De lat hoog. voor iedereen! SOCIAAL-EMOTIONELE ONTWIKKELING
Een kleuterleidster vertelt Meestal is het niet eenvoudig om bij het kind aanknopingspunten te vinden want hun thuissituatie verschilt heel erg van de klaswereld. Voor een kleuter van mijn klas bestaat het weekend uit het trekken van het ene café naar het andere. Hij voelt zich dan ook de maandagmorgen niet meteen thuis in de klas als de anderen vertellen over een uitstapje of een bezoek aan de familie.
Waar zit de mismatch? SCHOOL & KLAS KANSARM KIND
Pijnpunten Huiswerk maken Verjaardag vieren Materiaal meebrengen van thuis Uitstappen Afspraken Oudercontacten en rapporten Het allerergste is uitgesloten worden
Observatie F (5 j) F lijkt zich meestal een buitenstaander in de klas te voelen, al wil hij bijzonder graag bij de groep horen. De kinderen reageren echter nogal vaak geïrriteerd op hem: Je mag niet met ons spelen, ga weg! Soms merk ik dat F iets doet (babbelen, knuffelen, grapjes maken) om een vriendelijke reactie bij de andere kleuters uit te lokken, maar meestal blijft die uit. Zijn hoopvolle blik verandert in een teleurstelling en na vele afwijzingen stelt hij zich afzijdig op, met een wazige blik. Enkel negatief gedrag (iets afpakken, iemand duwen) kan de aandacht van de anderen vangen.
Ik merk bij de juf dat ze F op twee uur tijd minstens vijf keer een negatieve opmerking geeft: hij moet zwijgen, even wachten, stilzitten, zijn klasgenootjes met rust laten, beter meewerken Het valt op dat andere kleuters soms precies hetzelfde doen als F en op een compleet andere manier door de juf worden benaderd. Zij krijgen regelmatig een complimentje, maar bij F komt dat er niet van.
F s moeder zit op precies dezelfde lijn als de juf: ze hebben het heel goed met hem voor, maar zien zijn negatieve gedrag als onwil en onkunde. F luistert niet, hij daagt uit, hij wíl gewoon niet stilzitten, hij kán zich niet concentreren, hij is stout. Ze vragen zich af of F wel rijp is om naar het eerste leerjaar te gaan
KIND OMGEVING Met zijn - leerkracht - eigenheid - medeleerlingen - interesses - de klas de school - competenties - spel- en - thuissituatie ontspanningswereld - achtergronden WELBEVINDEN
Wat is welbevinden? Denk aan een moment, nog niet zo lang geleden, waar je zelf dingen bij deed waarbij je jezelf goed voelde (in de klas/school, in je team). Momenten of activiteiten waarvan je energie kreeg, die je graag deed die nog eens opnieuw wil beleven. Wissel even uit en bespreek: Wat sprak je zo hard aan? Wat gaat er in je om? Wat houd je bezig? Wat doe je? Hoe doe je de dingen? Wat wil je doen? Wat heeft er allemaal voor dat goede gevoel gezorgd?
WELBEVINDEN IS Een bijzondere toestand van gevoelsleven waarbij de persoon: Geniet Ontspannen is (innerlijke rust) Vitaliteit uitstraalt Open staat voor de omgeving Spontaan, zichzelf is omdat de situatie Tegemoetkomt aan de basisbehoeften Bijdraagt aan een positief zelfbeeld waardoor een gave emotionele ontwikkeling!
