlands-Indië zich overgaf en de Tweede Wereldoorlog ten einde was. In 1946 wees de rijksoverheid 4 en 5 mei aan als de dagen waarop Nederland respectievelijk herdenkt en viert. Sinds begin jaren zestig vindt de Nationale Herdenking, in aanwezigheid van het staatshoofd, om uur plaats bij het Nationaal Monument op de Dam in Amsterdam. Deze herdenking werd tot 1987 georganiseerd door een privaat comité. 5 mei werd om de vijf jaar groots gevierd. De organisatie van deze dag was in handen van een comité dat van rijkswege werd ingesteld. In 1987 trok de regering de regie over 4 en 5 mei naar zich toe en stelde het Nationaal Comité 4 en 5 mei in. Sinds 1988 vindt de Nationale Herdenking in Amsterdam, net als de meeste herdenkingen op 4 mei, plaats om uur. Door de invulling van 4 en 5 mei te beleggen bij één organisatie wilde de overheid beide dagen voor de toekomst borgen 1. Unieke traditie In het verleden is verschillende keren gesuggereerd om 4 en 5 mei samen te voegen of om 5 mei samen te voegen met Koninginnedag. Het bestaansrecht van 4 en 5 mei wordt inmiddels niet meer betwist; het draagvlak voor herdenken en vieren is al jarenlang groot en constant. Inmiddels hebben 4 en 5 mei nadrukkelijk elk hun eigen accent. Op 4 mei staan we stil bij de oorlogsslachtoffers, op 5 mei staat de vraag centraal hoe we vandaag de dag omgaan met vrijheid en bij kunnen dragen aan vrijheid en vrede elders in de wereld. 4 en 5 mei horen bij elkaar als de dag bij de nacht; een unieke Nederlandse traditie. Herdenken op 4 mei en vieren op 5 mei zijn evenwel niet statisch, maar blijvend in ontwikkeling. Andere landen De Nederlandse traditie om op twee aparte momenten te herdenken en vieren is bijzonder. Nederland was neutraal tijdens de Eerste Wereldoorlog en kende vóór de Tweede Wereldoorlog geen traditie van herdenken. Diverse landen hadden een dergelijke traditie reeds sinds de Eerste Wereld- Herdenken, vieren en herinneren 11 Nationaal Comité 4 en 5 mei

14 39 In welke mate vindt u het belangrijk dat jaarlijks op 4 mei wordt stilgestaan bij oorlogsslachtoffers (n=925) In hoeverre vindt u het belangrijk dat jaarlijks 5 mei wordt gevierd (n=925) Herdenken, vieren en herinneren 12 Nationaal Comité 4 en 5 mei oorlog. De datum van hun dodenherdenking is door de Eerste Wereldoorlog bepaald. De veelal militaire slachtoffers van daaropvolgende oorlogen en vredesoperaties worden gemeenschappelijk op diezelfde datum herdacht. Deze herdenkingen hebben gezien hun oorsprong (de Eerste Wereldoorlog) vaak een sterk militair karakter. Slachtoffers van de Sjoa worden in andere landen apart herdacht. In Nederland worden alle Nederlandse oorlogsslachtoffers militairen en burgers in gezamenlijkheid op 4 mei herdacht; het accent ligt daarbij niet op militairen. 4 en 5 mei: wat ligt vast? De invulling van 4 en 5 mei, noch hetgeen wij herdenken op 4 mei, is vastgelegd in wetgeving. Ondanks dat geen dwingende voorschriften bestaan over de invulling van 4 en 5 mei, zijn er wel richtlijnen en daarmee houvast. Deze gaan vooral over een aantal meer formele aspecten van 4 en 5 mei. Vlagprotocol In de vlaginstructie die de rijksoverheid heeft uitgevaardigd, staat vermeld hoe het vlagprotocol voor 4 en 5 mei luidt. Op 4 mei hangt de Nederlandse driekleur uit eerbied voor oorlogsslachtoffers vanaf uur tot zonsondergang halfstok. Tijdens de herdenking kunnen andere vlaggen, zoals de gemeentevlag, eveneens halfstok worden gehangen. Voor 5 mei geldt dat gevlagd wordt met de Nederlandse driekleur in top. De vlaginstructie schrijft voor dat de vlaggen op 4 en 5 mei op gebouwen van de rijksoverheid uithangen; lokale overheden wordt gevraagd de vlaginstructie te volgen. Burgers zijn niet verplicht om te vlaggen; het is immers een instructie en geen gebod. Uit het Nationaal Vrijheidsonderzoek 2012 blijkt dat een derde van de bevolking op 4 en 5 mei vlagt. Winkeltijdenwet De Winkeltijdenwet verplicht alle winkels om op 4 mei vanaf uur te sluiten. Op veel plaatsen wordt om uur twee minuten stilte in acht genomen. Het Nationaal Comité 4 en 5 mei roept bedrijven en brancheorganisaties op om uur stil te zijn en te herdenken. Ook in de meeste openbare gelegenheden wordt twee minuten stilte in acht genomen. Openbaar vervoer staat twee minuten stil, op de snelweg mag je je auto stil zetten om te herdenken en in vliegtuigen van Nederlandse luchtvaartmaatschappijen worden de twee minuten stilte eveneens aangekondigd. Gemeenten kunnen horecaondernemers en lokale vervoersbedrijven aansporen om de twee minuten stilte in acht te nemen. In de Winkeltijdenwet staat niets vermeld over de openingstijden van winkels op 5 mei. 5 mei als nationale feestdag Sinds maart 1982 is 5 mei een algemeen erkende feestdag geworden, net als tweede kerstdag, tweede paasdag, Pinksteren en Hemelvaart. In 1990 heeft 5 mei ook de status van nationale feestdag

