Continuïteit van zorg aan forensische cliënten met een verstandelijke beperking

Transcriptie

1 Continuïteit van zorg aan forensische cliënten met een verstandelijke beperking Inleiding De afgelopen jaren zijn er steeds meer aanwijzigen gevonden dat er bij een aanzienlijk deel van de justitiabelen sprake is van een (licht) verstandelijke beperking (LVB). Exacte cijfers hierover zijn niet beschikbaar omdat er geen eenduidig beeld bestaat van de doelgroep en de doelgroep lastig is te detecteren. Significant 1 concludeert dat een prevalentie tussen de 15 % en 30 % aannemelijk lijkt, en vermeldt tevens dat de indruk van deskundigen is dat de omvang van de doelgroep groeit. In 2007 is de zorg voor personen in het kader van een strafrechtelijke titel overgeheveld van de AWBZ naar de begroting van het ministerie van Veiligheid & Justitie. Vanaf dat moment is het ministerie van V&J verantwoordelijk voor de inkoop en plaatsing van forensische zorg in een strafrechtelijk kader. De verantwoordelijkheid voor forensische patiënten ligt bij de directie Forensische Zorg (DForZo) van de dienst Justitiële inrichtingen (DJI). Die verantwoordelijkheid betreft alle cliënten die vallen onder een van de 21 forensische titels. Het betreft niet alleen cliënten in detentie, maar ook degenen die onder voorwaarden van detentie gevrijwaard blijven. Voor deze laatste groep, en voor justitiabelen die uit detentie komen heeft DForZo een uitgesproken behoefte aan opvang in en begeleiding door de reguliere VG zorg. Aanleiding Tijdens een overleg tussen de Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland (VGN) en de directie Sanctie- en Preventiebeleid van het ministerie van Veiligheid en Justitie (V&J) op 15 september 2011 hebben de organisaties gezamenlijk vastgesteld dat bij een omvangrijk deel van de gedetineerden sprake is van een (licht) verstandelijke beperking. Daarbij is vastgesteld dat het voor het ministerie van V&J de belangrijkste opgave is om recidive te voorkomen, dat bij het voorkomen van recidive kennis van omgang met mensen met een (licht) verstandelijke beperking onmisbaar is, en dat de hiervoor relevante kennis ruim voorhanden is binnen instellingen die zorg leveren aan mensen met een (licht) verstandelijke beperking (VGinstelling). Het ministerie van V&J en de VGN hebben hierop afgesproken dat de VGN het voortouw neemt in een project m.b.t. het realiseren van zorg tijdens detentie voor cliënten die al VG zorg ontvangen en tijdelijk in de Justitie keten terecht komen. Uitgangspunt hierbij is dat rondom een (aantal) penitentiaire inrichtingen (PI) een net van VG-aanbieders wordt gecreëerd. Daarin hebben de Borg-instellingen een belangrijke rol als hét kenniscentrum op dit gebied en als mede-initiator en deelnemer aan dit project. De VG-sector is daardoor goed benaderbaar voor de PI s. Doel is dat, wanneer een cliënt met een VG-achtergrond in detentie komt, zo snel mogelijk contact wordt gelegd tussen PI en VG-instelling. Voor financiering van dit project kan de VGN een beroep doen op de innovatiesubsidie van DJI. Probleemstelling Kennis over de omgang met mensen met een (licht) verstandelijke beperking is een voorwaarde om erger te voorkomen. Zo blijkt uit recent Engels onderzoek 2 dat gedetineerden met een 1 2 Significant. (2010) Forensische zorg licht verstandelijk beperkten. Quickscan vraag en aanbod verstandelijk gehandicaptenzorg in een strafrechtelijk kader. Prison Reform Trust. (2008) No One Knows, Prisoners voices. pagina 1