Welbevinden in relaties WELBEVINDEN THUIS- SITUATIE KLAS EN SCHOOL MEDE- LEERKRACHT LEERLINGEN SPEL EN ONTSPANNING
RELATIES Ongrijpbaar?? Toch veel over te zeggen: Wordt heel snel opgebouwd Onvermijdelijk: hoe men elkaar ziet Bepaalt interacties (zie pigmalioneffect) Doorheen interacties opgebouwd Kwaliteit : arm/verwrongen rijk/gezond de bedding voor elke (pedagogische) handeling
RELATIES TUSSEN DE KINDEREN Observatie-instrumenten Relatieroos (kleuters) Klasklimaatschaal (zie: Ervaringsgericht werken in de basisschool www.cego.be) Bevragingsinstrumenten (lager onderwijs) Sociometrisch onderzoek Wat vind ik van mijn school? (meer info: www.cego.be)
Wat vind ik van mijn school? - welbevinden
Een videovoorbeeld: Evelien De juf over Evelien: Ik krijg geen greep op het welbevinden van Evelien. Met de zorgcoördinator al vaak nagedacht over hoe kunnen we haar motiveren? Ze werkt ook zo traag. Het lijkt haar allemaal niet uit te maken. Ze zit er maar wat bij Ze komt ook niet spontaan iets vertellen. Ook op de speelplaats is ze vaak alleen. Ze kwam van een andere school
Een videovoorbeeld: Evelien De juf over Evelien Evelien tijdens een groepswerkje Evelien vertelt over groepswerk in de klas en over speeltijd
Sociale competentie Rolneming Emotionele (Wat voelt hij?) Cognitieve (Wat denkt hij?) Conatieve (Wat wil hij?) Verklaren van gedrag Voorspellen van gedrag Inspelen op de ander
Werken aan sociale competentie: Centrale plaats van gevoelens
Werken aan sociale competentie Centrale plaats van gevoelens Bedoeling: handvaten geven voor geslaagde interacties : Gevoelens herkennen naam geven (symbool - taal) Erkennen: kunnen/durven aanvaarden Uitdrukken/ expressie
SYMBOOL Onuitgedrukt Uitgedrukt to express is to impress"
Werken aan sociale competentie Centrale plaats van gevoelens Handvaten geven voor geslaagde interacties : Gevoelens herkennen (lichamelijk ) naam geven (symbool - taal) Erkennen: kunnen/durven aanvaarden Uitdrukken/Expressie Communicatie & Interactie Feedback (echtheid ik-boodschappen) Is kinderen krachtiger maken = ALGEMENE PREVENTIE
Bespreken van conflicten REMEDIËREN Bijv.: het incidentgesprek: Ik vind Ik voel Ik wil Aangepord door rollenspelen en andere opwarmers, leren kinderen zelf aangeven dat ze het conflict beëindigd willen zien. Zo gauw het conflict (op eigen verzoek of door derden) is stil gelegd, krijgt elk van de betrokkenen (slachtoffer/dader) de kans om klaarheid te scheppen. Om beurt vult elk van beide de volgende startzinnetjes aan: Ik vind (Hoe kijk ik aan tegen wat er nu gebeurt?), Ik voel. (Wat maakt dit incident in mij los aan gevoelens?), Ik wil (Wat zou ik willen dat er verandert? Wat zou ik willen dat jij anders zou doen? Wat wil ik zelf anders doen?) Deze drie handgrepen oefenen kinderen bijvoorbeeld in tijdens rollenspellen die voortbouwen op concrete incidentjes uit de afgelopen schoolweek.
Breed insteken op socio-emotionele ontw.: VIER ACTIE -NIVEAUS Niv. 4 Niv. 3 Niv. 2 Remediëren Doelgericht anticiperen (risico s inperken) Ondersteunen en versterken Niv. 1 Positief klas- en schoolklimaat
Niet zomaar een activiteit
Niet zomaar een activiteit Activiteiten rond sociale vaardigheden blijven louter lesjes als die niet gedragen worden door een andere manier van kijken naar kinderen bijv. de mening van kinderen wordt belangrijk geacht
BELANG VAN NIVEAU 4: LEEFKLIMAAT De groep als hulpmiddel Erbij horen is heel cruciaal en bepalend Groepscultuur: iedereen telt mee Belang van goede kringgesprekken Werken rond gevoelens attent zijn voor elkaar Positieve groepsdynamiek werkt! Verbondenheid
Schema: de preventiepiramide (Johan Deklerck) Niveau 4: Probleemaanpak Niveau 3: Specifieke preventie Probleem- gerichte aanpak ak Niveau 2: Algemene preventie Niveau 1: Leefklimaatbevordering Niet - probleem- gerichte aanpak Niveau 0: Brede, maatschappelijke context (politiek, sociaal, cultureel, ecologisch) ATTITUDEVORMING STRUCTURELE AANPAK
WOS-project: Breng in kaart wat je al doet rond welbevinden en sociale competentie Waar plaats je deze initiatieven in de preventiepiramide? Hoe fundamenteel gaan deze initiatieven? Welke mogelijkheden zie je om dit verder door te trekken naar andere niveaus? Welke uitdaging liggen er in jouw school/team?
