Quick-Scan voor pre-evaluatie van preventieactiviteiten

Transcriptie

1 Quick-Scan voor pre-evaluatie van preventieactiviteiten Dit instrument kan preventiewerkers die allerlei organisaties (school, jeugdhuis, bedrijf, sportclub, ) begeleiden, helpen om op een relatief snelle manier (Quick-Scan) het te verwachten effect van een bepaalde preventieactiviteit in te schatten vooraleer (pre-evaluatie) deze plaatsvindt. Met preventieactiviteit bedoelen we elke in tijd en ruimte afgelijnde actie die uitgevoerd wordt voor een bepaalde doelgroep met een bepaald preventief doel. Concreet kan het hier gaan over een spreker, een quiz, een film, een stellingenspel, een theatervoorstelling, een lespakket, een affichecampagne, en dit voor elk thema (suïcide, geestelijke gezondheid, gezonde voeding, SOA s, tabak, alcohol en andere drugs, ). Het is ook mogelijk de QS te gebruiken voor een (eveneens in tijd en ruimte afgelijnd) project dat bestaat uit een reeks aparte acties. Vooraleer je de QS gebruikt, moet je dus de preventieactiviteit zelf duidelijk kunnen omschrijven: wat gebeurt er precies tijdens de actie en wie organiseert deze actie in welke organisatie voor welke doelgroep? Deze gegevens worden ingevuld in het kader bovenaan het invulblad op pagina 6. De QS moet daarna gescoord worden met deze specifieke omschrijving voor ogen! De QS bestaat uit 20 criteria, verdeeld in vier gelijke delen. De eerste 10 criteria gaan over de activiteit zelf ( opzet en methode ), terwijl de volgende 10 meer ingaan op de aard van de doelgroep en organisator ( aanpassing ) en de context van de actie ( inbedding ). Je kunt elk criterium scoren met zeker wanneer je er zeker van bent dat de beoordeelde actie aan dat bepaalde criterium voldoet. Op dezelfde manier kun je een criterium ook scoren met waarschijnlijk of niet. De QS vermeldt geen totalen, omdat een totaalscore op zich niets zegt over het preventieve effect van een actie. Het is goed mogelijk dat een actie aan 15 van de 20 criteria voldoet, maar een heel belangrijk aspect mist, waardoor het misschien beter is deze actie niet te plannen. Cruciaal is dus welke criteria met niet werden beoordeeld en waaraan je dus iets moet doen om de waarschijnlijke effectiviteit van de actie te verbeteren. Uiteraard is het wel zo dat bij een hoge score, de kans op preventief effect toeneemt. De QS is eigenlijk een checklist en geeft dus nooit een sluitende garantie op een preventief effect. Het exacte resultaat van een preventieactie is namelijk altijd heel moeilijk te voorspellen. De QS kan wel een hulpmiddel zijn: intermediairen (leerkrachten, maatschappelijk werkers, opvoeders, directies, ) voelen zich vaak overdonderd door al de preventiematerialen die ze aangeboden (en vooral aangeprezen) krijgen, waardoor ze niet goed weten wat ze best kiezen in hun specifieke situatie met die bepaalde doelgroep. Het invullen van de QS voor een aantal van die materialen kan hier een uitkomst bieden, waarbij het zelfs perfect mogelijk is dat de beste keuze erin bestaat om geen enkele activiteit uit te voeren. En naast een hulp bij het maken van een keuze, kun je de QS natuurlijk ook gebruiken om een reeds gemaakte keuze te beoordelen op het vlak van waarschijnlijke opbrengst. Dit laatste kan dan zowel voor als na de uitvoering van de actie gebeuren. Quick-Scan Peter Aertsen en Bernard Bruggeman 1

