Bijlagen Toolkit in veilige handen

Transcriptie

1 Bijlagen Toolkit in veilige handen Deze bijlagen horen bij de Toolkit In veilige handen. Met het project In veilige handen werkt Vereniging NOV in opdracht van het ministerie van Justitie (in samenwerking met het ministerie van VWS en het ministerie voor Jeugd en Gezin) aan het ondersteunen van vrijwilligersorganisaties bij het voorkomen van en adequaat omgaan met seksueel misbruik. Vereniging NOV werkt hiervoor samen met MOVISIE, NOC*NSF en Scouting Nederland. Kijk voor meer informatie op 1

2 Inhoudsopgave 1 Werkvorm Situatieschetsen 1 2 Voorbeeld omgangsregels 5 3 Werkvorm Intimiteit, waar ligt de grens? 7 4 Werkvormen rond omgangsregels voor minderjarigen 11 5 Tips voor het bespreken en implementeren van omgangsregels 15 6 Modelgedragscode 17 7 Werkvorm Dilemma s en grenzen: de Brievenbus 19 8 Voorbeeld schriftelijke enquêtes 21 9 Werkvorm Checklist risicofactoren Werkvormen om groepsgewijs risicofactoren te inventariseren Werkvorm Klachten- en wensenbus Werkvormen op het gebied van prioriteiten stellen Voor wie een VOG? Tips aanstellingsbeleid Modelmeldprotocol Het wijzigen van statuten en huishoudelijk reglement Voorbeeldbrochure voor begeleiders en trainers 61 18a Blauwdruk tuchtrecht 67 18b Modeltuchtreglement 71 18c Sanctiebeleid Voorbeeldbrochure minderjarigen Voorbeeldbrochure ouders Voorbeeldflyer minderjarigen Tips voor het bekendmaken van beleid en vertrouwenspersoon Waar kun je met welke vragen terecht? 105 2

3 Bijlage 1 - Werkvorm Situatieschetsen 1 In elke vrijwilligersorganisatie kunnen zich dagelijks situaties voordoen waarbij je denkt: hoe komt dit, kan dit wel? Situaties kunnen ook heel vanzelfsprekend geworden zijn, terwijl je er diep in je hart vraagtekens bij zou willen zetten. Het is niet altijd makkelijk je reactie te bepalen en een antwoord te vinden. Door het bekijken en bespreken van een aantal situatieschetsen, kun je het denken over omgangsvormen en intimiteit aanscherpen. Werkvorm Team/groepsdiscussie Doelgroep Bestuursleden Duur In een kleine groep 60 minuten, in grotere groep waarin je met subgroepjes werkt 90 minuten Benodigdheden Situatieschetsen op papier Pennen Werkwijze Op de achterkant van deze werkvorm staat een uitgebreide lijst met situatieschetsen. Selecteer er circa negen om te bespreken. Individueel, eventueel in subgroepjes (10 tot 30 minuten) Ieder krijgt een lijst met situatieschetsen Eventueel in groepjes uit elkaar Ieder schrijft kort op wat zijn/haar eerste reactie zou zijn op de beschreven situaties Als in groepjes gewerkt wordt, bespreek dan samen het volgende: - Welke situatie vond je het lastigst? - Welke situaties doen zich in je werk het meest voor? - Heb je nog een voorbeeldsituatie uit je eigen praktijk die je wilt inbrengen? Plenaire bespreking (30 tot 35 minuten) Mogelijke vragen voor de bespreking: Zijn dit soort situaties in het vrijwilligerswerk van de deelnemers herkenbaar? Wat zijn de eerste reacties van de deelnemers op de verschillende situaties (kies hierbij een paar situaties om nader te bespreken)? Hoe zouden deelnemers zelf reageren als hen zoiets overkwam? Zijn er verschillende mogelijkheden om te reageren in de besproken situaties? Maakt het uit wie wat doet of nalaat? Maakt het uit of het om een jongen of meisje gaat? Maakt het uit of je degene die jij over de grens vindt gaan, (goed) kent? Maakt het uit wie het slachtoffer is? Wat zou de consequentie kunnen zijn als je er iets van zegt? Wat zou de consequentie kunnen zijn als je er niets van zegt? Wat verwacht je van anderen als dit met jou zou gebeuren? Is het makkelijk of moeilijk om een collega-vrijwilliger aan te spreken? Is het makkelijk of moeilijk om een betaald medewerker aan te spreken? Welke situatie vinden de deelnemers het lastigst om bespreekbaar te maken? Wat hebben zij nodig om dit soort zaken te kunnen bespreken? Afronding, evaluatie (15 minuten) Hoe was het om deze situaties zo te bespreken? Wat gaan we doen met de uitkomsten? Welke vervolgacties zijn mogelijk? Welke zijn al gepland? 1 Bron: Spel Gedragen gedrag, PPSI ( Bijlagen Toolkit In veilige handen Vereniging NOV 1

4 Situatieschetsen omgang/intimiteit/begeleiding & verzorging Situatie Hoe reageer je? Je helpt een kind met dou chen. Je collega-vrijwilligers Ellen en Frank komen druk pratend binnen en zeggen dat ze jou drin gend moeten spre ken. Omdat de deur openstaat, zie je toevallig dat een vrijwilliger in de agenda van een jongere zit te bladeren die hij op tafel heeft laten liggen. Een vrijwilliger haalt regelmatig haar hand door het haar van een jongere en zegt ha lieve krullenbol. Vrijwilligers praten regelmatig over jongeren waar andere jongeren bij zijn. Een kind/jongere zegt dat Claire zulke mooie tieten heeft. Vrijwilliger Anke reageert met: En ik dan? Een kind is bang tijdens het kamp en blijft maar huilen als het in bed ligt. Een vrijwilliger neemt het kind mee naar zijn/haar slaapkamer. Fred, een begeleider: Anke? Die irriteert mij gewoon, als ze een arm om me heen slaat dan zal ik die afwijzen. Van ieder een zou ik dit accepteren, behalve van haar. Je ziet dat Hein zijn teamgenootje Maaike lastigvalt. Hij probeert haar tegen haar zin vast te pakken en te zoenen. Maaike roept dat hij op moet houden. Vrijwilliger Hans rea geert met: Ah joh Maaike, stel je niet zo aan, Hein bedoelt het goed. Tijdens de pauze merk je dat twee medewerkers op de wc uitgebreid met elkaar aan het vrijen zijn. Tijdens het kamp vraagt begeleider Els aan haar collega Henk: En met wie zou jij op een onbewoond eiland willen zitten? Een vrijwilliger toont veel zorg voor een kind/jongere uit een eenoudergezin. Hij bezoekt de moeder regelmatig en onderneemt samen met haar en het kind allerlei activiteiten. Een vrijwilliger neemt een kind in huis dat thuis veel problemen heeft. Collega Clara maakt portretten van kinderen en exposeert die binnen de vereniging. Nu gaat het gerucht dat zij ook schaars geklede kinderen fotografeert. (En wat als de collega Henk zou heten?) Twee jongeren kunnen bijna niet van elkaar afblijven. Ze zitten met de armen om elkaar heen en zoenen zodra ze de kans krijgen. Twee jongens kunnen het goed met elkaar vinden en ondernemen veel met elkaar. Andere jongens uit de groep noemen ze ineens de homo s. Een jongere blijft na een activiteit rondhangen terwijl de begeleider aan het opruimen is. Je loopt toevallig voorbij en ziet dat jongere en begeleider samen hand in hand weglopen. Een jongere vraagt aan vrijwilliger Piet, die open uitkomt voor zijn homoseksualiteit, of hij hem eens mee wil nemen naar een homobar. Een jongere zegt tegen een begeleider: Met jou zou ik wel eens een beschuitje willen eten. 2 Bijlagen Toolkit In veilige handen Vereniging NOV