2 verstandelijke beperking drie maal vaker in een isoleercel worden geplaatst dan normaal begaafden. Intensieve samenwerking tussen de Penitentiaire Instelling (PI) waar iemand is gedetineerd en de VG-instelling waar iemand in zorg is kan bijdragen aan het voorkomen van recidive en het verminderen van detentieschade. Alarmerende rapporten De afgelopen periode verschenen een aantal rapporten waarin wordt gewezen op ontwikkelingen die zeer zorgelijk zijn voor mensen met een (licht) verstandelijke beperking. Door de IGZ is een rapport uitgebracht waarin wordt gewezen op de toenemende risico s van verloedering van mensen met een verstandelijke beperking die in de wijk wonen. Aanbevolen wordt de samenwerking tussen de verschillende betrokken partijen, waaronder ook Justitie aanzienlijk te verbeteren. 3 Door Significant is er op gewezen dat de forensische zorgketen voor mensen met een verstandelijke beperking onvoldoende functioneert. 4 Het CvZ concludeert in een recent rapport dat de voorgenomen IQ maatregel van het kabinet zal leiden tot meer maatschappelijke overlast en tot een grotere instroom in de Justitieketen. 5 Doelstelling van het project Doelstelling van het project is het zoveel mogelijk beperken van detentieschade en het verlagen van de kans op recidive bij gedetineerden met een (licht) verstandelijke beperking. Continuïteit van zorg Continuïteit van zorg speelt een grote rol bij het voorkomen van recidive. Een warme overdracht van zorginstelling naar detentie-instelling en weer terug vergroot de kans op succes daarin. Daarbij hebben aanbieders van forensische zorg de indruk dat een groot deel van de gedetineerden met een LVB niet bekend zijn binnen de zorg, maar vooral in aanraking zijn gekomen met politie en justitie. De aanbieder van VG-zorg beschikt over kennis en ervaring met de specifieke cliënt in detentie en over algemene kennis over omgang met mensen met een verstandelijke beperking. Wanneer deze kennis 6 en ervaring worden ingezet tijdens de detentieperiode draagt dat bij tot het beperken van detentieschade 7 en aan het voorkomen van recidive. Ook een minimale vorm hiervan, tijdens de detentie het contact tussen cliënt en zorginstelling (i.c. de persoonlijk begeleider) onderhouden, draagt hier aan bij. Doelgroep De belangrijkste doelgroep van het project bestaat uit LVB cliënten die in detentie komen en die voorafgaand aan hun detentie zorg ontvingen van of bekend zijn bij een VG-instelling. Deze mensen zijn bekend bij een zorgaanbieder, en de zorgaanbieder kan de specifieke kennis over de gedetineerde LVB-er en algemene kennis over de omgang met mensen met LVB delen met de PI waar de cliënt is gedetineerd IGZ. Gebrekkige indicatiestelling en samenwerking bedreiging voor kwaliteit van zorg voor licht verstandelijk gehandicapten, december 2010 Rapport Significant, Forensische Zorg Licht verstandelijk beperkten, 2010 CVZ, uitvoeringstoets IQ maatregel, volgnummer , 2011 Een beknopt overzicht van typische gedragskenmerken ven mensen met een (licht) verstandelijke beperking wordt gegeven in de notitie Bejegening van januari Onder detentieschade wordt verstaan de onbedoelde negatieve effecten van de detentie. Voorbeelden daarvan zijn verlies van vertrouwen in hulpverlening, verlies van zelfrespect, opdoen van verkeerde contacten e.d. pagina 2

3 Wanneer we inzetten op het herkennen van een (licht) verstandelijke beperking bij binnenkomst in detentie zullen ook LVB-ers worden gedetecteerd die niet bekend zijn bij een VG-instelling. We veronderstellen dat een groot deel van de LVB-ers die in detentie komen niet bekend is bij een VG-instelling, maar mogelijk wel bij een GGZ-instelling. Het herkennen van deze mensen, het vaststellen dat zij bekend zijn bij een GGZ-instelling en het leggen van contact tussen PI en GGZ-instelling valt binnen de scope van dit project. Andere activiteiten gericht op continuïteit van GGZ-zorg voor deze cliënten valt buiten de scope van dit project. Omvang van de doelgroep Nederland kent ruim 2 miljoen mensen met een licht verstandelijke beperking (LVB). Een klein deel daarvan (ongeveer 7%) doet een beroep op professionele hulpverlening, omdat zij zich niet zelfstandig kunnen redden in de maatschappij. Ongeveer de helft van hen ontvangt zorg in combinatie met verblijf in een instelling, de andere helft ontvangt vooral ambulante begeleiding. Tot voor kort werd er van uitgegaan dat bij ongeveer 15 tot 30% van de justitiabelen sprake zou zijn van een verstandelijke beperking. Inmiddels nemen de aanwijzingen toe dat het percentage veel groter is. Uit recent onderzoek blijkt dat het bij PIJ-ers gaat om 40%. Ook volgens recente gegevens van het NIFP gaat het om een aanzienlijk percentage. Op