Docentenvel opdracht 8 (De Europese Unie en klimaatverandering) Als voorbereiding op de opdracht kunt u onderstaande tekst lezen. 1) Samen sterk: lekker simpel, p. 2 2) Wat heb je aan Europa, p. 5 3) Hoe werkt de Europese Unie, p. 6 4) Europees aanpak klimaatverandering, p. 8 Bekijk de vragen die de leerlingen in het werkvel krijgen. Lees vervolgens de antwoorden hierop. Lees ten slotte het onderdeel De landen van Europa 1) Vragen, p. 11 2) Antwoorden, p. 12 3) De landen van Europa, p. 15 1
Samen sterk: lekker simpel Europa is een veilig en rijk werelddeel. Mensen van buiten Europa kijken vaak verbaasd en jaloers naar Europa. Nergens ter wereld werken landen zo nauw met elkaar samen. Tot 55 jaar geleden was dit heel anders. De Europese landen vertrouwden elkaar vaak niet en voerden steeds verschrikkelijker oorlogen. De laatste grote oorlog in Europa was de Tweede Wereldoorlog. Na deze oorlog vonden de mensen in Europa dat zo'n verschrikkelijke gebeurtenis nooit meer mocht voorkomen. De landen van Europa zochten een nieuwe manier om te werken aan vrede, veiligheid en economische groei. Niet langer alleen, maar samen. Dat is met veel vallen en opstaan uiteindelijk gelukt. Ze kozen ervoor om de problemen die een land niet alleen kan oplossen, nu samen aan te pakken. In de loop van de jaren ontstond samenwerking op verschillende gebieden. Denk aan klimaatverandering, milieuvervuiling, criminaliteit en handelsbelemmeringen. Deze samenwerking noemen we de Europese Unie (EU). De meeste landen van Europa zijn al lid of willen graag lid worden om in het succes van de EU te delen. Wij in Europa zijn ondertussen al zo aan de welvaart en het succes gewend dat wij ons nauwelijks iets anders meer kunnen voorstellen. Wij houden ons vooral bezig met de problemen van alledag. Als we al aan Europa denken dan vinden we dat maar knap ingewikkeld. Dat is het ook als je precies wil weten hoe de Europese Unie werkt. Maar als je de hoofd- en bijzaken een beetje uit elkaar houdt, dan is het recept voor het succes van Europa eigenlijk vrij simpel! Recept voor het Europese succes De belangrijkste ingrediënten voor het succes van de Europese Unie zijn: Samen sterk door samenwerking Zorg er voor dat je bij problemen die je als land niet in je eentje kan oplossen, met andere landen samenwerkt. Bijvoorbeeld bij milieuproblemen. Vervuiling trekt zich immers niets aan van grenzen! Of denk aan het bestrijden en opsporen van criminelen. 2
Maak er geen grijze eenheidsworst van Samenwerken betekent niet dat alle landen in de EU hetzelfde moeten worden. De verschillen in Europa brengen juist veel voordelen met zich mee. Ieder land doet waar het zelf goed in is. Binnen de Europese Unie worden deze krachten gebundeld. Nederland weet bijvoorbeeld veel van het tegenhouden van water, denk aan onze dijken. Frankrijk en de landen in Oost-Europa hebben weer veel ruimte voor de landbouw. Ook heeft ieder land een eigen cultuur en geschiedenis. Weg met de interne grenzen Neem de grenzen tussen de landen die meedoen, zoveel mogelijk weg. Zo wordt het veel makkelijker om onderling te handelen. Aan zo'n grote interne markt verdienen de deelnemende landen veel geld. Nederland is bijvoorbeeld een echt handelsland. Daarom profiteren wij extra van de open grenzen. Ook is het met open grenzen veel makkelijker om in een ander land te studeren, te werken of op vakantie te gaan. En ook niet onbelangrijk: omdat het samenwerken en handelen zo veel oplevert, laten we het wel uit ons hoofd om oorlog te voeren. Laat anderen delen in het succes Betrek ook anderen bij je succes. Veel landen buiten de Europese Unie willen dolgraag samenwerken of lid worden van de EU. De EU kan daardoor voorwaarden stellen. Landen moeten een goed draaiende economie hebben, ze moeten goed omgaan met mensenrechten en zaken als criminaliteit, ze moeten een democratie zijn en ze moeten de regels van de Europese Unie invoeren. Zo worden de buurlanden van de Europese Unie veiliger. Samenwerking met andere landen is bijvoorbeeld ook gunstig voor de handel. Wij kunnen onze producten makkelijker verkopen in landen buiten de Europese Unie en andersom. En dat is natuurlijk ook gunstig voor Nederland! De prijs van het succes: regels en nog eens regels 3
