Eindverslag pilot pootproblemen bij leghennen

Transcriptie

1 Eindverslag pilot pootproblemen bij leghennen C. ter Veen & N.D. de Bruijn Sinds half 2016 worden pootproblemen waargenomen bij witte leggende hennen. De pootproblemen worden gekenmerkt door verwonding aan het geschubde deel van de poten en de tenen. GD deed uitgebreid onderzoek om de oorzaak te achterhalen. Door middel van sectie en een enquête werd uitgezocht of bepaalde ziekten of onderliggende factoren de pootproblemen konden verklaren. In dit onderzoek werd niet één oorzaak gevonden er werden echter wel vele oorzaken uitgesloten. Er zijn geen aanwijzingen gevonden dat ziektekiemen, parasieten, toxinen of tumoren de primaire oorzaak van het pootproblemen zijn. Onder de microscoop werden wel afwijkingen van de poothuid gezien: er was sprake van een afwijkende huid met een onderhuidse reactie en verhoogde aanwezigheid van bacteriën. Dit past bij de droge en schilferige poten die bij aangetaste hennen worden gezien en die aan het probleem worden gekoppeld. Daarnaast is er een enquête gehouden waarbij gekeken is naar verschillende risicofactoren. De problemen konden niet gekoppeld worden aan een bepaald ras, opfokker, voerleverancier, systeem of lichtbron. Inleiding Sinds halverwege 2016 wordt de Nederlands leghennenhouderij geconfronteerd met pootverwondingen. De verwondingen worden waargenomen in koppels witte leghennen, met name aan het begin van de productie. De ernst van de verschijnselen en het verloop wisselen erg, in sommige koppels is slechts sprake van lichte aantasting van de huid, in andere koppels zijn de tenen ernstig aangetast en loopt de uitval sterk op. De productie van de koppels lijdt niet onder de pootproblemen. Volgens de laatste informatie zijn er nog steeds koppels waar de pootproblematiek optreedt ook al lijkt het aantal wel behoorlijk afgenomen. In de wetenschappelijke literatuur worden pootproblemen af en toe gemeld. Waarom de verwondingen optreden, wordt uit de literatuur echter niet duidelijk. De genoemde oorzaken lijken in de praktijk niet of nauwelijks een rol te spelen. Wel wordt aangegeven dat als pootverwondingen eenmaal ontstaan, deze een trigger vormen voor aanpikken door andere hennen. Hennen kunnen dit gedrag van elkaar overnemen en eenmaal ontstaan zijn pootproblemen moeilijk onder controle te krijgen. Ook in het veld wordt dit waargenomen: als hennen met pootwonden apart worden gezet treedt herstel op. Blijven ze in het koppel dan wordt het erger en kan sterfte optreden. Pilotonderzoek Om te onderzoeken of pootproblemen door (infectie)ziekten worden veroorzaakt, is in het kader van monitoring onderzoek door GD uitgevoerd. Veehouders kregen de mogelijkheid om zes dieren uit aangedane koppels in te sturen. Daarbij moest een enquête worden ingevuld met vragen over het probleem, het koppel en mogelijke risicofactoren. In totaal zijn er in 2017 veertig inzendingen voor pootproblemen geweest waarvan 28 binnen de pilot en 52 enquêtes ingevuld waarvan een deel buiten de pilot om. Resultaten secties De ingezonden hennen werden onderzocht op een aantal ziekteverwekkers die mogelijk pootproblemen konden veroorzaken. Van 28 inzendingen werd de poothuid onder de microscoop bekeken, het betrof in totaal 251 monsters. De resultaten van het microscopisch onderzoek zijn opgenomen in tabel 1. Cijfers tussen vierkante haken verwijzen naar de afwijkingen in de tabel.