15 gekregen. In Nederland kennen we twee nationale feestdagen: Koningsdag en 5 mei. Met uitzondering van Koningsdag, nieuwjaarsdag en 5 mei komen alle overige feestdagen voort uit de christelijke traditie. Vrije dag Het feit dat 5 mei een nationale feestdag is betekent niet automatisch dat het ook voor iedereen een vrije dag is. Feestdagen en vrije dagen worden in Nederland bij cao geregeld. In bepaalde cao s, zoals de cao voor rijksambtenaren, is 5 mei als een jaarlijkse vrije dag opgenomen. In andere cao s is 5 mei eens per vijf jaar een vrije dag en in weer andere cao s is niets vastgelegd over 5 mei. Als geen afspraken zijn gemaakt of als er geen cao is, beslist de werkgever. De wijze waarop Bevrijdingsdag nu wordt georganiseerd maakt het in principe voor iedereen mogelijk om op een of andere wijze mee te doen. Uit het Nationaal Vrijheidsonderzoek blijkt dat de meivakantie hiervoor geen belemmering is. Herdenken en vieren ook op zondag De traditie van herdenken op 4 mei en vieren op 5 mei is al snel na de oorlog ontstaan. In eerste instantie werd wel geschoven met de datum in verband met de zondagsrust of sjabbat. Het besluit om de Nationale Herdenking en de Nationale Viering van de Bevrijding altijd plaats te laten vinden op 4 en 5 mei werd in 1968 door de regering genomen, omdat voor verschillende religieuze groeperingen de rustdag op een andere dag in de week valt. Het Nationaal Comité 4 en 5 mei houdt zich bij de organisatie van de Nationale Herdenking en de Nationale Viering van de Bevrijding aan het besluit uit Oorlogsmonumenten Gemeenten hebben tevens een verantwoordelijkheid voor het beheer en behoud van oorlogsmonumenten. Die staan immers veelal op gemeentegrond. Goed beheer en behoud is een voorwaarde voor het voortbestaan van deze plaatsen die een belangrijke rol spelen bij herdenkingen. Oorlogsmonumenten kunnen ook onderwerp van discussie worden wanneer ze aangepast of verplaatst (moeten) worden. Ingrepen aan oorlogsmonumenten kunnen gevoelig liggen. Het is dan ook belangrijk dat binnen de gemeente gezocht wordt naar een zo groot draagvlak bij hen die zich betrokkenen voelen bij het monument. Bij het Nationaal Comité kunnen gemeenten en andere organisaties advies krijgen over het beheer en behoud van oorlogsmonumenten. Draagvlak en aanwezigheid Kenmerkend voor lokale herdenkingen is dat elke herdenking deels vaste nationale elementen en deels eigen gekozen elementen bevat. Voor elke herdenking is het belangrijk dat voor de opzet en invulling draagvlak bestaat bij de direct betrokkenen en nabestaanden uit de lokale gemeenschap. De aanwezigheid van het gemeentebestuur bij de herdenking en de viering is daarbij van belang. 1 In het boek Breekbare Dagen, 4 en 5 mei door de jaren heen van Jolanda Keesom (2012) is de geschiedenis van 4 en 5 mei sinds de Tweede Wereldoorlog beschreven. Herdenken, vieren en herinneren 13 Nationaal Comité 4 en 5 mei Lokale oorlogsgeschiedenis Burgemeester Lucas Bolsius van Amersfoort: Een les voor elke nieuwe bestuurder: zorg ervoor dat je de lokale geschiedenis kent. Zo was Amersfoort in mei 1940 nagenoeg een spookstad, als gevolg van een grootscheepse evacuatie. Als ik bij 60-jarige huwelijken inwoners spreek, komt dat nog regelmatig boven.

16

17 Herdenken in Nederland De Nationale Herdenking op 4 mei is de algemene herdenking van Nederlandse oorlogsslachtoffers. In bijna iedere gemeente vindt op 4 mei een herdenking plaats. Daarnaast vinden door het jaar heen tal van specifieke herdenkingen plaats met aandacht voor een bijzondere (lokale) historische gebeurtenis of een specifieke groep oorlogsslachtoffers. Deze herdenkingen vinden plaats van september, de bevrijding van Zuid-Nederland, tot 15 augustus, het formele einde van de Tweede Wereldoorlog in Zuidoost-Azië en ook voor Nederlands Indië. Al deze herdenkingen en herinneringen komen samen op 4 mei bij de Nationale Herdenking. Verschillende herdenkingen Door het jaar heen worden veel historische gebeurtenissen Betrokken bij herdenken herdacht: de herdenking van de Februaristaking op 25 Nog elk jaar komen veteranen naar Arnhem om de februari, de herdenking van het bombardement op Rotterdam op 14 mei of de herdenking van de razzia in meester van Arnhem. Sommigen van hen leven slag te herdenken, vertelt Pauline Krikke, burge- Putten op 2 oktober. Ook zijn er herdenkingen waarbij van jaar tot jaar, met de hoop dat ze de volgende stilgestaan wordt bij een specifieke groep, zoals Joodse herdenking weer kunnen bijwonen. Besef wel: ze vervolgingsslachtoffers op Jom Hasjoa, de oorlogsslachtoffers van de voormalige kampen Ravensbrück, Dachau gemiddeld 85 jaar. Enerzijds zie je hun groep dan waren indertijd minimaal zo n 17 jaar oud. Nu zijn ze of Buchenwald, slachtoffers van Sinti- en/of Roma-vervolgingen of slachtoffers van Japanse kampen. milieleden van veteranen nemen de fakkel over. ook kleiner worden. Anderzijds zie je verjonging: fa- Eveneens drukbezocht zijn de lokale herdenkingsbijeenkomsten op 4 mei en op Bronbeek rond 15 Deze herdenkingen worden bijgewoond door mensen die veelal een persoonlijke betrokkenheid hebben bij het onderwerp of de groep. Voor hen is die eigen herdenking onverminderd groot, stelt Krikke vast. augustus. Ook daar zijn de emotie en betrokkenheid de belangrijkste herdenking en voor hen is de Tweede Wereldoorlog dé oorlog. Door de afstand in tijd hebben de meeste Nederlanders een minder directe en persoonlijke Verschillende herinneringen en monumenten band met bepaalde aspecten van de geschiedenis van de De herinneringen aan en de omgang met de Tweede Wereldoorlog zijn niet statisch maar steeds in ontwikkeling. Tweede Wereldoorlog. Uit het Nationaal Vrijheidsonderzoek blijkt dat een toenemend aantal Nederlanders op 4 mei Direct na de oorlog stond herdenken in het teken van stilstaat bij oorlogsslachtoffers in het algemeen en niet verzetsstrijders en militairen. Langzamerhand veranderde alleen bij slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog. dit en ontstond aandacht voor de Jodenvervolging. Weer later kwam er ook aandacht voor de slachtoffers van de oorlog in Nederlands-Indië, dwangarbeiders, vredesmissies en Sinti en Roma. Deze ontwikkeling is eveneens terug te zien in oorlogsmonumenten. Herdenken, vieren en herinneren 15 Nationaal Comité 4 en 5 mei