Dit succes heeft ook een keerzijde. Want voor het succes van de Europese Unie moeten we een prijs betalen. En dan hebben we het niet zozeer over geld. Europa levert ons in de regel meer op dan het kost. Nee, de prijs die we moeten betalen, is vooral dat er heel wat spelregels nodig zijn om de samenwerking goed te laten verlopen. De Europese regels zijn er om het samenwerken makkelijker te maken, niet om alle verschillen op te heffen. Bij elke nieuwe Europese afspraak wordt daarom eerst gekeken of landen het niet beter zelf kunnen regelen. Is dat niet het geval, dan kijkt men hoe we het beste kunnen samenwerken om bijvoorbeeld een probleem aan te pakken. Vaak zijn landen het er wel over eens wanneer een gemeenschappelijke aanpak het beste is. Maar hoe een probleem moet worden aangepakt, daar verschillen de meningen vaak over. In 2003 telde de Europese Unie 15 lidstaten, inmiddels zijn het er 27. De Unie groeit dus snel. Hoe meer landen mogen meebeslissen over het beleid, hoe lastiger het wordt om elke lidstaat tevreden te houden. De deelnemende landen willen zo veel mogelijk hun eigen cultuur, politieke ideeën en regels behouden. We willen immers geen grijze eenheidsworst. Daarom is het recept van Europa wel lekker simpel, maar de uitwerking soms best ingewikkeld. 4
Wat heb jij aan Europa Europa een ver van je bed show? Nee hoor. Je eten, je kleding, de prijs van het bellen met je mobieltje, je studie, je toekomst: Europa heeft er iets mee te maken. Vrij reizen, werken en wonen Ga je op vakantie, dan kun je in de meeste landen van de Europese Unie zonder controle de grens over. Ook kan je op de vliegvelden sneller doorlopen als je binnen de EU vliegt. Verhuizen naar een ander land van de Europese Unie is ook makkelijker geworden. Onderwijs en stage Tijdens je middelbare school, je beroepsopleiding of je studie kun je met hulp van de Europese Unie in een ander land naar school gaan of stage lopen. De Europese Unie werkt er aan dat je diploma in een ander land van de Europese Unie net zoveel waard wordt als in Nederland. Spullen in- en verkopen Als je op vakantie in de Europese Unie iets koopt, mag je dat in principe de grens mee overnemen. De Europese Unie heeft ervoor gezorgd dat als je spullen koopt en verkoopt in andere landen in de Europese Unie dat het net zo makkelijk moet zijn als in Nederland. 5
Hoe werkt de Europese Unie De Europese Unie bestaat uit 27 lidstaten. Deze lidstaten hebben allemaal op dezelfde gebieden een aantal taken en een deel van hun macht overgedragen aan de Europese Unie. Waarom hebben ze dat gedaan? Omdat de 27 landen samen meer macht en invloed op de wereld hebben dan één land apart. Samen sta je immers sterker. Neem nou een onderwerp als milieu: het heeft weinig effect op het milieu om alleen in Nederland de uitstoot van uitlaatgassen terug te dringen. Om taken uit te kunnen voeren heeft de Europese Unie, net zoals Nederland, een bestuur nodig. Het bestuur van de Europese Unie bestaat uit de zogenaamde instellingen van de Europese Unie. De bekendste instellingen zijn de Raad van Ministers, de Europese Raad, de Europese Commissie en het Europees Parlement. Daarnaast controleert het Europees Hof van Justitie of lidstaten, Europese instellingen, burgers en bedrijven zich wel aan de regels houden. In deze tekst wordt kort ingegaan op de Europese instellingen en wordt uitgelegd wat hun taak