Staat van Leiden 2012 Colofon Gemeente Leiden Beleidsonderzoek en Analyse (BOA) Serie Statistiek 2012 / 14 oktober 2012 071 516 5064 boa@leiden.nl www.leiden.nl/statistiek
Aan de Staat van Leiden 2012 werkten mee: Hanny Zalme, Karin Theulings, Letty Lettinga, Ellen Dijkstra (BOA), Monique van Til (Bestuur en dienstverlening), Marjan van Duijn en Marian Weevers (Wonen), Wim van den Eshof (Veiligheid), Paul de Lorme van Rossem (Omgevingskwaliteit), Jasmijn Bongers en Maaike van der Werf (Economie), Piet Minderhoud (Werk en inkomen), Kees de Mooy (Toerisme en recreatie), Reinout van Gulick (Bereikbaarheid), Wieke Bertina (Onderwijs), Peter Bronkhorst (Sport), Megchel van Es en Bely Voskamp (Cultuur), Gerda Visser (Jeugd) en Astrid van Leeuwen (Welzijn en (gezondheids-) zorg). 2 Staat van Leiden 2012
Voorwoord De Staat van Leiden 2012 biedt een indruk hoe het met de gemeente Leiden is gesteld. U kunt het zien als een rode loper die we hebben uitgerold in de richting van de informatie en kennis die bij BOA (Beleidsonderzoek en Analyse) over verschillende thema s aanwezig is. Een loper moet niet te breed en te lang zijn, want dan is het immers niet meer leuk om er overheen te lopen; daarom beperkt elk onderwerp zich tot de belangrijkste gegevens. Voor veel doeleinden is deze rode loper waarschijnlijk voldoende, maar het kan ook zijn dat u na de wandeling door de Staat van Leiden behoefte heeft aan meer informatie over een onderwerp. Neemt u dan contact op met de collega s van BOA of kijkt u op www.leiden.nl/statistiek. Voor beleidsmatige vragen kunt u contact opnemen met één van de beleidsmedewerkers die op pagina 2 staan genoemd. Enkele feiten over de Staat van Leiden: de Staat is een uitgave waarin het gehele werkterrein van de gemeente Leiden is beschreven; het bevat cijfermatige informatie, voorzien van een toelichting en trends; de hoofdstukindeling sluit aan bij de begrotingsprogramma s, aangevuld met een hoofdstuk over bevolking; deze Staat is geïnspireerd op de bijlage van de Sociaal Maatschappelijke Structuurvisie die in 2011 onder dezelfde naam is verschenen; de trends zijn geschreven door of in overleg met de betrokken beleidsmedewerkers. Ik wens u een prettige wandeling. Pieter van der Straaten afdelingsmanager Strategie en Onderzoek Staat van Leiden 2012 3
4 Staat van Leiden 2012
Inhoudsopgave Inleiding 8 1 Bevolking 11 1.1 Inleiding 11 1.2 De Leidse bevolking van 2000 tot 2012 12 1.3 Kenmerken van de Leidse bevolking anno 2012 14 1.4 Prognose van de Leidse bevolking tot 2030 16 1.5 Een- en meerpersoonshuishoudens in Leiden van 2000 tot 2011 16 2 Bestuur en dienstverlening 19 2.1 Inleiding 19 2.2 Bestuur en Leiden als centrumgemeente 20 2.3 Burgerparticipatie 23 2.4 Gemeentepersoneel 24 2.5 Publieksdienstverlening 24 2.6 Trends en ontwikkelingen 26 3 Wonen 27 3.1 Inleiding 27 3.2 Woonaantrekkelijkheid van Leiden 28 3.3 Kenmerken van de woningvoorraad 29 3.4 Bouwen in de 21 e eeuw 30 3.5 Woningen en economie 32 3.6 Huurwoningen van woningcorporaties 33 3.7 Woningbehoefteraming 35 3.8 Trends en ontwikkelingen 36 4 Veiligheid 37 4.1 Inleiding 37 4.2 Gevoelens en gedrag met betrekking tot veiligheid 38 4.3 Slachtofferschap van criminaliteit en overlast 39 4.4 Verdachten 42 4.5 Leiden vergeleken 43 4.6 Trends en ontwikkelingen 43 5 Omgevingskwaliteit 45 5.1 Inleiding 45 5.2 Bodemgebruik en natuur 46 5.3 Openbare ruimte 47 5.4 Leefbaarheid 49 5.5 Afval 50 5.6 Energie 50 5.7 Trends en ontwikkelingen 51 Staat van Leiden 2012 5
6 Economie 53 6.1 Inleiding 53 6.2 Werkgelegenheid in Leiden 54 6.3 Bedrijfstak 55 6.4 Bedrijfsgrootte 55 6.5 Bedrijventerreinen 56 6.6 Kantoren 57 6.7 Detailhandel 58 6.8 Woon-werkverkeer van en naar Leiden 58 6.9 Beroepsbevolking 59 6.10 Werkloosheid niet werkende werkzoekenden 60 6.11 Sociaal-economische index 60 6.12 Trends en ontwikkelingen 61 7 Werk en inkomen 63 7.1 Inleiding 63 7.2 Aanbodkant arbeidsmarkt 64 7.3 Werkzoekende Leidenaren, met en zonder WW-uitkering 64 7.4 Leidenaren met een bijstandsuitkering 65 7.5 Minderjarige kinderen in Leidse bijstandsgezinnen 67 7.6 Leidenaren met een arbeidsongeschiktheidsuitkering 68 7.7 Inkomens van Leidse huishoudens 69 7.8 Huishoudens met een inkomen tot 110% van het sociaal minimum 70 7.9 Trends en ontwikkelingen 71 8 Toerisme en recreatie 73 8.1 Inleiding 73 8.2 Dagbezoek aan Leiden 74 8.3 Horeca 74 8.4 Watertoerisme 76 8.5 Evenementen 77 8.6 Bestedingen 78 8.7 Werkgelegenheid in de bezoekerseconomie 78 8.8 Koopstromen 79 8.9 Trends en ontwikkelingen 79 9 Bereikbaarheid 81 9.1 Inleiding 81 9.2 Keuze vervoermiddel 82 9.3 Fietsgebruik 83 9.4 Openbaar vervoer 83 9.5 Autobezit 84 9.6 Parkeren 85 9.7 Trends en ontwikkelingen 87 6 Staat van Leiden 2012
