Inhoud. Sensor City. Symposium Sensor Universe Ontwikkelingen sensorsysteemtechnologie stemmen staatssecretaris Heemskerk optimistisch 4

Transcriptie

1 Inhoud Inhoud Voorwoord Sicko Heldoorn, burgemeester gemeente Assen Sensor City Assen 3 Sensor City Symposium Sensor Universe Ontwikkelingen sensorsysteemtechnologie stemmen staatssecretaris Heemskerk optimistisch 4 Petra de Rijke, dean Hanze Institute of Technology Assen moet gaan zinderen op sensorgebied 8 HIT-studenten Jorn Salomons en Christopher Gull Wij willen de eerste sensortechnologen zijn! 10 YEAH! Incubator komt naar Assen Ondernemershuis: kraamkamer van ondernemingen in sensortechnologie 12 Colofon Assen een goede keus is een uitgave van de Gemeente Assen, Economische Zaken, voor ondernemers. Het magazine verschijnt twee keer per jaar. Verspreiding: in Assen (bedrijventerreinen en centrumgebied) Lay-out & druk: John van Pol Incas 3 : wetenschappelijk onderzoeksinstituut met uniek concept 14 Smart Factory Wereldspeler in besturingstechnologie 16 Dynamic Systems Intelligence DySI ziet kansen in beheerssoftware voor complexe processen 18 Leendert Kalfsbeek van Rosnes Sensor Solutions Bestaande processen met sensortechnologie verbeteren 20 Ondernemen in Assen Tim Unsworth van Improve! Wij zien onszelf als facilitator van internationale contacten 22 De Morrée ProManagement Van droom naar werkelijkheid 24 Innovatie vergroot Drentse concurrentiekracht 26 Fotografie: Tekst: Maarten Ton Redactie: Gemeente Assen assen een goede keus 1

2

3 Voorwoord Sensor City Assen De gemeente Assen heeft de afgelopen jaren ingezet op vernieuwende ontwikkelingen op het terrein van sensortechnologie. En met succes, kan ik met trots zeggen. Assen heeft de eerste stappen gezet naar waar we in 2020 op uit willen komen: het Sensor Information Parc. Zo is in september het Hanze Institute of Technology (HIT) in een prachtig pand aan de Industrieweg in Assen een HBO-opleiding gestart, waar talentvolle studenten worden opgeleid tot ondernemende sensortechnologen. Al tijdens hun opleiding kunnen zij inspiratie opdoen bij de ondernemers op het terrein van sensortoepassingen, van wie de eerste zich onlangs in hetzelfde pand als het HIT hebben gevestigd. We kijken als gemeente vol verwachting uit naar de komst van collega-ondernemers. Met name omdat er dankzij de combinatie van onderwijs en ondernemers onder één dak synergie-effecten mogelijk zijn. Ook elders in Assen en daarbuiten zijn de afgelopen jaren de eerste commerciële activiteiten van start gegaan waarin de sensortechnologie de basis is. Deze ondernemingen timmeren flink aan de weg. U leest meer hierover in deze editie van Assen een goede keus, die grotendeels aan de ontwikkelingen rond de sensortechnologie in Assen is gewijd. Ook kunt u in dit nummer lezen dat de horizon inmiddels alweer is verlegd. Er wordt hard gewerkt aan een plan om een wetenschappelijk onderzoeksinstituut van de grond te tillen. Daarmee is de keten van onderwijs, onderzoek en ondernemen compleet. U begrijpt dat wij als overheid met veel plezier en ambitie meewerken aan deze voor Assen zo belangrijke ontwikkeling. Daar waar wij kunnen, doen we mee als opdrachtgever. Het verheugt mij dat staatsecretaris van Economische Zaken Frank Heemskerk enthousiast reageerde op de ontwikkelingen in Assen, begin oktober tijdens een symposium over ontwikkelingen in de sensortechnologie. In tijden waarin de kredietcrises de boventoon voeren, stemde het hem optimistisch te zien dat er talrijke kansen liggen in de sensortechnologie. Hij roemde de initiatieven die al zijn genomen. Hetzelfde grote enthousiasme zien we in de manier waarop de geïnterviewden in deze Assen een goede keus over hun zaken spreken. Goed voor Assen, en met een uitstraling op heel Noord- Nederland. Sicko Heldoorn Burgemeester gemeente Assen assen een goede keus 3

4 Sensor City Symposium Sensor Universe Ontwikkelingen sensorsysteem staatssecretaris Heemskerk In tijden waarin de kredietcrises de boventoon voeren, stemmen de Asser ontwikkelingen op het gebied van de sensorsysteemtechnologie de staatssecretaris van Economische Zaken Frank Heemskerk juist optimistisch. Begin oktober woonde hij in het Drents Museum in Assen een symposium van Sensor Universe bij, waar Noordelijke ondernemingen, onderzoeksinstituten en onderwijsinstellingen in groten getale waren vertegenwoordigd. Heemskerk voorzag grote kansen voor Noord-Nederland op het gebied van innovatie en werkgelegenheid. 4 assen een goede keus

