Naar een aanpak van de triple relatie (1) 4. van letter naar gesproken woord (l gw) (actieve auditieve discriminatie);

Transcriptie

1

2 Triple relatie Intro triple relatie Wat is een goede beginnende geletterdheid? Als je de relaties (koppelingen/verbindingen) tussen de drie lees-talige basiselementen beheerst: - gesproken eenvoudig woord; - klank(en); - letter. Beheersing van de triple relatie noemen we dat. Die zorgt voor elementair woordleesbegrip. (Die nodig is voor de elementaire leeshandeling.) Naar een aanpak van de triple relatie (1) Kleuters die grote moeite hebben met beginnende geletterdheid, moeten de verbindingen tussen de drie basiselementen (de relaties) beheersen om later met leren lezen te kunnen starten. Die verbindingen zijn: 1. van klanken naar gesproken woord (k gw) (bijbehorende activiteit: auditieve synthese); 2. van gesproken woord naar klanken (gw k) (auditieve analyse); 3. van gesproken woord naar letter (gw l) (passieve auditieve discriminatie); 4. van letter naar gesproken woord (l gw) (actieve auditieve discriminatie); 5. van letter naar klank (l k) ( lezen ); 6. van klank naar letter (k l) ( schrijven ). Hieronder staat het bovenstaande in het triple relatie schema. G E S P R O K E N W O O R D e e e p a d e e a a v v i a u i v s u n e e t s d s e e d a i i a s i c i h i l t t n i t r t t t y c i i e i i i n i s a d m v e m d y e e u i e v i u s v a r e n a e c a s t i i d e lezen LETTER KLANK(EN) schrijven

3 Naar een aanpak van de triple relatie (2) Op de volgende pagina s beschrijven we de activiteiten die je moet doen per verbinding, koppeling of relatie. Bovenaan elke pagina staat steeds het schema. Het gedeelte waarover de activiteit gaat, staat daarin steeds in vetgedrukte hoofdletters. Vervolgens beschrijven we de activiteiten zelf en daarna zogenaamde parameters. Dat zijn factoren die van grote invloed zijn op de activiteiten. Tenslotte geven we aanwijzingen voor de frequentie van trainen. (Deze aanwijzingen hebben te maken met enkele cruciale executieve functies.) De aanwijzingen bij de parameters en de frequentie zijn eigenlijk de belangrijkste beschrijvingen bij elk van de onderdelen! (De rest van dit hoofdstuk staat in de volledige versie die je kunt aanvragen bij Correcta Leerhulp.)

4 Van klanken naar gesproken woord (k gw) (bijbehorende activiteit: auditieve synthese) G E S P R O K E N W O O R D e e e p a d E E a a v v i a u i V S u n e e t s d s E E d a i i a s i c I H i l t t n i t r T T t y c i i e i i I N i s a d m v e m D Y e e u i e v i U S v a r e n A e c a s t i i d e lezen LETTER KLANK(EN) schrijven Eerste beschrijving Zeg enkele klanken (1) die samen een woordje vormen (2) en laat het kind zeggen welk woord het is (3). Nadere beschrijving (1) Gebruik daar de volgende opbouw voor: km-woordjes mèt aan te houden medeklinker (voorbeelden: oom, aan, uil, ijs en zo voort) km-woordjes zònder aan te houden medeklinker (voorbeelden: eet, ook, op en zo voort) mk-woordjes mèt aan te houden medeklinker (zee, mee, nee, hoe, moe, lui, rui, hou, jou, nou, wou, zou, hij, mij, rij, wij, zij, hei, mei, wei) mk-woordjes zònder aan te houden medeklinker (boe, doe, koe, toe, bui, beu, kou, bij, kei) mkm-woordjes mèt aan te houden medeklinkers vooraan èn achteraan (voorbeelden: maan, veel, rem en zo voort) mkm-woordjes met alléén aan te houden medeklinker vóóraan (voorbeelden: met, sop, lik en zo voort) mkm-woordjes met alléén aan te houden medeklinker àchteraan (voorbeelden: tas, kuil, poos en zo voort) mkm-woordjes zònder aan te houden medeklinkers (voorbeelden: kat, boot, diep en zo voort) (2) Het moeten betekenisvolle woordjes zijn, (3) Als t kind niet op t woord kan komen, zeg je twee (of drie) woordjes waaruit het kind het goede moet kiezen. Parameters (a) Aanhouden van klanken Bij problemen kun je bij veel woordsoorten hierboven de klanken lang aanhouden. Je zegt ze, om zo te spreken, als elastiek-woorden. (b) Aanhouden van klanken en actief verkorten Als a, maar je houdt de klanken geleidelijk aan minder lang aan (korter uitspreken dus - verkorten). Na elke klankenserie laat je het kind deze klanken eerst nazeggen met daarna de vraag welk woordje het is. (c) aanhouden van klanken en passief verkorten Als b, maar je laat het kind deze klanken niet nazeggen; je vraagt direct welk woordje het is. (d) aanhouden van klanken, blokjes/letterkaartjes en verkorten (da) Als de bovenstaande parameters niet hielpen, doe je db t/m dg.

