Jaargang D-Bulletin. Nederlandse Vereniging voor Stereofotografie

Transcriptie

1 198 Jaargang D-Bulletin Nederlandse Vereniging voor Stereofotografie

2 3 INHOUDSOPGAVE 04 Redactioneel 14 Driedimensionaal 04 3D-Bulletin 198 Dennis Boersma 14 Optische illusie in 3D? Job van de Groep 06 Verenigingsnieuws 06 Verslag van de 172e verenigingsdag (Open Dag) 28 september 2013 Roland de Raeve 09 Verslag van de 173e verenigingsdag 23 november 2013 Roland de Raeve 10 Agenda Algemene Ledenvergadering Dennis Boersma 10 Jubilarissen in 2013 Jan Broeders 11 Mededelingen Bibliotheek N.V.v.S. Sophieke Nijhuis-Bouma 22 Spelen met het Panasonic 3D lensje Gert-Jan Wolkers 22 PicturesToExe 8 / Wings Platinum 5 Dennis Boersma 30 Close-Up 3D met een Lumix 3D Lens Ray Moxom 35 Een show plaatsen op een ipad of ipod (2) Johan Steketee 38 Nationale WetenschapsQuiz vraag 2 Job van de Groep 40 3D workshop in Utrecht Gert-Jan wolkers 44 De 3D zone van passieve 3D beeldschermen Jørn Lang 52 De BenQ W1070 videoprojector Matthieu van der Sluis 3D-Bulletin nummer jaargang Verenigingsdagen 58 Content 12 Routebeschrijving t Visnet Ledenmutaties N.V.v.S. e-groep Jan Broeders 58 Wegwijzer 59 Vraag & Aanbod 13 Programma verenigingsdag 174 en 175 verenigingsdata 2014 Jaap van Loon Foto voorpagina: Hagedis close-up Dennis Boersma Foto achterzijde: Rode besjes Gert-Jan Wolkers

3 4 Redactioneel 3D-Bulletin 198 Om te beginnen: Eenieder de beste wensen voor Diegene die dit bulletin graag onder de kerstboom gelezen hadden moet ik helaas teleurstellen. In november was ik op vakantie in Ecuador. Hierdoor werd dit nummer een klusje voor de kerstvakantie. Ik hoop dat de drukker niet teveel tijd neemt zodat het nog voor de Algemene Ledenvergadering op 25 januari (komt allen, zie ook pag. 10) bij u in de bus ligt. Het begin van het nieuwe jaar betekent dat mijn eerste jaar als voorzitter en redacteur er bijna op zit. Begin 2012 had Gert-Jan Wolkers kenbaar gemaakt na vele jaren te stoppen met de redactie van het 3D-Bulletin. Tijdens het bestuursoverleg in augustus 2012 hadden we nog geen zicht op een opvolger. Ik heb toen aangegeven de redactie voor de periode van in ieder geval een jaar over te zullen nemen. Ik wist niet hoeveel werk het zou zijn en of het te combineren zou zijn met mijn dagelijkse werkzaamheden. En ja, het is best veel werk om alles netjes en verzorgd in het bulletin te krijgen. Maar, het is ook leuk werk. Stereofotografie is mijn hobby en ieder bulletin komen er weer veel stereofoto s langs. En ik voel mij gesteund door de auteurs van de artikelen die tot nu toe steeds weer voor voldoende kopij hebben gezord om de 60 pagina s per bulletin te vullen. Er is een aantal vaste auteurs (verschijnen in bijna ieder bulletin) en de nodige incidentele auteurs. Daarnaast neem ik interessante artikelen over uit Stereoscopy, het magazine van de ISU. Zo heeft Roland de Raeve weer de impressies van de verenigingsdagen in Huizen geleverd. Gert-Jan Wolkers doet verslag van de foto-workshop in juni 2013 te Utrecht. De begeleidende serie stereofoto s geeft aan dat een aangepast beeldformaat van 1x1 goed werkt voor stedelijke opnames. Ook heeft hij dit keer met het Panasonic/ Lumix 3D-lensje geëxperimenteert. In de standaard uitvoering geeft dit lensje teleurstellende stereofoto s. Maar ook in het digitale tijdperk is daar met geknutsel wat aan te doen door er een close-up lens voor te zetten. In Australië heeft Ray Moxom dit lensje op een andere manier verbeterd. Job van de Groep neemt ons mee naar fysiek uitgevoerde kunstwerken van optische illusies en reverspectief waar pseudo normaal wordt en normaal pseudo. Je gelooft je ogen niet, of beter gezegd, je kan je ogen niet altijd geloven! Ook werd Job aan het denken gezet door een vraag uit de Nationale Wetenschapsquiz 2013 over het verschil in dieptewaarneming tussen volwassenen en kinderen. Het antwoord staat erbij, maar probeer eerst zelf eens te beredeneren wat het goede antwoord is. Matthieu van der Sluis recenseert een redelijk geprijsde 3D videoprojector. Een overweegt u een passieve 3D TV of monitor aan te schaffen lees dan eerst het artikel van Jørn Lang. Met nog een aantal fotoseries van Roland de Raeve, Victor Reijs en Jaap van Loon is ook dit bulletin weer vol. Tenslotte nog mijn dank aan Erwin voor ondersteuning met de foto s en Sophieke voor de controle van spelling en grammatica. Ik heb besloten er zeker nog een jaar aan vast te plakken als redacteur, dus tot het volgende nummer (en blijf foto s en kopij sturen). Dennis Boersma

4 Ecuador Close-up door Dennis Boersma 5

5 6 Verenigingsnieuws Verslag van de 172e verenigingsdag (Open Dag) 28 september 2013 Het was een mooie zonnige dag, dus ideaal voor een daguitstapje met de familie. Nochtans was de opkomst van belangstellenden heel bevredigend te noemen. Jan Broeders kon ook een vijftal nieuwe leden inschrijven. De projectie verliep, zoals altijd, perfect. Wat de presentaties betreft, wil ik me beperken tot de series die nog niet eerder op de verenigingsdagen vertoond werden. Na de opening door de voorzitter vertoonde Gert-Jan Wolkers een nieuwe versie van zijn Todeetotreedee, een geschikte inleiding om de niet-ingewijden de meerwaarde van 3D te laten zien. Van Gert-Jan was ook de serie Berlijnse muur, met opnamen van de nieuwe graffiti op de muur, aangevuld met graffiti-kunst op een muur in Ljubljana. In Harrods van Ineke Deckers zagen we inkijkjes in het chique wereldberoemde Londense warenhuis. Tasmania van Willebrord Dorrestein gaf een goed beeld van de indrukwekkende landschappen, flora en fauna van dat eiland, ontdekt door de Nederlander Abel Tasman. Jaap van Loon maakte ons in Griekse stoeltjes opmerkzaam op de niet erg comfortabele stoeltjes en het gebruik van kleuren, vooral blauw, in het straatbeeld. Bezoekje aan Fort Vechten toonde beelden van een rustig dagje uit. Van Jaap Zonneveld zagen we een leuke hybride (dia s en video) presentatie Pimpelmezen in mijn tuin. Animaris Protinus van Gerard de Boer was een video, over door wind op het strand aangedreven wandelende gesofisticeerde constructies. Heel merkwaardig. En in de Magic Flute kwam dit strandbeest als animaties terug, uitgelokt door een fluitend meisje (een variatie op de rattenvanger van Hamelen). Ingo Ton vertoonde beelden van indrukwekkende rotsformaties, begeleid door effectieve Wagner-muziek. Het beeld van de componist Wagner kwam alsof in de rotsen uitgehouwen, nog even langs. Rollercoaster van Matthieu van der Sluis was een video opgenomen vanuit het snel bewegende wagentje. Zo konden we enigszins de sensatie beleven vanuit onze veilige stoel. Bas van Beukering liet ons de video s Dali en Magritte zien, waarin de schilderijen geconverteerd waren naar 3D en waarbij heel grappige effecten toegepast werden. Van Job van de Groep zagen we het instructieve Temples in Thailand met Engelstalig commentaar (was bedoeld voor het ISU-congres in Ljubljana). Uit het enthousiast applaus bleek dat de aanwezigen volop genoten hadden van de projecties. Op de geplande tijd (15:45 uur) kon de voorzitter de dag afsluiten. Roland de Raeve De Open Dag is ook bezocht door Stacey Oosterhof van het fotografieblad Zoom.nl. Zie de website van het blad voor haar verslag:

6 Surrealisme door Roland de Raeve 7

7 Indian Summer... in Nederland door Roland de Raeve 8

8 Verslag van de 173 e verenigingsdag 23 november Onze voorzitter was verhinderd, dus ik mocht de aanwezigen welkom heten. Ter gelegenheid van ons 40ste jubileumjaar werd er door het bestuur een koffie/thee consumptie met een lekker gebakje, opgesierd door het getal 40, aangeboden. We hadden eerder al een DVD met de vroeger verschenen Bulletins (heerlijk om in te bladeren) ontvangen. Het werd erg geapprecieerd. Een jaar om niet gauw te vergeten! Jan Menzinga beet de spits af met zijn serie Stormschade (Bomenleed), verwijzende naar de hevige storm die onlangs ons land teisterde. Hij liet ook een instructieve serie Vlinders met prachtige macro-opnamen zien. Jan Knoop vertoonde Ljubljana met opnamen van de stad waar dit jaar het ISU-congres gehouden werd. Ook de hybride serie Lake Bled van meerdere congresgangers, had te maken met het congres. Een leuke herinnering voor de mensen die er ook bij waren. Een mooie hybride trilogie van Jaap van Loon toonde beelden van de Azoren: Terceira, Faial en Sao Miguel. Zweedse Treintjes van Jan-Kees Glijnis en Ineke Deckers was een combinatie van dia s en door Jaap van Loon geconverteerde 2D-video s van het internet naar 3D. Heel knap gedaan. Cruise met de Adventure of the Seas van Eric Doorn en Claudia Harkema bevatte opnamen van het spectaculaire schip en van excursies in Valencia, Rome en Corsica. Heel mooi. Jaap Karman had een macro-voorzetstuk gemaakt en vertoonde video s van bijen en wespen in Insecten 1 en 2. Living Statues van Rik Schagen was heel bijzonder door de beelden die losgemaakt waren uit hun achtergrond. Rik, misschien mogen we een artikeltje van jou verwachten in het Bulletin over hoe je dat klaargespeeld hebt? Ik denk dat het algemeen bekend is dat Job van de Groep ook goochelaar is. Hij liet 3 trucs zien in de video s Magic Moment 1, 2 en 3. Toch altijd boeiend om te zien. Van Job zagen we ook Schwarzenberger beelden (kerstsfeer in een tentoonstelling in Vianen) en de video Touwfontein, een kunstwerk waarbij touwen als waterstralen de lucht ingingen. Luk De Rop heeft twee prachtige reizen gemaakt en we konden er ook van genieten in de series Kiruna (in Zweden) en Seychellen, beide gemaakt met het presentatieprogramma Z-Flux (met bijzondere overgangen). Met het begeleidende commentaar deden ze me denken aan de nostalgische lezing met lichtbeelden van vroeger. Achter de raadselachtige titel GeestotTakkestein van Ad van Rossem ging een serie schuil over een park met beelden en houten constructies (artistieke installaties?). De Majesteit, een video van Ernest van Loon, bleek een raderstoomboot te zijn, heel goed gefilmd. Vooral die bewegende stangen vond ik fascinerend. Gert-Jan Wolkers vertoonde Repainting Iceland, een vervolg op Painting Iceland die is vertoond op de verenigingsdag in januari en op het ISU-congres in Ljubljana). Het zijn landschappen van IJsland die door een speciale techniek (filter?) zijn omgezet in een soort schilderijen. Heel apart. Schilderachtige hoekjes van Schiedam zagen we in Beelden uit Schiedam van Janny de Hey. In het blokje Dia s en Video s van leden werden o.a. onmogelijke ruimtelijke objecten op een aanschouwelijke wijze gepresenteerd door Job. Op deze herfstige dag liet ik mijn serie Indian Summer in Nederland zien. Bij de Sluiting van deze bijzonder geslaagde dag herinnerde ik de aanwezigen aan de Algemene Ledenvergadering op 25 januari. ROLAND DE RAEVE 3D-Bulletin nummer jaargang

9 10 Algemene Leden Vergadering 2014 Zaterdag 25 januari 2014 te Huizen 3D-Bulletin nummer jaargang Opening door de voorzitter. 2. Vaststellen van de agenda. 3. Verslag ALV 2013 door de secretaris. 4. Ingezonden stukken. 5. Jaarverslag 2013 door de secretaris. 6. Jaarverslag 2013 door de penningmeester. 7. Verslag van de kascommissie. 8. Begroting voor het jaar 2014 door de voorzitter. 9. (Her)verkiezing van de kascommissie. 10. Toekomstplannen bestuur door de voorzitter. 11. Bestuurswisselingen. 12. Uitreiken Gouden speldjes voor 25 jaar lidmaatschap. 13. Erelidmaatschap. 14. Rondvraag. 15. Sluiting. Het verslag van de ledenvergadering van 2013 en de aanvullende financiële verantwoording zal vanaf 10 uur in de zaal ter voorbereiding voor u beschikbaar zijn. Het verslag van de ledenvergadering van 2013 staat ook in 3D-Bulletin jaar lid in 2013 De Nederlandse Vereniging voor Stereofotografie eert haar trouwe leden door bij een lidmaatschap van 25 jaar een gouden speld te overhandigen. Het is gebruikelijk om de jubilarissen uit te nodigen om de gouden speld tijdens de algemene ledenvergadering te laten uitreiken door onze voorzitter. De jubilarissen in 2013 (lid geworden in 1988) zijn de volgende leden: L. Akershoek A. Klein Haneveld J.C.G. Lioni P.C. Gooiker J.A. Kok F.H. Nannings B. de Groot W. van Leussen I.R. Ton S. Kiesel M.P.C. van Lingen J.A. Zonneveld. De lijst van jubilarissen wordt met zorg samengesteld. De gegevens voor het samenstellen van deze lijst worden onttrokken uit onze ledenadministratie. Ondanks onze zorgvuldigheid kan het voorkomen dat u ten onrechte niet op deze lijst voorkomt. Daarvoor bij voorbaat onze excuses. Indien u vindt ook in aanmerking te komen voor onze jubileumspeld voor 25 jaar lidmaatschap geeft u dan onze secretaris daarvan een bericht. Jan M. Broeders penningmeester NVvS