5 Censor City technologie stemmen optimistisch Dat er grote kansen liggen voor ondernemingen in de sensorsysteemtechnologie, bewezen de presentaties van de bedrijven Photonis uit Roden en Dacom uit Emmen. Zo presenteerde directeur Goossen Boers van Photonis naast de door zijn bedrijf ontwikkelde technologische innovaties een aantal kansrijke toepassingen van sensortechnologie. Zoals een nieuwe generatie nachtkijkers, bedoeld voor de strijdmacht. Deze business is booming, vertelde Boers. Alle soldaten zullen nachtkijkers nodig hebben. We hebben becijferd dat er tientallen miljoenen sensoren nodig zijn. En die worden allemaal gemaakt in Roden. Zeshonderd banen Op een vergelijkbare nachtzichttechnologie is BrightEye gebaseerd, een systeem ontwikkeld in opdracht van General Motors en Toyota. In een met BrightEye uitgeruste auto kan de automobilist in het donker tot tweehonderd meter ver zien in plaats van de vijftig meter met gewone koplampen. De benodigde sensoren zullen uit Roden komen, licht Boers toe. Dit product kan zeshonderd banen creëren. De vraag hierbij is waar het bedrijf die medewerkers vandaan haalt. Zijn er überhaupt zo veel gekwalificeerde mensen? In elk geval ligt hier een schone taak voor het onderwijs, het HIT in het bijzonder, om voldoende goed opgeleide sensortechnologen te leveren, zo concludeerden enkele symposiumbezoekers. Overtuigen Directeur Jan Hadders van het Emmense Dacom BV noemde in zijn presentatie een andere risicofactor: hoe overtuig je de klant om een geavanceerd sensorsysteem te gebruiken en dit te laten prevaleren boven soms eeuwenoude, traditionele meetmethodes? Dat Hadders menig klant heeft weten te overtuigen, toont het succes van zijn bedrijf op de nationale en internationale markt aan. Dacom verkoopt beslissingsondersteunende systemen aan telers van gewassen. Deze systemen genereren adviezen voor bemesting en watermanagement, ziekte- en insectenbestrijding. Dat doen zij op basis van informatie van sensoren, in combinatie met wetenschappelijke kennis, weersverwachtingen en informatie over de gewassen. Dankzij het systeem van Dacom kan de teler een efficiëntere bedrijfsvoering bereiken door op het juiste moment te handelen en te besparen op water en bestrijdingsmiddelen, met minimaal dezelfde kwaliteit van de oogst. Roots Waar deze ontwikkelingen hun roots hebben, liet Marco de Vos van sterrenkundig instituut ASTRON nog eens zien. Bij de ontwikkeling van de enorme radiotelescoop LOFAR en Heemskerk: Grote kansen voor Noord-Nederland op gebied van innovatie en werkgelegenheid assen een goede keus 5

6 Creatief Voor standaardoplossingen lopen wij niet warm. Wij houden van uitdagingen. Werken aan effectieve en creatieve oplossingen. Niet zweverig. Maar nuchter en effectief. De nodige pit kan ons ook niet ontzegd worden. Wij passen bij onze cliënten, geloven in hun producten en diensten, zijn sparring partner, zeggen waar het op staat. Dat geeft het beste resultaat. En dat is precies waar ons kantoor naar streeft. Voor middelgrote en grote ondernemingen, overheden en particulieren. Geene Doornbosch De Willigen advocaten en adviseurs Meesters in hun vak Noorderstaete XB Assen T F info@geene.nl

7 Censor City Sensor Universe de opvolger Square Kilometer Array (SKA) heeft Astron een grote hoeveelheid geavanceerde antennes, cq sensoren, ontwikkeld en een krachtig systeem om de grote hoeveelheden gegevens te verwerken tot bruikbare informatie. We hadden meteen het idee dat deze technologieën ook op andere gebieden toepasbaar zijn, legt De Vos uit. We hebben daarom contact gezocht met andere partijen die toepassingen op de markt kunnen brengen. Sensor Information Parc Assen Inmiddels zijn er vele contacten tussen onderzoekers en ondernemers gegroeid, evenals met onderwijsinstellingen. Deze verlopen echter niet zo vanzelfsprekend. Vandaar dat Sensor Universe het als haar missie ziet om de verschillende partijen die zich met sensortechnologie bezighouden, samen te brengen. Directeur Henk Koopmans ging in zijn presentatie hierop in. Evenals waar het allemaal toe moet leiden: het Sensor Information Parc Assen. In 2020 moet dit epicentrum van sensorsysteemtechnologie een feit zijn. Sensor Universe verwacht dat het Parc de regionale economie en onderwijspositie zal versterken doordat het nationale en internationale bedrijven zal aantrekken en nieuwe werkgelegenheid zal brengen. Steun EZ Staatssecretaris Heemskerk toonde zich aan het slot van het symposium enthousiast over de activiteiten van Sensor Universe. Het is mooi dat er zo n platform is, waarin wetenschappers en ondernemers, publieke en private organisaties samenkomen, liet hij in zijn speech weten. Het ministerie van Economische Zaken blijft de ontwikkelingen steunen, met bijvoorbeeld het programma Pieken in de Delta. Of door samen te werken met de gemeente Assen op het gebied van parkeermanagement en routering. Ook doen we er veel aan om de regeldruk verminderen. Heemskerk benadrukte dat hij op het symposium mooie initiatieven had gezien, die kansen bieden voor de verdere ontwikkeling van Assen als Sensor City. Het samenbrengen van kennisinstellingen en het bedrijfsleven om commerciële activiteiten in toepassingen van sensortechnologie te bevorderen. Dat is de missie van de stichting Sensor Universe in Assen. Directeur Henk Koopmans wil deze doelstellingen langs twee wegen bereiken. Om te beginnen langs de weg van de larderende infrastructuur. Sensor Universe participeert actief in de oprichting van instituten als het HIT, INCAS 3, het high facillity center en het ondernemershuis. Daarnaast start de organisatie projecten waarin de toepassing van sensortechnologie centraal staat, zoals Improving Mobility, Zoutgoud, Smart Factory en WaterSense. Een groot deel van de activiteiten van Sensor Universe bestaat uit lobbyen en netwerken. Einddoel is dat er op sensortechniek gebaseerde producten, afkomstig uit Assen en Noord-Nederland, op de wereldmarkt verkrijgbaar zijn. Kijk voor meer informatie op assen een goede keus 7

8 Sensor City Petra de Rijke, dean Assen moet gaan zinderen op sensorgebied Het moet in Assen gaan zinderen op sensorgebied, vindt Petra de Rijke, sinds 1 september de dean/directeur van het Hanze Institute of Technology (HIT). Zij hoopt met het HIT haar steentje bij te dragen aan de ambitie van Assen om zich als Sensor City op de kaart te zetten. Dit studiejaar is het instituut van start gegaan. In een dynamische omgeving van onderwijs, onderzoek en ondernemerschap leidt het talentvolle studenten op tot ondernemer in de sensortechnologie. Toen De Rijke eerder dit jaar benaderd werd om het HIT te leiden, was de sensortechnologie voor haar nog een onbekend gebied. Een zoektocht op internet maakte haar meteen enthousiast: Ik kwam fantastische toepassingen tegen, zoals de IJkdijk. Er waren nog veel meer toepassingen mogelijk, bijvoorbeeld in de zorg, procesindustrie en veiligheid. Maar ook in de game-industrie bijvoorbeeld liggen vele mogelijkheden. Je kunt het zo gek niet bedenken of de sensortechnologie kan een toepassing vinden in de samenleving. Combinatie Daarvoor is enerzijds ontwikkeling van de techniek nodig en anderzijds creativiteit en ondernemerschap, vervolgt De Rijke. Het HIT combineert beide. In het curriculum zijn daarom technische vakken opgenomen maar ook professional skills zoals entrepeneurship en marketing. Ook is er een programma van selfdevelopment, improvisatie, communicatie en presentatie. Een programma dat hoge eisen aan de studenten stelt. Onderwijs, onderzoek en ondernemerschap Afgelopen september is het HIT van start gegaan in het spectaculair verbouwde pand van de Asser onderneming Ziengs aan de Industrieweg. De eerste lichting telt veertien talentvolle 8 assen een goede keus

