Colofon Dokkum, een wereldstad Een mondiale speurtocht door Dokkum voor de hoogste groepen van het basisonderwijs. Dit project bestaat uit: een handleiding voor docenten, deze verdiepingsopdrachten voor op school een werkboekje voor onderweg Dokkum, een wereldstad! Een mondiale speurtocht door Dokkum Tekst: Arda Oosterhoff (1996) Aanpassingen: Eddy Wijnsma (t/m 2004), Yolanda Guffens (2005/06) en Pyke Kroes, Anje Groen en Marjolein Staal (2012, 2013 en 2014) Tekeningen: Ronald Derkzen Voorblad: Vera Damhuis Idee: Alice O, educatie in wereldperspectief Amsterdam Vormgeving: Argiope Projectleiding: Yolanda Guffens De mondiale speurtocht is uitgegeven door: NME-Centrum De Klyster Trekwei 8b 9104 AB Damwâld Eerste uitgave juni 2011 2011 tekst en tekeningen: Oosterhoff & Wijnsma educatieve projecten, Raerd opdrachten op school
Kruis aan wat waar is: o De grondstoffen voor de repen en chocola zijn biologisch verbouwd o In het land waar de cacao voor de chocoladerepen is verbouwd werken ruim 800 boerenfamilies samen. Dokkum, een wereldstad! Je hebt de mondiale speurtocht in Dokkum gelopen. Tijdens de speurtocht zag je hoeveel de inwoners van Dokkum, jij dus ook, te maken hebben met de rest van de wereld. Dit werkboekje hoort bij de speurtocht. Als je de opdrachten maakt heb je nodig: o het speurtochtboekje o een atlas o de wereldkaart die in het midden van dit boekje staat Bij veel opdrachten wordt gevraagd om met een nummer in de wereldkaart aan te geven waar iets vandaan komt. Schrijf die nummers steeds in een klein rondje. Zo dus: * Kleur, als je klaar bent met alle opdrachten de rondjes met nummers rood zodat je de nummers nog wel goed kunt zien. Maak de opdrachten samen. Vaak is meer dan één antwoord goed. 28 1
Het Stadhuis 1 2 Dokkum hoort bij gemeente Dongeradeel. Jullie begonnen hier de mondiale wandeltocht. Zet een (1) (een 1 met een rondje erom) bij Dokkum op de wereldkaart in het midden van dit werkboekje! In India wordt veel thee verbouwd. Zoek dit land op in de atlas en zet een (2) op de wereldkaart werkblad 1 o Ik vind het eerlijker om meer geld te betalen voor de cacao. o Ik vind het niet nodig om meer geld te betalen voor de cacao, want onze chocola wordt er duurder van. o Ik vind het veel handiger om af en toe geld aan de Derde wereldlanden te geven. o Wij gebruiken op school Max Havelaar koffie. o Wij gebruiken thuis Max Havelaar koffie. o Sommige Max Havelaar-producten kun je ook in de supermarkt kopen. Op de verpakking staat ook: FAIR TRADE. Zoek in een Engels woordenboek op wat dit betekent. Vul in: Ik denk dat ze met Fair Trade bedoelen:...................................................... h De cacao en de rietsuiker in de chocola die jullie hebben gegeten komt niet uit Ivoorkust, maar uit twee andere landen. Aan de binnenkant van de wikkel staat welke landen dit zijn. Lees dit stukje goed door. Het is wat moeilijk geschreven, maar samen kom je er wel uit. Vul in: De cacao komt uit:............................... De rietsuiker komt uit:............................... Zet in beide landen een (25) op de wereldkaart. 2 27
Pak de wikkel van de chocola uit de wereldwinkel er weer bij. Doordat Ivoorkust alleen goedkope cacao verkoopt en geen dure chocola lukt het ook niet om rijk genoeg te worden om wel chocola te gaan maken. Daar wil de stichting Max Havelaar iets aan doen. Zoek op de wikkel van de chocola het Max Havelaar keumerk en zoek ook op wat hierover voor informatie op de wikkel staat (even goed zoeken). Het wapen van Dokkum, De Zijl 3 Je hebt het stadswapen van Dokkum bekeken. Waarom staat de maan in het wapen van Dokkum? Zoek op op het internet (of in een geschiedenisboek) (Tip: google: de maan in het stadswapen van Dokkum) De maan staat in het wapen omdat......................................................... werkblad 2 Dat er een Max Havelaar keurmerk op de verpakking staat betekent: o dat de cacao rechtstreeks bij de kleine boeren is gekocht. o dat het geld direct door de boeren zelf gebruikt kan worden. o dat vooral de baas van het land er rijk van wordt. o dat de boeren meer geld voor hun cacao hebben gekregen dan anders. o dat ook de rietsuikerboeren meer geld hebben gekregen voor hun suiker. o dat de boeren meer geld over houden, zodat hun kinderen naar school kunnen. o dat de boeren geld over houden om samen fabrieken te bouwen. o dat de boeren in de Derde Wereld langzamerhand zelf een goed bestaan op kunnen bouwen zonder te hoeven wachten op hulp van de rijkere landen. 