Praktijkonderzoek Joke van Adrichem & Toos van der Smit W A T I S H E T E F F E C T V A N D E S O R T E E R T A A K O P H E T T E K S T B E G R I P V A N L E E R L I N G E N U I T 4 V W O V A N H E T H M L?
De aanleiding Veel leerlingen in de bovenbouw van het vwo maken niet bewust gebruik van leesstrategieën en analyseren teksten onvoldoende. hoofd- en bijzaken tekststructuren signaalwoorden communicatieve context Veel leerlingen begrijpen zakelijke teksten onvoldoende.
De achtergrond van het onderzoek Goed kunnen lezen is een noodzakelijke voorwaarde voor het adequaat functioneren op school, in een vervolgstudie, in een baan en in het alledaagse leven als Nederlands burger. Belangrijke voorspeller voor schoolsucces. Achterblijvende schoolresultaten ten opzichte van de cognitieve mogelijkheden. 20% van de brugklassers kan schoolboekteksten onvoldoende begrijpen.
De theorie Leesstrategieën De vaardigheid in begrijpend lezen hangt significant samen met de beheersing van leesstrategieën. Geen zin om leesstrategieën te gebruiken, hoewel leerlingen er wel het nut van inzien. Vlot lezen is een voorwaarde. Het leesonderwijs in de bovenbouw lijkt vooral toetsgericht te zijn. Langdurige instructie is noodzakelijk.
De theorie (2) Wat is begrijpend lezen? Een complex proces van informatieverwerking Verwerken van een tekst komt tot stand door interactie tussen verwerkingsprocessen van lagere en van hogere orde, die corresponderen met niveaus waarop teksten verwerkt worden.
Niveaus van verwerking 1 het beschrijvende niveau 2 het structurerende niveau 3 het tekstuele niveau 4 het boventekstuele niveau Naast cognitieve en metacognitieve aspecten speelt motivatie een rol. De leerling moet actief zijn op alle vier niveaus.
Toetsing van tekstbegrip 1 multiplechoice- en open vragen (CITO) 2 de gatentekst of cloze test 3 de mental model-taak 4 de sorteertaak De sorteertaak lijkt de beste methode om tekstbegrip te toetsen.
De sorteertaak Daagt leerlingen uit om actief met een tekst om te gaan. Helpt leerlingen hun tekstanalyse te verbeteren en bestrijdt de opvatting je kunt het of je kunt het niet. Werken met de sorteertaak vinden leerlingen prettig. Is betrouwbaar en valide.
De onderzoeksvragen Leidt gebruik van de sorteermethode tot verschil van inzicht in zakelijke teksten bij leerlingen uit 4 vwo van het Haags Montessori Lyceum? Wat is het effect van de sorteertaak op het tekstbegrip? Wat is het effect van de sorteertaak voor leerlingen met score D en E op de voormeting? Wat is het effect van de sorteertaak voor leerlingen met score A, B of C op de voormeting?
De onderzoeksvragen (2) Wat is het verschil in resultaat tussen multiplechoiceen open vragen? Leidt de sorteertaak tot aantoonbaar gebruik van leesstrategieën? Hoe ervaren leerlingen het werken met de sorteertaak?
De methode Een pretest posttest controlgroup design Controlegroep: 4vwo1 (22 leerlingen) Interventiegroep 4vwo2 (26 leerlingen) Pretest posttest: havo-examen Nederlands 2006 tekstverklaring door multiplechoice- en open vragen Interventie: 3 instructielessen van 80 minuten in de lessen Nederlands.
De lessenserie Les 1: Tekst: een havo-examen Nederlands, tekstverklaring Opdracht: In viertallen drie deelonderwerpen benoemen en begrippen onderbrengen in cirkels
Lessenserie (2) Les 2: Tekst: leertekst schoolexamen maatschappijleer Opdracht: in viertallen belangrijke begrippen markeren. Docent geeft drie deelonderwerpen, Leerlingen brengen begrippen onder bij het passende deelonderwerp.
Lessenserie (3) Les 3: Tekst: beschouwende tekst voor schoolexamen maatschappijleer Opdracht: Leerlingen krijgen een sorteerschema met 2 deelonderwerpen. Leerlingen markeren in tweetallen woorden en brengen deze onder in cirkels. Leerlingen brengen de begrippen onder in een stroomschema.
De resultaten van de interventiegroep
De resultaten op open en mc-vragen
De resultaten op open en mc-vragen
De ontwikkeling van de resultaten Aantal leerlingen -1 niveau gelijk niveau +1 niveau +2 niveaus +3 niveaus +4 niveaus 1 3,8% 9 34,6% 6 23% 5 19,2% 4 15,4% 1 3,8% Tabel 7: ontwikkeling van de resultaten van de interventiegroep 4V2 Aantal leerlingen -1 niveau gelijk niveau +1 niveau +2 niveaus +3 niveaus +4 niveaus 1 4,5% 10 45,5% 7 31,8% 3 13,6% 1 4,5% 0 0% Tabel 6: ontwikkeling van de resultaten van de controlegroep 4V1
Het gebruik van leesstrategieën Zij hebben geconcentreerd gelezen. Zij hebben belangrijke begrippen gemarkeerd. Zij hebben deelonderwerpen vastgesteld. Zij hebben de belangrijkste informatie in een schema geplaatst, waaruit verbanden blijken. Zij hebben hun bevindingen gepresenteerd.
De ervaringen met de sorteertaak Belangrijke begrippen sorteren is nuttig, maar tijdrovend. Sorteren lijkt op puzzelen en is niet saai. Wij zijn actief met de tekst bezig en nemen daardoor de inhoud van de tekst sneller in ons op.
Conclusies De sorteertaak heeft een positief effect op het tekstbegrip van de interventiegroep. Wat betekent dit voor de theorie? Een strategie toepassen is zinvol. Onderwijs in tekstbegrip moet zich richten op toepassing van strategieën. Langduriger instructie kan leiden tot automatisering en zorgt voor sneller werken met de sorteertaak. Leerlingen ervaren de sorteertaak als prettig.
Conclusies (2) Wat betekent dit voor de praktijk? De sorteertaak wordt ingevoerd in het programma Nederlands van 4 en 5 vwo. De instructieperiode wordt langer. De leerlingen krijgen de tekst als werkdocument, handelen aan taal. Gebruik examenteksten van andere vakken (filosofie, maatschappijleer), ter verhoging van de motivatie.