18 Nationale Herdenking 4 mei alle groepen komen hier samen... vervolgingsslachtoffers burgeroorlogsgetroffenen Europa burgeroorlogsgetroffenen Nederlands-Indië verzetsdeelnemers militairen koopvaardijpersoneel Nederlanders zonder een eigen specifieke herinnering Herdenken, vieren en herinneren 16 Nationaal Comité 4 en 5 mei Veel mensen hebben geen specifieke ervaring met of herinnering aan de Tweede Wereldoorlog, echter de meeste Nederlanders voelen zich wel betrokken bij herdenken. De Nationale Dodenherdenking op 4 mei is voor hen dé herdenking. Deze mensen denken bij het begrip oorlog niet alleen aan de Tweede Wereldoorlog, maar ook of vooral aan actuele oorlogen. In ons land zijn meer dan oorlogsmonumenten opgericht. Daaronder zijn diverse algemene monumenten die herinneren aan de Tweede Wereldoorlog of aan de bevrijding. Maar veel monumenten herinneren een specifieke groep mensen of een bepaalde gebeurtenis, soms verbonden met de plek waar het monument staat. Elk dorp en elke stad heeft zijn eigen monument(en). Alleen al in Amsterdam staan meer dan 150 monumenten. Twee bijzondere herdenkingen Twee jaarlijkse herdenkingen in ons land nemen een bijzondere plaats in. De ene is de internationale Holocaust Memorial Day (rond 27 januari, voorheen de Auschwitzherdenking) waarop wereldwijd, in navolging van de oproep van de Verenigde Naties uit 2005, wordt stilgestaan bij de vervolging van Joden, Sinti en Roma tijdens de Tweede Wereldoorlog. De tweede bijzondere herdenking Diverse groepen oorlogsgetroffenen herdenken tijdens meer dan twintig bovenregionale herdenkingen gedeelde ervaringen op een speciale dag in het jaar. Deze herdenkingen worden georganiseerd door eigen organisaties van oorlogsgetroffenen. Voor ieder van deze persoonlijk betrokken groepen is de eigen herdenking dé herdenking. De Tweede Wereldoorlog is voor hen dé oorlog. is de herdenking van de capitulatie van Japan en het officiële einde van de Tweede Wereldoorlog op 15 augustus. Tijdens deze herdenking wordt stilgestaan bij de slachtoffers van de oorlog in het voormalige Nederlands-Indië en Zuidoost-Azië Deze twee herdenkingen worden georganiseerd door respectievelijk het Nederlands Auschwitz Comité en de Stichting Herdenking 15 augustus Het Nationaal Comité biedt beide vrijwilligersorganisaties ondersteuning bij de organisatie van de herdenkingen.

19 Herdenken, vieren en herinneren 17 Nationaal Comité 4 en 5 mei

20

21 Nationale Herdenking op 4 mei 4 mei is de dag waarop we in het hele land alle Nederlandse oorlogsslachtoffers herdenken. Het gaat daarbij zowel om de Nederlandse oorlogsslachtoffers die zijn omgekomen tijdens de Tweede Wereldoorlog als om degenen die zijn omgekomen in oorlogen en vredesoperaties waar Nederland bij betrokken was na de Tweede Wereldoorlog. De slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog blijven echter de basis van de herdenking. 4 mei in het land: één nationaal moment De herdenking op 4 mei in Amsterdam bij het Nationaal Monument op de Dam, in aanwezigheid van het staatshoofd, een vertegenwoordiging van de Staten-Generaal, de Rijksministerraad en tal van andere autoriteiten, is een bevestiging van het nationale karakter van de herdenking op 4 mei. Het draagvlak voor 4 mei is al jaren groot en constant. Uit het Nationaal Vrijheidsonderzoek blijkt dat meer dan tachtig procent van de bevolking het belangrijk vindt dat op 4 mei stil wordt gestaan bij de oorlogsslachtoffers. Voorts is ongeveer tachtig procent van mening dat de herdenking ook in de toekomst door moet gaan. Mensen kregen op heel verschillende wijzen te maken met de Tweede Wereldoorlog, afhankelijk van wie ze waren, waar ze voor stonden, wat ze deden of waar ze woonden. Al die verschillende ervaringen worden weerspiegeld in diverse herdenkingen door het jaar heen. Tijdens de Nationale Herdenking op 4 mei komen al die verschillende ervaringen samen en worden de doden gemeenschappelijk herdacht. Uit het Nationaal Vrijheidsonderzoek blijkt dat in bijna alle gemeenten op 4 mei wordt meegedaan aan de Nationale Herdenking. Daarbij wordt stilgestaan bij de herinneringen aan de Tweede Wereldoorlog in het algemeen en bij de doden en de gebeurtenissen in de eigen gemeente in het bijzonder. Elke gemeente kan daarbij een eigen accent leggen. Binnen een gemeente vinden vaak meerdere herdenkingen plaats bij verschillende monumenten. Ook vinden op 4 mei herdenkingen plaats op bijzondere locaties, zoals in de voormalige kampen Westerbork, Vught en Amersfoort, maar ook in de Hollandsche Schouwburg in Amsterdam. Naast herdenkingen worden op 4 mei ook andere activiteiten georganiseerd. Een voorbeeld van een nieuwe activiteit op 4 mei is Theater na de Dam. Na de herdenking worden in diverse Amsterdamse theaters voorstellingen geprogrammeerd met aan 4 mei gerelateerde thema s. Het project is zo succesvol dat het ook in andere steden navolging zal krijgen. Een ander voorbeeld van een activiteit op 4 mei is het herdenkingsconcert dat Bevrijdingspop Haarlem op 4 mei na uur organiseert in de Haarlemmerhout. Wie herdenken we? Tijdens de Nationale Herdenking op 4 mei herdenken we ruim Nederlandse oorlogsslachtoffers. Buitenlandse slachtoffers of daders herdenken we niet. Het memorandum (de tekst waarin is vastgelegd wie we herdenken op 4 mei) is bewust algemeen geformuleerd om alle verschillende (groepen) Nederlandse oorlogsslachtoffers in te sluiten. Voor allen die achterbleven, is het persoonlijke verdriet om de doden immers even groot. Herdenken, vieren en herinneren 19 Nationaal Comité 4 en 5 mei