10 Onderwijs 89 10.1 Inleiding 89 10.2 Opleidingsniveau van de Leidse bevolking 90 10.3 Onderwijsgevenden en onderwijsvolgenden 90 10.4 Regionale functie Leidse onderwijsinstellingen 91 10.5 Kinderdagverblijven, peuterspeelzalen en buitenschoolse opvang 92 10.6 Voor- en vroegschoolse educatie (VVE) aan Leidse peuters 92 10.7 Basisonderwijs en speciaal onderwijs 93 10.8 Onderwijs aan Leidse jongeren van 12 t/m 17 jaar 94 10.9 Onderwijs aan Leidse jongvolwassenen van 18 t/m 26 jaar 94 10.10 Trends en ontwikkelingen 95 11 Sport 97 11.1 Inleiding 97 11.2 Sportbeoefening 98 11.3 Sportaccommodaties en stimulering 99 11.4 Bewegen 100 11.5 Trends en ontwikkelingen 101 12 Cultuur 103 12.1 Inleiding 103 12.2 Cultuurtoerisme in Leiden 104 12.3 Cultuur in Leiden ten opzichte van andere steden 104 12.4 Monumenten 105 12.5 Bezoek aan culturele voorstellingen door Leidenaren 106 12.6 Bezoek aan bioscopen, theater- en concertzalen en musea in Leiden 106 12.7 Cultuureducatie 108 12.8 Actieve cultuurbeoefening door Leidenaren 109 12.9 Werkgelegenheid in de cultuursector 109 12.10 Trends en ontwikkelingen 110 13 Jeugd 111 13.1 Inleiding 111 13.2 Aantal Leidenaren tot 27 jaar 112 13.3 Gezondheid en welzijn van jongeren 113 13.4 Vrijetijdsbesteding van jongeren 115 13.5 Jongerenparticipatie 116 13.6 Trends en ontwikkelingen 117 14 Welzijn en (gezondheids)zorg 119 14.1 Inleiding 119 14.2 Leidenaren van 55 jaar en ouder 120 14.3 Wet maatschappelijke ondersteuning en AWBZ-begeleiding 121 14.4 Gezondheid van volwassen Leidenaren 122 14.5 Mantelzorg en vrijwilligerswerk 123 14.6 Sociale samenhang in de buurt, sociale cohesie 124 14.7 Trends en ontwikkelingen 125 Staat van Leiden 2012 7
Inleiding Aanleiding In 2011 is als voorbereiding op de Sociaal Maatschappelijke Structuurvisie 2025 Leven in Leiden een uitgave verschenen onder de naam de Staat van Leiden 2011. Hierin staat een actueel beeld van onderwerpen die belangrijk zijn voor de vitaliteit van de stad in relatie tot sociaal-maatschappelijke ontwikkelingen. Deze Staat van Leiden was een samenwerking tussen enerzijds beleidsmedewerkers van de afdeling Sociaal en Economisch Beleid (SEB) en anderzijds beleidsonderzoekers van BOA. BOA staat voor Beleidsonderzoek en Analyse en is de onderzoek- en statistiekeenheid van de gemeente Leiden. BOA is hierdoor geïnspireerd en zet dit initiatief graag voort door eens in de twee jaar (alternerend aan het jaar waarin de Stadsenquête plaatsvindt) een vergelijkbare uitgave te maken met een groot aantal thema s uit het gemeentelijk beleid. Er is voor gekozen om de naam Staat van Leiden te behouden omdat die heel goed weergeeft wat we beogen te maken. Voor u ligt de eerste versie nieuwe stijl: Staat van Leiden 2012. Doel en inhoud De Staat van Leiden is bedoeld voor iedereen die om wat voor reden dan ook statistische en onderzoeksinformatie nodig heeft over de stad Leiden. Dat kan variëren van een Leidse ambtenaar, organisatie of burger van de stad tot een bestuurder of raadslid. Of u nu beleid wilt maken of wilt evalueren, een speech of artikel moet schrijven of gewoon nieuwsgierig bent: het begint met de oriëntatie op het onderwerp. Waar hebben we het eigenlijk over, in welke mate komt het voor, is dat overal in Leiden gelijk en liefst ook nog: is het in Leiden anders dan elders? Een onderdeel van die oriëntatie betreft het werkveld van BOA: een beeld geven van de maatschappelijke werkelijkheid van de stad. Dit draagt bij aan de missie van BOA: een bijdrage leveren aan de kwaliteit van beleid en besluitvorming in de gemeente. Het gaat veelal om cijfermatige informatie, afkomstig uit registraties, onderzoeken of andere bronnen. Deze worden door BOA voorzien van een duiding. Het bekende plaatje en praatje. Daarnaast is er naar gestreefd dat bij elk hoofdstuk of onderwerp een beleidsmedewerker zijn of