5 Een kind leunt zwaar op een van je collega s, die veel begrip heeft voor de persoonlijke situatie van het kind. De vrijwilliger heeft het kind zijn mobiele nummer gegeven. Nu belt het kind hem op waar jij bij bent: je collega moet nú komen. Frans en Meike, twee vrijwilligers, hebben elkaar een paar keer buiten de vereniging ontmoet. Nu tref je hen zoenend aan bij de kopieermachine. Een relatie tussen twee jongeren is uit. Nu wacht de jongen het meisje voortdurend op en volgt haar. Voor de verjaardag van de begeleider heeft een groepje jongeren een string gekocht. Een kind dat voor het Sinterklaasfeest begeleider Klaas heeft getrokken, begint zijn/haar gedicht met: Omdat ik van je hou. Een jongere die voor het Sinterklaasfeest begeleider Klaas heeft getrokken, begint zijn/haar gedicht met: Je bent een lekker ding. De eerste dag waarop de activiteiten weer beginnen, geeft een twaalfjarig kind de begeleidster een zoen op de mond. Natuurlijk kus ik de kinderen/jongeren. Bij een verjaardag hoort een zoen, zegt een collega. Tijdens een feest van de vereniging trekt vrijwilliger Klaas/Carla een jongere mee op de dansvloer en zegt: Hier heb ik de hele avond al op gewacht. Tijdens het kamp stelt een begeleider/ster voor om een pyjamaparty te houden. Tijdens een nachtspel (dropping) loopt een begeleider innig met zijn armen om twee meisjes heen. Rond Sinterklaas noemen kinderen/jongeren een getinte groepsgenoot Piet. Bij een feest wordt een meisje tegen haar zin door een groep jongens de dansvloer opgesleurd. Na het feest brengt een vrijwilliger een kind/jongere naar huis. Een vader die als begeleider meegaat met het kamp zegt tegen de kinderen: Ik ben bang in het donker, ik slaap bij begeleidster Ineke. In een Sinterklaasgedicht gaat een vrijwilliger uitvoerig in op de sexy verschijning van degene die hij heeft geloot. Een vrijwilligster verschijnt op het feest van de vereniging in een jurk die niets te raden overlaat. Een jongere heeft als Sinterklaassurprise een penis van papiermaché voor zijn begeleider Karel gemaakt. Ga je straks met mij schuren?, roept een overmoedige jongere tegen je collega. Bijlagen Toolkit In veilige handen Vereniging NOV 3

6 4 Bijlagen Toolkit In veilige handen Vereniging NOV

7 Bijlage 2 - Voorbeeld omgangsregels Iedereen die de vereniging bezoekt onderschrijft de doelstellingen en het huishoudelijk reglement van de vereniging en houdt zich aan de omgangsregels die hieronder zijn opgeschreven. Wie dat doet, is van harte welkom. Wij vinden afspraken over de manier van omgaan met elkaar belangrijk, omdat iedereen zich prettig en veilig moet kunnen voelen. Dit kan alleen als je elkaar in je waarde laat en elkaar met respect behandelt. Dit betekent dat wij in onze vereniging alle vormen van ongelijkwaardige behandeling zoals, pesten, machtsmisbruik, discriminerende, racistische, seksistische of (seksueel) intimiderende gedragingen of opmerkingen, of het hiertoe aanzetten, ontoelaatbaar vinden. Wij vragen van alle medewerkers, kinderen, hun ouders of andere bezoekers, dat zij meewerken aan het naleven van de omgangsregels. Niet alle zaken die anderen kunnen kwetsen, kunnen we in regels verwoorden. Dan zouden het er veel te veel worden. Dit wil natuurlijk niet zeggen dat als iets niet genoemd wordt, dit wel toelaatbaar is. 1. Ik accepteer en respecteer de ander zoals hij is en discrimineer niet. Iedereen telt mee binnen de vereniging. 2. Ik houd rekening met de grenzen die de ander aangeeft. 3. Ik val de ander niet lastig. 4. Ik berokken de ander geen schade. 5. Ik maak op geen enkele wijze misbruik van mijn machtspositie. 6. Ik scheld niet en maak geen gemene grappen of opmerkingen over anderen. 7. Ik negeer de ander niet. 8. Ik doe niet mee aan pesten, uitlachen of roddelen. 9. Ik vecht niet, ik gebruik geen geweld, ik bedreig de ander niet, ik neem geen wapens mee. 10. Ik kom niet ongewenst te dichtbij en raak de ander niet tegen zijn of haar wil aan. 11. Ik geef de ander geen ongewenste seksueel getinte aandacht. 12. Ik stel geen ongepaste vragen en maak geen ongewenste opmerkingen over iemands persoonlijk leven of uiterlijk. 13. Als iemand mij hindert of lastig valt dan vraag ik hem/haar hiermee te stoppen. Als dat niet helpt, vraag ik een ander om hulp. 14. Ik help anderen om zich ook aan deze afspraken te houden en spreek degene die zich daar niet aan houdt erop aan en meldt dit zo nodig bij het bestuur. Bijlagen Toolkit In veilige handen Vereniging NOV 5