2 A. Opzet 1. positieve boodschap Is de boodschap die de actie hanteert positief? Geeft de actie met andere woorden vooral aan waar men vóór is, wat men wil bereiken, in plaats van waar men tegen is, wat men wil vermijden? Vaak zegt de titel van de actie al heel wat, maar het gaat vooral om de algemene sfeer die een activiteit uitstraalt. Is men bijvoorbeeld vooral tegen drugs of eerder voor verantwoord genieten? Op het eerste gezicht lijkt dit moeilijk bij thema s als suïcide en tabak. Toch is het perfect mogelijk om bijvoorbeeld een actie te organiseren die wel-in-je-vel of het niet-roken promoot. Een schoolvoorbeeld van een positieve actie binnen verkeersveiligheid is de Bob-campagne. 2. volledigheid Worden alle facetten van het gekozen thema belicht? Spreekt men bijvoorbeeld over alle drugs (legale en illegale) wanneer het thema drugs is? Behandelt men alle aspecten van cannabis (juridisch, sociaal, gezondheid, economisch, ) wanneer dat het thema is? Vele gedragingen die men wil voorkomen, hebben natuurlijk nadelen en vanzelfsprekend moeten die onder de aandacht gebracht worden. Maar schenkt men bijvoorbeeld ook aandacht aan de voordelen die ongewenste gedragingen voor de doelgroep vaak ook hebben? 3. bereik Elke actie heeft een bepaalde doelgroep. Kan men aannemen dat iedereen uit die doelgroep zich voldoende door de actie aangesproken voelt? Of zijn er aanwijzingen dat men sommigen uit de doelgroep niet bereikt omdat ze uitgesloten worden of zich zo voelen? Een actie begin niet te roken bijvoorbeeld kan nooit een volledig bereik hebben als er in de doelgroep al rokers zitten. 4. concrete oplossing Kan de doelgroep iets concreets doen om het probleem te verhelpen? Reikt de actie concrete handvatten hiertoe aan? Een waarschuwende campagne bijvoorbeeld die geen tools aanreikt, bereikt niks, behalve onnodige paniek. Deze dient dus minstens vergezeld te gaan met verwijzingen naar concrete gedragingen waarmee de doelgroep aan de slag kan gaan (bijvoorbeeld het nummer van de druglijn, tips om je goed te voelen, manieren om te stoppen met roken, ). 5. onderbouwd Is de actie reeds wetenschappelijk onderbouwd door bijvoorbeeld evaluatie-onderzoek met positieve resultaten? Is er evidentie om aan te nemen dat de actie ertoe bijdraagt dat bepaalde beschermende factoren versterkt en risicofactoren verzwakt worden? Quick-Scan Peter Aertsen en Bernard Bruggeman 2

3 B. Methode 6. attitude Schenkt men aandacht aan het attitudeniveau door expliciet te werken rond de overtuigingen en opinies van de deelnemers aan de actie? Wat denken ze zelf over het thema? Wat betekent het voor hen concreet? Een belangrijke aanduiding hiervoor is dat bijvoorbeeld de deelnemers meer onderling in gesprek treden en hun eigen mening geven (zoals bij een stellingenspel) dan dat ze luisteren (zoals naar een spreker) en individueel, op zichzelf, met het thema bezig zijn. 7. actief Gebruikt de actie werkvormen waarbij de deelnemers iets actiefs moeten doen of beperkt hun rol zich vooral tot kijken en luisteren en eventueel vragen stellen? Het kan hier gaan over allerlei verwerkingsopdrachten zoals een collage maken, interviews afnemen, zelf een presentatie over het thema verzorgen, Hoe meer zintuigen er als het ware worden aangesproken, hoe groter en beklijvender het effect. 8. vaardigheden Verwerven de deelnemers door de actie specifieke persoonlijke of sociale vaardigheden die hen helpen om de verworven inzichten in de praktijk om te zetten? Het kan hier gaan om keuzes maken, neen kunnen zeggen, assertiviteit, verantwoordelijkheid opnemen voor jezelf en voor anderen, Krijgen ze daarom tijdens de actie ook de gelegenheid om deze vaardigheden, bijvoorbeeld door middel van een rollenspel, in te oefenen? 9. inspraak Hebben de deelnemers aan de actie inspraak bij de keuze van de inhoud en de vorm van de actie of wordt de actie georganiseerd zonder de doelgroep daarbij te betrekken? Natuurlijk kan men nooit met elke wens van alle deelnemers rekening houden, maar het gaat erom of ze zich betrokken voelen bij de keuze van hoe men rond welk thema zal werken. 10. emancipatie Zorgt de actie ervoor dat de doelgroep nadien zelfstandiger en onafhankelijker wordt? Is het de bedoeling dat de doelgroep iets leert waardoor ze sterker wordt? Dit kan door hen tools aan te reiken waarmee ze zelf aan de slag kunnen gaan. Zo is er bijvoorbeeld een essentieel verschil tussen een alcoholvrije receptie (de doelgroep moet gewoon volgen wat men hen voorhoudt, namelijk geen alcohol drinken) en een receptie met een even rijk en even aantrekkelijk aanbod van zowel alcoholische als alcoholvrije dranken (de doelgroep moet hier leren om zelf gezonde of verantwoorde keuzes te maken). Quick-Scan Peter Aertsen en Bernard Bruggeman 3