2 Opvallend is dat in alle inzendingen sprake was van oppervlakkige dermatitis [1] (huidontsteking) en hyperplasie van het epitheel [4] (verhoogde aanmaak van cellen). Deze afwijkingen waren in ongeveer 70 procent van de individuele monsters aanwezig. Op één inzending na was het keratine (de buitenste harde laag van de schub) gelaagd [14] en in alle inzendingen waren bacteriën [19] op of in het keratine aanwezig. Van de individuele monsters had 82 procent gelaagd keratine en bevatte 91 procent bacteriën. Perivasculair infiltraat [13] (ontstekingscellen rond de bloedvaten) werd in 26 van de 28 inzendingen gezien en 53 procent van de monsters. Samenvattend: de pootproblemen worden gekenmerkt door gelaagdheid van het keratine met aanwezigheid van bacteriën, een oppervlakkige dermatitis en hyperplasie van het epitheel. De aanwezigheid van bacteriën en ontstekingsverschijnselen waren over het algemeen niet dusdanig ernstig dat er sprake was van een bacteriële ontsteking [16]. Dit is in 15 van de 28 inzendingen en slechts 18 procent van de monsters gezien. Hyperkeratose [9] (extra aanmaak van keratine) werd in 20 van de 27 inzendingen gezien en 26 procent van de monsters. In 25 van de 28 inzendingen en 39 procent van de monsters was sprake van ulceratie van de huid [7] (de huid was onderbroken). Oppervlakkig oedeem [15] (vochtophoping onder de huid) werd gezien in 8 van de 20 inzendingen en 20% van de monsters. Schimmels [21] of parasieten [20] werden niet waargenomen. Er was geen of nauwelijks sprake van callusvorming [11] (reactieve botaanmaak), medullair bot [12] (calciumreserve in bot, normaal niet in tenen), vaatafwijkingen [17], zenuwafwijkingen [18], bumblefoot [22] (abcessen van de voetzool), periartritis [23] (ontsteking om het gewricht), artritis [25] (gewrichtsontsteking), tenosynovitis [24] (ontsteking van de pezen en peesschede) en osteomyelitis [26] (ontsteking van bot). Tabel 1 Score van afwijkingen geassocieerd met poothuidproblemen bij leghennen (Bron: GD) Resultaten monitoringspilot Pootproblemen bij leghennen Per inzending Individueel Afwijking Afwezig Aanwezig Totaal* % Afwezig Aanwezig Totaal* % 1 Oppervlakkige dermatitis % % 2 Voor/bovenzijde % % 3 Achter/onderzijde % % 4 Hyperplasie epitheel % % 5 Voor/bovenzijde % % 6 Zool % % 7 Ulceratie % % 8 Hyperplasie epitheel naast ulcus % % 9 Hyperkeratose % % Infiltraat in epitheel zonder 10 ulcus % % 11 Callusvorming % % 12 Medullair bot % % 13 Perivasculair infiltraat % % 14 Keratine gelaagd % % 15 Oppervlakkig oedeem % % 16 Bacteriële ontsteking % % 17 Vaatafwijkingen % % 18 Zenuwafwijkingen % % 19 Bacteriën % % 20 Parasieten % % 21 Schimmels % % 22 Bumblefoot % % 23 Periartritis % % 24 Tenosynovitis % % 25 Artritis % % 26 Osteomyelitis % % Totaal onderzocht * Indien minder inzendingen/dieren zijn vermeld, was de betreffende afwijking niet in deze inzending/dier te scoren.