9 Censor City studenten. Zij worden opgeleid in een omgeving waarin een mix van de drie O s onderwijs, onderzoek en ondernemerschap voor veel dynamiek zorgt. Zo wordt het onderwijs mede verzorgd door docenten uit de praktijk. Zij komen uit gerenommeerde bedrijven als de NAM, TNO, SUN Microsystems en Astron. Onderzoek vindt plaats in CENSI, het onderzoekslaboratorium van het HIT. Hier onderzoeken studenten onderwerpen die een sterke relatie hebben met de maatschappij en met andere opleidingen, zoals de zorgopleidingen van de Hanzehogeschool Groningen. Het CENSI wordt gesponsord door het bedrijf SUN, dat ook voor een dag in de week lector Hans Appel levert. Met ondernemerschap komen de studenten tijdens het studieprogramma in aanraking, maar ook doordat in hetzelfde pand het ondernemershuis is gevestigd, waar jonge ondernemers in de sensortechnologie zijn gevestigd. Contacten tussen studenten en ondernemers zijn gauw gelegd, waardoor beide partijen kunnen profiteren van elkaars kennis. Dynamiek Assen moet gaan zinderen op sensorgebied! roept De Rijke uit. Zodat de sensortechnologie aantrekkelijk wordt voor bedrijven in Assen, Nederland en daarbuiten. En er meer bedrijven naar de stad komen. Assen heeft hoge ambities, niet alleen als Sensor City, maar ook met dynamische ontwikkelingen als het Cultureel Kwartier en de FlorijnAs. Fantastisch! In samenhang hiermee hoopt De Rijke dat er meer studenten naar Assen komen: We willen naar een studentenpopulatie van negentig à honderd per studiejaar. Maar we moeten eerst zaaien en nieuwsgierigheid voor de opleiding opwekken. Daarvoor hebben we nog twee jaar nodig. Kijk voor meer informatie op assen een goede keus 9

10 Sensor City Wij willen de eerste sensortechnologen zijn! Pioniers voelen ze zich, de eerste studenten van het Hanze Institute of Technology (HIT). Alleen tijdens de opleiding al valt er voor hen veel te ontdekken. En als ze afgestudeerd zijn, zijn ze de eerste sensortechnologen van Europa. Jorn Salomons uit Assen en Christopher Gull uit Finland zijn vol overtuiging aan de studie begonnen. Al vinden ze het best pittig. Jorn Salomons (links op de voorgrond) en Christopher Gull (links achterster rij) 10 assen een goede keus

11 Censor City SEnSE Het HIT zoekt getalenteerde studenten met SEnSE: Science interest, Entrepreneurial style, Solid determin ation en Excellence. Hoeveel SEnSE hebben Jorn Salomons en Christopher Gull? Jorn Salomons Science interest: Ik was altijd al geïnteresseerd in wetenschap en techniek. In mijn vrije tijd las ik er altijd veel over en maakte dingen. Entrepreneurial style: Ik zie wel oplossingen die met sensoren bereikt kunnen worden, zoals in de zorg en de agrarische sector. Solid determination: De studie is best zwaar, maar ik zet wel door. Ik wil een van de eerste sensortechnologen in Europa zijn. Excellence: Als je klaar bent met deze studie, ben je een van de eerste deskundigen op dit gebied. Daarna met je de drive houden om de beste te blijven en op de hoogte te blijven van de nieuwste technologie, voor zover je die niet zelf ontwikkelt... Christopher Gull Science interest: In mijn jeugd was ik al veel bezig met wetenschap en techniek. Dingen bouwen enzo. In de krant lees ik ook alleen maar artikelen over wetenschap en techniek. Hier wil ik ook meer kennis over vergaren. Entrepreneurial style: Dat is een toekomstverhaal. Het heeft veel met creativiteit te maken en met het pushen van de sensortechnologie. Ik moet nog nadenken over commercieel gebruik van sensoren. Solid determination: De opleiding is hard werken. Maar ik zie ook veel uitdagingen. Ik wil bij de eerste bachelors of Advanced Sensor Applications horen. Excellence: Wij willen de beste zijn op het gebied van sensoren en toepassingen daarvan. Straks weten we daar veel meer over dan wie dan ook in Europa! Het is uitdagender dan ik had gedacht, merkt Christopher op. Maar ik heb lol aan de uitdaging. Ik wil iets leren. En ik leer veel doordat we alle leerstof leren toe te passen in de andere vakken. Het gaat om de samenhang. Ook ik vind de studie erg leuk, vult Jorn aan. In het begin is het allemaal vrij technisch. We krijgen veel stof tegelijk en het gaat snel. Dat is pittig, maar dat is juist de uitdaging. Wij willen de eerste sensortechnologen zijn! Techniek Jorn en Christopher hebben zich allebei aangemeld voor het HIT omdat zij al van jongs af aan belangstelling hebben voor wetenschap en techniek. Ze wilden verder in de techniek en zochten daar een opleiding bij. Anderhalf jaar geleden las Jorn in de krant dat het HIT zou worden opgezet, een nieuwe HBO-opleiding van de Hanzehogeschool Groningen in Assen. In het artikel stond een link naar een website en die heb ik opgezocht, blikt hij terug. Na een paar dagen was ik overtuigd en heb ik me via de site opgegeven. Terwijl de opleiding nog moest worden opgezet Jorn voelde zich aangetrokken door het internationale karakter het HIT, net als het goede vooruitzicht op een baan omdat hij tot de eerste lichting afgestudeerden zal behoren in een zich sterk ontwikkelend werkgebied: Sensoren zullen in steeds meer toepassingen voorkomen, maar dat moet nog ontwikkeld worden. Dit soort toekomstige ontwikkelingen spreekt me aan. Breed spectrum Ook Christopher sprak het internationale en multiculturele aspect van het HIT meteen aan. Bovenal vond hij de inhoud van de opleiding interessant: De studie is gefocust op het kleine gebied van sensoren. Maar als ik klaar ben, kan ik mijn kennis in een heel breed spectrum toepassen. Ik kan heel veel kanten op. Een specifieke richting om werkzaam in te worden hebben Jorn en Christopher nog niet voor ogen. Daar komen we tijdens de opleiding wel achter, zeggen ze. We willen het nog open laten. Niemand heeft hier ook nog ervaring mee. Maar er komt vanzelf wel meer informatie als er meer mensen op het HIT rondlopen. Assen als studiestad Dat het HIT in Assen is gevestigd vanwege de vele ontwikkelingen op sensorgebied in de stad, begrijpen Jorn en Christopher heel goed. Maar is Assen voor hen ook een echte studiestad? Jorn is daar nog niet van overtuigd. Er is wel een uitgaansleven, maar dat is niet zo groot als in Groningen. Als er meer HBO-opleidingen naar Assen komen, kan Assen wel een studentenstad worden. Christopher ziet voor hem meer mogelijkheden in Assen. Hij is niet zo n uitgaanstype: Ik hou van deze stad. Hij is klein genoeg, maar ook groot genoeg. Je kunt alles op de fiets doen. Er is veel natuur in en rond de stad. Die fotografeer ik graag. Assen is ook een moderne stad en dat vind ik leuk. Ik heb hier alles wat ik nodig heb. assen een goede keus 11