22 Het memorandum luidt als volgt: Tijdens de Nationale Herdenking herdenken wij allen burgers en militairen die in het Koninkrijk der Nederlanden of waar ook ter wereld zijn omgekomen of vermoord sinds het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog, in oorlogssituaties en bij vredesoperaties. Herdenken we allen Het woord allen in het memorandum is bedoeld om te accentueren dat de herdenking betrekking heeft op zowel militairen als burgers. Sinds het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog Al voor de inval van nazi-duitsland in Nederland zijn Nederlanders omgekomen als gevolg van de Tweede Wereldoorlog. Die begon tenslotte al op 1 september Ook deze slachtoffers worden herdacht. Omgekomen of vermoord Tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn velen omgekomen door oorlogshandelingen. Joden, Roma en Sinti zijn tijdens de oorlog vervolgd en vermoord simpelweg om wie zij waren. Met het woord vermoord wordt dit doelbewuste moorden aangeduid. Herdenken, vieren en herinneren 20 Nationaal Comité 4 en 5 mei Waar ook ter wereld De zinsnede waar ook ter wereld heeft betrekking op het feit dat de meeste Nederlanders tijdens de Tweede Wereldoorlog elders in de wereld zijn omgekomen of vermoord: in concentratie- of vernietigingskampen, in interneringskampen, bij dwangarbeid of op zee. Of in andere landen bij vredesmissies of in oorlogssituaties na de Tweede Wereldoorlog. Herdenken in Duitsland Jaarlijks bezoeken medewerkers van de Nederlandse ambassade in Berlijn, onder wie de Nederlandse ambassadeur Marnix Krop, herdenkingen in Duitsland: Ravensbrück, Bergen-Belsen, Neuengamme, Sachsenhausen. In laatstgenoemd concentratiekamp zijn naar schatting tot mensen om het leven gekomen, onder wie Nederlanders. Elke vierde mei vindt in Oranienburg de gemeente waarin Sachsenhausen ligt een herdenking plaats. Begin deze eeuw stelde de voorganger van Krop vast dat de belangstelling voor de plechtigheid terugliep. Ik heb gezegd: de Nederlandse ambassadeur kan en mag dit niet opgeven. Misschien dat zoiets over vijftig of zestig jaar kan, maar nu niet. En ík in ieder geval niet. Metterdaad gaf Krop nieuw elan aan de herdenking. Oorlogssituaties en vredesoperaties Op 4 mei herdenken we ook Nederlandse militaire slachtoffers die in oorlogen en conflicten na de Tweede Wereldoorlog zijn omgekomen. Hiermee worden de militairen bedoeld die zijn omgekomen in het voormalige Nederlands-Indië tussen 1945 en 1948, tijdens de Koreaoorlog en tijdens vredesoperaties zoals in Libanon en voormalig Joegoslavië. Wijzigingen in memorandum De herdenking is een vaste traditie met herkenbare en jaarlijks terugkerende elementen, zoals de twee minuten stilte, de vlaggen halfstok, de kranslegging en het defilé. Om een zo breed mogelijk draagvlak te behouden/creëren, zijn vorm en inhoud permanent in ontwikkeling. Ook het memorandum is in de afgelopen zeventig jaar een aantal keer aangepast. Zowel door het Nationaal Comité 4 en 5 mei, dat in 1987 door de regering is ingesteld, als door voorgaande (particuliere) comités. In 1961 is het memorandum op initiatief van de veteranen en in overleg met het ministerie van Defensie uitgebreid met de (militaire) oorlogsslachtoffers die zijn omgekomen in andere oorlogssituaties dan de Tweede Wereldoorlog (politionele acties en Korea). In 1997 heeft het comité de Nederlandse slachtoffers van de vredesoperaties aan het memorandum toegevoegd. De inzet van Nederlandse militairen bij internationale vredesoperaties vloeit rechtstreeks voort uit het besef dat Nederland zijn vrijheid na de Tweede Wereldoorlog herwonnen heeft dankzij de inzet van geallieerde militairen. De laatste aanpassing

