Natuurgidscursus Les: Water

Transcriptie

1 Natuurgidscursus Les: Water Lesonderdelen i. Een quiz over water ii. Het watersysteem iii. Water in het landschap iv. Soorten water v. Leven in het water 1

2 Waterquiz - Vraag 1 In Vlaanderen komen naar schatting soorten planten en dieren voor. Hoeveel daarvan zijn typische waterorganismen? Waterquiz - Vraag 2 Oogwiertje of oogdiertje? Euglena is de Latijnse naam van dit microscopisch organisme. Hebben we hier te doen met een plant, een dier of geen van beide. Een plant Een dier Geen van beide 4 2

3 Waterquiz - Vraag 4 Het watervlooitje of Daphnia komt veel voor in ons zoet water. Tot welke diergroep behoort het? Insecten Kreeftachtigen Spinachtigen 5 Vraag 5 Kiezelwieren vertellen iets over het herstel van verzuring. Zo zijn we te weten gekomen wanneer verzuring van het oppervlaktewater voor het eerst tot uiting kwam. Voor de vennen van de Kalmthoutse hei was dat:

4 ii. Het watersysteem Waterhuishouding en waterbalans Impact van de klimaatverandering Vlaanderen verzuipt Ruimte voor water in het Sigma-plan Vlaanderen lijdt dorst Waterhuishouding en -balans

5 Klimaatverandering in hoofdlijnen Wat zijn de gevolgen van de klimaatverandering op de waterhuishouding en balans? De zeewaterspiegel stijgt De winters worden (nog) natter De zomer (nog) droger, minder regendagen maar intenser Let op: regionale verschillen: minder uitgesproken in polders Als de klimaatverandering zich doorzet 5

6 Ruimte voor water in het Sigmaplan Vlaanderen heeft dorst Ondanks overstromingen. heerst er in Vlaanderen een watertekort. Per inwoner 834 m3/j beschikbaar. De helft van ons drinkwater wordt opgepompt. De rest is oppervlaktewater (groot deel uit het buitenland) Vooral het diepe grondwater dreigt uitgeput te geraken. Het is een eindige grondstof! 6

7 iii. Water in het landschap IJstijd-superrivier Opbouw van een riviervallei Meanders en draaikolken Rivierduinen en komgronden Ijstijd-superrivier jaar geleden 7

8 Ijstijd-superrivier Opbouw van een Kempische riviervallei 16 8

9 Water is energie De kracht van het water is potentiële energie (opgebouwd in de waterkringloop). Die wordt omgezet in kinetische energie (stroming) Waarmee materiaal (klei, zand) verplaatst wordt van bron naar monding. Meanderen in 3 dimensies Horizontaal profiel: Meanders, stootoevers, kronkelwaarden, afgesneden rivierarmen, winter- en zomerbed Verticaal profiel: pool (kuilen) en riffle (dammen) Dwarsprofiel: draaikolken 18 9

10 En in het echt Stootoever - binnenbocht 10

11 Stootoever - binnenbocht Pool - riffle 11

12 Oeverwallen, komgronden en rivierduinen Zomerbed/winterbed: zomerdijk, winterdijk Oeverwallen: niet te verwarren met rivierduinen (donken) Komgronden: achter de oeverwal; fijn materiaal Ref. Wikipedia, Bart vo 23 Watererfgoed 12

13 Pauze iv. Soorten water Water: fysisch en chemisch Zuur-neutraal-basisch: buffering Zeewater oppervlaktewater grondwater regenwater: mineralen (o.a. calcium). Trofie (eutroof- mesotroof- oligotroof): voedselrijkdom, vooral bepaald door fosfaten en nitraten. Saprobie: bepaald door hoeveelheid afbreekbaar organisch materiaal. 13