10 Mededelingen Bibliotheek N.V.v.S. 11 Van tijd tot tijd schenken leden overtollige boeken aan de bibliotheek van de NVvS. Uiteraard gaat het daarbij om boeken op het gebied van onze stereofotografiehobby in brede zin. Zo kreeg ik van Ineke Deckers onderstaand boek uit de collectie van Jan-Kees Glijnis. Programming in 3 Dimensions Dubbele tijdschriften in de aanbieding Van tijd tot tijd verschijnen er van tijdschriften afleveringen (specials) met een aantal pagina s in 3D. Aanwezigheid van één exemplaar van dergelijke afleveringen is in de NVvS-bibliotheek voldoende, daarom hieronder het aanbod van twee dubbele exemplaren. In 1992 verscheen Programming in 3 Dimensions met als ondertitel 3-D Graphics, Ray Tracing and Animation. De schrijvers zijn Christopher D. Watkins en Larry Sharp. Dit boek is destijds geschreven om ook met een niet al te zware computer 3D-animaties te kunnen maken. Het omvat een hoofdtekst van 449 pagina s met veel informatie. Daarbij gaat het niet alleen om de programmeerscripts, want deze worden ook steeds vooraf gegaan van een uitgebreide toelichtende tekst. De auteurs hebben gekozen voor een opbouw uit vier delen en beginnen met het behandelen van algemene mathematische principes die nodig zijn om driedimensionale modellen te kunnen creëren. Daarna volgen o.a. diverse animatietechnieken en de bijbehorende programmeerscripts. Naast de hoofdtekst bevat het boek een register (10 pag.) en een literatuurlijst (3 pag.). In nr.83 (ca. 1982) van het Franstalige tijdschrift Metal Hurlant wordt aan de hand van anaglyfen duidelijk gemaakt wat stereoscopie behelst. Na deze serieuze kost volgen enkele strips in 3D (anaglyfen). In totaal beslaat het 3D-gedeelte met 32 pagina s ongeveer een derde van het blad. Van Paris Match verscheen in januari 1984 nr. 1806, waarin een Special Relief van 8 pagina s is opgenomen met anaglyfenfoto s van Les vedettes du sport et du spectacle. Beide tijdschriften worden gratis ter beschikking gesteld. Zoals gebruikelijk geldt: wie het eerst komt, die het eerst maalt. Oftewel de reacties zullen op volgorde van binnenkomst worden afgehandeld. Sophieke Nijhuis-Bouma Bibliothecaris 3D-Bulletin nummer jaargang Je zou kunnen concluderen dat het boek inmiddels achterhaald is, want afgelopen twintig jaar is er allerlei software op het gebied van het maken van 3D-modellen beschikbaar gekomen. Voor wie nu met 3D-modellen bezig is, is het wellicht toch interessant te lezen wat vroeger de mogelijkheden waren en wat daar allemaal bij kwam kijken. Programming in 3 Dimensions is vanaf heden aanwezig in de bibliotheek en dus te leen voor leden van de NVvS. Sophieke Nijhuis-Bouma

11 12 Hoe komt u in t Visnet te Huizen? Met de auto vanuit Amsterdam of Amersfoort over de A1. Afslag Huizen nemen. Na het passeren van de gemeentegrens bij het tweede stoplicht naar rechts. Na 100 meter links afslaan. Alvorens de De Ruyterstraat in te gaan, kunt u uw auto al parkeren. Met het openbaar vervoer: Vanaf station Naarden/Bussum de regioliner bus 100 richting Blaricum (vertrekt 1 minuut voor het hele en halve uur, reistijd 18 minuten). Uitstappen halte Prins Bernhardplein te Huizen. Loop vandaar richting de ING Bank, alwaar u rechtsaf de De Ruyterstraat inloopt. Het adres van Zalencentrum t Visnet: De Ruyterstraat 7, 1271 SR Huizen. Telefoon: D-Bulletin nummer jaargang Ledenmutaties Nieuwe leden: Peter Bloemendaal, Leiden Rob Koper, Hillegom Jan Geerdink, Hengelo Pieter Huybers, De Lier C.J. van Esch, Oosterhout (NB) Jan Blaauw, Hoogeveen H. van Schelven, Heerlen Ed de Beus, Apeldoorn Verhuisd zijn: Hans Rijnbout, Utrecht Ereleden: Henk Reijnders Hugo de Wijs Klaas Zuidersma Jaap van Loon Johan Steketee Gert-Jan Wolkers Word lid van de N.V.v.S. e-groep! Sedert juni 2009 bestaat de nvvs e-groep. De e-groep heeft als doel informatie sneller naar de leden te krijgen en ook de onderlinge communicatie tussen de leden te bevorderen. Zo wordt het mogelijk om tussen het verschijnen van de 3D-Bulletins door zaken als interessante 3D activiteiten bekend te stellen. Word dus snel lid! Hoe is dat mogelijk? 1. Ga naar 2. In de zoekbox nvvs intypen. 3. Klik op het blauwe veld aan de rechterzijde waarop staat Join this Group!. 4. Volg de verdere aanwijzingen. Jan M. Broeders Ledenadministrateur N.V.v.S. Voor de duidelijkheid: Alleen N.V.v.S. LEDEN kunnen lid worden van de e-groep.

12 Verenigingsdagen Programma verenigingsdag 174 en Zaterdag 25 januari uur: Opening door de voorzitter uur: ALGEMENE LEDEN VERGADERING (ALV) uur (of later): Lunchpauze uur: DIGITAAL BLOK uur: Theepauze uur: DIGITAAL BLOK uur: Sluiting door de voorzitter. Zaterdag 29 maart uur: Opening door de voorzitter uur: DIGITAAL BLOK uur: Lunchpauze uur: DIGITAAL BLOK uur: Theepauze. Jaap van Loon 3D-Bulletin nummer jaargang uur: DIGITAAL BLOK uur: Sluiting door de voorzitter. N.V.v.S. - verenigingsdata 2014 Zaterdag 25 januari 2014 (ALV), Zaterdag 29 maart 2014, Zaterdag 24 mei 2014, Zaterdag 27 september 2014 ( OPEN DAG!) en Zaterdag 29 november 2014.