haar licht laat schijnen over de materie. Dit heeft geleid tot landelijke, regionale of lokale trends en ontwikkelingen. Er zijn verschillen met de oorspronkelijke Staat. De Staat van Leiden uit 2011 diende rechtstreeks de Sociaal Maatschappelijke Structuurvisie terwijl de nieuwe uitgave een bredere blik heeft. De belangrijkste toevoeging ten opzichte van 2011 is dat een hoofdstuk Bestuur en dienstverlening is opgenomen. De begrotingsprogramma s zijn het algemene ordeningsprincipe in het gemeentelijke beleid en daarom kiezen we primair voor die indeling. Binnen de hoofdstukken is gekozen voor onderwerpen die relevant zijn bij beleidsvorming en -evaluatie. De Staat van Leiden is een uitgave waar in grote lijnen gemeentebreed achtergrondinformatie is te vinden. Het biedt een leesbare introductie op een beleidsterrein en een uitnodiging om eens verder te bladeren dan het eigen werkterrein. Uiteraard is er ook veel informatie die we niet in de Staat van Leiden kwijt kunnen. Die is beschikbaar op de website www.leiden.nl/statistiek, in de Onderzoeksbank of in Leiden in cijfers of op te vragen via boa@leiden.nl. 8 Staat van Leiden 2012
Andere BOA-producten BOA heeft, naast de Staat van Leiden, een serie andere uitgaven. De belangrijkste zijn: BOA-berichten (nieuwsbrief van BOA); Kerncijfers in een handzame vouwfolder en op een poster; Feitenbladen, met een verdieping op een bepaald onderwerp, bijvoorbeeld bevolking, studenten, werkgelegenheid, cultuur, kennisstad of veiligheid; Beleidsmonitor, een middel om beleid te evalueren op basis van meetbare indicatoren; Stadsenquête, een tweejaarlijks omnibusonderzoek over uiteenlopende onderwerpen onder Leidse burgers; LeidenPanel en JongerenPanel: digitale panels om burgers snel te kunnen raadplegen. Al deze uitgaven, onderzoeken over Leiden en veel statistieken staan op onze website (www.leiden.nl/statistiek). Hier vindt u de statistiek bij Leiden in cijfers en de onderzoeken in de Onderzoeksbank. Daarnaast levert BOA op verzoek of als de actualiteit daarom vraagt maatwerk en is ze beschikbaar voor advies en hulp bij onderzoek- en statistiekvraagstukken. Leids beleid Zoals gezegd levert BOA een bijdrage aan beter onderbouwd beleid. De beleidsstructuur in Leiden is een hiërarchie van beleidsdocumenten, met de Ontwikkelingsvisie Leiden, stad van ontdekkingen aan de top. Kennis en cultuur zijn de pijlers van deze stadsvisie, die in 2012 zijn verbijzonderd tot internationale kennis en historische cultuur. De Ontwikkelingsvisie is richtinggevend voor de ruimtelijke en sociaal-maatschappelijke structuurvisie. Deze structuurvisies geven op hun beurt weer houvast voor kaderstellende beleidsdocumenten op allerlei terreinen zoals beleidsnota s en bijzondere programma s. Deze nota s en programma s hebben feiten en cijfers nodig om hun uitgangspositie en voortgang te analyseren en monitoren. Ontwikkelingsvisie 2030 Leiden, Stad van Ontdekkingen Ruimtelijke structuurvisie Sociaal-maatschappelijke structuurvisie Kadernota bereikbaarheid Verder met de binnenstad Kadernota openbare ruimte Cultuurnota Nota Wonen Beleidskader vastgoed Economische visie Sportnota Beleidsplan WMO Etc. Staat van Leiden 2012 9
BEVOLKING 10 Staat van Leiden 2012
BEVOLKING Hoofdstuk 1 Bevolking 1.1 Inleiding In dit hoofdstuk gaat het om de Leidse bevolking: hoeveel inwoners zijn er, wat zijn hun kenmerken, waar in de stad wonen zij, zijn vragen waarop dit hoofdstuk ingaat. Achtereenvolgens komen aan de orde: 1.2 De Leidse bevolking van 2000 tot 2012 1.3 Kenmerken van de Leidse bevolking anno 2012 1.4 Prognose van de Leidse bevolking tot 2030 1.5 Een- en meerpersoonshuishoudens in Leiden van 2000 tot 2011 1.6 Trends en ontwikkelingen Meer over jeugdigen in Leiden staat in hoofdstuk 13 over Jeugd. Meer over ouderen in Leiden staat in hoofdstuk 14 over Welzijn en zorg. Samenvatting Anno 2012 heeft Leiden 118,8 duizend inwoners, 1,6 duizend meer dan aan het begin van de 21 e eeuw. Er is een overschot van drieduizend vrouwen, meer vrouwen zijn er vooral in de studentenleeftijd en in de leeftijdsgroep van 75-plussers. Er zijn in Leiden: 85,1 duizend (72%) Leidenaren van Nederlandse herkomst, 18,1 duizend (15%) Leidenaren van niet-westerse herkomst en 15,5 duizend (13%) Leidenaren van westerse herkomst. Van