23 van het memorandum vond plaats in Het begrip vermoord is toen toegevoegd. Daarmee wilde het comité nadrukkelijk gehoor geven aan het appèl vanuit de Joodse gemeenschap om het unieke karakter van de Holocaust expliciet te benoemen. Totstandkoming memorandum De officiële omschrijving van wie we tijdens de Nationale Dodenherdenking herdenken, is tot stand gekomen in overleg en samenspraak met onder andere eigen organisaties van oorlogsgetroffenen. Eens in de vijf jaar staat het Nationaal Comité 4 en 5 mei stil bij de opzet en invulling van de Nationale Herdenking (en bij al zijn andere taken). Daarbij wordt de vraag gesteld hoe toekomstbestendig de huidige opzet is. En er wordt rekening gehouden met twee onomkeerbare ontwikkelingen: de groeiende afstand in de tijd tot de Tweede Wereldoorlog en het geleidelijk wegvallen van de eerste generatie oorlogsgetuigen. Deze herijking neemt meer dan een jaar in beslag, waarbij met tal van (direct betrokken) organisaties wordt gesproken. Kranslegging Nationale Herdenking op de Dam Het memorandum is de officiële tekst over wie herdacht worden tijdens de Nationale Herdenking op 4 mei. Het memorandum vormt de basis voor de Nationale Herdenking en wordt uitgesproken tijdens de herdenking bij het Nationaal Monument op de Dam. In de teksten die worden uitgesproken tijdens de kranslegging wordt aangegeven bij wie tijdens de Nationale Dodenherdenking wordt stilgestaan, namelijk burgeroorlogsgetroffenen uit Nederland en Nederlands-Indië, verzetsdeelnemers, vervolgingsslachtoffers, militairen en koopvaardijpersoneel. Nadere duiding herdenking De Tweede Wereldoorlog ligt bijna zeventig jaar achter ons. De oorlog is voor jongere generaties niet automatisch de Tweede Wereldoorlog; zij denken bij oorlog veelal aan actuele conflicten. In 2010 is daarom een toelichting geschreven op het memorandum die de context van de Nationale Herdenking nader duidt en de Tweede Wereldoorlog als fundament voor de herdenking herbevestigt. Buitenlandse gasten Tijdens de Nationale Herdenking worden Nederlandse oorlogsslachtoffers herdacht. Bij de Nationale Herdenking Herdenken, vieren en herinneren 21 Nationaal Comité 4 en 5 mei

24 Herdenken, vieren en herinneren 22 Nationaal Comité 4 en 5 mei

25 in Amsterdam worden alleen Nederlandse autoriteiten uitgenodigd. Voor lokale herdenkingen op 4 mei en voor herdenkingen op andere data kan dit anders zijn. Bij specifieke plaatsen (bijvoorbeeld in de grensstreek) of herdenkingen (bijvoorbeeld Jom Hasjoa, Holocaust Memorial Day, de bevrijding van Breda, 15 augustus) worden sinds jaar en dag buitenlandse vertegenwoordigers uitgenodigd; niet alleen van geallieerde landen maar ook van de voormalige bezettende mogendheden, zoals Duitsland. Wanneer Duitse vertegenwoordigers aanwezig zijn bij deze herdenkingen, dan is dat uit respect voor de Nederlandse oorlogsslachtoffers. Verschil tussen herdenken en verzoenen Verzoenen betekent dat je als land of als persoon bereid bent om met voormalige vijanden in gesprek te gaan. Dat je bereid bent het verleden onder ogen te zien en daarop te reflecteren in het belang van een gezamenlijke vreedzame toekomst. Verzoenen betekent niet dat je moet vergeten of dat de pijn en de herinneringen aan het verlies zijn verdwenen. Juist het jaarlijks gezamenlijk herdenken biedt plaats en ruimte om het verdriet te delen en de doden te herinneren. Wanneer de verzoening plaats heeft gevonden hoeft dat proces niet telkens weer herhaald te worden. Dat zou betekenen dat eerdere handreikingen en afspraken betekenisloos zijn. Duitsland toonde al in 1969 officieel zijn respect aan de Nederlandse oorlogsslachtoffers toen bondspresident Heinemann een krans legde bij het Nationaal Monument op de Dam. Of individuen zich hebben kunnen of willen verzoenen met het verleden, is primair een persoonlijke afweging. Uit het Nationaal Vrijheidsonderzoek 2010 blijkt dat tachtig procent van de Nederlanders van mening is dat de verzoening met Duitsland heeft plaatsgevonden. Iets minder dan een derde vindt dat de verzoening met Japan heeft plaatsgevonden. Voorts blijkt uit dat bijna negen op de tien Nederlanders van mening is dat de Tweede Wereldoorlog geen negatieve invloed (meer) heeft op hoe men over Duitsers denkt. Meer dan negentig procent van de Nederlanders zegt dit over Japanners. Geen discussie op 4 mei Gedenken in verbondenheid staat tijdens de herdenking op 4 mei voorop. Op alle andere dagen van het jaar kunnen maatschappelijke discussies gevoerd worden. Op 4 mei moeten die uit respect voor de doden bij voorkeur vermeden worden. Veteranendag eerbetoon Op 4 mei worden tijdens de Nationale Herdenking ook de Nederlandse militairen herdacht die na de Tweede Wereldoorlog in dienst van Nederland zijn omgekomen in oorlogssituaties en bij vredesoperaties. In Nederland zijn de maatschappelijke erkenning en waardering voor militairen die worden uitgezonden om een bijdrage te leveren aan vrede en vrijheid pas laat tot stand gekomen. In 2005 is daarvoor de eerste Nederlandse Veteranendag georganiseerd. Veteranendag vindt jaarlijks plaats op de laatste zaterdag in juni, een moment dat samenhangt met de verjaardag van wijlen prins Bernhard. Deze dag is nadrukkelijk geen herdenking, maar eerder een viering op een andere dag dan 5 mei. Herdenken, vieren en herinneren 23 Nationaal Comité 4 en 5 mei 4 mei na een gemeentelijke samenvoeging. Burgemeester Maarten Divendal van De Ronde Venen: Na de fusie met de gemeente Abcoude en Baambrugge bestaat de gemeente De Ronde Venen uit acht kernen. Vier daarvan hebben een eigen traditie met een dodenherdenking. We hebben een afspraak gemaakt dat ik persoonlijk elk jaar op 4 mei in een andere kern aanwezig zal zijn bij de dodenherdenking. Ik vind het belangrijk dat leden van het college of ik als burgemeester acte de présence geven. Niet alleen omdat ik het een gemeentelijke verantwoordelijkheid vind om de organiserende comités te ondersteunen. Maar ook om respect te tonen voor de generatie die de oorlog nog zelf heeft meegemaakt en de jongere generatie te laten zien dat stilstaan bij oorlogsslachtoffers een actuele betekenis heeft.