13 14 Driedimensionaal Optische illusie in 3D? De Onmogelijke Driehoek en het Reverspectief. Het onlangs verschenen boek For our eyes only bevat een tamelijk compleet overzicht van verschillende typen optische fenomenen. Veel illustraties in het boek was ik al eerder tegengekomen in de uitgave Ongelooflijke Optische illusies, maar er staan ook illusies in die voor mij onbekend waren. Het hoofdstuk Onmogelijke illusies in het perspectief had mijn speciale belangstelling, want daarin komen diverse onmogelijke figuren langs. Een onmogelijke figuur is een denkbeeldig ruimtelijk lichaam, waarvan een afbeelding in het platte vlak is gemaakt, maar dat onmogelijk in drie dimensies kan bestaan en dus ook niet kan worden geconstrueerd, terwijl je dat door de tekening wel zou denken. De onmogelijke objecten zijn niet alleen grappig om naar te kijken, maar kunnen ook een belangrijk inzicht verschaffen in de manier waarop onze hersenen een driedimensionale voorstelling van tweedimensionale beelden construeren. Wat zie je of wat gebeurt er, zo vroeg ik mij af, als je van een dergelijke onmogelijke constructie een 3D-foto/ animatie probeert te maken? Typisch aan deze figuren is namelijk dat men meestal nergens in de tekening een detail kan aanwijzen dat echt fout is, terwijl het object in de echte wereld niet realiseerbaar is. De alom bekende onmogelijke driehoek is zo n optische illusie. De driehoek bestaat uit drie balken die alle drie onderling loodrecht op elkaar (lijken te) staan, hetgeen natuurlijk onmogelijk is [afbeelding 1]. De Britse Wiskundige Roger Penrose heeft over deze onmogelijke driehoek in 1958 gepubliceerd, maar het is bekend dat de Zweedse kunstenaar Oscar Reutersvärd dezelfde driehoek reeds in 1934 had getekend. De beroemde Nederlandse graficus Maurits C. Escher heeft in een aantal van zijn etsen het idee achter de onmogelijke driehoek verwerkt. In het wiskundemuseum Mathematikum in Giessen (Duitsland), staat in een van de gangen een houten constructie van drie balkjes, die loodrecht op elkaar staan [zie foto 2a] en die vanuit een bepaalde positie, met één oog bekeken, tezamen zo n onmogelijke driehoek vormen. Als van die constructie een 3D-foto wordt gemaakt met de bedoeling een onmogelijke driehoek waar te nemen, gaat het uiteraard mis, omdat de twee zijden van de ruimtelijke driehoek voor het ene oog wél, maar tegelijk voor het andere oog onmogelijk op elkaar aan kunnen sluiten [zie foto 2b]. Met wat Photoshoppen van de linker- en rechterfoto van het stereopaar kan daaraan nog wel wat worden gesleuteld, maar bij het bekijken in 3D van een dergelijk gemanipuleerde foto blijft het in de kritische punten onrustig, in dit geval in de hoekpunten [zie foto 2c]. Jaap van Loon heeft dat al eerder aangetoond met het op deze manier bewerken van andere onmogelijke figuren. Afbeelding 1.

14 Onmogelijke Driehoek door Job van de Groep 15 Foto 2a. Foto 2b. Foto 2c.

15 16 Foto 3a. Foto 4a. Een andere representatie van die onmogelijke driehoek bestaat uit negen kubussen, gemaakt door Alette Mons. Een monofoto van deze constructie suggereert het bestaan van een dergelijke driehoek [foto 3a], maar een 3D-foto van hetzelfde object verraadt goed kijken dat déze kubussen open zijn en bestaan uit drie onderling loodrechte vlakken [zie foto 3b]. Bovendien geeft de stereofoto toch ook weer het ongemakkelijke gevoel dat er iets niet klopt. Een ander merkwaardig optisch fenomeen is het reverspectief, dat ik jammer genoeg niet in de hierboven genoemde boeken tegen ben gekomen. Een reverspectief wordt ook wel omgekeerd perspectief genoemd. Het gaat om een illustratie aangebracht op een driedimensionaal oppervlak, waarbij de delen die het meest veraf zijn dichtbij (t.o.v. de toeschouwer) worden afgebeeld en omgekeerd. De Londense kunstenaar Patrick Hughes (1939) is de bedenker van deze optische illusie, maar volgens kenners is het principe al veel eerder toegepast. Een voorbeeld van een soort reverspectief is de bekende illusie van het holle gezicht, een vorm van (letterlijk) dubbel gezichtsbedrog. Een dun 3D-masker van een gezicht (in dit geval van Einstein) bekijkt men vanaf de binnenkant (de holle kant naar je toe; het puntje van de neus, normaal het meest dichtbij, is dan het verste weg), maar door schaduwwerking en tekening (huidplooien e.d.) in het masker lijkt het alsof je vanaf de buitenkant naar een gezicht kijkt, dus naar de bolle kant. [foto 4a]. De kijker wordt daarbij vooral geholpen (eigenlijk gestuurd) door de hersenen, die weten dat een gezicht bol is en niet hol. Op internet zijn veel animaties van deze holle gezicht - illusie te vinden (zie link aan het einde van dit artikel). Daarbij wordt overtuigend aangetoond dat de kijker niet weet hij wanneer hij/zij naar de bolle dan wel naar de holle kant van het masker kijkt. Curieus! Foto 4b geeft een indruk van dit effect. Foto 5a geeft een heel ander voorbeeld van een reverspectief. Het kunstwerk Driepuntkruising is gemaakt door Bob Jansen Foto 4b. Ons brein heeft moeite de holle kant van het masker ook als hol te zien.

16 en Thijs van de Veerdonk, studenten tweedegraads lerarenopleiding wiskunde aan de Hogeschool Arnhem en Nijmegen. Het is een tekening van drie straten (met een zwart-wit tegelvloer) met een behoorlijke dieptewerking, omdat de drie verdwijnpunten nadrukkelijk in de tekening zijn gebruikt. In werkelijkheid is het tafereel getekend op drie naast elkaar staande piramiden [foto 5b]. Het begin van de drie straten, op de tekening het dichtst bij de kijker, is bij de bases van de piramiden getekend. De eindes van de straten, op de tekening het meest ver weg van diezelfde kijker (de drie verdwijnpunten), zijn de toppen van die piramiden. Het bekijken van een stereofoto die van die tekening is gemaakt, geeft weer dat ongemakkelijke gevoel. De dieptewerking op de tekening is tegenstrijdig met wat men op de foto waarneemt [zie foto 5c]. Men ziet namelijk ook (afgeknotte) piramiden die naar voren steken. Als het linker- en rechterbeeld van het stereopaar worden verwisseld (pseudostereo) dán lijkt de 3D-foto wél te kloppen, maar het omgekeerde perspectief is daarmee teniet gedaan [foto 5d]. Blijkbaar gaat het niet om wat wij zien, maar wat wij willen zien, namelijk een vertrouwde en volkomen natuurlijke afbeelding. Dit reverspectief was een van de inzendingen voor de jubileumwedstrijd, die door de Stichting Ars et Mathesis (Kunst en Wiskunde) was uitgeschreven vanwege het zesde lustrum. Foto 5a. Driepuntkruising van Bob Jansen en Thijs van de Veerdonk. 17 Foto 5b.

17 Reverspectief door Job van de Groep 18 Foto 6c. Pseudo. Foto 6b. Normaal. Foto 5d. Pseudo. Foto 5c. Normaal. Foto 3b.

18 19 Foto 6a. Museum van Peter Bastiaanse en Jos Peeters. Met een vergelijkbaar reverspectief, getiteld Museum, wonnen Peter Bastiaanse en Jos Peeters de eerste prijs in die wedstrijd [foto 6a]. Bij goed kijken zijn de afgeknotte piramiden, die op de 3D-foto de naar voren uitsteken, duidelijk zichtbaar [foto 6b]. Ook nu lijkt de juiste 3D-foto pseudo te zijn en de stereofoto in pseudo de juiste [foto 6c]. Tenslotte nog een foto van een andere inzending, Tunnel, die door Anneke Schoone van stof was gemaakt. Het tafereel van een tunnel is afgebeeld op een afgeknotte kegel [foto 7a]. Ook nu zou de goede 3D-foto [foto 7b] door een onwetende lezer als pseudo worden beoordeeld en de pseudo [foto 7c] als echte. Het is wellicht een overweging ons pseudostereo voortaan reverspectief te noemen? Foto 7a. Tunnel van Anneke Schoone.