3 De overige onderzoeken die tijdens sectie werden gedaan komen overeen met het beeld op histologie. De huid van de oorlel werd histologisch onderzocht maar hierin werden zelden afwijkingen gevonden, de afwijkingen lijken dus beperkt tot de poothuid. Van de poothuid werd tien maal een kweek ingezet, hierbij werden verschillende bacteriën gevonden, vaak was er sprake van meerdere bacteriën. De gevonden bacteriën waren Staphylococcus aureus (zes inzendingen), andere stafylokokken (vier inzendingen), E. coli (drie inzendingen) en Enterococcus faecalis (één inzending). De gevonden bacteriën zijn normale huidbewoners. Ondanks bacteriële betrokkenheid bij het probleem wordt het niet door een bepaalde bacterie veroorzaakt. In zeven inzendingen werd een bacteriële ontsteking van de gewrichten gevonden, hierbij zijn dezelfde bacteriën betrokken als bij de huid. Mycoplasma synoviae werd niet aangetoond in de gewrichten. Osteoporose (verhoogde botafbraak) werd in vier van de 25 inzendingen gevonden, maar niet alle dieren waren aangetast. Bij onderzoek naar mycotoxinen werden geen sterk verhoogde waarden gevonden. Bij drieëntwintig inzendingen werden dode dieren ingezonden. In acht inzendingen was sprake van bleke kadavers. In twaalf inzendingen werd kweek van het beenmerg ingezet, in alle inzendingen was er sprake van een negatief resultaat bij één of meerdere dieren. In twee inzendingen werd E. coli gevonden, in één inzending Staphylococcus aureus. In één inzending werden verschijnselen van sepsis gezien maar geen bacteriekweek ingezet. Resultaten enquête Er zijn 52 enquêtes verwerkt van 48 bedrijven waarbij twee bedrijven twee enquêtes hebben ingeleverd en één bedrijf drie enquêtes. Er werden gegevens verzameld van 35 scharrelkoppels, twaalf uitloopkoppels en drie biologische koppels, tweemaal was het houderijsysteem onbekend. Van de uitloop en biologische koppels waren er tien opgehokt, drie niet opgehokt en de overige niet ingevuld. De koppels worden gehouden op zowel volière- (41) als traditionele (6) systemen. Er zijn geen koppels in koloniehuisvesting gemeld, er is wel een dergelijk koppel bekend. Bij 76 procent van de koppels werden de problemen voor het eerste gezien voor 30 weken leeftijd, bij dertien procent tussen de 30 en 40 weken leeftijd en bij elf procent na de 40 e levensweek. Alle koppels bestonden uit witte hennen waarvan vier rassen vertegenwoordigd zijn. De koppelgrootte varieerde van minder dan hennen tot hennen, 32 van de 40 koppels bestonden uit tot hennen. Op één koppel na waren alle hennen onbehandeld, van twee koppels waren deze gegevens niet ingevuld. De bedrijven konden niet worden gekoppeld aan een bepaalde opfokorganisatie, voerleverancier, eierhandelaar of dierenartsenpraktijk. Er zijn geen bijzonderheden in het vaccinatieschema, een enkel koppel werd met een autovaccin geënt. Er werd één koppel gerapporteerd met score 1 (droge poten met onregelmatige schubben maar geen beschadiging), 5 koppels met score 2 (poten met individuele beschadigde schubben), 7 koppels met score 3 (meerdere wonden op de poten) en 18 koppels met score 4 (diepe wonden aan de poten). In 15 koppels was er sprake van problemen aan de voor/bovenzijde van de poot, in 5 koppels was er sprake van problemen aan zowel de boven als de achter/onderzijde. Afgebroken nagels werden in 12 van de 20 koppels gerapporteerd, in 3 van de 16 koppels was de lengte van de nagels afwijkend. De pootproblemen lijken geen invloed te hebben op de productie van het koppel, alle koppels hadden een goede tot zeer goede productie. Er waren geen bijzonderheden met betrekking tot de voeropname of het eigewicht. De uitval is normaal (< 0,1%) in 12 koppels, licht verhoogd (0,1-0,3%) in 13 koppels en sterk verhoogd (0,3-0,7%) in 3 koppels. In twee koppels werden naast pootproblemen ook andere problemen gezien. In één geval ging het om bloedarmoede, bij het andere koppel werd de aard van de problemen niet vermeld. Veerafwijkingen werden in acht van de 23 koppels gezien bestaande uit afgebroken punten (één), nekrui (één), verenpikken (4) en ongedefinieerd (2).