de tien Leidse districten groeide van 2000 tot 2012 het Roodenburgerdistrict het meest: van 17,8 tot 20,0 duizend inwoners, waardoor het nu het district is met de meeste inwoners. In de actuele regionale prognose van het CBS en PBL groeit de Leidse bevolking tot 120,9 duizend in 2020 en verder naar 124,6 duizend inwoners in 2030. Het aantal Leidse 65-plussers is de afgelopen jaren al gestegen en zal nog verder stijgen: van 13,7 duizend in 2000 naar 15,3 duizend in 2012; prognose voor 2020: 19,7 duizend, voor 2030: 24,1 duizend. In 2000 waren er 30,0 duizend eenpersoonshuishoudens in Leiden, elf jaar later zijn het er 32,8 duizend. Daarmee is 53% van de Leidse huishoudens een eenpersoonshuishouden. Staat van Leiden 2012 11
BEVOLKING 1.2 De Leidse bevolking van 2000 tot 2012 Het aantal Leidenaren schommelt in de eerste twaalf jaar van deze eeuw tussen de 116,9 en 118,8 duizend inwoners. Aan het begin van de 21 e eeuw had Leiden 117,2 duizend inwoners. Dit aantal bleef twee jaar tamelijk stabiel, daarna groeide de stad tot 118,7 duizend inwoners in 2004. Er volgden vijf jaren van bevolkingskrimp tot 116,8 duizend inwoners in 2009. De laatste drie jaren zit er weer groei in de bevolkingsomvang zodat er anno 2012 118,8 duizend inwoners zijn. Dat zijn ongeveer evenveel mensen als in 2004 en ruim vijftienhonderd personen meer dan begin deze eeuw. De grafiek toont de schommelingen per maand; in het najaar, als er weer veel nieuwe studenten in Leiden komen wonen, heeft Leiden meestal het hoogste aantal inwoners van alle maanden in het jaar. De omvang van de Leidse bevolking van maand tot maand, 2002 tot 2012 (x duizend) 118 117 117,2 117,7 118,7 118,6 118,1 117,5 116,9 116,8 117,1 117,9 118,8 116 jan-2002 jan-2003 jan-2004 jan-2005 jan-2006 jan-2007 jan-2008 jan-2009 jan-2010 jan-2011 jan-2012 Bron: GBA Leiden is in Holland Rijnland de dichtstbevolkte gemeente met de meeste inwoners, maar de bevolkingsgroei in Leiden was de laatste twaalf jaar wel kleiner dan in de overige gemeenten. De vijftien gemeenten die nu deel uitmaken van de regio hadden aan het begin van deze eeuw 511,6 duizend inwoners, in 2012 waren dat er 527,6 duizend, 3,1% meer. De toename van de Leidse bevolking is in diezelfde periode 1,3%. Leiden blijft wat betreft het aantal inwoners wel de grootste gemeente in de regio, 23% van de inwoners van Holland Rijnland woont in Leiden. Met 5.433 inwoners per km 2 land is Leiden ook de dichtstbevolkte gemeente in Holland Rijnland; als de bevolkingsdichtheid in de hele regio zo groot was woonden er geen 527,6 duizend mensen maar meer dan 2,5 miljoen. Percentuele ontwikkeling van de bevolkingsomvang van 2000 tot 2012 +5% +4% +3% +2% +1% 0% -1% Nederland Holland Rijnland Leiden +5,5% +3,1% +1,3% 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Bron: CBS 12 Staat van Leiden 2012
BEVOLKING Leiden heeft de specifieke leeftijdsopbouw van een studentenstad met veel jongvolwassenen in de leeftijd van 18 tot 27 jaar. Daardoor is de Leidse bevolking een jonge bevolking, al komen gezinnen met jonge kinderen relatief minder voor dan in de vijftig grootste gemeenten. Toch is er ook in Leiden de afgelopen twaalf jaar sprake van vergrijzing, zo steeg het aantal 65-plussers met 1,8 duizend (+12%). Ook is er sprake van ontgroening: het aantal kinderen onder de achttien daalde met twaalfhonderd (-5%). In de leeftijd van 18 tot 27 jaar zijn er anno 2012 wel meer inwoners dan in 2000: een stijging van ruim zestienhonderd (+8%). Veranderingen in leeftijdsopbouw Leidse bevolking van 2000 tot 2012 (x duizend) 12 10 8 6 4 2 0 2000: 117,2 duizend inwoners 2012: 118,8 duizend inwoners 0-4 5-9 10-14 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 75-79 80-84 85-89 90-94 95+ Bron: GBA Van de tien Leidse districten groeide van 2000 tot 2012 het Roodenburgerdistrict het meest: van 17,8 tot 20,0 duizend inwoners. Dat komt vooral door de oplevering van de nieuwbouwwijk Roomburg die in dit district valt. Het Roodenburgerdistrict is nu het district met de meeste inwoners. Opvallend is verder de daling van het aantal inwoners in de Merenwijk en de Stevenshof: in deze twee grote nieuwbouwwijken van het laatste kwart van de 20 e eeuw hebben veel kinderen inmiddels het ouderlijk huis verlaten. Inwoners in de Leidse districten in 2000 en 2012 (x duizend) 20 15 10 5 +2% -1% -2% -1% -4% +4% +12% +5% +8% Leiden Noord Bos- en Gasthd. Mors - district -11% Merenwijkd. Binnenstad-Z Binnenstad-N Stationsdistrict Roodenburgerd. Boerhaaved. Stevenshofd. 2000 2012 % ontwikkeling Bron: GBA Staat van Leiden 2012 13