8 6 Bijlagen Toolkit In veilige handen Vereniging NOV

9 Bijlage 3 - Werkvorm Intimiteit, waar ligt de grens? Je durft onderhand niemand meer aan te raken; is een arm om iemands schou der dan ook al een ongewenste intimiteit? Wordt het niet allemaal overdreven? Vragen die je de laatste tijd vaker hoort. Ze kunnen op weerstand duiden, soms zijn ze ook uiting van oprechte verwar ring. In deze werkvorm gaan begeleiders samen grenzen verkennen en op basis daarvan afspraken maken wat wel en niet kan. Werkvorm Groepsdiscussie aan de hand van voorbeeldsituaties. Doelgroep Begeleiders van kinderen/jongeren Doel Begeleiders kunnen aangeven onder welke voorwaarden bepaalde situaties rond omgangsvormen, intimiteit, betrokkenheid wel of niet worden toegestaan binnen de organisatie/club/vereniging. Duur 60 minuten Benodigdheden Werkblad Wat kan wel/niet; het grijze gebied Werkblad Turven per subgroep Flap-over met lege vellen en stiften (1 voor elke 3 deelnemers) Werkwijze In deze werkvorm gaan begeleiders samen grenzen verkennen en op basis daarvan afspraken maken wat wel en niet kan. Introductie (5 minuten) Geef het volgende letterlijk of in eigen woorden weer: Als het gaat om betrokkenheid en afstandelijkheid, intimiteit en lichamelijkheid doen zich altijd gebieden voor waarvan de grenzen vaag zijn. Je kunt niet zomaar zeggen: mag wel of mag niet. Dit kan per situatie en per kind/jongere verschil len. Het antwoord op de vraag waar de grens ligt is desondanks simpel: de grens is daar waar de ander hem legt. Die grens geeft iemand op één of andere manier aan. Wat iemand onder gewenst en ongewenst verstaat is dus persoonlijk en die persoon lijke grens dient te worden gerespecteerd. Dit geldt voor vrijwilligers, maar ook voor kinderen en jongeren. Dit vereist wel dat mensen in staat zijn grenzen aan te geven. Sommige kinderen/jongeren hebben niet geleerd of hebben juist afgeleerd om grenzen te stellen. Dit betekent dat je als medewerker actief werkt aan het creëren van een klimaat waarin zij grenzen mogen en kunnen hebben. Om oog te hebben voor mogelijke grenzen, is het belangrijk dat je als begeleider zicht hebt op zowel je persoonlijke als je professionele waarden en normen. Eén professionele grens ligt er altijd: dat je geen seksuele contacten met kinderen/jongeren hebt. Dit is strafbaar volgens het Wetboek van Strafrecht. Deze grens stijgt uit boven de individuele beleving van kinderen, jongeren, medewerkers en vrijwilligers. Door middel van deze werkvorm gaan we gezamenlijk afspraken maken over omgangsvormen, betrokkenheid en grenzen. Dit betekent niet dat er op alle intimiteit of lichamelijkheid een taboe moet komen te liggen. Dit zou een verarming betekenen van een positieve omgang en begeleiding. Openheid en het constante gesprek over hoe we iets doen en waarom, bijven het allerbelangrijkste. Aan de slag (30 minuten) Deel het werkblad met situatieschetsen uit. Laat iedereen eerst individueel invullen of iets naar hun idee wel kan, niet kan of soms wel/soms niet kan (het zogenaamde grijze gebied). Het is de bedoeling dat men de lijst zo spontaan mogelijk invult en zijn/haar eerste gevoel volgt. Het gaat niet om een goed of fout antwoord, maar om mogelijke afwegingen die in een situatie aan de orde kunnen zijn. Bijlagen Toolkit In veilige handen Vereniging NOV 7

10 Laat de groep vervolgens in subgroepen van 3 personen uiteengaan en geef de volgende instructie. Spreek af wie de rapporteur is. Turf de eerste 5 minuten met behulp van het turfblad snel wat iedereen heeft ingevuld. Het is belangrijk dat je op dit moment in de werkvorm nog geen discussie voert of laat voeren. Bekijk welke twee situaties de meest uiteenlopende scores hebben. Probeer over deze twee situaties op grond van argumenten tot een eenduidig standpunt te komen en verwoord dit in een omgangsregel. Schrijf situaties, argumenten en omgangsregel op een flap. Bespreek wanneer er tijd over is nog een derde of eventueel vierde situatie. Plenaire bespreking (25 minuten) Laat elke subgroeprapporteur de discussie kort samenvatten en de argumenten en daaruit voortvloeiende omgangsregel presenteren. Wanneer alle subgroepen hun presentatie hebben gegeven, wordt bekeken over welke zaken het belangrijk is afspraken te maken. Welke situatie(s) riepen het meest discussie op? Bij welke thema s zijn duidelijke afspraken nodig? Zijn er ook thema s waarvoor geen afspraken nodig zijn? Wat doe je wanneer iemand een minderheidsstandpunt heeft? Is het in de praktijk makkelijk of moeilijk om dit soort situaties bespreek baar te maken? Wat belemmert je? Wat zou het kunnen bevorderen? Aandachtspunten Als vervolg op deze bijeenkomst kan eventueel een werkgroepje aan de slag om voor die zaken die de meeste discussie opriepen, omgangsregels uit te werken. Het niet maken van afspraken, is ook een afspraak! Namelijk dat ieder individueel op grond van eigen inzicht en normen en waarden handelt. Hierdoor kan willekeur in handelen ontstaan en kunnen grenzen makkelijker worden overschreden. Een niet sluitende afspraak blijkt vaak beter te zijn dan geen afspraak, omdat men in gesprek is/blijft over het onderwerp. Werkblad en turfblad kunnen worden aangevuld met voorbeelden die aansluiten bij de eigen situatie, denk daarbij aan bijvoorbeeld samen op kamp gaan, de kleedkamer, lichamelijke hulp bij het dagelijks leven, etc. 8 Bijlagen Toolkit In veilige handen Vereniging NOV

11 Werkblad Wat kan wel/niet; het grijze gebied De situatie Wel Grijs Niet 1. Een arm om een kind/jongere heenslaan. 2. Een kind/jongere heeft een nieuwe vriend(in) en stelt jou vragen over seks. 3. Vrijwilligers dragen sexy kleding. 4. Een kind (6 jaar) wil bij jou op schoot zitten. 4. Een jongere (14 jaar) wil bij jou op schoot zitten. 5. Schuifelen met een jongere op een feestavond. 6. Een kind/jongere bij je thuis uitnodigen. 7. Een vriendschapsrelatie met een kind/jongere aangaan. 8. Bij een jongere op schoot gaan zitten. 9. Een kind/jongere hangt na een activiteit regelmatig om de begeleider heen en geeft hem/haar cadeautjes. 10 Een kind/jongere zegt lekker ding tegen je. 11. Een kind/jongere uitmaken voor stommerik. 12. Een kind/jongere tegen betaling een klusje bij je laten doen. 13. Een kind/jongere grijpt je bij je billen of borsten. 14. Een lieveling hebben/een zwak hebben voor een kind/jongere. 15. Sjansen met een kind/jongere. 16. Privézaken met een kind/jongere bespreken. 17. Een kind/jongere scheldt jou uit voor bijvoorbeeld klootzak of trut. 18. Voor de grap meegaan in verliefdheidsgevoelens die een kind/jongere voor jou heeft. 19. Jongeren dragen sexy kleding. 20. Een kind/jongere roept erotische gevoelens bij je op. Bijlagen Toolkit In veilige handen Vereniging NOV 9

12 Turfblad Turf wat iedereen heeft ingevuld. Zorg ervoor dat er tijdens het turven nog geen discussie wordt gevoerd! Welke twee situaties hebben de meest uiteenlopende scores? Kom op grond van argumenten tot een eenduidig standpunt en verwoord dit in een omgangsregel. Schrijf op een flap. Situatie Wel Niet Grijs Bijlagen Toolkit In veilige handen Vereniging NOV