12 Sensor City YEAH! Incubator komt naar Assen Ondernemershuis: kraamkamer van ondernemingen in sensortechnologie 12 assen een goede keus

13 Censor City Half oktober is het ondernemershuis in Assen van start gegaan. In het pand aan de Industrieweg beheert YEAH! Incubator acht kantoorruimtes, bedoeld voor startende ondernemers in de IT-sector. Met name bedrijven in de sensortechnologie zijn welkom. Koen Atema, projectmanager van YAEH! in Assen en YEAH!-directeur Niek Huizenga hopen begin 2009 voor alle ruimtes een huurder te hebben. Het concept van het ondernemershuis is eenvoudig: startende ondernemers huren tegen een relatief laag tarief een goed geoutilleerde kantoorruimte en kunnen gebruik maken van diensten en adviezen van YEAH! en haar partners, zoals de Rabobank, de NOM en Syntens. Veel huurders gaan het ondernemen als eerste avontuur aan, legt Atema uit. Met onze ervaring kunnen wij en onze partners de jonge ondernemers ondersteunen bij hun eerste stappen in het ondernemen. Wanneer de ondernemer volledig op eigen benen kan staan, maakt hij plaats voor een andere startende ondernemer. Atema en Huizenga zijn op zoek naar startende bedrijven in de IT-branche, met name naar ondernemers die toepassingen van de sensortechnologie op de markt brengen. Daarmee is het Asser ondernemershuis een kraamkamer van ondernemingen in de sensortechnologie. Faciliteiten en netwerk Naast betaalbare huisvesting en ondersteuning heeft de startende ondernemer in het ondernemershuis alle faciliteiten voorhanden, vertelt Huizenga. Onze partner Internet Valley verzorgt de technische voorzieningen, zoals een professioneel datacenter en een netwerk. Ook verleent het bedrijf diensten en adviezen op IT-gebied. Maar bovenal biedt het bedrijvenverzamelpand de jonge ondernemer de mogelijkheid van netwerken. In een omgeving waar jonge ondernemers dichtbij elkaar zitten, groeien sociale netwerken als vanzelf. Ondernemers inspireren elkaar, helpen elkaar, brengen kennis aan elkaar over De aanwezigheid in het gebouw van het Hanze Institute of Technology (HIT) en Sensor Universe verschaft deze kruisbestuiving nog eens een flinke dosis meerwaarde. Kraamkamer Met het ondernemershuis in Assen slaat YEAH! Incubator haar vleugels uit buiten de stad Groningen, haar oorspronkelijke vestigingsplaats. Het bedrijf werd eind 2005 geboren uit de behoefte van een aantal bevriende jonge ondernemers om bij elkaar te zitten en elkaar te inspireren. Zij richtten een kraamkamer van ondernemingen op in de Mediacentrale op het Helperpark in Groningen: YEAH! Incubator. In de drie jaar dat we bezig zijn, hebben we veertig bedrijven binnengehaald, vertelt Huizenga. Dertig daarvan staan inmiddels op eigen benen. De meeste leiden een succesvol bestaan. Behoefte Drie jaar na onze start waren we toe aan een nieuwe stap, vervolgt Huizenga. In Drenthe bleek behoefte aan een vergelijkbaar initiatief als in Groningen. Samen met de stichting Telematica Drenthe hebben we de mogelijkheden in verschillende Drentse steden onderzocht. Assen bood de beste mogelijkheden. Inmiddels zijn de eerste ruimtes in het ondernemershuis verhuurd. Begin 2009 hoopt YEAH! voor alle ruimtes een huurder te hebben gevonden. Koen Atema, projectmanager YEAH! Assen Kijk voor meer informatie op assen een goede keus 13

14 Sensor City John van Pol (links) en Heinrich Wörtche (rechts), de oprichters van Incas 3 In het najaar van 2009 gaat in Assen een nieuw wetenschappelijk onderzoeksinstituut op het gebied van sensortechnologie van start: Incas 3. Het idee voor dit instituut komt voort uit de ambitie van een aantal Noordelijke partijen om als regio een topspeler te worden op het gebied van sensortechnologie. Onder auspiciën van Sensor Universe hebben ondernemer John van Pol en wetenschapper Heinrich Wörtche van de Rijksuniversiteit Groningen de uitdaging aangenomen om vorm en inhoud te geven aan dit instituut. Incas 3 : wetenschappelijk onderzoeksinstituut met uniek concept 14 assen een goede keus