DE MEEST KWETSBARE LEERLING? De rol van de leerkracht De relatie leerkracht-kind
Wat als de leerkracht (ook) een negatieve relatie heeft met een kind? Wat als het niet klikt tussen de leerkracht en het kind? Wat als de leerkracht het kind negatief bejegent?
Waar loopt het mis? Wat maakt dat de relatie verzuurt? Hoe kijk je naar de kinderen? Hoe interpreteer je hun gedrag? Eigen gevoeligheden Eigen referentiekader Eigen normen en waarden, aandacht, humor, (on-)bekendheid
Horrorfilm
Boodschap voor de leerkracht: Ik heb graag een goed rapport! Ongepast om dan alleen maar te reageren met: Het is slordig Je hebt veel spellingsfouten gemaakt
Hoe kijk je naar kinderen? 1. Etiketterende observaties: Eigen interpretaties aangegeven als feit Vooral: niet aan verwachtingen voldoen
Betekenis voor de leerkracht Gesprek met leerkracht B (5 de lj) over zijn klas: De leerkracht is een waterval van emoties en vertelt vrij duidelijk en onomwonden waarop het staat. Hij geeft me vooral het gevoel volledig vast te zitten en het niet meer te weten. Hij heeft al vanalles geprobeerd Hij komt verzuurd en verbitterd over en is zeer hard in z'n oordeel over de leerlingen. Hij geeft hierbij zelf aan dat 'hij normaal niet zo is, maar dat de klas hem zover heeft gebracht'. Hij zegt dat hij niet van plan is 'eraan ten onder te gaan'. Daarom, zegt hij, laat hij veel de boel zoals het is, en probeert hij zich zo weinig mogelijk aan de klas te ergeren.
Gesprek met leerkracht B (vervolg): Al verschillende pogingen tot groepswerk zijn mislukt en een toneelstuk in elkaar steken, ziet hij dan al helemaal niet meer zitten. Hij wil wel niet alle leerlingen over dezelfde kam scheren: "er zitten ook schatjes in mijn klas", maar doordat andere leerlingen hem zoveel energie kosten, geraakt hij er niet aan toe de anderen te waarderen. Er is één leerlinge, A., die de leerkracht 'een constante irritatie' in de klas noemt. Hij heeft het hier moeilijk mee, omdat hij vindt dat hij hierin te kort schiet als leerkracht.
Signalen van mismatch Verzuring van de relatie leerkracht-kind Effecten: Het welbevinden van de leerkracht daalt mee Het systeem van grenzen stellen en belonen is uit balans
Signalen van mismatch Als remediëren (vooral) straffen wordt Positief leefklimaat
Gedragskaarten en beloningssystemen Mogelijke voordelen: Kort op de bal spelen Rust en duidelijkheid brengen Terug kansen scheppen tot positieve interactie, positieve relatie Maar soms is verbetering slechts tijdelijk Betekenis voor de leerkracht? Betekenis voor het kind?
PROBLEEM OPLOSSING?
Hoe kijk je naar kinderen? 1. Etiketterende observaties: Eigen interpretaties aangegeven als feit Vooral: niet aan verwachtingen voldoen 2. Zakelijke observaties Nauwkeurig en gedetailleerd Geen interpretaties = Ook geen betekenis? 3. Inlevende observaties
Kenmerken van inlevende observaties Nauwkeurig wat hij doet, maar ook hoe Beschrijving omstandigheden en het effect van het gedrag op omgeving Mogelijke betekenissen als hypotheses Vertrekt vanuit kind: Wat wil voelt denkt het kind? Als fout gedrag: welke boodschap geeft het kind mee?
(gewoon) je proberen in te leven in de ander
IJsbergmetafoor Zichtbaar gedrag Belevingskernen Basisbehoeften
EEN ILLUSTRATIE Wat zie/hoor ik? Wat denk/voel ik? Opdracht 2: Lees het verhaal op volgende slides en bespreek: Welke etiketterende interpretaties zijn er ook mogelijk in deze situatie? Wat is de meerwaarde van de positieve reflecties van deze leerkracht? Hoe kan dit verder lopen? Welke ondersteuning is er nodig?