4 C. Aanpassing 11. leefwereld doelgroep Is de actie voldoende aangepast aan de leefwereld van de deelnemers? Sluit het thema aan bij waar de doelgroep dagdagelijks (reëel of in gedachten) mee bezig is of gaat het om iets dat over hun hoofden heen gaat, dat voor hen aanvoelt als ver van mijn bed? Gaat de actie over mij of over hen? Thema s zoals snoepen, frisdrank en computerspelletjes sluiten beter aan bij lagereschoolkinderen dan bijvoorbeeld cannabis en heroïne. Ook de culturele achtergrond van de doelgroep vormt hier een aandachtspunt. 12. ontwikkelingsniveau doelgroep Is de actie voldoende aangepast aan het ontwikkelingsniveau van de doelgroep? Kunnen alle deelnemers de aangeboden inhouden voldoende begrijpen en zich eigen maken of wordt de materie door hen ervaren als te moeilijk (om welke reden dan ook)? Zo vergt het werken met mensen met een mentale beperking specifiek materiaal. 13. emotionele draagkracht doelgroep Is de actie voldoende aangepast aan de emotionele draagkracht van de doelgroep? Gebeurt de preventieve actie niet op het verkeerde moment, bijvoorbeeld in een crisissituatie? Als een klasgenoot suïcide heeft gepleegd, moet therapeutisch ingegrepen worden, en niet met een preventieactie! 14. visie organisator Gelooft degene die de actie organiseert of uitvoert ook zelf in de zinvolheid van deze actie? Beantwoorden het doel en de vorm van de actie ook aan wat de organisator zelf als juist aanvoelt? De motivatie van de organisator zal altijd afstralen op de doelgroep van de actie 15. mogelijkheden organisator Ziet degene die de actie organiseert of uitvoert deze ook als haalbaar? Vindt de organisator dat hij over voldoende mogelijkheden (tijd, geld, capaciteiten, ) beschikt om de actie daadwerkelijk uit te voeren? Quick-Scan Peter Aertsen en Bernard Bruggeman 4

5 D. Inbedding 16. cultuur organisatie Kan men ervan uitgaan dat de actie aansluit bij de identiteit, het klimaat en de waarden van de organisatie waarin de actie plaatsvindt? Als de organisatie bijvoorbeeld heel erg gesteld is op openheid en vertrouwen, dan zal een actie gericht op het verhogen van de bespreekbaarheid van seksualiteit ook hout snijden. 17. natuur organisatie Krijgt de actie een natuurlijke plaats in de dagelijkse werking of valt het juist enorm op dat er iets speciaals doorgaat? Wordt de actie in die organisatie niet aangevoeld als een vreemde eend in de bijt? Een jeugdhuis dat regelmatig een film programmeert kan dat bijvoorbeeld gemakkelijk ook eens doen over het thema drugs; waar echter nooit een film vertoond wordt, zal een film over drugs dit thema veel te veel gaan benadrukken. 18. structuur organisatie Kadert de actie in een structureel beleid dat deze organisatie rond dit thema voert? Is de actie in kwestie het enige dat men organiseert rond bijvoorbeeld het thema pesten, of heeft men met betrekking tot pesten nog een heleboel andere zaken structureel uitgebouwd (zoals een aangepaste regelgeving, samenwerking met andere organisaties, opleiding voor medewerkers, )? 19. omgeving doelgroep Slaagt men erin om tijdens de actie ook de naaste omgeving van de deelnemers te betrekken? Het gaat hierbij om betekenisvolle figuren (vrienden, partners, ouders, ) die zelf niet tot de doelgroep van de actie behoren. 20. opvolging Is er een nawerking of follow-up voorzien wanneer de actie beëindigd is? Of gaat het hier eerder om een éénmalige actie die ook echt voorbij is nadat ze werd afgerond? Quick-Scan Peter Aertsen en Bernard Bruggeman 5

6 QS-invuller: datum: activiteit: doelgroep: organisator: organisatie: zeker waarschijnlijk niet A. Opzet 1. boodschap 2. volledigheid 3. bereik 4. oplossing 5. onderbouwd B. Methode 6. attitude 7. actief 8. vaardigheden 9. inspraak 10. emancipatie C. Aanpassing 11. leefwereld 12. niveau 13. draagkracht 14. visie 15. mogelijkheden D. Inbedding 16. cultuur 17. natuur 18. structuur 19. omgeving 20. opvolging Quick-Scan Peter Aertsen en Bernard Bruggeman