26 Herdenken, vieren en herinneren 24 Nationaal Comité 4 en 5 mei

27 Nationale Viering van de Bevrijding op 5 mei Op 5 mei vieren we in het hele land de bevrijding van de Duitse en de Japanse bezetting van het Koninkrijk der Nederlanden in 1945 en we vieren dat we sindsdien in Nederland in vrijheid kunnen leven. Op deze Dag van de Vrijheid bezinnen we ons op de kwetsbaarheid van vrijheid en we realiseren ons dat vrijheid niet vanzelfsprekend is maar inzet vraagt van iedereen. Nog dagelijks vinden elders in de wereld oorlogen, gewapende conflicten en schending van mensenrechten plaats. Het is daarom óók de dag waarop we stil staan bij de onvrijheid elders in de wereld en wat we zelf aan de vrijheid kunnen bijdragen. Vieren door het jaar heen 5 mei: een drie-eenheid De bevrijding van Zuid-Nederland in september 1944 wordt De Nationale Viering van de Bevrijding bestaat sinds 1996 jaarlijks in diverse steden gevierd, zoals op 18 september uit drie onderdelen, elk met een eigen accent, zowel inhoudelijk als qua doelgroep en bereik. Het ochtendpro- de bevrijding van Eindhoven. Binnen deze herdenkingen van de bevrijding is vaak veel aandacht voor de toenmalige gramma wordt ieder jaar samen met een andere provincie bevrijders. Deze vorm van vieringen is ook herkenbaar georganiseerd. Dit programma vormt een brug tussen op 5 mei in Wageningen, waar in 1955 voor het eerst de de herdenking op de avond ervoor en de feestelijkheden ondertekening van de capitulatie van Duitsland groots op de middag en avond erna. Centraal staat de 5 meilezing: een bezinning op de vraag hoe we vandaag de werd gevierd met onder andere een defilé van binnenen buitenlandse Tweede Wereldoorlog-veteranen. dag omgaan met de vrijheid. De lezing sluit aan op het jaarthema van het comité. 5 mei na 4 mei Met het herdenken van de slachtoffers van oorlogsgeweld De veertien Bevrijdingsfestivals - één in elke provincie en op 4 mei nog scherp voor ogen staan we op 5 mei stil bij in Amsterdam en Den Haag - zijn grootschalige evenementen, door en voor jongeren, met een evenwichtige de bevrijding van Nederland en de vrijheid waarin we sindsdien leven. Het draagvlak voor 5 mei is groot: driekwart van de bevolking vindt het belangrijk dat 5 mei activiteiten waarbij de viering van de vrijheid centraal balans tussen amusement (popmuziek) en inhoudelijke jaarlijks wordt gevierd. staat. Naar model van de Bevrijdingsfestivals in Wageningen, Haarlem en Amsterdam heeft het comité zich ingespannen om vanaf 1993 in iedere provincie een festival Daar waar 4 mei sinds jaar en dag lokaal (gemeentelijk) verankerd is, heeft de viering van de bevrijding sinds te organiseren. De Bevrijdingsfestivals zijn een samenwerking tussen gemeenten, provincies en het Nationaal 1990 vooral op provinciale schaal gestalte gekregen met de veertien Bevrijdingsfestivals. Ook zijn er verschillende Comité 4 en 5 mei. feesten op 5 mei, zoals kinderfeesten. Herdenken, vieren en herinneren 25 Nationaal Comité 4 en 5 mei