Rekenles zelfstandig werk / ik verbeter werkjes Wat zie ik? Hoor ik? - Wat denk ik? Voel ik? Niels zegt hardop: Joren zijne papa gaat ook doorgaan! Ik schrik, het is rekenles Ik verwacht echt niet zo een uitspraak. Ik denk direct aan het huwelijk van Niels ouders dat onlangs op de klippen liep en aan Niels die het daar heel moeilijk mee heeft. Mijn hart gaat uit naar hem omdat hij zo overduidelijk iemand zoekt dit het ook moeilijk heeft met hetzelfde probleem. Dit flitst in een fractie van een seconde door mijn hoofd.
Joren kijkt op, grote ogen, slikt. Hij zegt: nee! Ik merk dat Joren erg geschrokken is, ik zie angst in zijn gezichtsuitdrukking. Dit lijkt mij iets dat hij verdomd graag verborgen had gehouden en nu toch uitkomt. Het is de eerste keer dat ik hoor van eventuele problemen thuis bij Joren, maar plots begrijp ik waarom hij zoveel meer aandacht dan anders vroeg de laatste tijd. Ik zie in Jens ogen dat Niels gelijk heeft. Ik voel bijna de angst om het geheim, dat hij geheim had willen laten en het feit dat zijn papa misschien echt weggaat.
Niels knikt hevig: jawel Leerkracht reageert kort en streng: Niels, ik wil dat uit jouw mond niet meer horen. Niet hier, niet op de speelplaats, nergens. Als Joren dat wil vertellen, doet hij dat zelf wel! Het is voor mij een intens moment omdat ik het gevoel heb beide jongens te begrijpen en mij in beider situatie kan inleven. Ik denk, ja dat is weer typisch Niels. Hij heeft geen tact en merkt niet dat hij anderen kwetst. Ik moet ingrijpen. Ik weet nu dat Niels geslepen genoeg is om zijn mond nu te houden, maar wanneer ik het niet meer kan horen, Joren er nogmaals mee te confronteren en dan niet meer zo zachtzinnig als daarnet.
Niels kijkt uitdrukkingsloos. Joren s lip trilt en hij zegt (meer tegen Niels dan tegen de leerkracht): Nee, niet waar. Want ik heb hem iets beloofd en heb de koffers terug uitgepakt. Ik twijfel alweer even aan mezelf. Had ik niet zo streng moeten reageren? Had ik meer begrip moeten tonen voor zijn thuissituatie? Voelt hij zich nu tekortgedaan door mij? Ik voel een steek van medelijden voor Joren en zie in een flits een hysterische Joren die zijn papa smeekt en de koffer terug de trap opsleept. Ik weet niet goed hoe ik moet reageren, dus ik zwijg maar. Ik knipoog eens naar Joren.
Etiketterend Inlevend MOEILIJK of HET MOEILIJK ZIJN HEBBEN Eigen standpunt BUITENKANT Etiket, negatief OPPERVLAKKIG Oordelen KANSEN ONTNEMEN Inlevend BINNENKANT Context, betekenissen DIEPGAAND Mogelijkheden?? KANSEN GEVEN
Het blijft moeilijk het raakt je vel! Achteraf voel ik me heel onzeker over dit incident. Het heeft me sterk aangegrepen omdat de gevoelens van de jongens zo sterk waren. Omdat ik besef dat je als leerkracht elke keer weer (1001 keer per dag) de juiste beslissing moet nemen in de manier waarop je reageert. Ben ik goed bezig? Had ik anders moeten reageren? Enige tijd later hoor ik van de moeder van Jens dat er inderdaad problemen zijn thuis en dat dit al jaren aan de gang is. Ik merk uit haar beschrijving dat ik er niet naast zat, wat een hysterische Jens betreft en de manier waarop hij de koffers uitpakte. Ik hoor ook dat Nando het nog moeilijker heeft met zichzelf dan ik dacht. Hij heeft op de speelplaats zelfs gezegd: ik zal er wel voor zorgen dat uwe papa ook weggaat!