15 Censor City Middelpunt in het model dat Van Pol en Wörtche voor ogen hebben, is het hightech facility center. Dit laboratorium vol geavanceerde sensorapparatuur wordt een soort walhalla voor iedereen die zich met sensortechnologie bezighoudt. Hier is straks dankzij de onderzoeksactiviteiten van het instituut the state of the art op het gebied van sensortechnologie te vinden. Onderzoek Het facility center wordt van verschillende kanten gevoed. Aan de ene kant staat het in verbinding met de wetenschappelijk onderzoekspoot van het instituut. Hierin komen wetenschappelijke vragen aan de orde als: Hoe ontwikkelen we een nieuwe sensor? Hoe kunnen we veel sensoren beter laten samenwerken? De resultaten van deze onderzoeken worden toegevoegd aan het facility center en komen daarmee beschikbaar voor andere wetenschappers, maar ook voor HBO ers en partner-bedrijven. Voor het wetenschappelijk onderzoek zoeken Van Pol en Wörtche samenwerking met de universiteiten van Groningen en Twente. Aan de andere kant staat het facility center in verbinding met de markt. Hier wordt toegepast onderzoek gedaan door HBO-studenten en bedrijven. Dit onderzoek is gekoppeld aan marktsectoren als water, energie, zorg, beveiliging en industrie. Ook de resultaten van deze vorm van onderzoek komen in het facility center terecht en zijn dan voor anderen beschikbaar. Van Pol benadrukt dat hij het wetenschappelijk en het toegepast onderzoek gescheiden wil organiseren. Het wetenschappelijk onderzoek moet zuiver blijven en mag niet worden vermengd met commerciële belangen. Dat neemt echter niet weg dat er kruisbestuiving tussen beide soorten onderzoek kan plaatsvinden. Kruisbestuiving Als het aan Van Pol ligt vindt er volop kruisbestuiving plaats in en rond Incas 3. Tussen verschillende onderdelen van het onderzoeksinstituut, maar vooral met de buitenwereld. Uit ideeën die in het facility center zijn ontstaan, kunnen nieuwe ondernemersinitiatieven ontstaan, licht Van Pol toe. Er is ook een snelle verbinding tussen wetenschap en ondernemerschap: van goed idee of onderzoeksresultaat naar toepassing. En zo zijn er vele verbindingen met de markt mogelijk. Het wordt het eerste onderzoeksinstituut dat zo dichtbij de markt staat. Uitdaging Het opzetten van het onderzoeksinstituut is voor Van Pol een grote uitdaging, omdat het wordt opgezet volgens een nieuw concept. Dat hij in staat is om nieuwe ideeën tot concrete uitvoering te brengen, heeft hij bewezen door afgelopen jaar het Hanze Institute of Technology (HIT) op te zetten, het opleidingsinstituut dat talentvolle studenten opleidt tot ondernemers in de sensortechnologie. Daarnaast helpt hij samen met zijn zakenpartner Folkert Bangma vanuit hun bedrijf Bangma & Van Pol jonge ondernemers in deze sector op weg, door zijn netwerk in te zetten en de eerste financiering in de vorm van aandelen te leveren. assen een goede keus 15

16 Sensor City Smart Factory Wereldspeler in besturingstechnologie Hans Praat, projectleider Smart Factory Wereldspeler op het gebied van de besturingstechnologie in de procesindustrie worden. Dat is de ambitie van Smart Factory, een van de grotere projecten van het programma Koers Noord van het ministerie van Economische Zaken. Het project ondersteunt een nieuwe generatie bedrijven die meettechnieken met sensortechnologie ontwikkelen om industriele productieprocessen te optimaliseren. Met Smart Factory is een totale investering van 22 miljoen euro gemoeid. Smart Factory wil de grote sprong voorwaarts in de procesindustrie maken, en wel naar feed forwardsturing, vertelt Hans Praat, projectmanager van de NOM en projectleider van Smart Factory. Feed forward maakt het mogelijk om afwijkingen in een vroeg stadium van het productieproces te voorkomen, en met de kennis daarvan het proces te optimaliseren. Het komt erop neer dat de meet- en regelkring zelflerend wordt. Smart Cycles Dit verbeteringsconcept, Smart Cycles geheten, wordt tijdens het project Smart Factory toegepast in elf pilotprojecten bij grote Noord- Nederlandse productiebedrijven zoals Avébé, Aldel, Stork, Friesland Foods en Tetra Pak. Jonge technologische bedrijven zorgen voor de benodigde technische voorzieningen, waarvan de sensortechnologie een essentieel onderdeel is. Daarnaast is er ondersteuning van onderwijsinstellingen en onderzoeksinstituten. Met Smart Factory is een investering van 22 miljoen euro gemoeid, licht Praat toe. Het is daarmee een van de 16 assen een goede keus

17 Censor City Ton van Ewijk, directeur QpoT grotere projecten van Koers Noord. Het is ook een ambitieus project: we willen de wereldspeler op het gebied van de besturingstechnologie worden, de toekomst naar ons toe halen. QpoT Een van de deelnemende technologische bedrijven is QpoT uit Groningen, begin dit jaar opgezet door de Hooghalense ondernemer Ton van Ewijk. QpoT houdt zich bezig met multivariabele procestechnologie en control, en richt zich daarbij met name op het verhogen van de energie-efficiency van industriële processen. Daarbij zet het de sensortechnologie in, gekoppeld aan de recent sterk ontwikkelde analysetools. Met deze technologie is het mogelijk om direct kennis uit procesdata te halen, licht Van Ewijk toe. Door tijdens het productieproces realtime te meten en de data meteen te analyseren kan zo n systeem uitkomsten van het productieproces continu voorspellen en zonodig ingrijpen. Monsters nemen is dan niet meer nodig. Het systeem geeft de operators aan de machine tevens adviezen, bijvoorbeeld om de setpoints aan te passen. In Smart Factory levert QpoT de procestechnologische input gekoppeld met multivariabele regeltechnieken. Daarbij kijken we ook over de grenzen om reeds bestaande kennis te vergaren. Zo zijn we al een samenwerking aangegaan met de Zuid-Afrikaanse softwareleverancier Csense en heb ik enkele internationale conferenties over advanced process control bezocht. Multidisciplinair Het project Smart Factory is voor startende ondernemers als Ton van Ewijk interessant om aan deel te nemen, vooral vanwege het multidisciplinaire karakter. Van Ewijk: We kunnen slim elkaars kennis mobiliseren en combineren. De technologie is té complex om alle kennis zelf in huis te kunnen hebben. De kracht van Smart Factory zit m in de combinatie en de daaruit voortkomende synergie. Project Smart Factory is kort geleden van start gegaan. Aan het project nemen naast gerenommeerde Noord- Nederlandse productiebedrijven en jonge technologische ondernemingen ook kennisinstellingen deel, zoals de Rijksuniversiteit Groningen, TNO, IBM, Siemens en het Hanze Institute of Technology (HIT). Smart Factory heeft een looptijd van drie à vier jaar. Kijk voor meer informatie op assen een goede keus 17