jaarbasis stromen nieuwe justitiabelen in, gemiddeld zijn er per dag justitiabelen binnen. VGN en V&J hebben beide een belang bij het verbeteren van de zorg voor deze groep gedetineerden. Factor gedrag Een belangrijke factor in dit verband is grensoverschrijdend gedrag. De verstandelijke beperking is niet te behandelen, wel het ongewenste gedrag. Essentiële voorwaarde daarbij is expertise in de omgang met LVB en expertise in het leergedrag van mensen met LVB. Een deel van de mensen met een verstandelijke beperking komt terecht in het dak- en thuislozen circuit en in de Justitieketen. Doelgerichte aanpak Het project richt zich op het organiseren van samenwerking tussen de VG-instelling van herkomst en de Penitentiaire inrichting (PI) van verblijf. Een belangrijk onderdeel van de samenwerking is het continueren van het contact en de zorg. Belangrijke aspecten hiervan zijn onder meer: het (her)kennen van een (licht) verstandelijke beperking bij binnenkomst in de PI. het organiseren van contact tussen PI en VG-instelling resp. GGZ-instelling. het uitwisselen van deskundigheid tussen VG-instelling en PI. Het betreft zowel algemene deskundigheid over het omgaan met LVB-ers en omgaan met gedetineerden, als specifieke deskundigheid betreffende de specifieke gedetineerde LVB-er. Het organiseren van de continuïteit van contact en zorg. Concrete vragen waarop in het project antwoord wordt gegeven zijn: Hoe ziet het proces eruit dat LVB-ers doorlopen wanneer zij in detentie komen? Om hoeveel mensen gaat het? Wat is de omvang van deze groep? Hoe krijg je deze (groepen) mensen goed in beeld? Welke specifieke kenmerken (van belang voor de zorgverlening) gelden voor deze groep(en)? pagina 3

4 Hoe beoordeelt Justitie dat er sprake is van een verstandelijke beperking? De Borg ontwikkelt een instrument waarmee vroeg in het proces (bijvoorbeeld al op het politiebureau) op eenvoudige wijze bepaald kan worden of er sprake is van een verstandelijke beperking. Hoe wordt de zorgaanbieder geïnformeerd over het feit dat een cliënt in detentie zit? Hoe kun je deze overgangen optimaal organiseren en faciliteren? Qua proces en qua inhoud. Welke deskundigheid is nodig binnen de PI? Wat kunnen zorgaanbieder en PI bieden tijdens en na detentie zodat detentieschade en het risico op recidive wordt beperkt? Waar zitten de knelpunten in het proces? (wat betreft organisatie, wet- en regelgeving, kennisoverdracht, bekostiging en dergelijke) Hoe kunnen die worden opgelost? Projectplan en leiding Het project wordt uitgevoerd door de Rebelgroup in opdracht van de Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland (VGN). De Rebelgroup zal het project uitvoeren in samenwerking met HHM. Belangrijke reden om te kiezen voor de VGN als subsidieaanvrager en opdrachtgever is dat het project een breed belang dient van VG instellingen. Met de VGN als opdrachtgever wordt een breed draagvlak gecreëerd voor de uitvoering van het project. Daarmee ontstaat een goede uitgangssituatie voor een landelijke uitrol met een actieve betrokkenheid van aanbieders van VG zorg. Projectstuurgroep Het project wordt begeleid door een stuurgroep waarin de relevante stakeholders zijn vertegenwoordigd: Jan van der Kruis, voorzitter Adri Benschop, manager de Borg Wiert Berghuis, programmamanager vernieuwing Gevangeniswezen Christel Bogers, directeur OBC De La Salle Koraal Petri Embregts, bijzonder hoogleraar Mensen met een verstandelijke beperking aan de Tilburg University, lector Zorg voor mensen met een verstandelijke beperking aan de Hogeschool Arnhem en Nijmegen Han Huizinga, VGN, secretaris Rob Platzbeecker, portefeuillehouder ketensamenwerking gevangeniswezen Limburg Janneke van t Riet, beleidsmedewerker Sanctie- en Reclasseringsbeleid Marian Stet, lid Raad van Bestuur Hartekampgroep, lid VGN Adviescommissie Kwaliteit en Onderzoek (AKO) Paul Trommelen, directeur Stevig Op te leveren producten en projectfasering Het project wordt onderscheiden in drie fasen: 1. Verkennende fase 2. Ontwikkelfase 3. Implementatiefase pagina 4

5 Fase 1: verkenning De verkennende fase duurt 1 tot 2 maanden. Deze fase start met het screenen van relevante literatuur. Gebruik aandachtspunten en aanbevelingen uit de literatuur als uitgangspunt voor gesprekken met enkele focusgroepen. Resultaten van de focusgroepen zijn een probleemanalyse en gefundeerde aanbevelingen voor verbeteringen voor, tijdens en na de detentieperiode. (Een bekend implementatiemodel is het ADDIE model. Binnen het ADDIE model worden deze activiteiten Analysis en Design genoemd). Concrete producten van de verkennende fase zijn: Beschrijving van het veld. Het project levert een beschrijving op van het brede veld van VGzorg, forensische zorg en het gevangeniswezen. Het betreft een beschrijving op twee niveaus. Een beschrijving van het veld op landelijk niveau, waarin een beeld wordt gegeven van de verschillende partijen die een rol spelen rond gedetineerde LVB-ers, zodat we aan elkaar uit kunnen leggen hoe het zit, wie welke verantwoordelijkheden en taken heeft, hoe de rolverdeling is en dergelijke. Daarnaast betreft het een beschrijving op regioniveau, bijvoorbeeld in de vorm van een sociale kaart, waarbij in de projectregio s een overzicht wordt gegeven van de betroken partijen, hun rol en hun contactgegevens. Belangrijke partijen die in de beschrijving een plaats moeten krijgen zijn aanbieders in de regio van (SG)LVG-zorg, de PI s, GGZ, Jeugdzorg en reclassering. Literatuuroverzicht. Naast deze beschrijving is het van belang om relevante literatuur te verzamelen en te screenen op de onderwerpen als mensen met LVB in detentie, aanbod van zorg door ketenpartners ten behoeve van mensen met een LVB en forensische problematiek, en effectstudies van bestaande interventies voor nazorg en recidivevermindering (bij de doelgroep, maar ook bij aangrenzende problematiek ). Dit levert een overzicht op van relevante literatuur. Aanbevelingen. Aandachtspunten en aanbevelingen uit de literatuur kunnen gebruikt worden als input om met medewerkers die werkzaam zijn bij DJI en de ketenpartners in gesprek te gaan over de knelpunten die zij ervaren bij binnenkomst van gedetineerden met een LVB, het verblijf in detentie en de terugkeer naar de samenleving, welke ideeën zij hebben voor verbetering, en wat vinden zij van de voorgestelde aanbevelingen uit de literatuur. Dergelijke gesprekken kunnen in een focusgroepdiscussie 8 plaatsvinden. Het doel van deze verkennende fase is de problemen te analyseren en te komen tot gefundeerde aanbevelingen voor verbetering voor, tijdens en na een detentieperiode. Concrete aanpak tijdens de verkennende fase In de uitvoering van deze fase voert de opdrachtnemer de hieronder genoemde werkzaamheden uit. Per activiteit wordt het concrete resultaat benoemd. In deze fase gaan opdrachtnemer actief in gesprek met de zogenoemde focusgroepen. De focusgroepen bestaan uit (landelijke) deskundigen en de mensen die in de twee pilotregio s actief betrokken zijn bij dit onderwerp. In deze fase komt de opdrachtnemer een of tweemaal bijeen met de focusgroepen. 1. Cliëntbeschrijvingen op basis van literatuurstudie - De opdrachtnemer bestudeert de relevante beschikbare literatuur. Eerste aandacht gaat daarbij uit naar de literatuur zoals opgenomen in de literatuurlijst. 8 In een focusgroep zitten meerdere medewerkers met verschillende functies (en dit geval ook van verschillende instanties) bij elkaar om informatie uit te wisselen over eenzelfde onderwerp met als doel veelzijdige informatie te verzamelen en ook elkaar te informeren over het onderwerp. Het is tevens een heel bruikbaar instrument om in een vroeg stadium de continuïteit van de zorg tussen justitiële instelling en de zorgverlener te waarborgen en draagvlak voor de innovatie te creëren. pagina 5

6 - Op basis van deze studie presenteert opdrachtnemer een beeld van: o De kenmerken van cliënten die tot de doelgroep behoren: opdrachtnemer kijkt of het mogelijk is om op basis van deze kenmerken enkele aansprekende subgroepen te onderscheiden; o De geschatte omvang van de doelgroep: hoeveel mensen zijn er met (L)VB in detentie die in zorg zijn bij een VG-instelling; eventueel uitgesplitst naar subgroepen; o Operationaliseren van detentieschade en recidive op een zodanige manier dat: deze meetbaar zijn in de uitvoering van dit traject aan de hand hiervan ook een scherpe probleem-analyse ontstaat. Bij het operationaliseren van deze begrippen wordt aangesloten bij de definities zoals die door het WODC worden gehanteerd. o Beschikbare instrumenten voor het detecteren en inzichtelijk maken van een (licht) verstandelijke beperking (o.a. het instrument van De Borg). - Het resultaat van de literatuurstudie bespreekt opdrachtnemer met leden van de focusgroepen (ervaringsdeskundigen) om te bepalen of de cliëntbeschrijvingen, de omvang, de operationalisatie en de beschikbare instrumenten herkenbaar en werkbaar zijn. Op basis van deze inventarisatie doet opdrachtnemer de stuurgroep een voorstel voor het gebruik van een of meerdere screeninginstrumenten in de uitvoering van de twee pilots. 2. Veldbeschrijving in de vorm van drie netwerkkaarten - Op basis van de literatuur en eigen kennis en expertise maakt opdrachtnemer een beschrijving van het netwerk aan organisaties die actief zijn op het gebied van de zorg voor mensen met een (licht) verstandelijke beperking die in aanraking komen met Justitie; - Dat doet opdrachtnemer in de vorm van een netwerkkaart waarin rollen/taken/specialismen van de diverse organisaties zichtbaar worden, en vooral de onderlinge relaties tussen deze organisaties; - Gekoppeld aan deze netwerkkaart maakt opdrachtnemer een beschrijving van de wettelijke kaders, de bekostiging van deze verschillende organisaties, gebruik van screeninginstrumenten en gebruik van informatiesystemen; - Opdrachtnemer maakt in totaal drie netwerkkaarten: o Landelijke kaart van organisaties o Kaart voor de regio Limburg o Kaart voor de regio Haarlem - Deze kaarten toetst opdrachtnemer bij de focusgroepen Procesbeschrijvingen op basis van casuïstiek - Door een combinatie van de cliëntbeschrijvingen en een gericht aantal gesprekken met betrokkenen maakt opdrachtnemer meerdere procesbeschrijvingen van mensen met een (L)VB in de forensische zorg, die worden ingedeeld naar enkele herkenbare en werkbare subgroepen die uit de literatuurstudie naar voren zijn gekomen. - Een procesbeschrijving (stroomschema) geeft een concreet beeld van de verschillende stappen die worden gezet van en naar detentie en de verschillende activiteiten die door de verschillende betrokken partijen worden uitgevoerd. - Deze procesbeschrijvingen worden gemaakt op basis van concrete casuïstiek; denk hierbij aan 4-5 cases. Deze 4-5 cases zijn representatief voor circa 80% van de gevallen. pagina 6

7 - In de procesbeschrijving wordt expliciet aandacht besteed aan de wijze waarop de informatie-uitwisseling verloopt. - Deze procesbeschrijvingen wordt opgesteld in nauwe samenspraak met deskundigen/betrokkenen uit de twee regio s Lijst van aandachtspunten - Aan de hand van deze resultaten (cliëntbeschrijvingen, veldbeschrijving, procesbeschrijvingen) maakt opdrachtnemer een lijst van aandacht- of verbeterpunten gericht op samenwerking tussen partijen in de keten van forensische zorg - Het betreft de zogenoemde Kritische Succes en Faalfactoren (KSF en). Met andere woorden die factoren met hoge impact en grote kans van optreden. - Deze KSF en worden gerelateerd aan voorkomen/reduceren detentieschade en voorkomen/reduceren recidive. Dit gebeurt in samenspraak met de focusgroepen. - Voor zover nuttig en/of noodzakelijk worden de aandachtspunten onderscheiden naar cliëntbeschrijvingen en/of regio s. Fase 2: ontwikkeling De tweede fase betreft een ontwikkelfase, van ongeveer 8 maanden. Gedurende de eerste twee maanden wordt in een werkgroep waaraan ketenpartners deelnemen een analyse gemaakt van nut van de aanbeveling maal de kans van slagen. Op basis hiervan worden SMART doelen geformuleerd. Vervolgens wordt 6 maanden proefgedraaid. (Binnen het ADDIE model is dit de Development, Implementation en Evaluation fase). Concrete producten van de ontwikkelfase zijn: Focus op twee regio s. Het project zal zich vervolgens richten op twee regio s: Limburg (waarin onder meer Dichterbij, de PI