19 Reverspectief door Job van de Groep 20 Foto 9. Têteàfleur. Foto 8. Chiesa del Gesú. Foto 7c. Pseudo. Foto 7b. Normaal.

20 Zelf heb ik ook aan die reverspectief-wedstrijd meegedaan. Ik wilde iets met een anaglief doen, waarbij het stereoaspect uitsluitend bedoeld was als een extra toevoeging en versterking van het ruimtelijke van de optische illusie. Om de delen die het meest veraf zijn dichtbij af te beelden, had ik voor de verandering - gekozen voor een cilinder als driedimensionaal oppervlak, i.p.v. piramiden o.i.d. Dat betekende dat op de foto s die ik wilde gebruiken het deel dat het meest veraf is, zich over de gehele voorkant van de cilinder zou moeten bevinden. De gebruikte foto is genomen in de Chiesa del Gesú in Palermo op Sicilië. Alle foto s moesten softwarematig cilindrisch worden vervormd (tot ca. 1/3 van de omtrek): vanuit het midden moesten de onderlinge afstanden in horizontale richting naar buiten toe steeds groter worden. Dat heeft Jaap Zonneveld voor mij op zijn computer gedaan met een door hemzelf geschreven applicatie. De uiteindelijke vervorming is mij (en waarschijnlijk ook de jury ) erg tegengevallen. Dat heeft natuurlijk te maken met het feit dat een cilinder aan de voorkant (waar de delen die het meest veraf liggen moeten worden afgebeeld) nog tamelijk vlak is [foto 8]. Het reverspectief-effect is daardoor minimaal, waardoor ik, ondanks de dieptewerking van de anaglief, buiten de prijzen bleef. Het was in elk geval een aardig experiment én een eye-opener. Ik mag dan, geheel terecht, geen prijs hebben gewonnen, toch ben ik niet met lege handen naar huis gegaan. Omdat de prijzenpot door onverwachte donaties voller was geworden dan waarop was gerekend, kregen alle deelnemers in elk geval een presentje. Voor mij bestond dat uit het eerder genoemde boek For our eyes only (dat ik dus zelf al eerder had aangeschaft) én een kleine uitvoering van de bekende vazenset Têteàfleur, waarin twee gezichten zijn te herkennen [foto 9]. Job van de Groep Einstein masker op YouTube: PicturesToExe 8 Van het bekende programma PicturesToExe (voor het maken van shows met beeld en geluid) is recentelijk de nieuwe versie 8 verschenen. Bezitters van een oudere versie hoeven niet de volle prijs te betalen, maar kunnen voor ongeveer 35,- een upgrade kopen. Hiervoor is wel een nieuwe activeringssleutel (license key) nodig. Het downloaden van versie 8 en vervolgens activeren met de sleutel van uw huidige versie werkt niet (proefondervindelijk vastgesteld door Gert-Jan Wolkers). In plaats daarvan kunt u op de website van PtE aangeven dat u een upgrade wilt kopen. Hiervoor moet u op de website de sleutel van uw huidige exemplaar van PtE invoeren. Mocht u deze niet meer kunnen vinden, dan kan vanaf dezelfde pagina een programmaatje worden uitgevoerd op de computer met uw huidige versie van PtE. Met dit programmaatje wordt uw huidige sleutel achterhaald en volgen verdere instructies voor de upgrade. Dennis Boersma 21 Wings Platinum 5 Ook van Wings Platinum (het andere bekende programma voor het maken van shows) is recentelijk een nieuwe versie 5 verschenen. Voor het gebruik van dit programma moet uw PC voorzien zijn van de meest actuele Windows DirectX 9.0c software. Jaap van Loon wijst erop dat ook voor het afspelen van (met deze Wings versie gemaakte) shows in een exe-bestand deze DirectX 9.0c software nodig is. Voor installatie instructies zie: Dennis Boersma

21 22 Spelen met het Panasonic 3D lensje De meesten van ons zijn wel op de hoogte van het bestaan van het Panasonic 3D lensje (nummer H-FT012). (Ook bekend als de Lumix 3D lens, zie het artikel van Ray Moxom op pag. 30, red.). U heeft daar ook over kunnen lezen op de achterzijde van 3DB189. In het begin vond ik het wel een leuk dingetje maar al snel raakte ik toch teleurgesteld door de tegenvallende diepte en de geringe resolutie (maximaal 1920x1080, de HD 3DTV-resolutie). Die tegenvallende diepte was op zich wel vreemd want ondanks de geringe basis (van 1 centimeter) zou er door het brandpunt van de lens (65 mm equivalent) in het werkgebied (scherp van 60 cm tot oneindig) een redelijke dieptewerking moeten zijn. Diverse mensen zijn aan het knutselen geslagen. Zo heeft Co van Ekeren (1) de elektronica uit het lensje verwijderd en (2) met zeer dunne ringetjes de lensjes verplaatst. Hierdoor werd bewerkstelligd dat (1) de camera het beeld niet meer afsneed tot HD formaat en (2) dat het scherptegebied dichterbij kwam te liggen. In Amerika en Australië hebben enigen dat ook gedaan (zie het artikel van Ray Moxom op pagina 30, red.). Recent is het lensje in de uitverkoop gekomen (o.a. bij Amazon.co.uk). Kostte hij eerst nog iets van 250 euro, nu kun je je slag slaan voor een kwart van dat bedrag. Met zo n goedkoop ding durfde ik het aan om zelf eens aan het knutselen te slaan. Ik heb de lens niet open gemaakt maar gewoon de contacten met tape afgeplakt. Dat gaf hetzelfde resultaat; het beeld komt volledig ter beschikking. Ten tweede heb ik er (na een flinke smeerboel met niet goed werkende lijm) een adapterring op geplaatst waardoor ik dioptrielenzen kan gebruiken voor het nabij gebied. De lens blijft daardoor ook nog steeds bruikbaar voor grotere afstanden. De bijgevoegde testbeelden spreken voor zich. Je kunt ook zien hoe slecht e.e.a. optisch is gemaakt (foto 1. Pluimpjes in vaas). Maar nu het volledige beeld van 16 megapixel (of 12 bij een ouder type Panasonic camera) ter beschikking staat, kun je heel fraaie staande of vierkante beelden maken. Dit geldt bij gebruik van de te selecteren 4:3 beeldverhouding in het menu van de camera. Anders wordt het beeld smaller en niet het gehele sensoroppervlak benut. De bijgevoegde beelden zijn als 1400 bij 1000 stereoparen aangeleverd voor het bulletin. De originele uitsneden waren echter veel groter. In de orde van 3500 bij Daar zijn eenvoudig 3200 bij 1200/1080 stereoparen uit te halen die in een 3840 bij 1200/1080 frame kunnen worden gezet voor projectie in Huizen. Ik heb mij beperkt tot het gebruik van de +1 dioptrielens. De diepte was al meer dan voldoende. Soms zelfs te groot voor projectie op het grote doek. Ik ben nog van plan om voelsprieten aan de lens te monteren om niet te dicht tot het onderwerp te naderen. Bij gebruik van hogere dioptriewaarden wordt aanbevolen om de achtergrond te beperken c.q. af te schermen. Bij het gebruik van de dioptrielens en de flitser van de camera viel mij op dat het onderwerp soms aan de onderkant donkerder bleef omdat de camera de lichtval blokkeerde. Het gebruik van de (ook) eerder beschreven LED-module werkte echter prima daar hij hoger boven de camera staat (foto 2. Zelfportret in spiegel). Voor dichtbij gebruik werkt het apparaat zeer goed. Met gebruik van de bijgeleverde kleurfilters wordt het beeld ook niet zo hard van kleur. Mijn gevolgde workflow was als volgt. Eerst de beelden in de pc laden. Daarna in StereoPhoto Maker (SPM) de beelden wisselen van RL naar LR. NB dat ze als RL-paren uit de camera komen! Vervolgens heb ik in de anaglief-mode de beelden handmatig grof ingeraamd. Op deze wijze voorkom je ongewenst beeldverlies bij het volledig automatisch inramen. Er moet namelijk flink worden verschoven! Daarna heb ik in SPM een uitsnede gemaakt in 7:10 verhouding en deze als stereopaar opgeslagen.