5 (db) Leg bij een woordje (bijvoorbeeld raam ) drie blokjes (of letterkaartjes) wijd uit elkaar. (dc) Zeg r èn wijs tegelijk het eerste blokje of het r-letterkaartje aan en (dd) glij met je vinger (almaar de r hardop aanhoudend) naar het tweede blokje of het aa-kaartje en zeg, als je daar met je glijdende vinger gekomen bent, aa ; (de) houdt nu hardop de aa aan en ga met je glijdende vinger naar het derde blokje / het m-kaartje en zeg, als je daar met je glijdende vinger gekomen bent, m en (df) vraag wat het woordje is. (dg) Als het kind het woordje niet weet, ga je geleidelijk aan (nog steeds met het woordje raam) de afstand van de blokjes/kaartjes verkor-ten en de uitspraaktijd eveneens. (dh) Als het kind het woordje nòg niet weet, zeg je het gewoon voor en doe je db t/m dg bij andere soortgelijke woordjes net zo lang tot het inzicht doorbreekt. (di) Als het inzicht doorgebroken is, kun je eventueel aanzetten maken naar de elementaire leeshandeling toe. - Het kind legt letterkaartjes eerst wijd uit elkaar, zegt de letterklanken (en houdt daarbij de letterklank al uitsprekend aan neem dus woordjes met aan te houden letterklanken). - Vervolgens geleidelijk aan verkorten (afstand tussen letterkaartjes en bijgevolg ook de uitspreektijd van de letterklanken) tot het kind het woordje zegt. Zegt het kind het woordje niet, zeg het dan gewoon voor en op naar een volgend woordje. De letterkaartjes dienen nog niet (zozeer) voor de letterklankkoppeling. Net zoals je bij elk blokje een klank zegt, zeg je bij elk letterkaartje gewoon de bijbehorende klank. Je hebt van (dc) t/m (df) letterlijk een lange adem nodig. Als (dh) nodig is, heb je ook in overdrachtelijke zin een lange adem nodig. Frequentie - Elke dag vier à vijf minuten. - Herhaal, herhaal, herhaal (zie Opmerkingen achteraf ).

6 Van gesproken woord naar klanken (gw k) (De rest van deze activiteitbeschrijving staat in de volledige versie die je kunt aanvragen bij Correcta Leerhulp.)