28 Herdenken, vieren en herinneren 26 Nationaal Comité 4 en 5 mei De Nationale Viering van de Bevrijding wordt afgesloten met het 5 mei-concert: een lichtklassiek concert in Amsterdam. De aanwezigheid van het staatshoofd, een vertegenwoordiging van de Staten-Generaal en de Rijksministerraad is een bevestiging van het nationale karakter. 5 mei in uw gemeente Het vieren van 5 mei is, anders dan de traditie van herdenken op 4 mei, minder sterk lokaal verankerd. Uit het Nationaal Vrijheidsonderzoek blijkt dat in minder dan een derde van de gemeenten slechts jaarlijks op 5 mei een viering wordt georganiseerd. Dit is niet verwonderlijk omdat de Viering van de Bevrijding vooral provinciaal is geborgd met de veertien Bevrijdingsfestivals. Toch kan ook hier de gemeente een belangrijke stimulerende rol spelen. In de gemeentelijke communicatie over 4 en 5 mei kan het eigen provinciale Bevrijdingsfestival worden meegenomen. Bevrijdingsfestivals bieden graag ruimte aan projecten van scholen of jongerenorganisaties en staan zeer positief tegenover inhoudelijke projecten, zeker als die uit de eigen provincie komen. Op elk Bevrijdingsfestival is ruimte voor gemeentelijke dichtwedstrijden en debatten over vrijheid; voor jong muziektalent uit de eigen provincie is een muziekpodium. Een voorbeeld van een bijzondere lokale activiteit die in het kader van 5 mei wordt georganiseerd is het Openingsconcert op 5 mei in Zwolle. Voor dit concert worden de bewoners van verzorgingstehuizen, aanleunwoningen en serviceflats uitgenodigd. Voor vervoer naar het concert en een zitplaats wordt gezorgd. Het concert wordt georganiseerd door Bevrijdingsfestival Overijssel. Vrijheid Al is vrijheid op Curaçao niet met bevrijding verbonden, toch was voormalig gouverneur Frits Goedgedrag alert op inbreuken. Onder het mom van vrijheid van meningsuiting zie je hoe mensen anderen kwetsen of schaden. Enkelen in Nederland lopen daarin voorop. Maar ook in ons land zie ik steeds vaker hoe in discussies de grenzen van het betamelijke worden opgezocht. Of ik daarop ingrijp? Ja, maar nog niet genoeg naar mijn smaak. Dit is een moeilijke periode met veel politieke gevoeligheden, waarin de functie van gouverneur niet onomstreden is. Sommigen zien mij als vertegenwoordiger van het koloniaal gezag. Om de vrijheid te beschermen, moet je soms op eieren lopen. Bevrijdingsdag en Dag van de Vrijheid In 1996 besloot het Nationaal Comité aan het vieren van de bevrijding expliciet het vieren van de vrijheid toe te voegen. De reden daarvoor is dat het op 5 mei zowel gaat om terugkijken naar de Tweede Wereldoorlog, als om stilstaan hoe wij nu omgaan met de vrijheid. Ook stellen we ons de vraag wat Nederland nu en in de toekomst kan bijdragen aan de vrijheid van anderen. 5 mei feest Bevrijdingsdag is een feestdag, benadrukt burgemeester Ton Rombouts van Den Bosch. Maar wel eentje die jong en oud moet uitnodigen om stil te staan bij grenzen aan vrijheid. Het gaat mij vooral om de geestelijke ruimte die je jezelf toe-eigent of met anderen deelt. Tolerantie bereiken we niet alleen door onze kinderen verhalen over de Tweede Wereldoorlog te vertellen. Verdraagzaamheid zullen we vooral moeten voorleven.

29 Herdenken, vieren en herinneren 27 Nationaal Comité 4 en 5 mei

30

31 Nationaal Comité 4 en 5 mei In 1987 heeft de regering het Nationaal Comité 4 en 5 mei ingesteld. Het is verantwoordelijk voor het organiseren van vier activiteiten op 4 en 5 mei: de Nationale Herdenking in de Nieuwe Kerk en op de Dam in Amsterdam, de 5 mei-lezing (elk jaar in samenwerking met een andere provincie), de coördinatie van de veertien Bevrijdingsfestivals en het 5 mei-concert op de Amstel. Het comité voert (publieks)onderzoek uit en ontwikkelt landelijke campagnes en educatieve projecten. In opdracht van het ministerie van VWS voert het comité twee subsidieregelingen uit op het gebied van oorlogsgetroffenen en Educatie en Voorlichting. Organisaties actief op het terrein van herdenken en vieren kunnen bij het comité terecht voor inhoudelijke en organisatorisch suggesties, handreikingen en advies. Advies en onderzoek Jaarthema als richtinggevend accent bij het vieren Het comité organiseert bijeenkomsten waar organisatoren van de vrijheid van herdenkingen en vieringen door het uitwisselen van Vrijheid is een veelzijdig begrip. Daarom introduceert het ideeën inspiratie kunnen opdoen. Ook geeft het comité Nationaal Comité 4 en 5 mei iedere vijf jaar een meerjarenthema, waaruit jaarlijks het jaarthema wordt afgeleid. twee magazines uit. In NC Magazine en Onderzoek Uitgelicht wordt informatie geboden over (onderzoek op Het jaarthema inspireert om herdenken en vieren te verbinden aan de fundamentele vraagstukken rond vrijheid, het gebied van) herdenken, herinneren, vieren, oorlog en vrijheid. Beide bladen verschijnen twee keer per jaar. mensenrechten, rechtsstaat, democratie en (internationale) In NC Magazine staan actuele ontwikkelingen over herdenken, vieren en herinneren. In Onderzoek Uitgelicht actualiteit en het bevordert de samenhang tussen de rechtsorde. Het verbindt herdenken en vieren met de wordt wetenschappelijk onderzoek op het gebied van verschillende activiteiten op 4 en 5 mei. Organisatoren herdenken, vieren en herinneren besproken als inspiratie van herdenkingen en vieringen en sprekers in het hele voor het werkveld dat zich bezighoudt met de Tweede land maken gebruik van het thema. Het thema loopt Wereldoorlog. ook als een rode draad door de activiteiten van het Nationaal Comité 4 en 5 mei: bij de 5 mei-lezing en als invalshoek van debatten en activiteiten op de Bevrijdings- Het comité laat jaarlijks het draagvlak voor en de betekenisgeving aan 4 en 5 mei onderzoeken in het Nationaal Vrijheidsonderzoek. Naast het draagvlakonderzoek wordt festivals. een themaonderzoek uitgevoerd. Binnen dit themaonderzoek staat jaarlijks een ander thema centraal, bijvoorbeeld De website van het comité is de Communicatiemiddelen het onderzoek naar het kennisniveau over de Tweede Wereldoorlog. Eens in de vijf jaar doet het comité onderzoek en herdenken en vieren. Op deze website kan men ook plaats waar men informatie kan vinden over 4 en 5 mei naar lokaal herdenken en vieren. U kunt het Nationaal een lokale herdenking aankondigen in het herdenkingenoverzicht. Vrijheidsonderzoek op de website van het comité lezen. Herdenken, vieren en herinneren 29 Nationaal Comité 4 en 5 mei