BEVOLKING 1.3 Kenmerken van de Leidse bevolking anno 2012 Leiden heeft een vrouwenoverschot: op 1 januari 2012 had Leiden 57,9 duizend mannen en 60,9 duizend vrouwen, drieduizend meer vrouwen dan mannen dus. Dit vrouwenoverschot komt vooral voor in twee leeftijdsgroepen: 1. In de leeftijdsgroep van 18 t/m 26 jaar: 11,7 duizend vrouwen tegenover 9,5 duizend mannen, een overschot van 2,2 duizend vrouwen. Dat komt voor het grootste deel doordat in het hoger onderwijs in Leiden meer vrouwen dan mannen studeren. 2. In de groep 65-plussers: 8,5 duizend vrouwen tegenover 6,8 duizend mannen, een overschot van 1,7 duizend vrouwen. Als je deze groep nog verder uitsplitst naar 65- t/m 74-jarigen en 75- plussers dan zie je dat het verschil vooral zit in de groep 75-plussers: 2,6 duizend Leidse mannen zijn 75 jaar of ouder en 4,2 duizend Leidse vrouwen. Dit komt doordat vrouwen nog steeds ouder worden dan mannen. In twee andere leeftijdsgroepen zijn er net wat meer mannen / jongens: tot de leeftijd van zeventien jaar zijn er zo n driehonderd jongens meer dan meisjes, in de leeftijdsgroep van 27 t/m 44 jaar gaat het om een overschot van zo n zeshonderd mannen. Leidse bevolking naar leeftijd en sekse, 1 januari 2012 (x duizend) 20 10 10,5 10,2 9,5 11,7 16,2 14,9 4,2 15,6 ` 14,9 mannen: 57,9 duizend vrouw en: 60,9 duizend 4,3 2,6 4,2 0 0 t/m 17 18 t/m 26 27 t/m 44 45 t/m 64 65 t/m 74 75+ Bron: GBA Leidenaren van Nederlandse en westerse herkomst 1 zijn een stuk ouder dan die van niet-westerse herkomst. Anno 2012 zijn er in Leiden 85,1 duizend (72%) Leidenaren van Nederlandse herkomst, 18,1 duizend (15%) Leidenaren van niet-westerse herkomst en 15,5 duizend (13%) Leidenaren van westerse herkomst. De leeftijdsopbouw van deze drie groepen is zeer verschillend: Van de Leidenaren van Nederlandse herkomst is 16% jonger dan 18 en 15% een 65-plusser. Van de Leidenaren van niet-westerse herkomst is 28% jonger dan 18 en 4% een 65-plusser. Van de Leidenaren van westerse herkomst is 14% jonger dan 18 en 9% een 65-plusser. 1 Volgens de definitie van het CBS is iemand van buitenlandse herkomst als minimaal één van zijn/haar ouders in het buitenland is geboren. Bij de verdeling van landen in niet-westers en westers worden tot de westerse landen gerekend: landen van Europa, landen van het Noord-Amerikaanse continent, Australië en Nieuw Zeeland, Japan en Indonesië. De overige landen zijn niet-westerse landen. 14 Staat van Leiden 2012
BEVOLKING Leidse bevolking naar leeftijd en herkomst, 1 januari 2012 (x duizend) 20 10 0 t/m 17 18 t/m 26 27 t/m 44 45 t/m 64 65 t/m 74 75+ 0 Nederlands: niet-westers: westers: 85,1 duizend 18,1 duizend 15,5 duizend Bron: GBA Jongvolwassenen wonen voor een groot deel in de binnenstad van Leiden, kinderen onder de 18 jaar vooral in de buitenwijken, 65-plussers vooral in het Roodenburgerdistrict, Bos- en Gasthuisdistrict en de Merenwijk. Leidse bevolking naar district en leeftijd, 1 januari 2012 (x duizend) 5 4 3 2 1 0 Leiden Noord Bos- en Gasthd. Mors - district Merenwijkd. Binnenstad-Z Binnenstad-N Stationsdistrict Roodenburgerd. Boerhaaved. Stevenshofd. 0 t/m 17 18 t/m 26 27 t/m 44 45 t/m 64 65+ Bron: GBA Staat van Leiden 2012 15
BEVOLKING 1.4 Prognose van de Leidse bevolking tot 2030 Volgens de actuele prognose van het CBS en PBL groeit de Leidse bevolking de komende decennia: tot 120,9 duizend inwoners in 2020 en verder tot 124,6 duizend inwoners in 2030. Het aantal 65- plussers neemt verder toe tot 19,7 duizend in 2020 en 24,1 duizend in 2030. In 2030 is dan een vijfde van de Leidse bevolking een 65-plusser. Prognose leeftijdsopbouw Leidse bevolking 2020 en 2030 (x duizend) 12 10 8 6 4 2 0 2020: 120,9 duizend inwoners 2030: 124,6 duizend inwoners 0-4 5-9 10-14 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 75-79 80-84 85-89 90-94 95+ Bron: Regionale prognose CBS en PBL 2011 1.5 Een- en meerpersoonshuishoudens in Leiden van 2000 tot 2011 Leiden had en heeft relatief meer eenpersoonshuishoudens dan