4 Bloedluis werd gemeld in 15 van de 29 koppels. In 10 koppels was de besmetting licht, in 5 koppels was bloedluis duidelijk aanwezig. Van 26 koppels waren er 22 behandeld. Tien koppels werden met silicapoeder behandeld, één met thermokill, één met roofmijt, tien met alternatieve middelen en drie met een niet genoemd middel. Er werd geen verband gevonden met een bepaald merk systeem. Vrijwel alle systemen hadden ronde zitstokken van ijzer, één koppel maakt gebruik van kunststof zitstokken. In de meeste koppels werd gebruik gemaakt van TL-licht (22) of LED-licht (4). In alle koppels was het licht gedimd maar de lichtsterkte werd niet altijd genoemd. Daglicht was in 22 van 25 koppels aanwezig, in 5 van 15 koppels was dit gedimd (overige niet ingevuld). Er werden geen bijzonderheden bij het voer of tijdens de opfokperiode gevonden. Navraag van het effect van ingezette interventies leverde beperkt resultaat op, zie tabel 2. Veel behandelingen werden slechts enkele keren uitgevoerd en het resultaat werd niet altijd vermeld. Eigenlijk bleek alleen het dimmen van het licht effectief (8 + /1 ± /2 - )*, ook vitamine C en choline lieten een positief effect zien maar in deze koppels werd ook het licht gedimd waardoor er waarschijnlijk sprake is van een interactie tussen deze factoren. Gemengde effecten werden gezien van rood licht (3 + /0 ± /2 - ), melkpoeder (2 + /0 ± /1 - ), zink (4 + /0 ± /2 - ) en magnesium (3 + /0 ± /2 - ). Geen of nauwelijks effect werd gezien bij biotine (1 + /1 ± /7 - ), calcium (1 + /0 ± /2 - ), FLS-mix (2 + /0 ± /7 - ) en flimabend (0 + /0 ± /3 - ). Van de overige behandelingen waren twee of minder resultaten bekend en is het lastig conclusies te trekken. * + langdurige verbetering ± tijdelijke verbetering - geen verbetering Conclusie Pootproblemen ontstaan met name bij onbehandelde witte hennen in het begin van de productie. Er lijkt geen effect te zijn op de productie maar in sommige koppels is de uitval (sterk) verhoogd. Er kon nog geen oorzaak voor de pootproblemen worden vastgesteld. Wel lijkt een primaire aantasting van de poothuid aan het probleem ten grondslag te liggen: histologisch kenmerken de huidafwijkingen zich als gelaagdheid van het keratine met aanwezigheid van bacteriën, oppervlakkige dermatitis en hyperplasie van het epitheel. Hoe deze aantasting ontstaat en welke preventieve of therapeutische maatregelen kunnen worden genomen is nog onbekend. Infectieuze oorzaken, mycotoxinen en vaat-, zenuw-, bot en gewrichtsafwijkingen werden uitgesloten. Er kon geen gemeenschappelijk verband worden gevonden in ras, opfokorganisatie, voerleverancier, dierenarts, eierhandel, systeem of lichttype. Uit de enquête kwam geen duidelijke interventie naar voren. Alleen het dimmen van het licht blijkt de uitval door pootproblemen te verminderen. De overige interventies hadden beperkt effect, geen effect of te weinig observaties om conclusies te trekken. De pilot heeft een groot aantal vragen beantwoord maar er liggen nog veel vragen open rond de pootproblemen bij leghennen. De Werkgroep Pootproblemen bij leghennen, waarin dierenartsen, voerleveranciers, opfokorganisaties, eierhandel en GD vertegenwoordigd zijn, is nog actief om de oorzaak van pootproblemen en geschikte interventies te achterhalen. Onder andere wordt er nog informatie over de (patho)fysiologie van de huidafwijkingen verzameld en wordt er samen met partijen in het veld gekeken naar preventieve inzet van bepaalde voedingsmiddelen.

5 Tabel 2 Resultaten van ingezette behandeling bij pluimveehouders (Bron: GD) Resultaat behandelingen Behandeling Aantal Onbekend Geen Tijdelijk Ja %* 1 Mestschuif uit Dimmen % 3 Naar daglicht Naar rood licht % 5 Naar warmer wit licht Di-o-clean Luxe voer Biergist Melkpoeder % 10 Haverdoppen Vezels Visolie Calcium % 14 Biotine % 15 Vitamine A Vitamine C % 17 Vitamine E IJzer Magnesium % 20 Selenium % 21 Zink % 22 Essential Ropadiar Hensupp Roodmix Krix MCM Poultry Multivitamine % 29 Pluimveevit Skinfit Vedervit Sporavit % 33 Choline % 34 FLS-mix % 35 Flimabend 3 3 0% 36 Chloor % 37 Koper Onbekend % * Van behandelingen die minder dan driemaal zijn uitgevoerd is geen percentage berekend.