13 Bijlage 4 - Werkvormen rond omgangsregels voor minderjarigen 1 Stellingenspel Omgangsregels in de groep Werkvorm Groepsgesprek Doelgroep Kinderen/jongeren Doel Samen omgangsregels formuleren Duur 90 minuten Benodigdheden Bord met krijt of flap-over met stift Stellingen op papier Werkwijze Start (5 minuten) De begeleider vertelt de kinderen/jongeren dat het belangrijk is dat ze zich prettig voelen in de organisatie. In de club, op de gang, buiten. Daarom worden er een paar situaties besproken, om zo met elkaar te bepalen wat nog leuk is en wanneer het niet meer plezierig is. Stellingen bespreken (30 minuten) De begeleider plaatst de kinderen/jongeren in groepjes. Ieder groepje krijgt een exemplaar van een stelling. De kinderen/jongeren wisselen binnen de groepen hun standpunten uit over de stelling en over situaties waarin zij de stelling aanvaardbaar of onaanvaardbaar vinden. Dan ontwerpt iedere groep voorwaarden of een regel om dergelijke onaanvaardbare situaties te voorkomen en aan te pakken. Bij bijvoorbeeld de stelling Mag je dan helemaal niks zeggen over hoe iemand eruitziet? de volgende regel: Wij zeggen alleen positieve dingen over iemands kleding. Of bij de stelling Een beetje stoeien hoort erbij deze regels: We stoeien alleen als de ander dat ook wil. En we raken elkaar bij het stoeien niet bewust aan bij billen, borsten en kruis. Ieder groepje presenteert zijn standpunt over de stelling en de situatie waarin zij die aanvaardbaar en onaanvaardbaar vinden en zijn voorstel voor een regel op dit gebied. Omgangsregels vaststellen (45 minuten) De begeleider schrijft alle omgangsregels op. Door middel van stemmen worden afspraken gemaakt rondom de definitieve omgangsregels. Als er discussie ontstaat over één of meer regels die door de subgroepjes zijn ingebracht, kunnen de volgende vragen behulpzaam zijn: Hoe zou jij in deze situatie reageren? Wordt je reactie bepaald door of je degene die je lastigvalt kent? Wat zou de consequentie kunnen zijn als je er iets van zegt? Wat is de consequentie als je er niets van zegt? Wat verwacht je van de anderen (docent, klasgenoot, vriend) als dit met jou zou gebeuren? Afsluiting (10 minuten) Ter afsluiting wordt gekeken hoe de omgangsregels voor ieder zichtbaar gemaakt kunnen worden. 1 Bronnen: en Bijlagen Toolkit In veilige handen Vereniging NOV 11

14 Voorbeeldstellingen Een beetje dollen met elkaars spullen (afpakken, overgooien, verstoppen, ongevraagd lenen) moet kunnen. Als een meisje nee zegt, bedoelt ze ja. Roddelen doen we toch allemaal? Bijnamen kunnen echt heel grappig zijn. En, hij is toch een Turk?! Een beetje stoeien hoort erbij. Sommige mensen horen er gewoon niet bij. Mag je dan helemaal niks zeggen over hoe iemand eruit ziet? Als iemand niet ophoudt met plagen, mag je hem best een dreun geven. Het is toch leuk als iemand zegt dat je lekkere billen hebt. Maar als je nou heel verliefd bent, dan kan je daar toch niks aan doen? 12 Bijlagen Toolkit In veilige handen Vereniging NOV

15 Kringgesprek Zo zijn onze manieren Werkvorm Begeleid kringgesprek aan de hand van situatieschetsen Doelgroep Kinderen/jongeren Doel Kinderen zelf omgangsregels laten formuleren Duur 90 minuten Benodigdheden Situatieschetsen, elk apart op een stevig A4 geschreven/geprint Bord met krijt of flap-over met stift Groot vel (A1-formaat) en bijbehorende wissellijst Werkwijze Start (5 minuten) De begeleider vertelt de kinderen dat het belangrijk is dat ze zich prettig voelen in de organisatie. In de club, op de gang, buiten. Daarom worden er een paar situaties besproken, om zo met elkaar te bepalen wat nog leuk is en wanneer het niet meer plezierig is. Situatie introduceren (2 minuten) De begeleider neemt een situatie en leest deze hardop voor, bijvoorbeeld de situatie waarin roddelen centraal staat. De begeleider hangt de situatiebeschrijving op of legt deze neer, zodat de situatie duidelijk leesbaar is, en vraagt de deelnemers om ieder voor zich na te denken wat zij hiervan vinden. De begeleider let daarbij op de nuancering: Roddelen is niet aardig, maar wat als iemand nu echt heel vervelend doet? Denken in tweetallen (10 minuten) De begeleider vraagt de kinderen vervolgens om in tweetallen na te denken over afspraken die ze met elkaar kunnen maken om het samen prettig te houden. Een voorbeeld: Roddelen NEE: wij zeggen aardige dingen over elkaar. Noteren bedachte regels (5 minuten) De begeleider schrijft alle bedachte regels op de flap-over of het bord. Stemmen (5 minuten) De kinderen kiezen de regel waar ze zich allemaal aan kunnen en willen houden. Nieuwe situatieschets (circa 25 minuten per situatieschets) Vervolgens wordt een nieuwe situatieschets voorgelegd, waarbij hetzelfde proces tot en met het stemmen wordt doorlopen. Bespreek zo verschillende situaties, net zolang tot de tijd bijna op is of het genoeg is. Afsluiting (10 minuten) De gekozen regels worden door de kinderen op een groot vel geschreven. Zij schrijven hun namen er omheen. De regels worden op een goed zichtbare plek opgehangen (zie ook de tips voor implementatie van omgangsregels in bijlage 5). Bijlagen Toolkit In veilige handen Vereniging NOV 13

16 Mogelijke situatieschetsen Een paar meisjes maken grapjes over de naam van een van de jongens. In de kleedkamer bij gym noemt een jongen een meisje dikke en varken. Twee jongens maken vaker opmerkingen over die lekkere billen van een meisje. Een begeleider komt heel erg dichtbij staan om te praten. Een meisje moet een bril gaan dragen. Sommige kinderen noemen haar nu brillenkoker. Een jongen wil ook eens met de basketbal spelen. Maar hij krijgt de bal niet. Dan bijt hij de jongen die de bal heeft keihard in zijn arm. De twee oudste meisjes van de groep doen alles samen. Zij roddelen met elkaar over wat de andere meisjes doen of hoe ze er uitzien. De trainer loopt vaak onverwachts de kleedkamer binnen. Tip: Wanneer je de voorbeeldomgangsregels uit bijlage 2 graag als uitgangspunt neemt voor je organisatie, kies dan stellingen of situatieschetsen die daar nauw bij aansluiten. 14 Bijlagen Toolkit In veilige handen Vereniging NOV

17 Bijlage 5 - Tips voor het bespreken en implementeren van omgangsregels 1 Het bespreken van omgangsregels met minderjarigen 1. Onderzoek samen wat normaal is en wat over de grens Wat de een normaal vindt, kan voor de ander over de grens zijn. Je kunt zulke verschillen door jongeren zelf laten onderzoeken. Hieronder staan drie omgangsregels en bijbehorende vragen die je met jongeren kunt bespreken om te stimuleren dat zij zich deze regels eigen maken. Ik accepteer en respecteer de ander zoals hij is en discrimineer niet. Iedereen telt mee binnen de organisatie. Hoe merk ik dat iemand respect voor me heeft? Hoe kan een ander dat aan mij merken? Welke woorden en gebaren gebruiken we daarbij? Hoe zou dat nog duidelijker kunnen? Ik vecht niet, ik gebruik geen geweld, ik bedreig de ander niet, ik neem geen wapens mee. Welk geweld gebruik ik om mijn zin te krijgen? Welk geweld gebruiken anderen? Hoe kun je conflicten zonder geweld oplossen? Wat doe je als er wel geweld gebruikt wordt? Ik kom niet ongewenst te dichtbij en raak de ander niet aan tegen zijn of haar wil. Wat vind ik normaal gedrag van anderen? Wat vinden anderen normaal gedrag van mij? Welke omgangsregels passen daarbij? Daarnaast is het goed om met jongeren te bespreken hoe je anderen aanspreekt op hun gedrag. Gebruik daarvoor de volgende vragen: Wat doe je als iemand wel over de grens gaat? Door wie laat ik mij aanspreken en wie spreek ik aan? Wie moet dat niet wagen en bij wie waag ik het niet? Hoe zouden we aanspreken normaal kunnen maken? 2. Laat jongeren eigen omgangsregels formuleren Je kunt ook samen met kinderen/jongeren omgangsregels formuleren. Gebruik hierbij de voorbeeldregels als inspiratiebron. Zet de omgangsregels nadat er consensus over is op papier, laat ze ondertekenen door alle aanwezigen en geef iedereen een exemplaar mee. 3. Zet werk- of spelvormen in Er zijn verschillende spelvormen om met kinderen/jongeren over grensoverschrijdend gedrag en gedragsregels te praten. Bijvoorbeeld: Stellingenspel Omgangsregels in de groep (zie bijlage 4) Kringgesprek Zo zijn onze manieren (zie bijlage 4) De Verleiding, te bestellen bij Jong Nederland ( en bij Steunpunt Scouting Gelderland ( 4. Ontwerp gezamenlijk afbeeldingen/pictogrammen Ontwerp met een groepje jongeren pictogrammen die de regels weergeven en gebruik ze in voorlichtingsmateriaal. 5. Laat jongeren zelf slogans bedenken Denk aan motto s als Geen geweld dan ben je een held of de slogans zoals Loesje die verzint. 1 Bronnen: en Bijlagen Toolkit In veilige handen Vereniging NOV 15