Limburg-Zuid en de PI Zuid-Oost actief zijn) en de regio Haarlem (de Hartekampgroep). In de regio rond Dichterbij is al een vorm van samenwerking georganiseerd waarbij de PI bij binnenkomst van een LVB gedetineerde contact zoekt met de VG-instelling van herkomst, en gedragskundigen van beide organisaties bij elkaar in de keuken kijken. In de regio rond de Hartekampgroep is er nog geen sprake van georganiseerde samenwerking. Binnen het project wordt het uitwisselen van ervaring tussen beide regio s georganiseerd. Overzicht van verbeterpunten. De focusgroepdiscussie levert voor beide regio s waarschijnlijk een aanzienlijke lijst van mogelijke verbeterpunten op. In een werkgroep waarin verschillende partners zitting hebben kan aan de hand van bijvoorbeeld een analyse van het nut van de interventie maal de kans van slagen van de interventie een prioriteringslijst worden opgesteld. Belangrijk is om in de werkgroep een goede deelname te hebben van degenen die directe cliëntcontacten hebben. Een dergelijke werkgroep is ook een goede mogelijkheid om draagvlak te creëren en te houden op de werkvloer. Selectie van verbeterpunten. Daarna kan een selectie worden gemaakt van verbeterpunten die direct worden opgepakt en verbeterpunten die op de lijst blijven staan. In de werkgroep kunnen de geselecteerde verbetervoorstellen concreet worden uitgewerkt. De doelen worden SMART 9 uitgewerkt zodat deze ook eenvoudig geëvalueerd kunnen worden. Daarnaast kan er tijd in worden geruimd om, afhankelijk van de verbeterpunten, informatie of materiaal uit te werken 9 SMART = Specifiek, Meetbaar, Acceptabel, Realistisch en Tijdgebonden pagina 7

8 voor de werkvloer. Na acht maanden volgt een eindevaluatie op de eerder geformuleerde SMART doelstellingen. Aanbevelingen. Aan de hand van de evaluatie van de best practice worden door de werkgroep aanbevelingen gedaan om de verbeterpunten ook in andere regio s uit te kunnen voeren. Overdracht van (ervarings)kennis kan gebeuren via bijvoorbeeld een presentatie voor mogelijk betrokkenen, uitwisselen van ervaringen van medewerkers die al werken met de verbetervoorstellen et cetera. Differentiatie in ondersteuning Een specifiek aandachtspunt in de aanbevelingen is de wijze waarop en de mate waarin VGinstellingen hun expertise in kunnen zetten voor Justitie. Die expertise is nogal verschillend; het maakt uit of een SGLVG instelling (de Borg instellingen) of een OBC (orthopedagogisch behandelcentrum voor jongeren met een lichte verstandelijke beperking) die ondersteuning verleent, of dat het een VG instelling gericht op langdurig verblijf is die de ondersteuning verleent. En ook daar zit weer veel verschil in. Mogelijk kunnen niveaus van ondersteuning worden aangegeven (eerste, tweede, derde lijn?). De indeling in niveaus helpt bij het invullen van de samenwerking binnen de regio s, doordat het ondersteunend is bij het matchen van vraag en aanbod. Concrete aanpak tijdens de ontwikkelfase De twee pilotregio s kennen een verschillende startsituatie. In de regio Limburg is er sprake van een samenwerkingsverband, waarin partijen al aan de slag zijn met een pilot, in de regio Haarlem moet het samenwerkingsverband en de daaropvolgende pilot nog worden opgezet. Drie aspecten zijn cruciaal in de uitvoering van de pilots: 1. De keuze voor 1 of meerdere screeningsinstrumenten voor het herkennen van een (licht) verstandelijke beperking. Per pilotregio wordt de keuze gemaakt voor 1 instrument. Dit kan betekenen dat in het traject twee instrumenten worden gebruikt waarvan de kwaliteit kan worden getoetst; 2. Monitoring van de effecten van de pilots. Om te komen tot een goede monitoring is tenminste een nul- en eindmeting noodzakelijk. Daarnaast is de doorlooptijd van de pilot beperkt voor een volledige meting van de effecten op detentieschade en recidive. Daarom kijken we niet alleen naar deze uitkomstindicatoren maar ook naar procesindicatoren als mate van informatie-uitwisseling, bekendheid met taken en verantwoordelijkheden, snelheid overdracht etc. 3. Betrokkenheid van deelnemers aan de pilots. Voor beide pilots worden (bestaande) projectteams geformeerd. In de projectteams hebben zitting vertegenwoordigers van alle betrokken partijen in het regionale netwerk. De concrete uitvoering van deze fase ziet er als volgt uit: Intake/scan per pilotregio In beide regio s wordt een zogenoemde nulmeting uitgevoerd waarin wordt gekeken naar: - Indeling van de cliënten naar de verschillende cliëntgroepen op basis van cliëntkenmerken (hieruit kan bijvoorbeeld naar voren komen, dat de samenstelling van de groep cliënten verschilt tussen beide regio s). - Schatting van het aantal gedetineerden met een LVB in de twee regio s. pagina 8