en functie is. De Raad van de Europese Unie: de stem van de lidstaten in wisselende samenstelling De Raad is het belangrijkste besluitvormingsorgaan van de Europese Unie. Dat betekent dat de Raad (vaak samen met het Europees Parlement) besluit welke wetten en regels voor de lidstaten gelden. Van iedere lidstaat zit er één minister in de Raad, daarom wordt de Raad van de Europese Unie ook vaak de Raad van Ministers genoemd. Welke minister dat is, hangt af van het onderwerp dat in de vergadering wordt besproken. Gaat de vergadering over de vogelgriep, dan zal de Nederlandse minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit aan tafel zitten. Als een minister in de Raad zijn handtekening zet, betekent dit dat zijn land aan het besluit gebonden is. De Europese Raad: de 27 regeringsleiders In de Europese Raad zitten de staatshoofden en/of regeringsleiders van de lidstaten, de voorzitter van de Europese Commissie en de president van 6
de Europese Unie. Voor Nederland zit de minister-president in de Europese Raad. De Raad komt minstens vier keer per jaar bij elkaar om te overleggen over de toekomst van Europa. Ook proberen ze problemen op te lossen die in de Raad van de Europese Unie niet opgelost konden worden. Het zijn dus echte topbijeenkomsten! De Europese Commissie: dagelijks bestuur De Europese Commissie (EC) is wel een beetje te vergelijken met de regering van een lidstaat, omdat ze de dagelijkse leiding over de Europese Unie heeft. De leden van de Europese Commissie maken wetten en ze zorgen ervoor dat de wetten die goedgekeurd zijn ook worden uitgevoerd. Het Europees Parlement: volksvertegenwoordiging Het Europees Parlement (EP) is een beetje te vergelijken met de Tweede Kamer in Nederland, omdat de leden door jou gekozen worden en controleren of de Europese Commissie en de andere instellingen hun werk wel goed doen. Verder besluit het Europees Parlement samen met de Raad van Ministers over wetsvoorstellen van de Europese Commissie; samen met de Raad van Ministers bekijken ze welke wetten en regels voor de lidstaten gaan gelden. Het Hof van Justitie: de rechtbank van Europa Het Hof van Justitie moet ervoor zorgen dat de wetten en regels die in Europa gemaakt worden, goed worden toegepast. De Europese wetten moeten in alle landen hetzelfde worden uitgevoerd, zodat het niet uitmaakt of je in Nederland of in Polen woont. Het Hof van Justitie kijkt daarom bijvoorbeeld ook of rechters in Nederland de Europese wetten wel goed toepassen. 7
Europese aanpak klimaatverandering De Europese regeringsleiders hebben in maart 2007 afgesproken dat de uitstoot van het broeikasgas CO2 in 2020 met 20 procent moet zijn verminderd. Tijdens de Europese Raad van december 2008 hebben zij een uitgebreid pakket van maatregelen (het 'klimaatpakket') vastgesteld om de doelstellingen te kunnen behalen. De onderhandelingen waren niet gemakkelijk. Er stonden grote belangen op het spel en ook de financiële crisis zorgde ervoor dat er stevig onderhandeld werd door de lidstaten om de kosten voor de klimaatmaatregelen zo laag mogelijk te houden. Het klimaatpakket is uiteindelijk een ingewikkeld compromis geworden waarin voor bepaalde landen en industrieën uitzonderingsposities zijn opgenomen. De volgende drie doelstellingen voor 2020 (vergeleken met 1990) waren al in maart 2007 overeengekomen: - 20% vermindering van de uitstoot van broeikasgassen (dit kan oplopen tot 30% wanneer er een internationaal klimaatakkoord wordt gesloten) - 20% minder energieverbruik - 20% van het totale energiegebruik moet afkomstig zijn uit hernieuwbare energie, zoals wind- en zonne-energie Bovendien moet in 2020 10% van de totale behoefte aan brandstoffen in de vervoerssector gedekt worden door biobrandstof. Het doel van deze afspraken is de gemiddelde, wereldwijde temperatuurstijging te beperken tot minder dan 2 C: het niveau van vóór de opkomst van de industrie. Aan bovenstaande doelstellingen is dus vastgehouden in de onderhandelingen voor het nieuwe klimaatpakket. De EU heeft aangegeven haar doelstelling van 20% vermindering van de uitstoot van broeikasgassen te verhogen naar 30% als er een internationaal klimaatakkoord zou worden bereikt tijdens de klimaattop in Kopenhagen, die in december 2009 plaats vond. Uit deze top is echter geen geen bindend akkoord naar voren gekomen. De Europese milieuministers hebben na de afloop van de klimaatconferentie aangeven 8
dat de milieuambities van de EU desalniettemin onveranderd blijven. De EU blijft bij haar doelstelling van 30 procent op voorwaarde dat andere westerse landen ook meedoen. Kansen In de eerste plaats leveren de plannen uiteraard een schoner milieu en een betere aanpak van de klimaatverandering op. Daarnaast biedt het klimaat- en energiepakket Europa de kans zichzelf als goed voorbeeld te laten zien, en een leidende rol te nemen in het internationale klimaatdebat. Commissievoorzitter José Manuel Barroso gaf aan dat het pakket aan maatregelen onderdeel vormt van de oplossing van zowel de klimaatcrisis, als de huidige financiële en economische crisis. Het ingrijpende pakket aan klimaatafspraken zal goed zijn voor de concurrentiepositie van de EU als ook andere landen in de wereld strenge regels opstellen over de uitstoot van broeikasgassen. De ontwikkeling naar een economie met een beperkte uitstoot van broeikasgassen zal nieuwe uitvindingen stimuleren. Dat leidt tot nieuwe kansen voor het bedrijfsleven en het creëren van nieuwe 'groene' werkgelegenheid. De Europese Commissie verwacht bijvoorbeeld dat hernieuwbare energie in 2020 1 miljoen banen zal opleveren. Kosten De kosten van bovenstaande maatregelen zullen op 3 euro per week per Europese burger, komen. In een rapport van de Britse onderzoeker Stern wordt uitgegaan van een prijskaartje dat tien maal zo hoog zal zijn wanneer de klimaatverandering niet wordt aangepakt. Voorlopige resultaten Uit gegevens van het Europees Milieuagentschap blijkt dat veel lidstaten in 2006 vooruitgang hebben geboekt met het terugdringen van de uitstoot van broeikasgassen. De daling van de uitstoot komt vooral door dalingen van de uitstoot in de landbouwsector en de afvalsector. De uitstoot in de energiesector is de laatste jaren gestabiliseerd. In de vervoerssector stijgt de uitstoot. In december 2008 werd een voorlopig akkoord bereikt over het zuiniger en milieuvriendelijker maken van nieuwe auto's die vanaf 2012 op de markt komen. 9
Vragen bij de opdracht Stel de volgende vragen klassikaal aan de leerlingen zodat zij ook van elkaars antwoorden kunnen leren. Vraag 1: Wie kan er iets te vertellen over de Europese Unie? Vraag 2: Waarom bestaat de Europese Unie? Vraag 3: Wat doet de Europese Unie? Vraag 4: Hoe merken wij in Nederland dat wij bij de Europese Unie horen? Vraag 5: Wat vinden wij van de samenwerking in de Europese Unie? Vraag 6: Welke landen zijn er allemaal lid? Vraag 7: Waarom werken de lidstaten van de Europese Unie samen bij het tegengaan van klimaatverandering? 10
Antwoorden bij de opdracht De korte antwoorden bij de volgende vragen zijn bedoeld als ondersteuning van deze opdracht. Probeer zo veel mogelijk de leerlingen aan het woord te laten zodat zij gestimuleerd worden om hun eigen visie op de Europese Unie te vertellen. Vraag 1+2: Wie weet iets te vertellen over de Europese Unie, wie heeft er wel eens van gehoord? Waarom bestaat de Europese Unie? Antwoord: Vroeger waren er in Europa veel oorlogen. Denk bijvoorbeeld aan de Tweede Wereldoorlog. Tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn heel veel mensen omgekomen of gewond geraakt, niet alleen in Nederland maar ook in vele andere Europese