18 Het implementeren van omgangsregels 1. Maak een folder of flyer voor ouders, kinderen/jongeren en medewerkers over de omgangsregels Zie voor voorbeeldfolders en een voorbeeldflyer bijlagen 17, 19, 20 en Maak omgangsregels kenbaar aan het begin van het activiteitenjaar 3. Maak de omgangsregels zo zichtbaar mogelijk Hang een regel groot uitgeschreven op, goed zichtbaar voor kinderen/jongeren, ouders en begeleiders. Elke week krijgt een andere regel extra aandacht. Gebruik visueel materiaal, bijvoorbeeld afbeeldingen van ongewenst of gewenst gedrag. Maak een poppenkastvoorstelling over de omgangsregels. Hang posters met wisselende slogans op zichtbare plekken in de school. Hang berichten rondom omgangsvormen op het prikbord. 4. Stel een maandthema in Neem elke maand een onderdeel van de omgangsregels (bijvoorbeeld elkaar helpen ) als uitgangspunt voor een serie activiteiten en besteed zo door het jaar heen continu aandacht aan de omgangsregels. Het naleven van omgangsregels 1. Benoem negatief én positief gedrag Voor een veilig klimaat binnen de vereniging moet je elkaar aan durven spreken. Dat betekent: aanwijzen wat je hindert, wat niet volgens de afspraak is of waar je het niet mee eens bent ( Je zou stoppen met pesten, maar nu zie ik je toch weer ). Maar net zo goed is het van belang dat je prettig gedrag prijst, zegt wat je belangrijk vindt en waardeert ( Fijn dat jullie na die ruzie nu weer vriendinnen zijn. ) Om elkaar wederzijds te kunnen aanspreken op negatief gedrag is juist een cultuur nodig waarin ook veel aandacht is voor positief gedrag. Het bevestigen van positief gedrag werkt immers beter dan het afkraken van negatief gedrag. 2. Neem pedagogische maatregelen als regels worden overschreden Bij grensoverschrijdingen zijn er maatregelen of straffen nodig, om te zorgen dat het ongewenste gedrag stopt, de rust en orde hersteld worden en het gedrag van de overtreder verandert. Denk aan maatregelen als: Kom even hier naast me staan tot je weer afgekoeld bent. Pak je spullen en kom hier vooraan zitten. Wegens het overtreden van de regel mag je een week niet komen. Maatregelen werken meestal het beste als ze door de overtreder als zinvol worden ervaren. Dat bereik je door iemand mede-eigenaar te maken van de maatregel: Hoe zou jij het probleem oplossen?. Zoek samen naar oplossingen op het gebied van schuld erkennen, schade herstellen en het gedrag veranderen/bewust werken aan positiever gedrag. Als er ernstiger feiten plaatsvinden, gaat het natuurlijk niet meer om pedagogisch handelen, maar is het doel alleen maar het veiliger maken van de organisatie. Zie hiervoor het modelmeldprotocol (bijlage 15). 16 Bijlagen Toolkit In veilige handen Vereniging NOV

19 Bijlage 6 - Modelgedragscode (vrijwillige) medewerkers Veel grenzen in het contact tussen (vrijwillige) medewerkers en minderjarige leden/deelnemers aan de activiteiten van de vereniging /stichting zijn niet eenduidig. Het ene kind wil even op schoot zitten als het troost zoekt, het andere kind heeft behoefte aan een aai over de bol en weer een ander kind vindt het niet prettig om aangeraakt te worden. Hierover kunnen nooit exacte grenzen worden afgesproken die voor alle kinderen en in alle situaties gelden. Dat is maar goed ook, want voor veel kinderen is dichtbijheid en lichamelijk contact een voorwaarde om te groeien. Maar er is wel één heel duidelijke grens en dat is de grens dat seksuele handelingen en contacten tussen (jong)volwassen medewerkers en minderjarigen, die bij ons komen, absoluut ontoelaatbaar zijn! Daarom hebben wij als vereniging/stichting voor al onze (vrijwillige) medewerkers een gedragscode opgesteld. De gedragscode bestaat uit twee delen: regels die bijdragen aan een open, transparante en veilige omgeving voor kinderen én vrijwilligers en de omschrijving van seksueel grensoverschrijdend gedrag die het uitgangspunt is van het tucht- en sanctiebeleid dat door de organisatie wordt gevoerd. Wanneer je bij ons komt werken, als vrijwilliger, stagiair(e) of als betaalde kracht, vragen wij je deze gedragscode te ondertekenen. Hiermee verklaar je dat je de gedragscode kent en volgens de gedragscode zult handelen. 1. De gedragsregels voor(vrijwillige) medewerkers: 1. De begeleider moet zorgen voor een omgeving en een sfeer waarbinnen de minderjarige zich veilig en gerespecteerd voelt. 2. De begeleider onthoudt zich ervan de pupil te bejegenen op een wijze die de minderjarige in zijn waardigheid aantast. 3. De begeleider dringt niet verder door in het privéleven van de minderjarige dan functioneel noodzakelijk is. De begeleider ontvangt de minderjarige niet bij hem thuis. 4. De begeleider onthoudt zich van elke vorm van seksuele benadering en misbruik ten opzichte van de minderjarige. Alle seksuele handelingen, handelingen, contacten en relaties tussen begeleider en minderjarige tot 18 jaar zijn onder geen beding geoorloofd en worden beschouwd als seksueel grensoverschrijdend gedrag. 5. De begeleider mag de minderjarige niet op zodanige wijze aanraken, dat deze aanraking naar redelijke verwachting als seksueel of erotisch van aard ervaren zal worden. 6. De begeleider zal tijdens trainingsdagen, kampen, reizen, uitjes en dergelijke zeer terughoudend en met respect omgaan met minderjarigen en de ruimtes waarin zij zich bevinden, zoals de kleedkamer of hotelkamer. 7. De begeleider heeft de plicht de minderjarige naar vermogen te beschermen tegen vormen van ongelijkwaardige behandeling en seksueel grensoverschrijdend gedrag en zal er actief op toezien dat de gedragscode door iedereen die bij de minderjarige is betrokken, wordt nageleefd. 8. Indien de begeleider gedrag signaleert dat niet in overeenstemming is met deze gedragscode en bij vermoedens van seksueel grensoverschrijdend gedrag, is hij verplicht hiervan melding te maken bij de daarvoor door het bestuur aangewezen personen. 9. De begeleider krijgt of geeft geen (im)materiële vergoedingen die niet in de rede zijn. 10. In die gevallen waar de gedragscode niet (direct) voorziet, of bij twijfel over de toelaatbaarheid van bepaalde gedragingen ligt het binnen de verantwoordelijkheid van de begeleider in de geest van de gedragscode te handelen en zo nodig daarover in contact te treden met een door het bestuur aangewezen persoon. 2. Omschrijving seksueel grensoverschrijdend gedrag met minderjarigen en sanctiebeleid Onder seksueel grensoverschrijdend gedrag met minderjarigen verstaan wij elke vorm van seksueel gedrag of seksuele toenadering, in verbale, nonverbale of fysieke zin, opzettelijk of onopzettelijk, die door de persoon die het ondergaat als ongewenst of gedwongen wordt ervaren; en / of plaatsvindt binnen een ongelijke machtsverhouding (volwassene-kind, hulpverlener-cliënt, leerkracht-leerling, trainer-pupil, leiding-jeugdlid, e.d.); en / of andere handelingen of gedragingen die strafbaar zijn volgens het Wetboek van Strafrecht. Gedragingen die volgens de bovenstaande omschrijving vallen onder seksueel grensoverschrijdend gedrag met minderjarigen, kunnen worden gesanctioneerd door een tuchtrechtprocedure waarin hoor en wederhoor zal plaatsvinden. Seksueel grensoverschrijdende gedragingen met minderjarigen waarvan het bestuur oordeelt dat deze vallen onder het Wetboek van Strafrecht, zullen bij politie/justitie worden gemeld. Deze gedragscode is. vastgesteld door de. van (naam bestuur / vergadering vereniging) Ondertekening vrijwilliger Ondertekening Bestuur Vereniging Bijlagen Toolkit In veilige handen Vereniging NOV 17