32 Herdenken, vieren en herinneren 30 Nationaal Comité 4 en 5 mei

33 Internationale Vrijheid Burgemeester Peter Rehwinkel van Groningen: Als Tweede Kamer-lid maakte ik deel uit van de commissie die de uitzending van militairen naar onder andere Srebrenica onderzocht. Vóór de Joegoslavië-oorlog was ik nog in Dubrovnik en op de brug van Mostar. Zo n herinnering laat je niet onberoerd. Als ik stilsta bij vrijheid, heb ik het over internationale vrijheid. Het Nationaal Comité ontwikkelt diverse communicatiecampagnes. Van deze campagnes kunnen organisatoren van lokale herdenkingen of vieringen gebruik maken. Postbus 51 campagne In de weken voorafgaand aan 4 en 5 mei zijn op radio en televisie de Postbus 51 spots te horen en zien. Deze campagne is de paraplu over alle communicatiecampagnes en uitingen van het Nationaal Comité 4 en 5 mei. De campagne roept de Nederlandse bevolking op mee te doen aan de herdenking op 4 mei en de viering op 5 mei. De radio- en televisiespot kunnen ook worden uitgezonden op de lokale radio of televisie, op de lichtkrant in het gemeentehuis of de website van de gemeente. In dezelfde stijl als de Postbus 51 campagne laat het comité in huis-aan-huisbladen advertenties plaatsen met achtergrondinformatie over 4 en 5 mei. 2 minuten stilte campagne Elk jaar maakt het comité samen met de NOS nieuwe stiltespots. In deze spots roepen bekende Nederlanders op om stil te zijn op 4 mei. Tevens verstuurt het comité zogenaamde stiltebrieven aan bedrijven en brancheorganisaties met de vraag op 4 mei stil te zijn en herdenken mogelijk te maken. Ook gemeenten en organisatoren van herdenkingen en vieringen kunnen van deze spots en brieven gebruikmaken. Fakkelcampagne Het comité roept alle Nederlanders op om rondom 4 en 5 mei uiting te geven aan hun betrokkenheid bij 4 en 5 mei door de fakkel van de vrijheid te dragen. Het comité heeft de ambitie om de fakkel te laten uitgroeien tot de Nederlandse versie van de poppy. In Groot-Brittannië wordt dit symbool in de aanloop naar en op de herdenking van de Eerste Wereldoorlog op 11 november gedragen. Gemeenten kunnen de bevolking en bedrijven oproepen om de fakkel te dragen in aanloop naar 4 en 5 mei. Medewerkers van de gemeente kunnen de fakkel dragen om aan te geven dat zij zich betrokken voelen bij herdenken en vieren. De fakkel kan besteld worden in de webshop van het comité. Onderwijs Het Nationaal Comité maakt voor het basisonderwijs educatieve programma s. zoals Adopteer een Monument en het Nationaal Aandenken. Binnen het project Adopteer een Monument kunnen basisscholen een oorlogsmonument adopteren en zo leren over lokale oorlogsgeschiedenis en de traditie van herdenken. Het comité ondersteunt scholen met lesmateriaal en een bloemenbon waarmee ze een bloemstuk kunnen kopen. Het Nationaal Aandenken is een educatief boekje over oorlog, vrede en vrijheid voor leerlingen van groep 7. Op de website is een uitgebreid overzicht van lesmaterialen over de Tweede Wereldoorlog te vinden. 5 mei-lezing Gauck Bondspresident Joachim Gauck van Duitsland hield op Bevrijdingsdag 2012 in Breda de 5 mei-lezing getiteld Bevrijding vieren verantwoordelijkheid nemen. Hij zei onder andere: We zien dat vrijheid niet alleen altijd opnieuw bevochten moet zijn, aan vrijheid moet ook altijd opnieuw vorm gegeven worden. Elke generatie staat voor de uitdaging om voor zichzelf en zijn omstandigheden aan vrijheid, die in haar mooiste vorm als verantwoordelijkheid moet worden gezien, opnieuw inhoud te geven. Herdenken, vieren en herinneren 31 Nationaal Comité 4 en 5 mei

34 Colofon tekst: Nationaal Comité 4 en 5 mei redactie: Onno Kronenberg, EMMA Communicatie interviews: Eric Alink vormgeving: Martijn Luns, Amsterdam druk: Drukkerij Van Orsouw, Amsterdam Fotoverantwoording omslag: Ministerie van Defensie p. 4: Ilvy Njiokiktjien p. 6: Indisch Monument, Den Haag, Ben van Bohemen/niod p. 8/9: 5 mei 2010, Roermond, Joël van Houdt p. 10: tijdelijk monument op de Dam, 1947, anp Photo / G. v.d. Werff p. 14: Ravensbrück monument, Amsterdam, Janita Sassen p. 17: Nooit meer Auschwitz, Amsterdam, Dick Simonis p. 18: Dodenherdenking bij Molen De Valk, Leiden, hh / Taco van der Eb p. 21: Joël van Houdt p. 22: Militaire Ereveld Grebbeberg, Rhenen, fotograaf onbekend p. 24: 5 mei 2008, Rotterdam, Joël van Houdt p. 27: Bevrijdingsfestival Overijssel, Zwolle, Hans van Eijsden p. 28: 5 mei-concert, Amsterdam, Joël van Houdt p. 30: Joël van Houdt Het Nationaal Comité 4 en 5 mei heeft zijn best gedaan om de rechthebbenden van het fotomateriaal op te sporen en hun toestemming te vragen voor publicatie. Wie desondanks klachten of bezwaren heeft in verband met auteursrecht, portretrecht, andere rechten, persoonsgegevens of privacy, wordt verzocht contact op te nemen met het Nationaal Comité 4 en 5 mei.

35

36 Nieuwe Prinsengracht VR Amsterdam telefoon: website: