ProRail in ProRail in

Transcriptie

1 ProRail in 08 ProRail in 08 1

2 Kerncijfers 08 (in absolute aantallen) Kwantiteiten Netlengte in exploitatie (in km) waarvan enkelsporig waarvan meersporig netlengte geëlektrificeerd Totale spoorlengte (in km) waarvan vervangen in boekjaar (in absolute aantallen) Tonkilometers (in miljarden per jaar) waarvan personen waarvan goederen Treinkilometers (in miljoenen per jaar) waarvan personen waarvan goederen waarvan overig (aannemers/testritten) 1 1 Wissels waarvan vervangen in boekjaar Overwegen Aantal klanten (spoorwegondernemingen) waarvan personen waarvan goederen waarvan overig (aannemers/museumlijnen) waarvan beveiligd Seinen Stations Stationsoppervlakte (in duizenden m 2 ) Beweegbare bruggen Tunnels Het vergelijkend cijfer (het aantal seinen 07) is aangepast voor het aantal seinen zonder typeaanduiding. Deze werden tot en met 07 niet meegeteld. 2 Het aantal stations is in 08 toegenomen door ingebruikname van station Amsterdam Holendrecht. 3 Het vergelijkend cijfer (het aantal duizenden m 2 stationsoppervlakte 07) is aangepast als gevolg van verfijning van de object-registratie. Voorpleinen worden in 08 niet langer meegeteld. 4 De toename van het aantal tunnels betreft de HSL dive-under. 2 ProRail in 08 3

3 ProRail in 08 Inleiding Nederland heeft het drukst bereden spoor van de Europese Unie. Het aantal reizigers zal alleen maar toenemen in de toekomst. Nederland in beweging houden is een uitdaging die ProRail graag aangaat. Als netwerkmanager van het spoor heeft ProRail één belangrijke ambitie: dienstverlener zijn voor onze klanten. Voor de vervoerders en hun klanten (de reizigers en de verladers), voor omwonenden en regionale overheden, voor ieder die op zijn eigen wijze in zijn dagelijks leven en werken van de Nederlandse railinfrastructuur afhankelijk is. In 08 heeft ProRail belangrijke stappen gezet in de ontwikkeling van zijn positie als dienstverlener met de kernopdracht: Nederland non stop in beweging en bereikbaar houden. Het spoor wordt steeds meer gezien als een essentiële en vanzelfsprekende nutsvoorziening. Net als water uit de kraan en stroom uit het stopcontact. Het moet gewoon werken en veilig zijn. in miljoenen treinkilometers Ontwikkeling treinkilometers reizigersvervoer 131 In 08 heeft ProRail meer grip gekregen op de bedrijfsprocessen, en dat leidde tot een stijgende lijn in de prestaties. Met de dienstregeling 08 kwamen er ongeveer ritten bij, daarmee nam het aantal treinritten toe van 2,6 miljoen in 06 naar 3,0 miljoen in 08. Er waren minder verstoringen op het spoor te melden. De beschikbaarheid van het spoor werd groter, de stations werden schoner, en de veiligheid op en rond het spoor nam toe. Het vertrouwen van de samenleving in de dienstverlening van ProRail is dan ook gegroeid. in % niet beschikbaarheid lagere waarde betekent betere score 0,35 0,30 0,30% 0,25 0, 0,% 0,15 0,15% 0,10 0,05 0, Verstoringen In al onze dagelijkse activiteiten willen wij betere prestaties leveren én blijven leren van onze ervaringen. ProRail is een lerende organisatie. We willen en moeten beter presteren: de output van onze werkprocessen, de robuustheid van onze ICT, de samenwerking met opdrachtgevers, klanten en infra-partners, de resultaten van aanbestedingen. Voortdurend zoeken we naar mogelijkheden om kwaliteit te verbeteren. Door monitoring, door insourcing, door interactie en samenwerking. ProRail werkt continu aan verbetering van de railinfrastructuur. Zo werd eind 08 in de Hanzelijn de tunnel geopend die de oost- en de westoever van het Drontermeer met elkaar verbindt. De Zeeuwse lijn werd vernieuwd, waarbij ProRail een innovatieve onderhoud-saanpak heeft toegepast. Bij station Best heeft ProRail, in sneltreinvaart, de perrons verlengd, zodat ook lange intercitytreinen een extra stop kunnen maken. Daarvoor moest ook de bovenleiding worden aangepast. Een extra stop in Best was nodig om het fileleed te verminderen dat wordt veroorzaakt door werkzaamheden aan de A2. Door auto en trein niet als concurrenten te zien, maar elkaar juist te laten aanvullen, is hier mobiliteitswinst behaald. Op 9 april 08 zijn de verlengde perrons in gebruik genomen. In 08 is ProRail samen met NS en de goederenvervoerders begonnen met het actieplan Ruimte op de Rails: het uitbouwen van een vernieuwend en excellent presterend railnetwerk dat de komende twaalf jaar zo n vijftig procent meer treinverkeer mogelijk moet maken. ProRail realiseert zich daarbij dat dit niet alleen een kwestie is van hoogwaardige technische kennis en innovatief vermogen, we moeten ook oog hebben voor de impact op omgeving en samenleving. 4 ProRail in 08 5

4 cijfers van 07 & 08 zijn inclusief de Betuweroute ProRail is een bedrijf van professionals. Daarom hebben we geïnvesteerd in nieuwe vormen van interne kennisoverdracht. Met het oog op de verwachte behoefte aan nieuwe medewerkers is de arbeidsmarktcommunicatie aangescherpt. Ons jaarlijkse tevredenheidsonderzoek onder de medewerkers had een positief resultaat Ontwikkeling tonkilometers goederenvervoer In 09 gaat ProRail door op de lijn die in 08 is ingezet: voortdurend verbeteren van operational excellence, hoogfrequent spoorgebruik mogelijk maken, meer ruimte bieden aan het goederenvervoer, meer maatwerk bieden in de regio en het publieke belang dienen op een efficiënte manier. Wij staan er voor om de plannen niet alleen te realiseren, maar daar waar zinnig en mogelijk ze te versnellen ten opzichte van het Beheerplan 09-. Die versnelling is nodig ten behoeve van de vitaliteit van de (spoor)bouw- sector en ook goed voor de klanten van ProRail. De samenleving wil meer van ons, en de samenleving wil het beter: Nederland wil non-stop in beweging blijven. ProRail maakt dat mogelijk. in miljoenen tonkilometers Prestaties Reizigers- en goederenvervoer Meer reizigers- en meer goederenvervoer: met de dienstregeling 08 alleen al kwamen er ongeveer ritten bij. Daarmee is het aantal treinritten toegenomen: van 2,6 miljoen in 06 naar 3,0 miljoen in 08, naar 3,1 miljoen - zo is de verwachting - in 09. Maar, meer ritten betekent meer onderhoud, en dat onderhoud vraagt weer meer capaciteit. ProRail wordt hier voor een praktisch dilemma gesteld. Een dilemma dat ingrijpt in onze organisatie en processen, en dat ProRail in 08 heeft opgepakt. In 08 heeft ProRail meer grip gekregen op de eigen bedrijfsprocessen, waardoor we slimmer en flexibeler onze werkzaamheden kunnen inplannen. ProRail heeft het aantal storingen teruggedrongen, we repareren sneller en we hebben minder tijd nodig voor onderhoud. Dit heeft geleid tot een hogere beschikbaarheid en betrouwbaarheid van het spoor, en tot minder verstoringen voor onze klanten. Sinds december 08 wordt het spoor grotendeels alleen nog met videoschouwtreinen geïnspecteerd. Deze treinen rijden tussen de andere treinen door en filmen ondertussen het spoor en de wissels. De beelden worden vervolgens op kantoor bekeken. De voordelen hiervan zijn de hogere arbeidsveiligheid (minder mensen in het spoor) en de toegenomen beschikbaarheid (het verstoort de dienstregeling praktisch niet). Ook is in 08 begonnen met de landelijke invoering van de nieuwe mobiele werkplaats. Dit is een trein zonder bodem, waarbinnen alle gereedschap voorhanden is zodat onder optimale omstandigheden (zoals veilig en droog) aan het spoor kan worden gewerkt. Ook hier weer met minimale hinder voor het reguliere treinverkeer. Optimale mix van slim benutten en meer infra Minister Eurlings van Verkeer en Waterstaat is in september 08 akkoord gegaan met het plan Ruimte op de Rails van de gezamenlijke spoorsector: elke tien minuten een reizigerstrein en een groene golf voor de goederen op het spoor. Dit plan, dat een budget van 4,5 miljard euro heeft, gaat tot een jaarlijkse groei van 5% in het reizigersvervoer per spoor realiseren. Met Ruimte op de Rails wordt een systeemsprong op het spoor gerealiseerd. 6 ProRail in 08 7

5 Het plan beoogt een optimale mix van aan de ene kant het uitbreiden van de infrastructuur waar nodig, en aan de andere kant het slimmer plannen en organiseren van de treinenloop waar mogelijk. intensief traject met de vervoerders - met veel ruimte voor consultatie - is het proces in 08 voorspoedig verlopen. Bijna alle aanvragen konden worden gehonoreerd en problemen zijn opgelost in het verdelingsproces. Benchmarking Benchmarking is een effectief middel om de eigen organisatie scherp te houden. In het eerste kwartaal van 08 heeft ProRail een benchmark onder de Europese netwerkmanagers (en Japan) uitgevoerd waarin ook nadrukkelijk de prestaties zijn meegenomen. Uit de vergelijking blijkt dat ProRail één van de beter presterende netwerkmanagers van Europa is, met name op de gebieden beschikbaarheid, benutting en veiligheid. Door deze benchmarking krijgt ProRail een goed beeld van de gebieden waarop prestatieverbeteringen mogelijk zijn. Capaciteitsverdeling Allen aan de onderhandelingstafel Gebruikers van het spoor moeten jaarlijks capaciteit aanvragen bij ProRail. Dat geldt voor vervoerders maar ook voor ProRail zelf: we moeten ruimte hebben zodat onze aannemers aan het spoor kunnen werken in zogenoemde treinvrije perioden. Hoe dit werkt en wat de mogelijkheden zijn die ProRail biedt, staat in de jaarlijkse Netverklaring. Het verdelingsproces is ingericht als onderhandelingstafel. Aan deze tafel gaan alle partijen met capaciteitswensen met elkaar op zoek naar de optimale verdeling van capaciteit. Differentiatie naar tijd en plaats en het homogeniseren van rijtijden en frequenties spelen een belangrijke rol in dit proces. ProRail heeft in dit proces twee rollen: die van verdeler en die van aanvrager. Vervoerders die het niet eens zijn met de manier waarop ProRail de capaciteit verdeelt, kunnen de NMa vragen om hierover een uitspraak te doen. Slimmer plannen van onderhoud Met het groeiend aantal treinen neemt de onderhoudsbehoefte van het spoor toe, maar is tegelijkertijd minder tijd voor onderhoud beschikbaar. Daarnaast worden de maatschappelijke eisen voor beschikbaarheid steeds hoger: de reiziger wil gewoon geen last hebben van onderhoud. De goederenvervoerders ook niet, maar zij rijden juist vooral in de nacht. ProRail stelt op zijn beurt steeds zwaardere eisen aan de uitvoering van het spooronderhoud om de veiligheid van baanwerkers verder te verhogen. Tijd voor onderhoud zal altijd nodig zijn. ProRail wil onderhoud uitvoeren met zo min mogelijke hinder voor vervoerders. Op dit moment mogen 36 partijen gebruikmaken van het spoor: tien openbare personenvervoerders, vijftien commerciële goederenvervoerders en elf andere partijen, zoals aannemers. Hoezeer het ProRail ook is gelukt om de capaciteit van het spoor te laten toenemen, het blijft een schaars goed. Leidde die schaarste in voorgaande jaren nog tot spanning met de vervoerders, door te kiezen voor een ProRail werkt hierdoor steeds meer s nachts aan het spoor, omdat dan de minste treinen rijden. Het werk is zo ingedeeld dat de goederentreinen en de NS-nachtnettreinen over één spoor kunnen blijven rijden. Nachtelijk onderhoud aan enkelsporige trajecten gebeurt per traject, in goed overleg tussen de regionale vervoerders, NS en ProRail. Ook probeert ProRail steeds meer onderhoud op een baanvak tegelijkertijd uit te voeren zodat de tijd dat treinen er niet kunnen rijden, zo optimaal mogelijk wordt benut. 8 ProRail in 08 9

6 Operationeel Controle Centrum Rail (OCCR) Om de vervoersprestatie te optimaliseren, wil ProRail nauwer samenwerken met de vervoerders. Dit is vooral belangrijk als er iets aan de hand is op het spoor waardoor de treinenloop verstoord is. Samenwerking in elkaars fysieke nabijheid, met korte communicatielijnen en één gedeeld beeld van een situatie leidt tot betere oplossingen in de bijsturing. In het OCCR is die samenwerking mogelijk. In 08 is door ProRail en NS gewerkt aan de voorbereiding en heeft een aantal proeven plaatsgevonden. Vertegenwoordigers van de regionale- en goederenvervoerders zijn ook uitgenodigd om in dit centrum samen te werken. Naar verwachting heeft de komst van het OCCR, in de loop van 09, een positieve invloed op de punctualiteit, klanttevredenheid, veiligheid en beschikbaarheid van het spoor. Beschikbaarheid spoor Onze klanten konden in 08 nog meer beschikken over het spoor. De nietbeschikbaarheid werd substantieel teruggebracht: van 0,60% in 07 naar 0,38% in 08. Verstoringen en onderhoud hadden minder impact op de treinenloop. dit punt is verbeterd ten opzichte van 07: het verschil tussen geplande en daadwerkelijk gebruikte buitendienststellingen nam af. Benutting spoor In 08 zijn meer treinkilometers gereden als gevolg van een intensievere dienstregeling van personenvervoerders. Het aantal treinkilometers in het goederenvervoer is nagenoeg gelijk aan 07, hoewel er een daling van 7% zichtbaar was in het vierde kwartaal van 08. Deze daling heeft te maken met de moeilijke marktomstandigheden in het laatste kwartaal van 08. Omdat tegelijkertijd het gemiddeld aantal kilometers spoor in 08 is toegenomen - denk aan de nieuwe Sloelijn en aan het feit dat de uitbreiding op het traject Amsterdam-Utrecht over heel 08 kon worden benut - bleef toch de benutting gelijk. % waarin spoor beschikbaar is voor treindiensten 100,00% 99,80% 99,60% 99,40% 99,% 99,00% 99,40% 99,00% 99,62% 99,43% 99,49% Het aantal verstoringen nam af. De tijd die nodig was om ze te herstellen (de zogenoemde functiehersteltijd), evenzo. Anders dan in 07 waren er in 08 geen grote verstoringen aan de infrastructuur. Dat is mede te danken aan de ICT-systemen van ProRail die het afgelopen jaar robuuster zijn gemaakt. aantallen treinkilometers per 24 uur per spoorkilometer 78,0 76,0 74,0 72,0 70,0 70,0 75,8 73,0 75,6 75,0 % van waardering met een cijfer > 7 70% 65% 60% 55% 50% 55% 55% 53% 50% 55% Beschikbaarheid Ook maakten we bij het onderhoud effectiever gebruik van buitendienststellingen: werkzaamheden werden met minder hinder voor reizigers uitgevoerd, of gebundeld in één buitendienststelling. De kwaliteit van de planning op Benutting Reinheid stations 10 ProRail in 08 11

7 Reinheid en veiligheid stations De reinheid van de stations was op orde in 08. Opvallend is dat de reinheid op de grote stations lager wordt beoordeeld dan op de kleinere. Een oorzaak daarvan is: op grotere stations moet vuil tussen de perrons worden opgeruimd tijdens buitendienststellingen, die moeilijk te verkrijgen zijn. Veiligheid Uit internationale benchmark van de European Railway Agency blijkt dat in Nederland het aantal ongevallen op en rond het spoor laag is. Nederland behoort tot de top van best presterende landen op gebied van veiligheid op het spoor. De sociale veiligheid scoorde zowel overdag als s avonds beter dan in 07. Tussen verschillende typen stations zijn hier aanzienlijke verschillen. Grote stations scoren beter dan kleinere. Het cameratoezicht op de kleinere stations blijkt in de beleving van de reizigers geen volwaardig alternatief voor de aanwezigheid van personeel. De komende jaren wordt hard gewerkt aan de nieuwbouw van enkele grote stations. Deze verbouwingen zouden op korte termijn de reinheid en de sociale veiligheid negatief kunnen beïnvloeden. Zodra de stations klaar zijn, zullen de prestaties echter naar verwachting beter zijn. % van waardering met een cijfer 7 95% 90% 85% 80% 84% 89% 91% 86% 86% Sociale veiligheid overdag % van waardering met een cijfer 7 65% 60% 55% 50% 50% 56% 55% 60% Sociale veiligheid s avonds 58% In 08 heeft de Inspectiedienst van Verkeer en Waterstaat namens de Minister het Veiligheidsmanagementsysteem van ProRail doorgelicht. Een uitgebreide inspectie wees uit dat ons VMS voldoet aan de eisen van de Europese Veiligheidsrichtlijn en dat we het VMS ook in de dagelijkse praktijk toepassen om veilig treinverkeer en werk aan het spoor te garanderen. Namens de Minister heeft IVW ons dan ook de vereiste veiligheidsvergunning verleend. Veilig reizen In 08 vonden er 14 treinbotsingen plaats, een vergelijkbaar aantal met het jaar daarvoor (12) (ruim binnen de Europese ). Hierbij vielen geen gewonden en de schade was over het algemeen laag, lagere waarde betekent betere score omdat het treinbotsingen betrof bij lage snelheden, bijvoorbeeld tijdens 25 rangeren. Eén treinbotsing sprong eruit en dat was de botsing van een intercity op een Thalys trein op oktober te Gouda. Ook hier was de snelheid laag en vielen er geen 12 gewonden. Een passage van een rood 10 sein gaat vaak aan een botsing vooraf. ProRail voert samen met de vervoerders het STS-programma uit dat het aantal passages moet verminderen (de trein stopt dan ook als het met een lage snelheid door een rood sein rijdt) door het aanbrengen van verbeterde beveiliging op ruim duizend seinen en het instrueren van machinisten. Het Systeemveiligheid: botsingen trein-trein STS-Programma is eind 09 gereed. cijfers vanaf 09 conform Europese en aantal botsingen 12 ProRail in 08 13

8 In 08 vonden 64 ontsporingen van treinen plaats, een vergelijkbaar aantal met het jaar daarvoor (69). Het overgrootte deel van deze ontsporingen betreft ontsporingen van treinen tijdens rangeren op emplacementen met lage snelheid. Er vielen dan ook geen gewonden en de schade is beperkt. De oorzaak van ontsporingen bij rangeren ligt vaak in bedieningsfouten van wissels (handmatig). Samen met een aantal vervoerders is ProRail in 09 een project gestart om de veiligheid van rangeren te verhogen. Een in het oog springende ontsporing is de ontsporing van een goederentrein beladen met kalk nabij het station Muiderpoort op 22 november 08. Deze ontsporing veroorzaakte een ee ravage. Gelukkig vielen er geen slachtoffers. ProRail zet zich maximaal in om bij ontsporing het treinverkeer weer zo snel mogelijk op gang te brengen (met inzet van spooraannemers). Zowel ProRail, IVW als de Onderzoeksraad voor Veiligheid hebben de oorzaken van deze ontsporing in onderzoek. Duidelijk is dat een materieelgebrek de directe oorzaak van deze ontsporing was. Het betreffende materieel is door de vervoerder direct niet meer ingezet. aantal ontsporingen lagere waarde betekent betere score ProRail heeft bij de Inspectiedienst van Verkeer en Waterstaat 80 de noodzaak tot scherp toezicht op onderhoud van materieel onder de aandacht gebracht Veilig werken In 08 waren er twee incidenten (07: 0) met baanwerkers. De betrokken baanwerkers liepen daarbij ernstig letsel op. Dit is twee keer teveel. ProRail heeft in 08 de ambitie geformuleerd om te werken en te reizen zonder ongevallen. Om herhaling te voorkomen zijn in 08 alle bijna aanrijdingen en bijna elektrocuties van baanwerkers onderzocht. Daaruit werd duidelijk dat werken aan een buitendienstgesteld spoor zorgvuldig moet gebeuren. Een achterliggende oorzaak is dat het bepalen welk spoor in dienst en buiten dienst is, niet altijd eenvoudig is. Deze bevindingen zijn gedeeld met de branche, begin 09 zijn actieplannen opgesteld gericht op het vereenvoudigen van buitendienststelling en het verhogen van het risicobewustzijn van baanwerkers. Het aandeel werk dat plaats vindt aan een spoor dat in dienst is, is teruggebracht van 30% in 07 naar 6,5% in 08. lagere waarde betekent betere score 25 aantal botsingen Systeemveiligheid: ontsporingen cijfers vanaf 09 conform Europese en Systeemveiligheid: botsingen trein-trein cijfers vanaf 09 conform Europese en 14 ProRail in 08 15

9 Projecten Jaarlijks heeft ProRail meer dan 750 projecten tegelijkertijd in uitvoering. Ze variëren van de aanleg van een complete spoorlijn tot een tijdelijk perron. Projecten met als doel de uitbreiding van de capaciteit en de verbetering van de dienstverlening aan klanten. Hanzelijn ProRail bouwt een nieuwe spoorlijn tussen Lelystad en Zwolle: de Hanzelijn. Vanaf december 12 duurt een treinreis tussen beide steden dertig minuten. Het noorden en noordoosten van Nederland komen in reistijd een kwartier dichter bij de Randstad. Dronten en Kampen krijgen een nieuw station en station Lelystad wordt uitgebreid. Het tracé van de Hanzelijn is 50 kilometer en krijgt, behalve een tunnel onder het Drontermeer, een nieuwe brug over de IJssel tussen Hattem en Zwolle. De totale kosten voor de aanleg bedragen één miljard euro. De Commissarissen van de Koningin van de provincies Flevoland en Overijssel hebben op 19 november 08 de tunnel die de oost- met de westoever van het Drontermeer verbindt, geopend. Deze tunnel is de eerste spoortunnel in Noord- Nederland. Zeeuwse Lijn Tussen 22 maart en 22 april 08 voerde ProRail een unieke operatie uit op de Zeeuwse Lijn: een buitendienststelling van 31 dagen. In die periode ging 50 van de 70 kilometer spoor op de schop. Ook vernieuwde ProRail 24 van de 35 overwegen, en zijn er houten dwarsliggers vervangen door betonnen dwarsliggers. Betonnen dwarsliggers hebben een langere levensduur en beperken de geluidsoverlast. Verder plaatste ProRail raildempers om het geluid te verminderen. De onderhoudswerkzaamheden waren hard nodig: delen van het spoor waren aan het einde van hun levensduur. Voor de lange buitendienststelling werd gekozen om de hinder voor reizigers en vervoerders zo veel mogelijk te beperken. Een traditionele aanpak zou hebben geleid tot herhaalde