20 18 Bijlagen Toolkit In veilige handen Vereniging NOV

21 Bijlage 7 - Werkvorm Dilemma s en grenzen: de Brievenbus De grenzen aan het contact met kinderen/jongeren zijn benoemd in de gedragscode, maar zijn niet helemaal sluitend vast te leggen. Wat in de ene situatie acceptabel is, kan in de andere een grove grensoverschrijding zijn. Hoe kun je dichtbij kinderen/jongeren staan en je betrokkenheid uiten, maar tegelijkertijd voldoende afstand bewaren? Hoe ga je om met de extra verantwoordelijkheid die je als vrijwilliger hebt voor het bewaken van grenzen? Werkvorm Team- of groepsdiscussie Doelgroep Bestuurders en begeleiders Doel Nagaan hoe je in de praktijk grenzen in de omgang met kinderen/jongeren signaleert en bewaakt Duur 60 minuten Benodigdheden Witte lege briefkaarten Stiften Brievenbus (schoenendoos met briefopening) Werkwijze Individueel (15 minuten) De gespreksleider vraagt aan de deelnemers om één of meer situaties op te schrijven die met dilem ma s rondom grenzen aan betrokkenheid en intimiteit in de omgang met kinderen/jongeren te maken hebben. Het gaat om situaties in het grij ze gebied, waarbij ze zich afvragen waar de grens ligt. Het mag niet over een grove grensoverschrij ding als aanranding of verkrachting gaan. De situatie moet echt zijn gebeurd en bij voorkeur niet te lang geleden. Laat de deelnemers elke situatie op een blanco briefkaart beschrijven en de situatie een pakkende titel geven die ze op de voorkant van de kaart schrijven. Alle kaarten gaan in een brievenbus. Plenaire bespreking (25 minuten) De deelnemers pakken om de beurt een kaartje uit de bus. Het kaartje wordt voorgelezen en de groep probeert ter plekke soortgelijke situaties uit de eigen praktijk te bedenken om het probleem te illustreren. De gespreksleider vraagt de deelnemers vervolgens om een mogelijke oplossing voor dit probleem te bedenken. Gezamenlijk wordt besproken wat goede handelingsalternatieven zijn. Afronding en evaluatie (15) Hoe was het om deze situaties zo te bespreken? Zijn er in aanvulling op de omgangsregels en de bestaande gedragscode nog nadere afspraken nodig en mogelijk? Bijlagen Toolkit In veilige handen Vereniging NOV 19

22 20 Bijlagen Toolkit In veilige handen Vereniging NOV

23 Bijlage 8 - Voorbeeld schriftelijke enquêtes Om er achter te komen hoe het gesteld is met de (ervaren) veiligheid in de organisatie kan gebruik worden gemaakt van een enquête, zowel voor minderjarigen, als voor (vrijwillige) begeleiders. Als laatste vind je in deze bijlage een veiligheidsthermometer: een verkorte versie van de enquête voor minderjarigen. Handig als je denkt dat een lichtere aanpak meer respons oplevert of beter past in de cultuur van jouw vereniging of organisatie. Voorbeeld schriftelijke enquête minderjarigen Deze voorbeeldenquête gaat in op de ervaringen van minderjarigen en op de vraag in hoeverre het beleid rond omgangsvormen en seksueel misbruik bij hen bekend is. De vragenlijst bevat vele vragen. Kies die vragen die in jouw situatie van belang en relevant lijken. De vragenlijst verdient aanpassing wanneer het minderjarigen betreft die jonger zijn dan 12 jaar of jongeren met een verstandelijke beperking. Kijk dan nog eens naar de aard van de vragen en taalniveau van de geënquêteerden, mogelijk kun je gebruik maken van ondersteuning met pictogrammen of foto s. Schrijf het taalgebruik toe naar de kinderen/jongeren die je wil bevragen. Ook kan het nodig zijn de vragenlijst begeleid af te nemen, bij voorkeur door een onafhankelijke, niet direct bij het kind/de jongere betrokken persoon. Het is belangrijk dat de enquête goed wordt geïntroduceerd en het invullen niet teveel moeite kost. Het aankruisen van antwoorden kost minder tijd en moeite dan het invullen van open vragen. Voeg een antwoordenveloppe bij. Stel een duidelijke en niet te lange deadline voor retourneren, om te voorkomen dat de enquête op een stapel ooit nog te doen belandt en wordt vergeten. Voorbeeld introductiebrief enquête minderjarigen Beste <naam invoegen> Bij deze brief zit een vragenlijst over omgangsvormen en veiligheid binnen onze organisatie. Wij vinden het belangrijk dat iedereen zich veilig kan voelen. We willen zorgen dat ongewenst gedrag zoals pesten, discriminatie, agressie of seksueel misbruik zo min mogelijk voorkomt. Daarom horen we graag van je of jij je veilig voelt en wanneer en waarom jij je misschien onveilig voelt. We willen ook van je weten of je bekend bent met wat wij binnen onze vereniging hebben afgesproken over omgangsregels, de vertrouwenspersoon en waar je naartoe kunt met klachten. We horen graag van je over welke zaken je tevreden bent en waaraan we nog meer aandacht moeten besteden. We hopen dat je de vragenlijst in wilt vullen. Als we genoeg antwoorden binnen krijgen, dan weten wij meer over de (beleving van) veiligheid in onze organisaties en zullen we actie ondernemen waar nodig. Je hoeft je naam niet te noemen. Wat je invult behandelen we anoniem en we zorgen ervoor dat de reacties nergens terug te lezen zijn. Een antwoordenveloppe om te retourneren hebben we bijgevoegd. Wil je de enquête vóór <datum invoegen> bij ons inleveren/in de brievenbus doen? Dank je voor je medewerking! Met vriendelijke groet, <Ondertekening invoegen> Bijlagen Toolkit In veilige handen Vereniging NOV 21