de omringende gemeenten van Holland Rijnland. De toename van het aantal eenpersoonshuishoudens sinds het begin van deze eeuw is in Leiden wel kleiner. Ook in Leiden komen er, net als landelijk, ieder jaar meer eenpersoonshuishoudens. In 2000 waren het er 30,0 duizend, elf jaar later zijn het er 32,8 duizend. Daarmee was 53% van de huishoudens een eenpersoonshuishouden. In de overige veertien gemeenten in de regio Holland Rijnland groeide het aantal eenpersoonshuishoudens in elf jaar van 40,3 duizend naar 52,4 duizend; anno 2011 is 31% van de huishoudens in die gemeenten een eenpersoonshuishouden. De verwachting is dat het aandeel eenpersoonshuishoudens verder zal toenemen, onder andere als gevolg van de vergrijzing en verdergaande individualisering. Een- en meerpersoonshuishoudens in Leiden en overige gemeenten Holland Rijnland (x duizend) 100 50% 53% 27% 109,9 31% 117,2 50% 0 30,0 30,1 32,8 29,6 40,3 52,4 2000 2011 2000 2011 0% Leiden overige gemeenten Holland eenpersoons huishouden meerpersoons huishouden % eenpersoons huishoudens Bron: CBS 16 Staat van Leiden 2012
BEVOLKING Meer informatie? Meer informatie over Bevolking vindt u op www.leiden.nl/statistiek Voor rapporten: klik op Onderzoeksbank Voor tabellen: klik op Leiden in cijfers bijvoorbeeld Bevolkingsgegevens per buurt Feitenblad Bevolkingsprognoses Immigratie uit Midden- en Oost-Europa Staat van Leiden 2012 17
BESTUUR EN DIENSTVERLENING 18 Staat van Leiden 2012
BESTUUR EN DIENSTVERLENING Hoofdstuk 2 Bestuur en dienstverlening 2.1 Inleiding De stad wordt bestuurd door de gemeenteraad en het college van B&W. Het ambtelijk apparaat is de uitvoerende organisatie. Zij verricht veel taken voor de inwoners van de stad. De burgers hebben in verschillende opzichten hiermee te maken: als kiezer bijvoorbeeld, maar ook als partner, klant of als bewoner. In dit hoofdstuk komen achtereenvolgens aan de orde: 2.2 Bestuur en Leiden als centrumgemeente 2.3 Burgerparticipatie 2.4 Gemeentepersoneel 2.5 Publieksdienstverlening 2.6 Trends en ontwikkelingen Samenvatting De Leidse gemeenteraad bestaat uit 39 leden, waarvan 10 van D66. De opkomst bij de gemeenteraadsverkiezingen schommelde de laatste drie keer rond de 56%. Het ambtelijk apparaat bestaat uit ruim 1.500 medewerkers, waarvan 43% vrouw. De gemiddelde leeftijd is gestegen tot bijna 47 jaar. Over de stelling ik heb vertrouwen in het college zijn veel mensen neutraal. Eén op de vijf Leidenaren heeft het idee dat hij vertegenwoordigd wordt door de gemeenteraad. Gemiddeld komt een Nederlandse burger ongeveer één keer per jaar in contact met de gemeente, over allerlei verschillende onderwerpen. Per onderwerp heeft men gemiddeld 1,6 keer contact. Bijvoorbeeld door eerst op de website te kijken en daarna een bezoek aan een balie te brengen. De voorkeur voor een bepaalde wijze van contact (kanaalkeuze) verschuift in de loop van de jaren, en deze is sterk afhankelijk van het onderwerp. De website (inclusief elektronische dienstverlening) neemt toe, de balie neemt af. De Leidenaar is tevreden over 85% van alle contacten. Dit varieert per kanaal: over de contacten via de balie en website is ca. 90% tevreden, via e-mail en schriftelijk 67%. Staat van Leiden 2012 19
BESTUUR EN DIENSTVERLENING 2.2 Bestuur en Leiden als centrumgemeente 2.2.1 Gemeenteraad en college van burgemeester en wethouders De gemeenteraad in Leiden bestaat uit 39 leden. Tien hiervan zijn lid van D66. Deze partij heeft twee wethouders in het college; VVD, SP en CDA ieder één. De burgemeester is voorzitter van zowel de gemeenteraad als het college. Samenstelling Gemeenteraad en college van B en W naar partij, sinds 3 maart 2010 raadzetels wethouders D66 10 lll lll lll lll lll lll lll lll lll lll 2 PvdA 6 lll lll lll lll lll lll VVD 6 lll lll lll lll lll lll 1 SP 4 lll lll lll lll 1 CDA 4 lll lll lll lll 1 GroenLinks 4 lll lll lll lll Stadspartij Leiden Ontzet 2 lll lll Leefbaar Leiden 1 lll ChristenUnie 1 lll Partij voor de Dieren 1 lll Totaal 39 5 Bron: www.leiden.nl/bestuur Eens in de vier jaar vinden er verkiezingen plaats voor de gemeenteraad. De huidige raad is gekozen in 2010, weergegeven met de donkerblauwe staafjes in onderstaande grafiek. Hierin is goed te zien dat D66 in 2010 veel meer stemmen heeft gekregen dan in 2002 en 2006. De opkomst schommelt de laatste drie keer rond de 56%. Uitslagen gemeenteraadsverkiezingen in Leiden 2002 2006 2010 PvdA SP VVD CDA GROEN LINKS D66 Christen Unie Leefbaar Leiden Stadsp Leiden Ontzet Partij vd Dieren overige partijen 2002 20,3% 7,4% 18,2% 11,6% 14,2% 13,5% 3,3% 8,5% 2,9% 2006 22,8% 16,4% 13,7% 10,7% 9,5% 6,3% 5,8% 5,0% 4,1% 5,6% 2010 15,3% 10,0% 13,4% 8,9% 8,7% 24,6% 3,6% 3,9% 6,5% 3,5% 1,5% Bron: Gemeente Leiden 20 Staat van Leiden 2012