22 Dit stereopaar heb ik in Cosima naar de gewenste resolutie van 1400x1000 perfect laten inramen. Tenslotte heb ik in Photoshop de beelden nog wat opgeleukt. Ik benadruk het hier nóg maar een keer: door het nabewerken in Photoshop (Elements) valt zó veel meer uit je beelden te halen!!! Nog vier opmerkingen. Ten eerste viel het mij in de gemaakte beelden op dat het scherptebereik bij gebruik van de +1 dioptrielens nog behoorlijk is. Zie de nog scherpe achtergrond bij de opnamen van de Cyclaam (foto 3) en de Kat op schoot (foto 4). Ten tweede moet er rekening worden gehouden met het feit dat deze lens géén ingebouwde beeldstabilisatie heeft. Langzame tijden vereisen dus een flitser of LED-module. Ik had zonder die te gebruiken een reeks onscherpe paddenstoelenplaatjes in het donkere bos geproduceerd. Moderne Olympus modellen (die ook op het Micro Four Thirds (MFT) formaat werken) kunnen ook met de Panasonic 3D lens werken. Het voordeel van de Olympus modellen is dat zij beeldstabilisatie op de sensor uitvoeren. Ideaal voor oude handmatige lenzen. Ook ideaal voor dit lensje. Ten derde viel het mij op dat de lensfouten (opname van de Pluimpjes in vaas, foto 1) aanzienlijk verminderden door het gebruik van de dioptrielens. Je zoomt natuurlijk verder in. Een onverwachte bonus. Tenslotte is het mij opgevallen dat er een continu (gering) hoogteverschil tussen de beeldhelften aanwezig was. Dat moet aan de toleranties van de constructie liggen. In de praktijk was het geen probleem. Nu de 3D lensjes zo goedkoop zijn geworden is het wat mij betreft een aanrader om zelf op deze eenvoudige wijze ermee aan de slag te gaan. Zeker wanneer je al over een Panasonic G of GH camerabody beschikt. Wel oppassen met de lijm! Gert-Jan Wolkers 23 Foto 1. Pluimpjes in vaas (RL-paar uit camera).

23 Panasonic 3D lens test door Gert-Jan Wolkers 24 Foto 2. Zelfportret in spiegel. Foto 3. Cyclaam.

24 Panasonic 3D lens test door Gert-Jan Wolkers 25 Foto 4. Kat op schoot. Foto 5. Kat in mand.

25 Panasonic 3D lens test door Gert-Jan Wolkers 26

26 Panasonic 3D lens test door Gert-Jan Wolkers 27

27 Panasonic 3D lens test door Gert-Jan Wolkers 28

28 Panasonic 3D lens test door Gert-Jan Wolkers 29 Voorbeeld van uitsnede in 1x1 verhouding (aangeleverd als 1400x700 stereopaar).

29 30 Close-Up 3D met een Lumix 3D Lens In 2011 kochten Nancy en ik een Panasonic Lumix G3 camera met een standaard mm kit objectief (equivalent met een mm objectief op een 35 mm camera, aangezien Micro 4/3 camera s een vormfactor 2 hebben). Het nieuwste model in de G-serie is de Lumix G6. De meeste Micro 4/3 camera s van Panasonic sinds 2010 en de recente Olympus camera s, zoals de OM-D, ondersteunen dit objectief volledig. We wilden een lichtgewicht 2D camera voor op reis waarmee we ook chacha 3D opnames konden maken. We bestelden ook de 14 mm f:2.5 prime lens en de Lumix 3D lens bij een Japanse online winkel met een goede prijs voor dit lenspakket. De camera en de 14 mm prime lens hebben we dat jaar veel gebruikt op Norfolk Island. Echter, de 3D lens was zo goed als onbruikbaar. Het is een paar 12.5 mm f:12 lenzen met vaste focus en 10 mm lensseparatie. Deze lensseparatie zou heel goed zijn voor close up fotografie, maar de lens is alleen maar scherp vanaf 60 cm tot oneindig. Op 60 cm afstand is er nog maar weinig 3D over. 1 op 60 is gewoon niet genoeg voor een goed 3D effect. Ik heb geprobeerd close-up lenzen met plakband voor de 3D lens te bevestigen, maar dit ging niet goed en er is geen schroefdraad om close-up lenzen direct op de 3D lens te plaatsen (door Gert-Jan Wolkers opgelost door er een adapterring op te lijmen, zie artikel op pagina 22, red.). Ik vernam dat wijlen Co van Ekeren en George Themelis hebben geëxperimenteerd met het plaatsen van ringetjes tussen de bajonetring en de 3D lenzen om de focus op een kortere afstand te krijgen. Ik had dit niet zelf geprobeerd totdat George Themelis mij schreef dat het een simpel klusje van vijf minuten is. George had gelijk, het was makkelijk en kostte maar vijf minuten het uur dat ik nodig had om ringetjes met de goede afmeting en dikte te vinden niet meegeteld. Ik gebruikte een paar oude rode kunststof ringetjes die ooit gebruikt waren voor het monteren van computer-moederboorden. Ik moest de randen een beetje bijwerken met een schaar (foto 3). De ringetjes die ik plaatste (twee ringetjes dik) schoven de lenzen 0.95 mm naar voren. Dit geeft een maximale scherpte op 200 mm afstand van de lens. Dit werkt heel goed voor onderwerpen met afmetingen zoals afgebeeld op de bij dit artikel geplaatste stereofoto s. 200 mm afstand en 10 mm separatie dat is 1 op 20. Dus, zou je kunnen vragen, hoe zit het dan met de 1 op 30 regel? Wel, waar de 1 op 30 regel van belang is als er veel diepte in de opname zit, bv. van een boom in de voorgrond tot wolken in de achtergrond, is het van minder belang als de diepte erg beperkt is. Dus alles tussen 1 op 15 tot 1 op 30 is prima voor close-up onderwerpen. Wat wel belangrijk is, is dat als we met een close-up camera werken en de Foto 1. Lumix G3 met mm, 14 mm en 3D lens. Foto 2 Lumix 3D lens close-up.