9 - Aard en intensiteit van de samenwerking Opstarten samenwerkingsverbanden Voor de regio Haarlem wordt gestart met het opstarten van het samenwerkingsverband tussen betrokken partijen in het netwerk. Door het organiseren van een projectteam met vertegenwoordigers van alle relevante partijen in het netwerk. Dat betekent onder meer het identificeren en mobiliseren van relevante partijen in de regio en hen bewegen om deel te nemen aan de pilot in de vorm van een samenwerkingsverband. In de regio Limburg wordt gewerkt vanuit het bestaande samenwerkingsverband. Op basis van de uitkomsten van stap 1 verkenning wordt samen met het regionale projectteam per regio een geprioriteerde lijst van aandacht-/verbeterpunten opgesteld, voorzien van een toets op haalbaarheid. Plan van aanpak per regio Per regio wordt een plan van aanpak gemaakt voor de uitvoering van de pilot. De opdrachtnemer stelt het plan van aanpak op. Daarin worden tenminste opgenomen: - De beoogde doelen - Een overzicht verbeterpunten - De verdeling van taken en verantwoordelijkheden per verbeterpunt - De samenstelling projectteam - De planning - Het monitoren van de effecten Uitvoering per regio Het plan van aanpak wordt door deelnemende partijen geaccordeerd. Op basis van het plan van aanpak wordt gestart met de uitvoering. Het projectteam komt gedurende uitvoering van de pilot maandelijks bijeen. Dan komt het volgende aan de orde: - Voortgang uitvoering verbeterpunten - Knelpunten - Specifieke casuïstiek - (beeld van) uitkomsten, monitoring effecten De projectteams worden geleid door de Rebelgroup/HHM. Zij bereiden bijeenkomsten voor en maken een voortgangsrapportage en actielijst per projectteam. Het projectteam Haarlem staat onder leiding van Hans Broere. Daar ligt de nadruk op nieuwe samenwerking. Het projectteam Limburg staat onder leiding van Patrick Jansen. Hier ligt de nadruk op monitoring van lopende activiteiten en eventuele verandering/optimalisatie van activiteiten. Beide projectleiders hebben doorlopend onderling contact, waarbij Hans Broere namens de Rebelgroup eindverantwoordelijk is voor beide pilots. Elke 3 maanden wordt gerapporteerd aan stuurgroep. De stuurgroep is verantwoordelijk voor bewaking van de voortgang en de inhoudelijke toetsing, en zal eventueel interveniëren bij knelpunten in de regio. Maandelijks vindt er voortgangsoverleg plaats tussen de projectleiders en de secretaris en voorzitter van de stuurgroep. Afsluiting/evaluatie Na zes maanden worden pilots afgerond. Opgestelde plannen van aanpak worden getoetst en effecten worden in beeld gebracht. Dat leidt per regio tot een overzicht van verbeterpunten die pagina 9

10 een positieve bijdrage leveren aan aan samenwerking in de keten forensische zorg voor mensen met een LVB. Fase 3: Implementatie De implementatiefase van twee maanden richt zich tenslotte op het verspreiden van kennis en ervaring die is opgedaan tijdens het project, met als belangrijkste doelstelling het opleveren van tools, zodat andere regio s materiaal in handen hebben om de verbetervoorstellen aan te passen aan en te implementeren in de eigen regio. De werkgroep doet verbetervoorstellen aan de hand van de ervaringen in het project. Presenteert deze aan mogelijk betrokkenen, wisselt ervaringen uit met degenen die al werken met de verbetervoorstellen et cetera. Het betreft een advies hoe te implementeren. Een specifiek aandachtspunt is dat wordt aangegeven hoe de realisatie van aanbevelingen in de praktijk kan worden