Een Ervaringsgerichte Strategie: hoe verder? PROBLEEM OVERZICHT UITZICHT INZICHT
GEDRAG BELEVING WERKPUNT Ik wil ervoor zorgen dat Niels verbale agressie Ik heb het er moeilijk mee en wil dat kwijt Ik voel me alleen dat hij zoiets niet meer zegt dat hij kansen krijgt om zijn frustraties (beter) te tonen dat hij zijn gevoelens kan delen, zich herkennen in bijv. verhalen.
EFFECT OP HET KIND Positief zelfbeeld Het zelfbeeld groeit uit wisselwerking tussen: wat je bij jezelf ervaart (in contact met je gevoelens ) de reacties en commentaren van buitenaf: feedback, spiegelingen, informatie over het beeld dat anderen van je hebben wat je leert over hoe je hoort te zijn: normen, regels, gedragsvoorschriften, rolverwachtingen... je eigen voorstellen over hoe je zou willen zijn: n.a.v. voorbeelden, identificatiefiguren, je ideaalbeeld
EFFECT OP HET KIND Positief zelfbeeld Positief zelfwaardegevoel: aanvaarden hoe men werkelijk is, mèt tekortkomingen basis voor zelfvertrouwen, durf en openheid. een stimulans tot positief gedrag... positieve reacties Negatief zelfwaardegevoel: zelftwijfel, vrees, onzekerheid... irrationele gedachten ondergraaft geloof in eigen kunnen, remt constructief of leidt tot destructief gedrag... negatieve reacties
SAMENVATTING EN CONCLUSIES IFV HET GOKPLAN Welke maatregelen kiezen? Welke accenten leggen? Hoe gericht werken aan de implementatie en incorporatie door de klasleerkracht?
de de kwetsbare leerling
Doelen op leerlingniveau Het aantal leerlingen met een positief zelfbeeld en sociale competentie verhogen
Doelen op leerkrachtniveau Gericht werken aan de socio-emotionele competentie van de leerlingen via aangepaste inhouden, materialen en activiteiten Het welbevinden en de sociale competentie van de leerlingen opvolgen Een klasklimaat creëren waarin open communicatie en expressie bevorderd worden Een omgangsstijl ontwikkelen die getuigt van sensitiviteit en inlevingsvermogen Op een planmatige wijze hulp bieden bij problemen op sociaal-emotioneel gebied (diagnose en interventie), indien nodig in samenwerking met collega s of externen (CLB ) Ouders actief betrekken bij de probleemanalyse en de ondersteuning van de leerling
Doelen op schoolniveau Betrekken van het hele schoolteam bij de permanente cyclus van doelbepaling, planning en bijsturing op basis van evaluatiegegevens Actief ondersteunen door schoolleiding Systematisch en regelmatig gebruik maken van interne communicatiekanalen en overlegstructuren Samenwerken met externen, inclusief ouders Voeren van een professionaliseringsbeleid
Oog voor welbevinden en betrokkenheid van leerkrachten BEÏNVLOEDENDE VARIABELEN PROCES VARIABELEN EFFECTEN AANPAK WELBEVINDEN & BETROKKENHEID van kinderen tijdens het lesgebeuren ONTWIKKELING van kinderen WERKPLAATS- CONDITIES WELBEVINDEN & BETROKKENHEID van teamleden PROFESSIONELE ONTWIKKELING van teamleden
Teambegeleiding: dubbele thematiek 1. Hoe genereer ik energie bij mezelf, in het team en in de school? stroom 2. Hoe systematisch en gericht werk maken van kwaliteitsvol beleid? bedding (bege)leidingsparadox: met ziel én zakelijkheid
Teambegeleiding: 2 kernvragen 1. Hoe het BEWUSTZIJN van teamleden (individueel en collectief) vergroten (leerkansen centraal) 2. Hoe de VERANTWOORDELIJKHEID van teamleden (individueel en collectief) aanspreken en vergroten (en mensen in beweging brengen houden)
Komen tot schooleigen invulling Bijv. met behulp van: Schema: de preventiepiramide (Johan Deklerck) Niveau 4: Probleemaanpak Niveau 3: Specifieke preventie Probleem- gerichte aanpak ak Niveau 2: Algemene preventie Niveau 1: Leefklimaatbevordering Niet - probleem- gerichte aanpak Niveau 0: Brede, maatschappelijke context (politiek, sociaal, cultureel, ecologisch) ATTITUDEVORMING STRUCTURELE AANPAK
Enkele voorbeelden uit WOS-project Eigenlijk zijn we tot nu toe bijna alleen met het cognitieve, het presteren van de leerlingen bezig geweest. We worden ons er echter stilaan van bewust dat het welbevinden van de kinderen minstens even belangrijk is. Nu moeten we nog proberen om alle collega s op de kar zien te krijgen! Maar dat zal nog heel wat overleg en op hetzelfde spoor komen vergen!