18 Sensor City DySI ziet kansen in beheerssoftware voor complexe processen 18 assen een goede keus

19 Censor City Eugéne de Geus (links) en Kjeld van der Schaaf (rechts) Omdat het bestaande bedrijfsleven de kansen niet wilde pakken, hebben Eugéne de Geus en Kjeld van der Schaaf het zelf maar gedaan: met hun bedrijf DySI (Dynamic Systems Intelligence), gevestigd in Assen, ontwikkelen zij beheerssoftware die wordt gekoppeld aan sensoren in complexe processen. Met behulp van deze software kunnen deze processen realtime worden gemonitord én geoptimaliseerd. Toepassingen en dus kansen te over, is de overtuiging van DySI. Uniek in de aanpak van DySI is het kijken naar het geheel van het proces, waaruit met behulp van sensoren data worden gegenereerd en realtime complexe analyses worden gemaakt. De Geus: Door hier een computermodel aan te koppelen ontstaat er continu inzicht in de uitkomst van het proces. Het systeem anticipeert op de uitkomst en kan het proces zonodig direct bijsturen, zodat het optimaal verloopt. Toepassingen Dergelijke systemen kunnen in talloze omgevingen worden toegepast, onder andere in het watermanagement, de beveiliging, energiebeheer, mobiliteit en industriële productieprocessen. Wij hebben geen verstand van de inhoud van deze processen, benadrukt De Geus. Wij kunnen wel heel goed omgaan met complexe datastromen uit vele sensoren. We hebben veel verstand van data-analyse en computermodellen en hoe je die modellen zo snel mogelijk antwoord kunt laten geven om in te grijpen. Dat moet vaak echt snel, een van onze diensten is dan ook het versnellen van software. De Geus en Van der Schaaf hebben deze competenties opgedaan tijdens hun werkzaamheden voor Lofar, een groot sterrenkundig project van Astron. Met name Van der Schaaf, de architect van de gigantische telescoop Lofar, is daar sterk in. De Geus ziet zichzelf meer als zakelijk directeur. Zijn kracht is het luisteren naar de klant en acquireren. Projecten In de bijna twee jaar van haar bestaan heeft DySI al een aantal aansprekende projecten ter hand genomen. Zo ontwikkelt zij in samenwerking met de Gasunie een systeem voor het energiemanagement van de toekomst. In de nabije toekomst komt energie niet alleen meer van centrales, maar ook van bedrijven en particuliere woningen, licht De Geus toe. Dan rijst de vraag: hoe regel je op elk gewenst moment de levering van elektriciteit aan de vragers? Het antwoord is een heel complex systeem van energiemanagement. Succes De Geus en Van der Schaaf zijn ervan overtuigd dat hun onderneming een succes wordt. De eerste tekenen zijn goed: DySI heeft al vier mensen in dienst en is voortdurend op zoek naar nieuwe, hooggekwalificeerde medewerkers. Concurrentie hebben ze nog weinig, weet De Geus: Bedrijven als IBM en TNO ontplooien weliswaar vergelijkbare activiteiten. Maar wij hebben een grote voorsprong doordat wij specifieke kennis hebben opgedaan bij Lofar. Wij hebben goed inzicht in de mogelijkheden. Het duurt alleen enige tijd om het tot een commercieel succes te maken. Je moet echt ondernemen: de boer op, goed luisteren naar de vragen van de klant en daar oplossingen voor bedenken. Daarbij is het essentieel dat we de veilige omgeving van Lofar hebben verlaten en het risico hebben genomen. De druk om te presteren is nu veel groter. Maar we vinden het bovenal erg leuk. En dat natuurlijk in Sensor City Assen, waar we op uitnodiging van de gemeente naartoe zijn gekomen. Vooral de dynamiek van Assen is fantastisch! Kijk voor meer informatie op assen een goede keus 19

20 Sensor City Bestaande processen met sensortechnologie verbeteren Met sensortechnologie kunnen veel bestaande processen worden verbeterd. Ze kunnen efficiënter, goedkoper, sneller en zelfs leuker worden gemaakt. Met deze innovaties houdt de jonge ondernemer Leendert Kalfsbeek zich bezig, en dan vooral met de technologische kant. Binnenkort komt Kalfsbeek naar Sensor City Assen: zijn bedrijf Rosnes Sensor Solutions vestigt zich in het nieuwe ondernemershuis aan de Industrieweg. Kalfsbeek is al actief in Assen. In opdracht van de gemeente Assen heeft hij een systeem onderzocht dat de akoestiek van theaterzalen optimaal instelt. Het systeem brengt met behulp van sensoren de eigenschappen van de zaal, inclusief het publiek, in kaart en creëert via versterking de meest geschikte akoestiek voor een voorstelling of concert. Akoestiek in theaterzalen is afhankelijk van vele factoren, legt Kalfsbeek uit. Wat 20 assen een goede keus