14 iv. Fysische eigenaardigheden van water Fysisch Dichtheid i.f.v. temperatuur grootste dichtheid bij 4 C (gevolg?) Oppervlaktespanning: over het water lopen iv. Fysische eigenaardigheden van water Chemisch Opgeloste zuurstof in water Bij 15 C slechts 0,7 volume % (7 ml O2 in 1 L water) In lucht is dat 21 %!! Opgeloste CO2 in water: 30 x meer! Zuurtegraad of ph Maat voor waterstofionen concentratie Buffering: vermogen om ph schommelingen op te vangen 14

15 Voorbeelden PH van O-14 ph 14: natronloog van 1 mol/l ph 13: natronloog of kaliloog van 0,1 mol/l ph 12: ovenreiniger ph 11,5: huishoudammonia (verdunde ammonia) ph 10,5: zeepsop ph 9,5: bleekwater ph 8,5: zeewater, darmsap (iets verhoogde ph door gal) ph 7,4: menselijk bloed ph 7: zuiver, gedestilleerd water (neutraal) ph 6,7: melk ph 6: natuurlijke regen, urine ph 5,5: huid ph 4,5: tomaten, druiven, yoghurt (3,7-4,5) ph 4: zure regen, tomatensap, bier ph 3: consumptieazijn, wijn, zuurkool ph 2,8: cola ph 2: maagzuur, citroensap ph 1: zwavelzuur (accuzuur) ph 0: zoutzuur (1 mol/l), zwavelzuur (1 N) iv. Overleven in zout, brak- en zoetwater Zout water (97 % van alle water op aarde) : in zee zeer veel soorten Brak water: estuaria, getijdenrivieren; weinig soorten! Zoet water: rivieren, meren, beken, poelen: veel soorten 15

16 iv. Overleven in zout, brak- en zoetwater Zout water : tolerant milieu; celvocht = ook zout, dus weinig osmose problemen Brak water: stresserend milieu Typische soorten: sommige garnalen, steurkrabben, de Chinese wolhandkrab, sommige grondelsoorten Zoet water: veel soorten, met aanpassing aan osmose (uitscheidingsstelsel nodig). Water meestal goed gebufferd. iv. Opgeloste mineralen Regenwater: arm aan mineralen; meestal licht zure ph Oppervlaktewater: arm aan voedsel en aan mineralen. Opgeloste mineralen kan door uitloging van meststoffen e.d. Grondwater: voedselarm, maar veel opgeloste mineralen (calcium, zwavel, ijzer ) 16

17 Kwel en kwelindicatoren Wat is kwelwater? Neerslag van opgelost ijzer (ros water, ijzerbacteriën) Mineraalrijk, fosfaatarm Constante temperatuur (winter en zomer) Constant niveau Kwelindicatoren IJzer kleurt het water Fe2 opgelost in water Bacteriën: Fe2 Fe3 Met O2 vorming van ijzerhydroxide. Roest en onoplosbaar! 17

18 Waterkwaliteit meten met een schepnet 35 Indicatorsoorten (macro-invertebraten) Eendagsvlieg Steenvlieg Kokerjuffer 18

19 Waterkwaliteit op kaart Waterkwaliteit op microscopische basis Massaal veel microscopische soorten Ook hier indicatorsoorten Bekijken van plankton is een ontdekking! 19

20 Vistrappen tegen versnippering 39 Waterwegen voor exoten Grote waternavel Chinese wolhandkrab 40 20

21 Leerplatform Documentatie Focus op Water : een bundel artikels uit het vaktijdschrift Natuur.focus. Bekenwatch: artikel en powerpoint van een bekenproject in de provincie Antwerpen Werkgroepen Hyla: de amfibieën- en reptielenwerkgroep van Natuurpunt. De werkgroep coördineert o.m. de paddenoverzetacties. Micrasterias: een werkgroep over kranswieren en sieralgen. Voor de sieralgen, een groep microscopische groenwiertjes, werd een determinatiesleutel gemaakt. Op de blog van de werkgroep staan ook berichten over andere microscopisch waterleven. Poelenwerkgroep: is vooral actief in de Zuiderkempen. Naast het bemonsteren van poelen, verzorgt de werkgroep ook (determinatie)cursussen. 21