landen. Na deze oorlog vonden de leiders in Europa dat zo'n verschrikkelijke oorlog nooit meer mocht voorkomen. Daarom besloten de landen samen te werken in plaats van oorlog te voeren. Dat samenwerken gaat eigenlijk heel goed. Europa is een veilig en rijk werelddeel. Omdat het samenwerken zo goed gaat, laten we het wel uit ons hoofd om oorlog te voeren. Vraag 3: Wat doet de Europese Unie? Mogelijk Antwoord: In de Europese Unie werken 27 landen samen om een sterkere stem te hebben in de wereld en om problemen die landen niet alleen kunnen oplossen, aan te pakken. Bijvoorbeeld milieuproblemen. Een vervuilde rivier die door meerdere landen loopt, stopt niet bij de grens. En ook bij het pakken van criminelen die over de grens vluchten, werken de landen steeds beter samen. De Europese Unie beslist niet over dingen waar alleen Nederland mee te maken heeft, zoals bijvoorbeeld de aanleg van een nieuwe autoweg of wat je op school moet leren. Alle Europese landen regelen dus zelf wat ze zelf kunnen, maar zoeken een Europese oplossing als ze het niet alleen kunnen oplossen. Nederland blijft dus gewoon Nederland! 11
Vraag 4: Hoe merken wij in Nederland dat wij bij de Europese Unie horen? Mogelijk Antwoord: Op alle verpakkingen van voedsel in Europa moet staan wat er in het product zit. Zo weten bijvoorbeeld mensen met een allergie of mensen die bepaalde dierlijke producten niet eten, wat er in het voedsel zit. Dit is een Europese regel. De landen van de Europese Unie hebben de controles aan de grens afgeschaft. Je kunt binnen de Europese Unie zonder controle de grens over. Dit scheelt een hoop files! Landen werken samen om criminelen te pakken die over de grens zijn gevlucht. Je kunt in veel EU-landen met de Euro betalen, je hoeft nu dus geen geld meer te wisselen. Vliegen en mobiel bellen is veel goedkoper geworden door Europese regels. Studeren in een ander land in de Europese Unie is een stuk makkelijker geworden. Vraag 5: Wat vinden wij van de samenwerking in de Europese Unie? Antwoord: Laat de leerlingen zelf hierover discussiëren Vraag 6: Eventueel: Welke landen zijn er allemaal lid? Antwoord: De Europese Unie is begonnen met zes landen: Duitsland, Frankrijk, Nederland, Luxemburg, België en Italië. In loop der tijd zijn er 21 landen bijgekomen. Het zijn er nu 27, te weten: Denemarken, Ierland, Verenigd Koninkrijk, Griekenland, Portugal, Spanje, Finland, Oostenrijk, Zweden, Estland, Letland, Litouwen, Polen, Tsjechië, Slowakije, Hongarije, Slovenië, Cyprus, Malta, Bulgarije en Roemenie. 12
Landen die misschien in de toekomst lid mogen worden: IJsland, Kroatië, Turkije en Macedonië. Vraag 7: Waarom werken de lidstaten van de Europese Unie samen bij het tegengaan van klimaatverandering? Antwoord: De lidstaten werken op dit gebied samen omdat maatregelen tegen klimaatverandering meer effect hebben als het op grote schaal gebeurt. Milieuvervuiling houdt immers niet op bij landsgrenzen! 13
De landen van Europa Schrijf onderstaande vragen op het bord en laat de leerlingen op een blaadje de volgende vragen beantwoorden. De meeste leerlingen zullen naar ongeveer tien minuten klaar zijn. Bespreek dan klassikaal de antwoorden. Vragen: 1. Europese landen werken nauw samen, maar lijken de landen in Europa een beetje op elkaar, of juist helemaal niet? Waarom wel/niet? 2. Wonen in een ander land van de Europese Unie is veel makkelijker geworden. Ken jij mensen die geboren zijn in een ander land van de Europese Unie? Zo ja, in welk land? 3. Je kunt in de Europese Unie makkelijk naar een ander land reizen. Naar welk land van de Europese Unie zou je het liefst op vakantie gaan en waarom? 4. Een opleiding volgen in een ander Europees land is makkelijker geworden. Zou jij een tijdje in een ander land van de Europese Unie willen wonen of werken? Waarom wel/niet? 14