BESTUUR EN DIENSTVERLENING Aan de burgers is gevraagd of ze vinden dat het bestuur doet wat men van hen verwacht. Veel mensen zijn neutraal. 31% vindt dat men invloed heeft op wat er in de gemeente gebeurt, 22% voelt zich vertegenwoordigd door de gemeenteraad. De gemiddelde scores voor Leiden voor beide stellingen liggen iets onder de 6 (op een schaal van 0 tot 10). Leiden scoort op dit punt gemiddeld, vergeleken met Nederland, Zuid-Holland en ook vergeleken met andere grote gemeenten. Er is een lichte verbetering ten opzichte van de vorige meting uit 2009. De scores van mannen en vrouwen zijn nagenoeg gelijk en ook naar leeftijdsgroep zijn de verschillen klein. Bewoners tussen 30 en 54 jaar zijn een fractie positiever dan jongeren tot 30 jaar en 55-plussers. Hoger opgeleiden zijn in het algemeen positiever (score 6,1 en 6,0) dan lager en middelbaar opgeleiden (scores rond 5,5). Oordeel burgers over invloed Stelling Oordeel Scores Leiden 2011 Leiden 2011 Leiden 2009 Prov. ZH 2011 Grote gem. 2011 Ned. 2011 Als kiezer heb ik invloed op wat er in de gemeente gebeurt eens neutraal oneens 31% 35% 34% 5,9 5,6 5,9 5,9 5,8 Ik voel mij vertegenwoordigd door de gemeenteraad eens neutraal oneens 22% 32% 46% 5,7 5,5 5,6 5,6 5,6 Bron: Blik van de burger op de samenleving 2011 Meer dan vier op de tien bewoners (41%) hebben vertrouwen in het college van B en W, daarnaast oordeelt een vergelijkbaar aandeel (44%) over deze stelling neutraal. Op de vraag of het college hun beloften waarmaakt gaven de bewoners vaker geen of een neutraal antwoord. Een derde van de Leidenaren (35%) vindt dat de gemeente goed wordt bestuurd, en dit aandeel is aanzienlijk groter dan het percentage Leidenaren dat het hier niet mee eens is (16%). Mannen en vrouwen laten nauwelijks verschillen zien. Jongeren tot 30 jaar zijn iets positiever dan gemiddeld over het vertrouwen in B en W (6,7 ten opzichte van 6,5) en over het gemeentebestuur (6,7 ten opzichte van 6,4), naar opleiding en etnische achtergrond zijn de verschillen heel klein. Staat van Leiden 2012 21
BESTUUR EN DIENSTVERLENING Oordeel burgers over het bestuur Stelling Oordeel Scores Leiden 2011 Leiden 2011 Leiden 2009 Prov. ZH 2011 Grote gem. 2011 Ned. 2011 eens 41% Ik heb vertrouwen in de burgemeester en neutraal 44% wethouders oneens 15% 6,5 6,3 6,4 6,4 6,3 eens 16% Burgemeester en wethouders maken neutraal hun beloften waar oneens 27% 57% 5,7 5,5 5,7 5,7 5,7 eens 35% De gemeente wordt goed bestuurd neutraal 49% 6,4 6,1 6,3 6,3 6,2 oneens 16% Bron: Blik van de burger op de samenleving 2011 2.2.2 Leiden als centrumgemeente De gemeente Leiden staat midden in een netwerk van relaties. Een deel hiervan is formeel een verbonden partij ; dat houdt in dat Leiden hier een bestuurlijk en een financieel belang in heeft. In 2012 zijn dat 19 verbonden partijen. Dit kan in de vorm van een gemeenschappelijke regeling zijn, een stichting, een NV, een BV of een coöperatie. Een aantal bekende verbonden partijen zijn: Servicepunt71: samenwerking op het terrein van bedrijfsvoering met Leiderdorp, Zoeterwoude en Oegstgeest Holland Rijnland: gemeenschappelijke belangenbehartiging van 15 gemeenten Regionale brandweer en GHOR Hollands Midden RDOG Hollands Midden (GGD) Milieudienst (Omgevingsdienst) West Holland Belastingsamenwerking Gouwe-Rijnland. Daarnaast opereert Leiden in vele andere, al dan niet informele, netwerken zoals de G32, de universiteitssteden en de Metropoolregio. 22 Staat van Leiden 2012