7 Van gesproken woord naar letter (gw l) (bijbehorende activiteit: passieve auditieve discriminatie) G E S P R O K E N W O O R D e e e P A D e e a a v v i A U I v s u n e e t S D S e e d a i i a S I C i h i l t t n I T R t t t y c i i E I I i n i s a d m V E M d y e e u i E V I u s v a r E N a e c A s T i I d E lezen LETTER KLANK(EN) schrijven Eerste beschrijving Geef het kind een letterkaartje, papier om te schrijven en een potlood (1), zeg een woordje (2) en laat het kind de letter opschrijven als het de letterklank hoort in het woordje (3). Nadere beschrijving (1) Zeg vooraf welke letter het is. Het beste is een letter te nemen die het kind al kent (vaak uit haar / zijn eigen naam) of enigermate kent. Een nog onbekende letter mag echter ook wel eens gebruikt worden. (2) Gebruik de onderstaande opbouw. (Dat is dezelfde als bij de gw kkoppeling en de k gw-koppeling.) Met een behoorlijke regel-maat zeg je een woordje waar de afgesproken letterklank niet in zit. km-woordjes mèt aan te houden medeklinker (voorbeelden: oom, aan, uil, ijs en zo voort) km-woordjes zònder aan te houden medeklinker (voorbeelden: eet, ook, op en zo voort) mk-woordjes mèt aan te houden medeklinker (zee, mee, nee, hoe, moe, lui, rui, hou, jou, nou, wou, zou, hij, mij, rij, wij, zij, hei, mei, wei) mk-woordjes zònder aan te houden medeklinker (boe, doe, koe, toe, bui, beu, kou, bij, kei) mkm-woordjes mèt aan te houden medeklinkers vooraan èn achteraan (voorbeelden: maan, veel, rem en zo voort) mkm-woordjes met alléén aan te houden medeklinker vóóraan (voorbeelden: met, sop, lik en zo voort) mkm-woordjes met alléén aan te houden medeklinker àchteraan (voorbeelden: tas, kuil, poos en zo voort) mkm-woordjes zònder aan te houden medeklinkers (voorbeelden: kat, boot, diep en zo voort) (3) Opschrijven is misschien het goede woord nog niet. Het zal meer een soort natekenen van de letter zijn. Maar dat geeft niet. Dat wordt cursorisch in groep 3 geleerd. Probeer wel een beetje de goede schrijfrichting bij te brengen. (Als het kind de letter in een verkeerde richting tekende, reageer dan in de trant van: goed zo; de grote mensen schrijven deze letter zó [doe voor].) Parameters (a) Bij aanhoudende problemen: probeer het kind voorlopig alleen de klank in het woordje uit laten te luisteren. Het reageert dan bijvoorbeeld met ja (zeggen of knikken) of nee (zeggen of schudden).

8 (b) Houd ook rekening met de plaats of positie van de klank in het woordje. Het is moeilijk te zeggen welke plaats in een woord de makkelijkste en welke de moeilijkste is. Bij het ene kind is de eerste het makkelijkst, bij een ander kind de middelste en bij weer een ander de laatste. Probeer er eerst achter te komen wat bij jouw kind de makkelijkste positie is en welke de moeilijkste. Werk daarna geleidelijk aan van de makkelijkste naar de moeilijkste Frequentie - Elke dag vier à vijf minuten. - Herhaal, herhaal, herhaal (zie Opmerkingen achteraf ).

9 Van letter naar gesproken woord (l gw) (De rest van deze activiteitbeschrijving staat in de volledige versie die je kunt aanvragen bij Correcta Leerhulp.)

10 Van letter naar klank (l k) (bijbehorende activiteit: lezen ) G E S P R O K E N W O O R D e e e p a d e e a a v v i a u i v s u n e e t s d s e e d a i i a s i c i h i l t t n i t r t t t y c i i e i i i n i s a d m v e m d y e e u i e v i u s v a r e n a e c a s t i i d e LEZEN LETTER KLANK(EN) schrijven Eerste beschrijving Toon een (niet te kleine) letter (1) en laat het kind zeggen welke letter het is (2). Nadere beschrijving (1a) Neem in eerste instantie letters uit de naam van het kind. Neem in tweede instantie de volgorde van de letters die de eerste tijd in de leesmethode van groep 3 aan de orde komen. (1b) Je kunt eigen geschreven letters-op-een-kaartje gebruiken, maar bijvoorbeeld ook rails-letters of ELLO-letters. (2a) Als het kind de letter niet weet, zeg je die zelf als volgt op een paar manieren.. Je zegt de letternaam gewoon, trekt met een vinger de letter over en laat het kind dit alles ook doen.. Vervolgens zeg je de letternaam op een rare manier, trek je de letter met een vinger over en laat je het kind dit alles ook doen.. Daarna zeg je de letternaam heel hard, trek je met een vinger de letter over en laat je het kind dit alles ook doen.. Tenslotte mag het kind zelf een gekke uitspreekmanier verzinnen, waarbij hij / zij de letter overtrekt. (2b) Doe vervolgens éventjes één van de andere activiteiten van Petra en toon de letter wéér. Weet het kind die nog niet, dan zeg je twee letternamen en laat je haar / hem raden uit die twee. Een soort multiple choice dus. Raadt het kind verkeerd, dan herhaal je (2a). (2c) Je kunt (2a en 2b) herhalen, maar:. bouw de uitspreekvarianten geleidelijk af;. breid de multiple choice geleidelijk uit naar vier letternamen. (Je gaat met multiple choicen door totdat het niet meer nodig is.) Parameters (a) Bij aanhoudende problemen, maak je gebruik van het gebarenalfabet (zie ook Opmerkingen achteraf ). Je weeft dit in de hierboven besproken aanbieding in. Dan krijg je het volgende.. Je zegt de letternaam gewoon, maakt het gebaar, trekt de letter met een vinger over en laat het kind dit alles ook doen.