30 lensseparatie tot onderwerpafstand minder dan 1 op 30 is, we moeten zorgen dat er geen verre elementen in beeld zijn. 31 Met de 3D lens maakt de Lumix G3 camera een 3D MPO en een 2D JPG bestand voor iedere opname. Net als bij onze andere 3D camera s zijn er beeldformaatopties waaronder 2x1824x1368 (2x2.5MP in 4:3 verhouding) en 2x1712x1712 (2x3MP in 1:1 verhouding). Er zijn ook opties met 16:9 en 3:2 verhouding met een wat lagere resolutie. Beide maken kleinere bestanden met een breedte van 2x1824 pixels. Foto 3. De bajonetring met schroefjes. Hoe goed is nou de beeldkwaliteit? Op basis van wat we tot nu toe hebben gedaan, moet ik zeggen dat de resultaten indrukwekkend zijn. De kracht van de aangepaste lens en de Lumix Micro 4/3 camera, is de eenvoud van een kwalitatief goede close-up camera met ingebouwde flitser, die net zo makkelijk werkt als een eenvoudige compactcamera en bij bijna iedere opname een optimale belichting geeft. Voor zover ik weet zijn er momenteel drie 3D camera s op zakformaat met lensseparaties van 75 mm, 30 mm and 10 mm die te koop zijn voor redelijke prijzen (foto 4). De stereofoto s in dit artikel (fotopagina 3D Close-ups door Nancy en Ray Moxom) zijn allemaal genomen met onze Lumix G3 met aangepaste 3D close-up lens. Nancy heeft de twee opnames van de lorikeets gemaakt en ik de foto s van de hond en de kip. We waren erg onder de indruk van onze Panasonic Lumix G3 met aangepaste 3D close-up lens en besloten een tweede 3D lens te kopen (US$99 op ebay) en deze met dunnere ringetjes aan te passen voor een optimale scherpte op 300 mm. Voor deze tweede lensaanpassing besloot ik een opening in de drir ringetjes te knippen, de schroeven op de bajonetring slechts gedeeltelijk los te draaien en de ringetjes tussen bajonetring en lens te schuiven (foto 5). Dit was nog makkelijker dan de eerste lensaanpassing. Aangezien de lenzen er praktisch hetzelfde uitzien heb ik op de één stikker met ClOSE en op de ander een stikker met FAR geplakt (foto 6). Ja, ik weet dat het eigenlijk near en far zou moeten zijn, maar ik had op de eerste al close geplakt en far is korter dan distant. Foto 7 geeft kalibratie-opnames van het linkerbeeld van iedere lens. Zoals je ziet, is er een redelijke scherptediepte met optimale scherpte op 8 inches (200 mm) bij de CLOSE lens en 12 inches (300 mm) bij de FAR lens. Foto 4. 3D camera s op zakformaat met lensseparaties van 75 mm, 30 mm and 10 mm.

31 32 Foto 5. Opengeknipt ringetje. Foto 6. De CLOSE lens en de FAR lens. Om te helpen met het bepalen van de optimale afstand bij de CLOSE lens heb ik een meetstokje gemaakt van een oude centimeter. De meetstok wordt aan de camera bevestigd met behulp van een statiefschroef. Een aluminium plaatje zou ook moeten werken. Het uiteinde is op een afstand van 200 mm van de lens. Voor de FAR lens heb ik er een uitvouwbare uitbreiding op gezet met een afstand van 300 mm tot de lens. Foto 8a toont de meetstok in uitgevouwen toestand voor 300 mm. Merk op dat er een buiging zit vlakbij de camerabevestiging om te voorkomen dat het uiteinde in beeld is. Foto 8b toont de onderzijde in de opgevouwen 200 mm toestand. Foto 9 toont de camera met meetstok. Naast Nancy en ik hebben, voor zover ik weet, twee andere leden van de SSCC (Sydney Stereo Camera Club) vergelijkbare aangepaste Panasonic Lumix 3D lenzen. Dus we kunnen uitkijken naar meer close-up 3D foto s in onze clubcompetities en shows. Ray Moxom New South Wales, Australië Vertaling: Dennis Boersma Dit is een uitgebreidere en aangepaste versie van een artikel dat oorspronkelijk is gepubliceerd in Stereoscopy nr. 95, het magazine van de International Stereoscopic Union. Foto 7. Kalibratie-opnames van het linkerbeeld van beide lenzen (geen stereofoto!).

32 33 Foto 8a. Meetstok in uitgevouwen toestand voor 300 mm. Foto 8b. Meetstok onderzijde in de opgevouwen 200 mm toestand. Foto 9. De camera met meetstok. Foto 10. Lumix G3 met 3D close-up lens.

33 3D Close-ups door Nancy en Ray Moxom 34

34 Een show plaatsen op een ipad of ipod (2) 35 Aanvulling op het artikel in 3DB196. PicturesToExe Zoals reeds eerder werd vermeld (3D-Bulletin 196, pagina 44,45) moeten de in te voeren films uitgevoerd zijn als een MPEG- 4 bestand. Dat is in PicturesToExe Deluxe geen enkel probleem: als de Diashow klaar is kiezen we onder <Publiceren> (in sommige versies ook wel Creëren genoemd) nu niet voor een Exe-bestand, maar voor Video voor mobiele apparaten. Hierin kan niet alleen gekozen worden voor ipad 3,4 maar ook voor iphone of Tablet. Wij kiezen voor ipad 3,4 en in het geopende scherm vullen we de waarden HD (1920x1080) en Hoge kwaliteit in. Bovendien zetten we Pan & Scan UIT omdat anders onze stereobeelden vervormd worden weergegeven op de ipad. In de onderste regel geven we een naam op en de map waar we het bestand in willen opslaan. Door op de knop <Converteren> te drukken wordt een MPEG-4 (ook wel MP4 genoemd) film gemaakt die in de ipad kan worden ingevoerd op de manier zoals beschreven in het eerder genoemde artikel. In oudere versies van PtE kiezen we juist NIET voor Videobestand voor iphone of ipod omdat dit een veel lagere resolutie van de film oplevert. De keuze valt dan op: HD Videobestand voor PC of Mac. Het is mogelijk dat het MP4-bestand dan niet de gewenste resolutie 1920x1080 heeft maar bij voorbeeld 1280x 720. Als de PtE-versie te oud is komt er een mededeling dat moet worden uitgebreid naar PicturesToExe Deluxe. Wings Basic 5 Onze hoop dat in Wings Basic 5 nu ook direct MP4-bestanden gemaakt konden worden, is niet in vervulling gegaan. Alleen MPEG-2 is mogelijk en we moeten dus nog steeds converteren naar MPEG-4 met een conversieprogramma zoals Movavi, 4Media Video Converter of andere via internet beschikbare programma s. Johan Steketee