21 Censor City goede akoestiek is, varieert per gebruik van de zaal en kan zelfs variëren per onderdeel van een voorstelling. De akoestiek wordt vooral beïnvloed door de omvang en samenstelling van het publiek, de temperatuur en het vochtgehalte van de lucht. Ik heb onderzocht hoe je de akoestiek van de zaal op al deze factoren kunt instellen. Intelligente systemen Dit soort intelligente systemen, waarbij met behulp van sensoren de omgeving wordt geanalyseerd en vervolgens wordt beïnvloed, gestuurd of beheerd, wil Kalfsbeek met zijn bedrijf Rosnes gaan ontwikkelen. Toepassingsgebieden zijn er in overvloed. Zo onderzoekt Kalfsbeek samen met de Hanzehogeschool Groningen hoe verkeersstromen in kaart kunnen worden gebracht. We willen niet alleen zien waar het autoverkeer heen gaat, maar ook het rijgedrag, zoals het wisselen van rijstrook, licht hij toe. Op deze gedetailleerde data kan de gemeente haar parkeerbeleid afstemmen. Maar er zijn ook toepassingen mogelijk door combinatie met navigatiesystemen, die de automobilist dan sturen naar een vrije parkeerplaats. Dat scheelt veel zoekend autoverkeer in de stad. Verder kunnen er intelligente toepassingen worden gebruikt bij verkeerslichten, die dan ook rekening houden met naderend verkeer. Partner Ondertussen is Kalfsbeek op zoek naar versterking voor Rosnes: Ik zoek een partner die in staat is om nieuwe producten te ontwikkelen, waar we dan een markt voor gaan zoeken. Zelf begeef ik mij meer tussen de markt en het product. Ik kijk naar wat de markt wil en speel daarop in. In het ondernemershuis in Assen heb ik inmiddels een bedrijfsruimte gevonden. Daar zit ik onder één dak met het Hanze Institute of Technology, Sensor Universe en andere startende ondernemers, ook jong talent op het gebied van de sensortechnologie. Dit is voor mij de ideale plek. Ik zie de toekomst in Sensor City Assen dan ook met vertrouwen tegemoet! Kijk voor meer informatie op Het is tijd voor de Rabobank.

22 Ondernemen in Assen Tim Unsworth van Improve! Wij zien onszelf als facilitator van internationale contacten Tim Unsworth en Janneke Stewart van het Asser bureau Improve! zien zichzelf als facilitator van internationale contacten. Als vertaler, trainer en netwerker ondersteunen zij bedrijven en particulieren bij Engelstalige activiteiten. In de kleine twee jaar van haar bestaan heeft Improve! al een aardig netwerk opgebouwd. Toen Unsworth en Stewart in 2007 hun bureau Improve! hadden opgezet, konden ze meteen aan de slag voor de gemeente Assen. Daarna begon het balletje te rollen. We werden geïntroduceerd bij Henk Hindriks van het Hanze Institute of Technology (HIT), die ons inschakelde om het accreditatiedossier van het HIT in het Engels te vertalen, blikt Unsworth terug. Sindsdien zijn we geassocieerd met het HIT en geven we Engelse conversatielessen aan de medewerkers. Ook hebben we onlangs samen met het bureau Top Challenge voor het HIT een driedaags kamp georganiseerd met als thema teamwork en onderlinge kennismaking. Het was een groot succes. We hebben veel bereikt: inzicht in elkaars persoonlijkheden en culturen, en een teamgevoel. Bedrijven en particulieren Via het HIT kwamen we in contact met Sensor Universe, gaat Unsworth verder. Voor deze instelling doen we veel vertaalwerk van bijvoorbeeld officiële documenten en webpagina s. De Engelse taal is belangrijk voor Sensor Universe omdat zij veel internationale contacten onderhoudt. Dat geldt uiteraard ook voor diverse Asser bedrijven, waarvoor we ook dergelijk vertaalwerk verrichten. We werken ook voor particulieren, vertelt Unsworth. Bijvoorbeeld mensen die werk zoeken in Groot- Brittannië. Wij helpen hen om hun cv op te stellen en de sollicitatiebrief te schrijven. Dit zijn voor ons relatief kleine opdrachten, maar wij maken geen onderscheid. No job is too big or too small, we ll do it! Everything English Als motto hanteert Improve! dan ook: Everything English for all ages. Iedereen, in welke positie of hoe oud dan ook, kan zich verbeteren, legt Unsworth uit. Wie dat wil, kunnen we helpen met Engelstalige schrijf- 22 assen een goede keus

23 Ondernemen in Assen vaardigheden, conversatie en presentatie. Van groot voordeel bij de activiteiten van Improve! is dat Unsworth als Engelsman native speaker is. Met name in het vertaalwerk, dat vaak snel geleverd moet worden: We zijn heel deadlinegevoelig. Dankzij de combinatie van Jannekes tweetalig talent en Tims moedertaal Engels verzorgen we vertalingen in perfect Engels. Internationaal Naast het vertaalwerk en de trainingsactiviteiten is Unsworth actief in de Noordelijke internationale gemeenschap. Bijvoorbeeld in de Stichting Connect International in Groningen. Dat is een soort business club, legt Unsworth uit. We brengen buitenlandse medewerkers van bedrijven als Atos Origin, Philips, Google, Kikkoman en de gemeente Groningen samen zodat ze ideeën kunnen uitwisselen, netwerken en sociale contacten kunnen onderhouden. Daar bieden we ook ondersteuning bij. Tevens leveren we diensten op het gebied van relocatie. En voor studenten hebben we een students business club. De HIT heeft zich al aangemeld! Ook in de internationale gemeenschap van Assen onderhoudt Improve! veel contacten. Unsworth ziet goede kansen voor de stad op het toneel van de internationale business: Assen is een prachtige stad en heeft veel te bieden. De stad ligt mooi centraal en heeft goede voorzieningen. Wij willen graag als facilitator helpen om Assen te promoten! Kijk voor meer informatie op assen een goede keus 23

24 Ondernemen in Assen De Morrée ProManagement Van droom naar werkelijkheid Na samen met John van Pol en Henk Hindriks het Hanze Institute of Technology (HIT) te hebben opgezet, is Jan de Morrée per 1 september een eigen bureau begonnen. Met De Morrée ProManagement verzorgt hij het management van innovatieve projecten met een strategisch karakter. Of zoals hij het ook uitdrukt: hij brengt ideeën van droom naar werkelijkheid. De Morrées bureau is inmiddels volop aan de slag voor verscheidene opdrachtgevers, zoals het Drenthe College en de gemeente Assen. Jan de Morrée wil bij het TT Circuit Assen de droom van het technisch praktijkcentrum tot werkelijkheid brengen. Het eerste idee dat De Morrée tot werkelijkheid wil brengen is een lang gekoesterde droom: de oprichting van een technisch praktijkcentrum bij het TT Circuit Assen. In dit samenwerkingsproject van enkele MBOinstellingen, bedrijven uit de branche en de gemeente Assen, moeten studenten techniek praktijkopdrachten in mobiliteitstechniek gaan uitvoeren, met name op motoren, vrachtwagens en personenauto s. Het plan staat 24 assen een goede keus