11 . Vervolgens zeg je de letternaam op een rare manier, maak je het gebaar, trek je de letter met een vinger over en laat je het kind dit alles ook doen.. Daarna zeg je de letternaam heel hard, maak je het gebaar, trek je de letter met een vinger over en laat je het kind dit alles ook doen.. Tenslotte mag het kind zelf een gekke uitspreekmanier verzinnen, waarbij hij / zij het gebaar maakt en de letter overtrekt. (b) Hoe je aan het gebarenalfabet kunt komen: zie Opmerkingen achteraf. (c) Het gebarenalfabet is een ezelsbruggetje. Een ezelsbruggetje helpt goed in de aanleerfase. Op een gegeven moment moet het kind daar wel van af, want anders wordt het, op weg naar geautomatiseerde kennis van een letter, een ophouder. Dus na de aanleerfase volgt de afleerfase. Frequentie - Besteed bij rt-sessies alleen aandacht aan een letter bij de introductie ervan. Besteed verder bij rt er nauwelijks tijd aan (hoogstens een enkele minuut). Doe het namelijk vooral dagelijks zéér frequent éven (bij het langslopen) in de klas. (Bij bepaalde letters zul je het gebaar van het gebarenalfabet erbij gebruiken.) - Herhaal, herhaal, herhaal (zie Opmerkingen achteraf ). Vakanties-zonder-dat-er-thuis-regelmatig-herhaald-wordt, zijn haast een ramp voor het goed laten beklijven van de l k-verbindingen. Je kunt het letterspel Hebbes (type dit woord in Google en je hebt het) gebruiken om dit vergeten tegen te gaan.

12 Van klank naar letter (k l) (De rest van deze activiteitbeschrijving staat in de volledige versie die je kunt aanvragen bij Correcta Leerhulp.)

13 Opmerkingen achteraf Zwarte alinea s zijn op deze laatste pagina s praktisch van aard; grijze alinea s theoretisch of algemeen. Theorie hebben we achterwege gelaten om alles zo praktisch mogelijk te houden. Het triple relatie schema is afgeleid uit een publicatie van professor J.J. Dumont uit (Voor ingewijden: de triple relatie moet niet verward worden met het fonologisch coherentie model van professor A.M.T. Bosman in haar publicatie uit 2000.) De activiteiten zijn zakelijk beschreven. Ze vragen evenwel om (1) een speelse inkleding in (2) een aansprekende betekenisvolle context. Kleutertrainsters zijn daartoe in meer of mindere mate in staat, leert de ervaring. Petra staat er op het voorblad van deze bundel. Die naam staat voor: Prepareren en triple relatie aanpak. Uitgeklede voorschotverdieping met gewapend beton Petra zou je kunnen noemen: een uitgeklede voorschotverdieping met gewapend beton. Uitgekleed: diverse aspecten die je doorgaans in programma s voor beginnende geletterdheid tegenkomt, hebben we achterwege gelaten. Alleen die activiteiten die er rechtstreeks toe doen naar elementair woordleesbegrip toe hebben we opgenomen, namelijk datgene wat triple-relatie-gerelateerd is. Voorschotverdieping: als je dit allemaal weet te realiseren bij jouw zéér leeszwakke kleuter, maakt hij/zij een kans op een goede leesstart in groep 3. Goede wil niet zeggen dat het aldaar vlotjes zal blijven verlopen (de leeszorg zal permanent zijn). Wel dat hij/zij daar zonder achterstand met een goede beginnende geletterdheid start. Gewapend beton: het zijn vooral de parameters die bij goed gedoseerd gebruik zorgen voor het landen van de activiteiten. De drie geheugens (De rest van deze beschrijving staat in de volledige versie die je kunt aanvragen bij Correcta Leerhulp.)