35 Morbihan, Bretagne door Victor Reijs 36

36 Morbihan, Bretagne door Victor Reijs 37

37 38 Nationale Wetenschapsquiz vraag 2 Wanneer kinderen naar een 3D-film kijken, ontvangen zij in vergelijking met volwassenen beelden op hun netvlies met: a. Minder diepte Voor uitgebreid antwoord zie: b. Evenveel diepte c. Meer diepte nwq/antwoorden-2013/antwoord-02 Editie 2013 van de jaarlijkse Nationale Wetenschapsquiz bevatte de bovenstaande, voor 3D-fotografen en filmers intrigerende vraag. Die weten het antwoord natuurlijk meteen, zou je denken, maar een korte mailronde langs enkele deskundige NVvS-leden leerde dat het antwoord iets minder voor de hand ligt, dan je in eerste instantie zou denken. Ook ik was aan het twijfelen, maar ik ben dan ook geen deskundige. Dat twijfelen was vooral het gevolg van de formulering... beelden op het netvlies met. Ik schrijf dit artikeltje begin december 2013, als de tv-uitzending over die quiz (VPRO, 29 december) nog niet is geweest en ik erg benieuwd ben naar het antwoord volgens de samenstellers van de quiz en vooral de verklaring daarbij. Omdat 3DB198 een paar dagen ná die uitzending naar de drukker zal gaan, kan dat antwoord op de valreep nog mee worden genomen, maar niet meer in dit artikel. Hoofdredacteur Dennis Boersma zal dat naschrift voor zijn rekening nemen. Het is dus niet uitgesloten dat de lezer, die dat tv-programma ook heeft bekeken, nu ontdekt dat ik er met mijn bedenkingen naast zit. Waarom is het antwoord niet zo evident? Zoals bekend, wordt een 3D-beeld in/door de hersenen opgebouwd op basis van de onderlinge verschillen tussen de twee beelden op het netvlies. Zo n netvliesbeeld is op zichzelf gewoon plat, 2D. Daar zit geen diepte in. Wellicht dat de opsteller van de vraag eigenlijk doelt op het eventuele verschil in 3D-beleving en dat de vraag eigenlijk als volgt had moeten luiden: Wanneer kinderen naar een 3D-film kijken, ervaren zij in vergelijking met volwassenen: Een opmerking van deze strekking heeft 3D-filmer Gerard de Boer aan de organisatoren van de quiz (het NWO) doorgegeven. Hij meldde mij dat filmproducenten van 3D-films, zoals Disney, al lang rekening houden met de verschillen in 3D-kijken /-ervaring tussen kinderen en volwassenen. Alleen al op grond hiervan zou je kunnen vermoeden dat antwoord b niet in aanmerking komt. Johan Steketee, die regelmatig over dit soort onderwerpen in het 3D-Bulletin schrijft, bevestigde desgevraagd dat dieptegewaarwording bij kinderen nog volop in ontwikkeling is. De pupilafstand is kleiner dan bij volwassenen, maar ook het oog zelf is kleiner, waardoor de deviaties, de relatieve verschuiving van het linker- en rechterbeeld, kleiner zijn. Daardoor ontvangen kinderen minder diepte-informatie, maar of ze ook daadwerkelijk minder diepte ervaren is afhankelijk van de ontwikkeling van hun brein, dus van hun leeftijd. De hele materie is gecompliceerder dan zo even in een simpele vraag kan worden gevat, vindt Johan. Bij gewoon kijken, dus niet in een bioscoop o.i.d., zou je op grond van het bovenstaande (de bij kinderen kleinere oogbasis), neigen naar antwoord a. Maar bij het bekijken van een 3D-film (op een projectiescherm of 3D-TV) is de dispariteit, de objectief waargenomen diepte, niet gerelateerd aan de oogbasis van kinderen of volwassenen, maar is voor alle filmkijkers hetzelfde, want die verschuiving wordt bepaald door de filmprojectoren en vooral door de lensbasis van de gebruikte camera. Het verschil tussen het linker of rechterbeeld is dus een vast gegeven en de beelden die het linker- en rechteroog van een kind of volwassene via de 3D-bril ontvangen, zijn dus precies eender. Dus antwoord b?

38 Toch is dat weer te kort door de bocht, want bij kinderen zijn de beelden kleiner omdat hun ooglengte kleiner is. Er treedt dus een soort groothoeklenseffect op. Bij het bekijken van een 3D-film krijgen kinderen en volwassenen weliswaar precies dezelfde beelden voorgeschoteld, maar voor kinderen zijn de afstanden tussen twee overeenkomstige beeldpunten groter dan zij gewend zijn bij gewoon kijken. Als de vertepunten op het (projectie)scherm ca. 65 mm of meer van elkaar liggen, moeten kinderen altijd een beetje meer schielen (wijduit kijken, divergeren) dan volwassenen. De diepte-ervaring wordt bij kinderen daardoor iets sterker. Vergelijk het met het gevoel dat wij, volwassenen, krijgen bij het bekijken van grote basis opnamen, dus van 3D-plaatjes waarvan de onderlinge afstanden groter zijn dan normaal. Een vorm van hyperstereo. Dat versterkt ook bij volwassenen het dieptegevoel, met het madurodam-effect of lilliputter-effect. Volgens mij moet het antwoord c zijn! Ik ben benieuwd. Job van de Groep (fotografie voor twéé ogen, ook voor die van kinderen.). 39 Zien (ervaren) ze allemaal dezelfde diepte? Naschrift van de redactie: Het korte antwoord volgens de website van de Nationale Wetenschapsquiz 2013 luidt: Het licht van voorwerpen komt in het linkeroog onder een net iets andere hoek binnen dan in het rechteroog. Het gebruik van deze hoekverschillen is een van de manieren waarop mensen diepte kunnen bepalen. Een 3D-film maakt hier gebruik van door voor het linkeroog een iets ander beeld uit te zenden dan voor het rechteroog. De afstand tussen deze twee beelden op het beeldscherm bepaalt de mate van diepte die de 3D-film weergeeft. Een 3D-film gaat uit van een pupilafstand bij een volwassen mens. Als de pupillen dichter bij elkaar staan, zoals bij kinderen, levert eenzelfde afstand tussen de twee beelden op het scherm een groter hoekverschil op het oog op. Een groter hoekverschil vergroot de afstand tussen het virtuele voorwerp en het scherm zodat je beelden met meer diepte ziet. Het door Job gegeven antwoord c is dus correct. Ik ben het echter niet eens met de redenatie over de divergentie. Bij normaal kijken hoeven de ogen niet te divergeren (de ogen convergeren voor dichtbij en staan parallel voor objecten in de verte). Bij stereoprojectie moeten de ogen juist divergeren voor de vertepunten. Divergentie draagt dus niet bij aan onze dieptewaarneming. Het officiële antwoord vind ik echter onduidelijk en niet echt wetenschappelijk. Wat ze naar mijn idee proberen te zeggen is het volgende: Twee objecten op verschillende afstand hebben in het linker- en rechterbeeld een verschillende positie (dispariteit). Deze is groter naarmate de basis (afstand tussen de ogen) groter is en/of de afstand tussen de objecten groter is. Kinderhersenen zijn getraind voor hun kleine basis. Een dispariteit behorende bij een grotere basis wordt door hen dan geïnterpreteerd als een grotere afstand.