buitendienststellingen gedurende een langere periode. Nu bleef de overlast tot één maand beperkt. ProRail en NS oogstten veel lof voor de organisatie en de klantenservice tijdens het werk. We gaan onderzoeken hoe en in welke situaties we deze aanpak vaker kunnen toepassen. Sloelijn Op 6 oktober 08 is de Sloelijn officieel geopend, conform de bijgestelde planning na de ontdekking van enkele bommen uit de Tweede Wereldoorlog. De aanleg van deze lijn was nodig om het toenemende goederenvervoer per trein in Zeeland ruimte te bieden. De Sloelijn is drie kilometer lang en ontlast de Zeeuwse woonkernen langs de oude spoorlijn, die zes kilometer langer was en wordt afgebroken. ProRail schenkt de vrijkomende spoorstaven en ballast aan de Stoomtrein Goes-Borsele (SGB). Met die materialen kan de SGB haar museumlijnen verder opknappen. Havenspoorlijn De Rotterdamse Havenspoorlijn is een 40 kilometer lange goederenspoorlijn tussen de emplacementen IJsselmonde/Kijfhoek en Maasvlakte. De Havenspoorlijn is opgenomen in de Betuweroute. In 08 is de Havenspoorlijn deels voorzien van 25kV bovenleidingsspanning en hebben we gewerkt aan de ERTMS-beveiliging voor de Havenspoorlijn. ERTMS is de nieuwe Europese standaard voor spoorbeveiliging. Nederland loopt voorop wat betreft die beveiliging. Grote stationsprojecten ProRail wil reizigers op de grote, internationaal georiënteerde stations het kwaliteitsniveau bieden dat ze daar verwachten. Daarom wordt gewerkt aan de vernieuwing van Amsterdam Centraal, Arnhem, Breda, Delft, Den Haag Centraal, Rotterdam Centraal en Utrecht Centraal. Dit zijn buitengewoon complexe bouwprojecten die een grote inzet en deskundigheid vereisen. Maar, het eindresultaat van de vernieuwing mag er straks zijn: bijzondere stationsgebouwen die voldoen aan de eisen van de moderne reiziger, die op de stations het (inter)nationale netwerk gekoppeld vindt aan de regionale en lokale openbaar vervoersnetwerken. Daardoor ontstaan vervoersknooppunten waarlangs dagelijks honderdduizenden reizigers prettig en efficiënt hun bestemming kunnen bereiken. De metamorfose vindt plaats tot 14. Tijdens de verbouwingen blijft de winkel open. Daarvoor is nauwe samenwerking en overleg met alle betrokkenen een randvoorwaarde. In 08 hebben we te maken gehad met een sterk gespannen marktsituatie in de aannemerij. Hierdoor is een aantal aanbestedingsprogramma s voor de stations erg 16 ProRail in 08 17

10 moeizaam verlopen. Sinds eind 08 lijkt de spanning in de markt af te nemen. De Bond van Nederlandse Architecten heeft in april het station Amsterdam Bijlmer Arena uitgeroepen tot het gebouw van het jaar 08. In juni won dit station in Engeland een prestigieuze constructeursprijs. Eind september ontving Amsterdam Bijlmer Arena bovendien de Brunel Award, de hoogste onderscheiding voor outstanding design in railway. In Arnhem werd vooruitgang geboekt doordat de aanbesteding van de ov-terminal in twee delen werd opgesplitst, waardoor nu de eerste fase van de bouw kan worden aanbesteed: de van de nieuwe perrontunnel en een ondergrondse fietsenstalling. Ook in Delft was sprake van een succesvolle aanbesteding: de Combinatie Cromme Lijn VOF gaat de bouw realiseren van een spoortunnel van 2,3 kilometer, een ondergronds station en een parkeergarage langs de Spoorsingel. Voor het stationsproject voor Breda werd in 08 een overeenkomst gesloten tussen de ontwikkelende partners: ProRail, de gemeente Breda en NS. 18 ProRail in 08 19

11 Bezoekadres Moreelsepark EP Utrecht Postadres Postbus GA Utrecht 18 mei 09