gemonitord c.q. dat het monitoren wordt georganiseerd. Onderzoeken of wat je vindt ook werkt sluit de kwaliteitscyclus. Concrete aanpak implementatie Dit is de afsluitende fase waarin het gaat om verspreiding van de ervaring en kennis uit de twee pilots. In korte tijd (-1-2 maanden) worden de resultaten van de pilots actief onder de aandacht gebracht van de betrokkenen elders in Nederland. Opbrengsten van deze fase zijn: - Een handzame, makkelijk leesbare rapportage van de bevindingen en van de succes en faalfactoren voor continuïteit van zorg voor mensen met een LVB (met inzet van tekstschrijver); - Deze rapportage wordt beschikbaar gesteld in zowel de justitiehoek als in de zorghoek van deze keten. De websites van bijvoorbeeld VGN en DJI kunnen dan dienen als platform; - Organisatie van een aantal regionale werkbijeenkomsten, waarin bevindingen worden gedeeld en partijen worden uitgenodigd om actief stappen te zetten bij het opzetten van vergelijkbare netwerken (circa 4 bijeenkomsten); - Tenslotte wordt een praktisch stappenplan of toolkit voor het opzetten van dit soort samenwerkingsverbanden opgeleverd, inclusief het gebruik van bewezen screeningsmethoden en vormen van informatie-uitwisseling. Tijdens de werkbijeenkomsten en in de toolkit wordt concrete casuïstiek opgenomen, zodat het gaat leven voor de mensen die hier mee moeten gaan werken. Wanneer daar aanleiding voor is zullen de volgende aanvullende activiteiten worden uitgevoerd: - T.z.t. gericht contact zoeken met de regionale en landelijke pers om de successen (ervan uitgaande dat die er komen) kenbaar te maken; - Een bijeenkomst organiseren met de landelijke partijen die via regelgeving of bekostiging samenwerking tussen VG en PI kunnen bevorderen/afdwingen; tijdens die bijeenkomst presenteren we de resultaten en doen we aanbevelingen voor mogelijkheden om samenwerking te bevorderen / af te dwingen. pagina 10

11 Literatuur Kaal, H.L. (2010). Beperkt en gevangen? De haalbaarheid van prevalentieonderzoek naar verstandelijke beperking in detentie. Cahier Den Haag: WODC. (o.a. vaststellen van LVB in detentie) Kaal, H.L., Van Ooyen-Houben, M.M.J., Ganpat, S., & Wits, E. (2009). Een complex probleem: Passende zorg voor verslaafde justitiabelen met co-morbide psychiatrische problematiek en een licht verstandelijke handicap. Cahier Den Haag: WODC. (o.a. inventarisatie zorgbehoefte en huidige zorg bij triple problematiek waaronder LVB) Kuppen, J.& Ferweda, H. (2008). Van binnen naar buiten. Een behoefte onderzoek naar de aard en de omvang van nazorg van gedetineerden. Den Haag:WODC (o.a.nazorg gedetineerden) More, P.A. & Weijters, G. (2011) Tweede meting van de monitor nazorg ex-gedetineerden Cahier Den Haag WODC (o.a nazorg gedetineerden) Neijmeijer. L. (2008). Zorgprogramma voor gedetineerden met een lichte verstandelijke beperking (LVG) Trimbos instituut Nelissen, P.Ph. (2007) De verbindende factor. Resultaten van samenwerking tussen PI Limburg- Zuid en regionale partners bij interventies voor (kortgestrafte) gedetineerden. Nelissen, P.Ph. overige publicaties via NIPF magazine (2008). Themanummer forensische zorg Overvest, Nico & Huizinga, Han (2011). Bejegenen! Visie van de VGN/De Borg op Bejegening als onmisbare kernwaarde in de forensische SGLVG en de implicaties daarvan voor de DBBC financiering. Raad voor Strafrechttoepassing en Jeugdbescherming (2011). Zorg voor ingesloten licht verstandelijk beperkte jongeren. (o.a verbeterpunten instroom, doorstroom en uitstroom) Raad voor Strafrechttoepassing en Jeugdbescherming (2008). Gedetineerden met een verstandelijke beperking (o.a hulpaanbod de Borg) Significant. (2010) Forensische zorg licht verstandelijk beperkten. Quickscan vraag en aanbod verstandelijk gehandicaptenzorg in een strafrechtelijk kader. Weijters, G.,More, P.A. & Alma S.M. (2010).Nazorgproblematiek en recidive van kortgestrafte gedetineerden. Den Haag; WODC Zwemstra, J.C. (2009) Psychiatrische zorg in en aansluitend aan detentie. Een onderzoek naar psychiatrische zorg en behandeling in detentie en daarop aansluitende reguliere of forensische zorg. pagina 11