24 Voorbeeldbrief introductiebrief enquête aan ouders van kinderen <invoegen: Plaats, datum> Beste ouders/verzorgers, Zoals u wellicht bekend is, heeft onze vereniging als uitgangspunt dat er binnen de vereniging een zo prettig mogelijk omgangsklimaat tussen kinderen/jongeren onderling en tussen kinderen/jongeren en (vrijwillige) medewerkers bestaat. Een klimaat waarin met respect voor elkaars grenzen wordt omgegaan. Om de veiligheid in onze vereniging te behouden en daar waar mogelijk te verbeteren, willen wij graag van uw kind horen hoe hij de omgang binnen onze vereniging ervaart. Wij hebben uw kind een vragenlijst meegegeven. Deze vragen hebben betrekking op hoe prettig en veilig uw zoon of dochter zich voelt in het contact met groepsgenoten en begeleiders. Daarnaast zijn er vragen die betrekking hebben op eventuele vervelende ervaringen op seksueel gebied. Misschien dat uw kind hem zelf kan/wil invullen. Maar misschien is het ook fijn als u hem of haar daarbij helpt. In het laatste geval vragen wij u uw kind in alle openheid antwoord te laten geven. Ook als dit antwoord misschien niet zo leuk is. Het kan voor u aanleiding zijn om een gesprek met uw kind, en zo nodig met ons, aan te gaan. Voor ons zijn de antwoorden van uw kind belangrijk om te kunnen werken aan de veiligheid binnen onze organisatie. Alle informatie wordt uiteraard vertrouwelijk behandeld. Er zal geen gebruik gemaakt worden van de naam van uw zoon of dochter. Mocht het bovenstaande nog vragen of opmerkingen bij u oproepen dan kunt u contact opnemen met <naam en functie invoegen>. Mocht u of uw kind tijdens of na het invullen van de vragenlijst behoefte hebben aan contact met de vertrouwenspersoon (bijvoorbeeld omdat hij/zij iets ernstigs heeft meegemaakt), dan kunt u <invoegen: naam> bereiken op: <invoegen: tijden en telefoonnummer>. Uiteraard zullen wij u van de uitkomsten van deze enquête en vervolgstappen op te hoogte stellen. Met vriendelijke groet, <Ondertekening invoegen> 22 Bijlagen Toolkit In veilige handen Vereniging NOV

25 Voorbeeldvragenlijst Op de volgende bladzijden staat een aantal vragen. Als iets klopt voor jou, zet dan een kruisje onder JA. Als iets een béétje klopt voor jou is zet je een kruisje onder +/-. Als iets voor jou niet zo is voor jou, zet je een kruisje onder NEE. Bij 5 en 6 krijg je andere antwoordmogelijkheden. Kies het antwoord dat het beste bij jou past. Er zijn geen goede of foute antwoorden, het gaat erom wat JIJ er van vindt. Algemene gegevens Ben je een jongen of meisje? 0 Jongen O Meisje Hoe oud ben je? O tussen 5 en 8 O tussen 8 en 10 O tussen 10 en 12 O tussen 12 en 14 O tussen 14 en 16 O tussen 16 en 18 A. Gevoel van Veiligheid 1. Ik voel me veilig binnen de vereniging Ja +/- Nee a. In het gebouw. b. In de groep. c. In de kleed- of doucheruimte. d. In de buurt (op het terrein). e. Op kamp, op toernooi of op een andere manier buiten de reguliere activiteiten. f. Anders, namelijk: 2. Ik voel me veilig binnen de vereniging Ja +/- Nee a. Omdat ik een goed contact heb met mijn begeleider(s). b. Omdat begeleiders respectvol met me omgaan. c. Omdat begeleiders goed letten op mijn veiligheid. d. Omdat begeleiders goed letten op mijn grenzen. e. Omdat begeleiders goed luisteren naar mijn wensen. f. Omdat begeleiders goed luisteren als ik ergens mee zit. g. Omdat begeleiders mij steunen wanneer dat nodig is. h. Omdat begeleiders ingrijpen als er vervelende dingen gebeuren. i. Omdat er altijd toezicht aanwezig is. j. Omdat de andere kinderen/jongeren prettig met me omgaan. k. Omdat de andere kinderen/jongeren mijn grenzen respecteren. l. Anders, namelijk: Bijlagen Toolkit In veilige handen Vereniging NOV 23

26 3. Ik voel me veilig binnen de vereniging Ja +/- Nee a. Omdat er duidelijke omgangsregels zijn. b. Omdat je over alles kunt praten als je dat wilt. c. Omdat het duidelijk is dat je mag klagen en bij wie je dat kunt doen. d. Omdat je klacht altijd serieus wordt genomen en als het kan wordt verholpen. e. Omdat je je ideeën en kritiek naar voren kunt brengen en hier goed naar geluisterd wordt. f. Omdat je bij problemen/ruzies geholpen wordt dit op te lossen. g. Omdat je mee kunt denken over wat er beter kan. h. Omdat je ook goed wordt geholpen als je iets verkeerds hebt gedaan of gezegd. i. Anders, namelijk: B. VERVELENDE ERVARINGEN binnen de vereniging 4. Ik voel me onveilig binnen de vereniging door Ja +/- Nee a. Andere kinderen/jongeren. b. Persoonlijk begeleider. c. Andere begeleiders. d. Andere mensen die hier werken. e. Bezoekers. f. Onveilige plekken (gangen, doucheruimtes, toiletten, slechte verlichting, enge plekken, e.d.). g. Onveilige plekken in de omgeving (terrein, parkeerterrein, slechte verlichting, e.d). i. Anders, namelijk: 24 Bijlagen Toolkit In veilige handen Vereniging NOV

27 5. Heb je dit wel eens meegemaakt binnen de vereniging? (als het Ja is, schrijf dan ook hoe vaak je het mee hebt gemaakt) Nooit Ja Hoe vaak? Ik word buitengesloten (als ik niet precies doe wat de ander wil). Er wordt tegen me gescholden. Ik word gepest/getreiterd. Ik word gediscrimineerd. Agressie (slaan/schoppen, bijten). Ik krijg geen hulp (als ik iets niet kan, weet, begrijp/of als ik iets verkeerd heb gedaan of gezegd). Seksuele opmerkingen: Zegt iemand wel eens zoiets tegen jou als: wat heb jij lekkere billen of mooie borsten, wil je met me neuken, terwijl je dat niet wil? Ongewenst seksueel gedrag Is het wel eens gebeurd dat iemand, zonder dat jij het wilt, dingen doet zoals: steeds zijn arm om je heen leggen, té dicht bij je gaan staan, steeds een afspraakje met je proberen te maken/je dwingen te kijken naar seksuele handelingen/je ongevraagd seksplaatjes laten zien. Ongewenste aanrakingen: Bijvoorbeeld: knuffe len, zoenen, aanraken, betasten, beetpak ken, terwijl je dat niet wil. Een begeleider die seks met jou wil of je wil aanraken op intieme plekken zoals je borsten of je billen. Iemand anders binnen de verenging die seks met jou wil of je wilt aanraken, terwijl jij dat niet wil. Een begeleider die seks met andere jongeren heeft of hen tegen hun zin wil aanraken. Seksueel lastig gevallen door een begeleider via MSN/Hyves/Sugababes of andere internetsites. Gefilmd of gefotografeerd worden terwijl je seksuele handelingen moest doen. Andere vervelende dingen die je hebt mee gemaakt: Bijlagen Toolkit In veilige handen Vereniging NOV 25