4 De maan staat ook afgebeeld op een aantal vlaggen van landen. Welke landen gebruiken de maan in hun vlag? Noem drie landen. Zoek het op op het internet. (Tip: google: vlaggen van de wereld) Landen met de maan in hun vlag zijn: 1..................................... 2..................................... 3..................................... Zet een (3) in deze landen op de wereldkaart. Het kunstwerk is gemaakt door Gerrit Terpstra. Hij is beeldend kunstenaar uit Friesland. Hij heeft dit kunstwerk gemaakt van gietijzer en roestvrij staal. In Nederland wordt geen ijzer in de grond gevonden. In welke landen wel? Zoek dit op in de atlas. Zet een (4) in een land waar ijzer gevonden wordt. 26 3
5 6 Vroeger had Dokkum een echte haven. De Zijl was toen een zeesluis. Veel schepen die Dokkum als thuishaven hadden, brachten en haalden hier hun handelswaren. Vlas is bijvoorbeeld een product dat via Harlingen werd uitgevoerd naar Engeland en Schotland. Zet een (5) in Schotland op de wereldkaart. Waar denken jullie dat vlas voor wordt gebruikt? Als je het niet weet kun je het opzoeken op het internet. Kruis aan wat waar is: Ik denk dat vlas nodig is voor: o schoenen o kleren o garen o zeep o isolatiemateriaal o zijl De Zijl is het keerpunt van de Elfstedentocht. Schaatsen is wel echt Nederlands, dat komt door ons platte land met veel water en koude winters. Toch wordt er ook in andere koude landen, zoals Rusland en Scandinavië, al eeuwen geschaatst. Zet een (6) in Rusland op de wereldkaart. Probeer met elkaar eens te bedenken welke sporten jullie echt bij ons land vinden passen. de wereldwinkel g De meeste cacao voor onze chocola komt uit Ivoorkust. Ivoorkust ligt in Afrika. Zet een (24) op de juiste plek in je wereldkaart. Om chocola te kunnen maken heb je meer nodig dan alleen cacaobonen. Wat denk je dat er nog meer nodig is? Gebruik eventueel de wikkel van de reep die je in de Wereldwinkel gekregen hebt. Ik denk dat nodig is om een chocolade reep te maken: o suiker o machines o verpakkingsmateriaal o melk o fabrieken o vanille o stroom Ivoorkust is een Derde Wereldland. Ivoorkust verkoopt alleen cacao aan andere landen en geen kant en klare chocola. Hoe denk je dat dat komt? o Ivoorkust heeft te weinig geld om fabrieken te bouwen. o Ivoorkust heeft te weinig geld voor scholen om de mensen te leren hoe ze chocola moeten maken en fabrieken moeten bouwen. o De mensen in Ivoorkust geen zin hebben om te werken. werkblad 14 4 25
slagerij weidenaar f 24 De kippen, varkens en koeien van de Nederlandse boeren kunnen ook niet zonder het buitenland. Voor het veevoer wordt namelijk cassave gebruikt. Dat groeit bijvoorbeeld in Thailand en Brazilië. Zoek in de atlas op waar die landen liggen. Zet daar (23) op de wereldkaart. In de Thailand wordt 6.000.000 (6 miljoen) hectare gebruikt om voedsel te verbouwen voor de Nederlandse kippen, varkens en koeien. De oppervlakte van Nederland is 3.400.000 (3,4 miljoen) hectare. Vul in: In Thailand wordt ongeveer.... keer de oppervlakte van Nederland gebruikt om voedsel te verbouwen voor ons vee. werkblad 13 Zwart Schoenreparatie 7 Gemiddeld koopt iedere Nederlander ongeveer twee keer per jaar nieuwe schoenen. Kruis aan wat waar is: o Ik koop ook ongeveer twee keer per jaar nieuwe schoenen. o Ik koop vaker nieuwe schoenen. o Ik koop minder vaak nieuwe schoenen. o Als mijn schoenen stuk zijn gaan ze de vuilnisbak in. o Als mijn schoenen stuk zijn worden ze gerepareerd, als dat nog kan. o Als mijn schoenen stuk zijn gaan ze samen met mijn oude kleren naar een inzamelpunt (bijv. het Leger des Heils). o Ik zou niet weten wat er met mijn schoenen gebeurt als ze stuk zijn. o Ik doe iets anders met mijn schoenen als ze stuk zijn, nl.:........................................ o Repareren van kapotte schoenen is goedkoper dan nieuwe kopen. o Repareren van schoenen is soms veel duurder dan nieuwe kopen. o Het is beter voor het milieu om je schoenen te laten repareren. o Veel schoenen kun je niet laten repareren. o Schoenen laten repareren is veel lastiger dan nieuwe kopen. o Ik ben altijd blij als mijn schoenen stuk zijn, want dan mag ik nieuwe kopen. werkblad 3 5
o Als je je schoenen laat repareren loop je al snel met schoenen rond die uit de mode zijn. o Ik koop al nieuwe schoenen voordat de oude versleten zijn, omdat mijn schoenen snel te klein geworden zijn. o Ik koop al nieuwe schoenen voordat de oude stuk zijn, omdat ik met de nieuwste mode mee wil gaan. Waar komen jouw schoenen vandaan? Kijk onder de zool of in de binnenkant. Mijn schoenen zijn gemaakt in............................. Als je niet kan ontdekken waar ze gemaakt zijn, vul dan hieronder in waar de schoenen van een klasgenoot zijn gemaakt. De schoenen van........................ zijn gemaakt in De Zuivelhoeve s Nederland gebruikt producten uit andere landen, maar andere landen gebruiken ook producten uit Nederland. Welke Hollandse producten zijn bekend bij buitenlandse toeristen? Kruis aan wat klopt: o Klompen o Pinda's o Molens o Spaghetti o Kaas o Rode wijn Zijn tulpen ook een typisch Hollands product? Ja / Nee werkblad 12.................................... Zet in het schoenenland een (7) op de wereldkaart. Veel mensen denken dat tulpen erg Hollands zijn. Toch komen eigenlijk helemaal niet uit Nederland. Weet jij waar ze wel vandaan komen? Zo niet, zoek het dan op. 8 Veel sportschoenen worden in lage lonen landen gemaakt. De mensen in die landen werken soms wel 12 uur per dag, 6 dagen per week. Ze verdienen vaak net genoeg om van te leven, maar hun kinderen kunnen niet naar school. Daar is geen geld voor. Soms werken de kinderen ook elke dag in de schoenenfabriek. Sportschoenen worden bijvoorbeeld veel gemaakt in India. Zoek dit land op in je atlas en zet een 8 met een rondje erom in je wereldkaart. d Tulpen zijn ooit ingevoerd uit.................................... Zet in dat land een (21) op de wereldkaart. De pindaplant komt oorspronkelijk uit Zuid-Amerika, maar wordt tegenwoordig in heel veel landen verbouwd, o.a. in Afrika, in Gambia. Zet een (22) op de wereldkaart in Gambia. 6 23
intertoys speelgoedwinkel a 22 Veel speelgoed is gemaakt van kunststof (plastic). Om kunststof te maken heb je olie nodig. Vaak hoor je dat plastic spullen niet goed zijn voor het milieu. Probeer samen met de andere kinderen uit je groepje zoveel mogelijk redenen te bedenken waarom plastic speelgoed niet goed voor het milieu is. o Als plastic speelgoed stuk is en je gooit het weg, komen er bij het verbranden meer ongezonde deeltjes in de lucht dan bij het verbranden van bijvoorbeeld houten speelgoed. o Als plastic in de natuur terecht komt, blijft het daar heel lang liggen. Dit komt omdat het niet gemakkelijk verteert. o Om plastic te maken heb je olie nodig. Uit de schoorstenen van fabrieken die olie maken komt erg veel vieze rook. o Plastic speelgoed is handig omdat het niet gauw stuk gaat. o Plastic speelgoed is goedkoper dan speelgoed van b.v. hout, metaal of stof. o Plastic speelgoed is duurder dan speelgoed van b.v. hout, metaal of stof. o Ik vind plastic speelgoed meestal mooier dan ander speelgoed. o Ik vind plastic speelgoed meestal minder mooi dan ander speelgoed. Zet het nummer (20) in de landen op de wereldkaart die je op het werkblad over de speelgoedwinkel hebt opgeschreven. werkblad 11 gebouw de waegh 9 De Waegh was vroeger belangrijk voor de internationale handel. Engeland kocht graag de Friese boter, een product waar zij zelf tekort aan hadden. Zet een (9) in Engeland. werkblad 4 7
TERpstra elektronika q In onze taal komen veel woorden voor die we overgenomen hebben uit andere landen. Hoe zijn die woorden in onze taal terecht gekomen? Engelse woorden zijn in onze taal terechtgekomen omdat: o we vaak Engels praten met mensen uit andere landen. o we Engels een mooie taal vinden. Franse woorden zijn hier terechtgekomen omdat: o toeristen vaak Franse woorden blijven gebruiken. o er vroeger een Franse koning de baas was in ons land. We gebruiken geen Japanse woorden in onze taal omdat: o we in het verleden niet veel te maken hebben gehad met Japanners. o we Japans een lelijke taal vinden. werkblad 5 vakantiexperts de reiswinkel p Bedenk een mooie reis voor jezelf naar één van de drie landen die je hebt ingevuld bij werkblad 11. Bedenk ook hoe je wilt gaan reizen. Per trein, auto, bus, vliegtuig, boot, fiets, of misschien zelfs wandelend. Je kunt ook een combinatie maken met meerdere vervoermiddelen. Denk na: over de kosten die je aan de reis wilt besteden (het vliegtuig is duurder dan de fiets) of je rekening wilt houden met het milieu (een vliegtuig zorgt voor evenveel uitlaatgassen als tweehonderd auto s op dezelfde afstand). Teken je route met een stippellijn op de wereldkaart en zet een (19) op de plaats van bestemming. Ik gebruik de volgende vervoermiddelen: werkblad 10 8 o Ik denk dat er over honderd jaar veel Turkse woorden in het Nederlands gebruikt zullen worden. o Ik denk dat er over honderd jaar veel Spaanse woorden in het Nederlands gebruikt zullen worden. Zet in Turkije of Spanje een (10).......................................................... o Ik heb een dure reis bedacht. o Ik heb een zo goedkoop mogelijke reis bedacht. o Ik heb een reis bedacht die niet slecht is voor het milieu. o Ik heb een reis bedacht die niet zo goed is voor het milieu. 21
Rubber komt uit de Derde Wereld. Ivoorkust is bijvoorbeeld een land dat ruwe rubber aan Nederlandse fabrieken verkoopt. Zet een (18) op de wereldkaart waar rubber vandaan komt. In Ivoorkust zijn geen fabrieken die producten van de ruwe rubber maken, alle ruwe rubber wordt verkocht aan het buitenland. De rubberproducten die je in Ivoorkust in de winkel kan kopen zijn dus allemaal gemaakt in buitenlandse fabrieken. Ze zijn vaak te duur voor de inwoners van Ivoorkust. kledingwinkel sake store w Veel kleren die in Nederland worden verkocht, zijn gemaakt in landen rond de Middellandse zee en in landen waar de mensen minder geld verdienen in de kledingfabriek dan in ons land: Taiwan, China en Indonesië. Zet in die landen ieder een (11). Op dit kaartje is aangegeven waar in de wereld katoen verbouwd wordt. werkblad 6 Bedenk wat er moet gebeuren om de mensen in Ivoorkust zelf rijk te laten worden van de rubber die ze in hun land vinden. Schrijf duidelijk op hoe en ook waarom. Bedenk ook wat de gevolgen zijn voor de mensen in Nederland. Vul in De mensen in Ivoorkust kunnen zelf rijker worden van hun rubber als.................................................................................................................. De gevolgen voor de mensen in Nederland zijn.................................................................................................................. Katoen wordt vooral verbouwd in: o in arme streken o in rijke streken 20 9
Stel dat voor een kledingstuk katoen is gebruikt uit Noord-Amerika. Het katoen heeft dan een reis gemaakt van Noord-Amerika, via het land waar het kledingstuk gemaakt is, naar Nederland. Hoeveel kilometer heeft het katoen ongeveer afgelegd voor het in de winkel belandde? o ongeveer 5.000 o ongeveer 20.000 o ongeveer 10.000 o ongeveer 30.000 o ongeveer 15.000 Welke vervoermiddelen zijn hiervoor denk je gebruikt? o boot o vrachtauto o vliegtuig o trein o Tijdens de wandeltocht ben je verschillende voorwerpen van rubber tegengekomen, bijvoorbeeld op de parkeerplaats en in de schoenenwinkel. Weet je nog meer voorwerpen van rubber? Je kan denken aan school of thuis. Vul in: Voorbeelden van rubberen gebruiksvoorwerpen: 1.................................................... 2.................................................... 3.................................................... 10 19