Enkele voorbeelden uit WOS-project Wij willen op de eerste plaats werk maken van het ontwikkelen van de sociale competenties bij de kinderen. Toetssteen daarbij zal zijn of de kinderen conflicten op een constructieve manier kunnen aanpakken.
Enkele voorbeelden uit WOS-project Wij moeten duidelijk werk maken van het gericht hanteren van een strategie rond kinderen met problemen. We moeten daarbij dezelfde taal leren gebruiken en op onze kindbesprekingen meer oog hebben voor de beleving van alle betrokkenen.
Enkele voorbeelden uit WOS-project Ook welbevinden op teamniveau! Op het einde van volgend schooljaar willen we de overlegcultuur zó uitgebouwd hebben dat collega s elkaar op een veilige manier over hun aanpak kunnen bevragen.
ACCENTEN BIJ SEO HOE? 1. Sensibilisering en responsabilisering: Gelijkgerichte visie over gok (en zorg) Beginsituatie-analyse Themaspecifiek Screeningsinstrument Socio-emotionele ontwikkeling GOK-beleid in de steigers: methodieken, materialen en instrumenten www.steunpuntgok.be WOS-map ( welbevinden op school ) www.cego.be
ACCENTEN BIJ SEO HOE? 1. Sensibilisering en responsabilisering: Gelijkgerichte visie over gok (en zorg) 2. Het welbevinden van kinderen opvolgen! Klasscreening welbevinden en betrokkenheid Observatie- of bevragingsinstrumenten Losse inlevende observaties
ACCENTEN BIJ SEO HOE? 1. Visie 2. Volgsysteem 3. Professionalisering ivm omgaan met sociale vaardigheden (gebruik van didactische materialen, coöperatieve werkvormen, kringgesprekken en open communicatie, participatieve klaswerking ) Doorstromen tot alle niveaus van de piramide Zorgen voor een andere kijk naar kinderen, naar ontwikkeling van kinderen leren inlevend observeren
ACCENTEN BIJ SEO HOE? 1. Visie 2. Volgsysteem 3. Professionalisering ivm omgaan met sociale vaardigheden (didactische materialen ) 4. Uitbouwen van een zorgstructuur op schoolniveau: de leerkracht kan het niet alleen! Centrale rol van de klasleerkracht Duidelijke taakverdeling in vertrouwen gericht op dieper kijken en werkpunten zoeken Samenwerking met ouders gedurende het hele proces Samenwerking met externen
ACCENTEN BIJ SEO HOE? 5. Ondersteuning/coaching van leerkrachten!!! Interpretatie van gedrag van kinderen Ontwikkelen van positieve en realistische beeldvorming over (zorgen-)kinderen Niet bedreigend stilstaan bij eigen beleving en referentiekader Implementatie van (nieuwe) didactische materialen, coöperatieve werkvormen Optimale vertaling van werkpunten in concrete acties, miv opvolging Stimuleren van een positieve leerkrachtstijl en voortdurende afstemming op de leerling(en)
Kansen geven Leerkrachten die verwachten dat kinderen niet afwijken van voorgeschreven werkwijzen, die alleen een resultaat kunnen appreciëren dat aan het model beantwoordt, die oplossingen voor conflicten van bovenaf opleggen en die bij het maken en handhaven van afspraken er niet aan denken overleg te plegen, ontnemen kinderen heel wat kansen. (Laevers, 2006)
Veel GOK-succes! Aerden.ilse@ped.kuleuven.be