25 Ondernemen in Assen al jaren in de steigers, meldt De Morrée. Er is veel gepraat, maar nog geen actie ondernomen. Inmiddels heeft De Morrée de beoogde partners op één lijn. Zij hebben hun intentie en betrokkenheid uitgesproken. Het grootste te slechten obstakel is de financiering. Eind dit jaar wil ik het businessplan rond hebben, vertelt De Morrée. Na de besluitvorming hierover moet het centrum vanaf begin 2009 gerealiseerd worden: de locatie moet dan bekend zijn, de organisatie wordt opgezet en de bouw kan beginnen. Duurzaamheid Naast dit project bij het TT Circuit onderzoekt De Morrée hoe het concept van duurzaamheid kan worden ingebed in de gemeente Assen. Dit concept, grotendeels geïnspireerd op het boek Cradle to Cradle, houdt in dat alle gebruikte grondstoffen recy- clebaar behoren te zijn. Natuurlijke grondstoffen moeten afgebroken kunnen worden en technologische grondstoffen opnieuw gebruikt. En dat alles zonder kwaliteitsverlies, liefst met kwaliteitswinst. Het is een manier van denken die overal in moet doordringen, licht De Morrée toe. We zijn momenteel bezig om de juiste kennis over te brengen en concrete projecten te vinden voor toepassing van het duurzaamheidsconcept. We zoeken in drie omgevingen. In haar eigen organisatie kan de gemeente kijken naar bijvoorbeeld de gebruikte materialen, brandstoffen en naar besparingsmogelijkheden. In haar contacten met het bedrijfsleven kan zij stimuleren dat bedrijven die zich in Assen vestigen, het duurzaamheidsconcept omarmen. Zoals de gemeente Venlo al doet. Ook in de ruimtelijke ordening willen we kijken naar projecten die zich lenen voor dit concept. Daarbij willen we aansluiten bij bestaande ontwikkelingen, zoals de herontwikkeling van de Haven tot woon- en recreatiegebied. Goede start En zo is De Morrée met nog een aantal projecten aan de slag. Hij zoekt bijvoorbeeld toepassingsmogelijkheden van sensortechnologie in Assen en zet voor Noorderlink een uitwisselingsprogramma van projectmanagers op. Kortom, de zakelijke start van mijn bureau is goed, merkt De Morrée op. Over belangstelling niet te klagen. Ik heb positieve verwachtingen voor de toekomst! Kijk voor meer informatie op

26 Ondernemen in Assen Innovatie vergroot Drentse concurrentiekracht 26 assen een goede keus

27 Ondernemen in Assen Voor deze periode van drie jaar is zes miljoen euro beschikbaar. Het programma is vooral bedoeld voor het midden- en kleinbedrijf. Nieuwe en gevestigde bedrijven kunnen aan het programma deelnemen. Via vijf tenders kunnen ondernemers zich inschrijven voor de subsidie. De eerste tender eindigde op 31 oktober. Een beoordelingscommissie van externe deskundigen is nu druk bezig met het bestuderen van de aanvragen. Op 18 december maakt Gedeputeerde Staten van Drenthe bekend welke ondernemers de beste ideeën voor projecten hebben ingestuurd. Overigens kunnen nieuwe ideeën weer gewoon ingediend worden. Het aflopen van de eerste tender was meteen de start van de tweede. Deze loopt toten met maart Innovatie leeft Innovatie leeft in Drenthe, stellen projectleiders Jolanda Warners en Nel van Ameyde. Op de informatiemarkt over het actieprogramma op 11 september op de Kennis Campus in Emmen waren maar liefst zo n 200 belangstellenden aanwezig. Zij kregen uitleg over het programma en hadden volop de gelegenheid om met collega s te praten die al ervaring hadden opgedaan met eerdere innovatieprojecten. Ik heb het idee dat er al veel ondernemers innovatief bezig zijn. Daar zijn tal van voorbeelden van. Neem de smartpil van het bedrijf Sentron uit Roden. Een kleine capsule vol techniek die de patiënt inneemt. Maag- en darmonderzoek wordt daarmee een stuk minder belastend. De provincie Drenthe wil de economie versterken door kansen te bieden aan innovatie. Op die manier wordt Drenthe een dynamische en concurrerende kennisregio. Met Assen als kennishoofdstad die met alle ontwikkelingen rond sensortechnologie volop mogelijkheden heeft voor innovatieve en startende bedrijven. Ondernemers die aan de slag willen met innovatie kunnen een beroep doen op het Innovatief Actieprogramma Drenthe Er is inmiddels wereldwijd belangstelling voor dit Drentse product. Maar in het actieprogramma draait het niet alleen om techniek. Innovatie is ook mogelijk op het gebied van personeelsbeleid of de interne organisatie. Ook van deze sociale innovatie zijn inmiddels diverse voorbeelden. Samenwerking Innovatie kan op veel manieren, gaat Warners verder. In de praktijk blijkt vaak dat het combineren van zaken goed werkt. Bijvoorbeeld nieuwe kennis met bestaande producten. Vandaar ook dat het belangrijk is dat bedrijven gaan samenwerken met kennisinstituten. En daarvan hebben we er in Drenthe inmiddels een flink aantal. Denk bijvoorbeeld aan het Astron of het Hanze Institute of technology. Ook voor samenwerking moet het actieprogramma een stimulans zijn. Sensortechnologie is een van de economische speerpunten voor Noord Nederland. De ontwikkelingen op dit gebied gaan razendsnel. Het is de kunst om dat om te zetten in nieuwe producten. Samenwerking tussen kennisinstituten en bedrijven is dan cruciaal. Tijdens de informatiemarkt zijn daarvoor al afspraken gemaakt. Hopelijk zien we de resultaten daarvan terug in een van de tenders. Criteria Ondernemers die projecten willen indienen moeten aan een aantal criteria voldoen. Zo moet het project vernieuwend en risicovol zijn en een hoog ambitieniveau hebben. De ondernemer moet direct kunnen starten. Verder moet het project binnen Drenthe worden uitgevoerd en binnen een jaar zijn afgerond. Met de subsidie kan de ondernemer een deel van de kosten betalen. Het maximale subsidiebedrag ligt tussen de en euro. Alle voorwaarden zijn terug te vinden op de site www. innovatie.drenthe.eu. Wie ondersteuning wil bij het indienen van een aanvraag kan een beroep doen op een klankbordgroep. Hierin zitten medewerkers van de provincie, intermediaire organisaties en het onderwijs die het traject kunnen begeleiden. assen een goede keus 27

28