i De wind waait in ons land het vaakst van west naar oost. Lucht die wij vervuilen (vies maken) met uitlaatgassen en fabrieksrook kan wel 500 kilometer verder waaien. Waar komt onze rook helemaal? Zet in dit gebied een rondje met een 17 op je wereldkaart. Het VLaamsche Friteshuys e Zoek 3 landen die je op werkblad 8 hebt ingevuld op in de atlas. Zet in die landen het nummer (12) op de wereldkaart. werkblad 7 Wij krijgen ook vieze lucht uit andere landen. Ook door vervuild water stroomt er rommel uit andere landen via rivieren ons land binnen. Het water in deze rivieren is vervuild. Uit welk land krijgen wij de meeste vieze lucht denk je? En uit welk land het meeste vieze water? Vul in: Wij krijgen de meeste vieze lucht uit:................................................... Wij krijgen het meeste vieze water uit................................................... Zet in deze landen ook een (17) op de wereldkaart. 18 11
het vvv-kantoor r Zelfs echt Hollandse dingen hebben we voor een groot deel uit het buitenland gehaald. De molen hebben we afgekeken in Perzië (Iran) en Griekenland. Zet een (13) in deze twee landen. werkblad 8 de parkeerplaats u Om in een auto te kunnen rijden heb je benzine nodig. Benzine wordt gemaakt van aardolie. Zoek in de atlas of in je aardrijkskundeboek een land op waar aardolie vandaan komt. Zet daar een rondje met een 16 op de wereldkaart. werkblad 9 Koeien komen over de hele wereld voor, al hebben ze in andere landen vaak een andere kleur. Maar ook in Nederland zijn lang niet alle koeien meer zwart-wit. Klompen worden in heel Europa gedragen. De eerste machines om klompen te maken zijn uitgevonden in Frankrijk! Trouwens: in echte Hollandse pot mag de aardappel niet ontbreken. Toch komt de aardappel oorspronkelijk uit Zuid-Amerika. Probeer met elkaar eens te bedenken wat jullie echt bij ons land vinden passen Echt Hollands vinden wij:...................................................... Auto's zijn niet goed voor het milieu omdat o de uitlaatgassen de lucht vervuilen. o er bij het vervoeren van aardolie vaak ongelukken gebeuren, hierdoor komt er veel rommel in de natuur. o uit de schoorstenen van fabrieken die benzine maken veel vieze rook komt. o Als er in Nederland veel auto's rijden, dan is dat alleen slecht voor de lucht in Nederland. o Als de Nederlandse lucht vies is, dan hebben ze daar in andere landen ook last van. o Als er in ons land veel auto's rijden, heeft dat gevolgen voor het milieu in andere landen....................................................... 12 17
y Veel toeristen komen voor Bonifatius naar Dokkum. o Bonifatius is een heilige. o Bonifatius is geboren in Engeland. o Bonifatius probeerde mensen te bekeren tot het Christendom. o Dokkum was vroeger een bedevaartsoord. Hoe is hij hier ontvangen? o Hij was hier niet welkom. o Hij was hier van harte welkom. o Mensen waren bang voor een vreemdeling - dus ook voor hem. o Mensen waren blij met zijn komst Bonifatius is begraven in de Duitse plaats Fulda. Zet een (15) in Duitsland. t Er zijn een twee molens in Dokkum: de Hoop en de Zeldenrust In de Hoop zit nu een dierenwinkel. o Ik ben wel eens in een molen geweest. o Ik ben wel eens in een molen in Dokkum geweest. o Ik ben nog nooit in een molen geweest. o De molens die in Dokkum staan zijn graanmolens. o De molens die in Dokkum staan zijn watermolens. o De molens die in Dokkum staan zijn windmolens. Dichtbij Dokkum, in het plaatsje Burdaard, is een molen waar de houtzagerij door de windkracht wordt aangedreven. Zet in Burdaard het nummer (14) op de wereldkaart. 16 13