28 C. AFSPRAKEN binnen de vereniging 6. Wil je de volgende vragen antwoorden met ja, nee of ik weet niet. Ja Nee Weet niet a. Weet je wat afspraken zijn rond de omgang met elkaar? b. Zijn er omgangsregels voor kinderen/jongeren? c. Zijn er gedragregels voor medewerkers? d. Worden de regels goed toegepast (wordt er goed opgetreden bij grensoverschrijdend gedrag)? e. Weet je wie de vertrouwenspersoon (voor kinderen/jongeren) is? f. Zou je naar de vertrouwenspersoon toegaan als je te maken krijgt met ongewenst gedrag/seksueel misbruik? g. Weet je bij wie je ongewenst gedrag/seksueel misbruik kunt melden? h. Weet je dat er een meldprocedure is voor ongewenst gedrag/seksueel misbruik? D. Opmerkingen/tips Wil je nog iets meer zeggen over veilig of onveilig voelen? Heb je misschien nog tips voor ons? Dank je voor je medewerking! Wanneer je naar aanleiding van deze enquête vertrouwelijk met iemand wilt praten, kun je contact opnemen met: <invoegen naam en functie> Je kunt hem/haar als volgt bereiken: <contactinformatie invoegen> 26 Bijlagen Toolkit In veilige handen Vereniging NOV

29 Voorbeeld schriftelijke enquête (vrijwillige) begeleiders Ook onder (vrijwillige) begeleiders kun je een enquête uitzetten. Onderstaande vragenlijst bevat voorbeeldvragen. Bij toepassing in jouw organisaties hoef je niet alle vragen te stellen. Afhankelijk van het doel van de inventarisatie en/of de doelgroep die wordt bevraagd, kun je vragen weglaten, aanscherpen of toevoegen. Het is belangrijk dat de enquête goed wordt geïntroduceerd en het invullen niet teveel tijd of moeite kost. Het aankruisen van antwoorden kost minder moeite dan het invullen van open vragen. Voorbeeld introductiebrief enquête (vrijwillige) begeleiders Beste vrijwilligers, We vinden het binnen onze vereniging belangrijk aandacht te hebben voor veiligheid en het voorkomen van grensoverschrijdend gedrag. Daarom willen we alle vrijwilligers vragen hoe zij denken over en wat zij in de praktijk meemaken van omgangsvormen, grensoverschrijdend gedrag en seksueel misbruik. We willen graag horen wat naar wens verloopt en welke knelpunten er zijn. Ook horen we graag welke wensen er leven en welke suggesties er zijn voor verbetering. De gegevens uit de enquête worden anoniem verwerkt. Informatie uit de enquête is nergens terug te vinden of te herleiden tot personen. We hopen dat je de enquête in wilt vullen, zodat wij de veiligheid van kinderen/jongeren kunnen ver-groten en grensoverschrijdend gedrag tegen kunnen gaan. Mocht deze enquête vragen bij je oproepen dan kun je contact opnemen met <naam en functie invoegen>. Mocht je tijdens of na het invullen van de vragenlijst behoefte hebben aan contact met de vertrouwenspersoon (bijvoorbeeld omdat je iets ernstigs hebt meegemaakt), dan kun je <invoegen: naam> bereiken op <invoegen: tijden en telefoonnummer>. We hebben een antwoordenveloppe bijgevoegd. Wil je de enquête vóór <invoegen: datum> aan ons terugsturen? Bij voorbaat hartelijk dank voor je medewerking. Met vriendelijke groet, <Ondertekening invoegen> Voorbeeldbeeldvragenlijst Algemene gegevens 1. Wat is je functie binnen de vereniging? O Begeleider O Leidinggevende O Bestuurslid O Andere functie, namelijk 2. Wat is je leeftijd? O jonger dan 18 O tussen 18 en 25 O tussen 25 en 35 O tussen 35 en 45 O tussen 45 en 55 O tussen 55 en 65 O ouder dan Wat is je geslacht? 0 Man O Vrouw 4. Hoe lang ben je bij deze organisatie werkzaam? O korter dan een jaar O een jaar O twee jaar O twee tot vijf jaar O vijf tot tien jaar O langer dan tien jaar Bijlagen Toolkit In veilige handen Vereniging NOV 27

30 A. STELLINGEN BEGELEIDINGSVERANTWOORDELIJKHEID 1. Het hoort tot mijn begeleidingsverantwoordelijkheid: Mee eens Oneens a. Er zoveel mogelijk op toe te zien dat kinderen respectvol met elkaar omgaan en de omgangregels naleven. b. Er op toe te zien dat de privacy en lichamelijke integriteit van kinderen/jongeren niet wordt aangetast. c. Een voorbeeld te zijn voor de kinderen/jongeren. d. Grensoverschrijdend gedrag tussen kinderen/jongeren onderling te signaleren en corrigerend op te treden. e. Grensoverschrijdend gedrag tussen kinderen/jongeren en begeleiders te signaleren en corrigerend op te treden. f. Ernstige vormen van grensoverschrijdend gedrag/seksueel misbruik te melden. 2. Kun je aangeven of u het eens of oneens bent met onderstaande uitspraken Mee eens Oneens a. Ik word voldoende begeleid/ondersteund om met thema s als omgangsvormen en veiligheid om te gaan. b. Ik word voldoende begeleid/ondersteund om met grensoverschrijdend gedrag om te gaan. c. We handelen vanuit gemeenschappelijke waarden en normen als het gaat om omgangsvormen. d. Thema s als omgangsvormen, grenzen en grensoverschrijdend gedrag zijn goed bespreekbaar binnen de vereniging. e. Er heerst een collegiale sfeer in mijn team. f. Dilemma s, onmacht of handelingsverlegenheid kan ik makkelijk bespreekbaar maken met collega s. g. Medewerkers vertonen goed voorbeeldgedrag. h. Er is een gesloten sfeer, problemen worden niet snel besproken. i. Mensen die anders zijn of een afwijkende mening hebben, hebben het zwaar. j. De sfeer is erg prestatiegericht, als je iets moeilijk vindt, word je gauw gezien als een watje. k. Er wordt nogal eens spottend gepraat over homo s. l. Er worden nogal eens negatieve opmerkingen gemaakt over mensen uit andere culturen. m. Er worden vaak grappen gemaakt over seks. n. Er wordt vaker spottend gesproken over seksueel misbruik/seksuele intimidatie. 28 Bijlagen Toolkit In veilige handen Vereniging NOV