BESTUUR EN DIENSTVERLENING 2.3 Burgerparticipatie De gemeente Leiden wil waar mogelijk lokale vraagstukken samen met de betrokkenen oppakken, conform de Inspraak- en participatieverordening. De districtsraden worden omgevormd tot een netwerk van reguliere contacten, waarin wijkmanagement een regisserende rol krijgt. De rol van de burgers varieert: meedenken, formeel inspreken en bijvoorbeeld burgerinitiatieven. Van alle Leidenaren heeft 33% wel eens meegedacht met de gemeente, vooral via een wijk- of buurtvereniging of door te reageren op plannen van de gemeente (inspraak). Over het resultaat lopen de meningen nogal uiteen. Reactie van de gemeente op meedenkende Leidenaren Weet niet/geen antwoord 21% Gemeente heeft niet geluisterd/ er niets mee gedaan 30% Het loopt nog 15% Gemeente heeft geluisterd/ er iets mee gedaan 34% Bron: Stadsenquête Leiden 2011 Vinden de burgers dat de gemeente hier voldoende aan doet? Er wordt hierbij onderscheid gemaakt tussen de totstandkoming en de uitvoering van beleid De gemeente betrekt burgers in voldoende mate bij de totstandkoming en uitvoering van beleid Stelling Oordeel Scores Leiden 2011 Leiden 2011 Leiden 2009 Prov. ZH 2011 Grote gem. 2011 Ned. 2011 Burgers worden voldoende betrokken bij totstandkoming van plannen eens neutraal oneens 25% 43% 32% 5,8 5,3 5,8 5,8 5,8 Burgers worden voldoende betrokken bij de uitvoering van gemeentelijke plannen eens neutraal oneens 22% 33% 45% 5,7 5,2 5,7 5,7 5,6 Bron: Blik van de burger op de Samenleving 2011 De gemiddelde scores op deze stelling liggen hoger dan in 2009 en zijn vergelijkbaar met de landelijke en provinciale scores en de gemiddelde score van de grote gemeenten. Staat van Leiden 2012 23
BESTUUR EN DIENSTVERLENING 2.4 Gemeentepersoneel Eind 2011 werken er 1.523 mensen bij de gemeente Leiden. Gemiddeld werkt men bijna 32 uur per week. De grootste verandering in de afgelopen zeven jaar vond plaats in de leeftijdsopbouw: eind 2004 was de gemiddelde leeftijd 44,4 jaar, eind 2011 is dat 46,9 jaar. Medewerkers van de gemeente Leiden zijn ouder als je ze vergelijkt met de referentiegroep van de Nederlandse beroepsbevolking werkzaam in openbaar bestuur en overheidsdiensten. Er werken minder vrouwen dan mannen: eind 2011 ging het om 808 mannen (57% van 1.523) en 715 vrouwen (43% van 1.523). Vrouwen werken vaker in deeltijd dan mannen: eind 2011 werkt driekwart van de vrouwen (76%: 545 van de 715) minder dan 36 uur per week, voor de mannen geldt dat voor een kwart (24%: 193 van de 808). Het gemiddelde dienstverband van vrouwen was 29,2 uur per week en van mannen 34,1 uur per week. De leeftijdsopbouw van mannen en vrouwen is verschillend. De vrouwen die bij de gemeente werken zijn jonger dan de mannen: eind 2011 was de gemiddelde leeftijd van de vrouwen 45,5 jaar en van de mannen 48,1 jaar. Ruim drie van elke tien mannen is een 55-plusser (31%); voor de vrouwen geldt dit voor ruim twee van elke tien (22%). Gemeentepersoneel Leiden, mannen en vrouwen 2004 1.002 716 1.718 2005 980 716 1.696 2006 975 719 1.694 2007 997 728 1.725 2008 999 760 1.759 2009 1.009 801 1.810 2010 888 784 1.672 2011 808 715 1.523 man vrouw Bron: Gemeente Leiden, stand per 31 december 2.5 Publieksdienstverlening Gemiddeld komt een Nederlandse burger ongeveer één keer per jaar in contact met de gemeente. Dat kan gaan over afval, de openbare ruimte, burgerzaken of bijvoorbeeld een vergunning. Gemiddeld heeft men voor één onderwerp 1,6 keer contact. Bijvoorbeeld door eerst op de website te kijken en daarna een bezoek aan een balie te brengen. Contact kan via verschillende kanalen lopen: telefonisch, via de balie, schriftelijk, via e-mail of de website, waarbij de elektronische dienstverlening een specifiek onderdeel van de website is. De voorkeur voor een bepaalde kanaalkeuze verschuift in de loop van de jaren, maar deze is sterk afhankelijk van het onderwerp waarvoor men bij de gemeente komt. 24 Staat van Leiden 2012
BESTUUR EN DIENSTVERLENING Voorkeurwijze voor contact met de gemeente, gemiddeld over zeven situaties 2009 40% 22% 14% 18% 6% 2010 44% 24% 13% 14% 5% 2011 32% 18% 35% 11% 4% 0% 25% 50% 75% 100% telefonisch e-mail website balie per post Bron: Stadsenquête Leiden Onderzoek wijst uit dat de Leidenaar tevreden is over de dienstverlening. Over 85% van alle contacten is men tevreden. Dit varieert per kanaal. Beoordeling totaal resultaat van het contact/zoeken naar informatie per wijze van contact (% uitstekend of goed)* 2009 2010 2011 Via de balie Website Telefonisch E-mail Schriftelijk Totaal 2009 92% 90% 83% 75% 57% 84% 2010 87% 82% 79% 60% 55% 84% 2011 91% 90% 77% 67% 67% 85% * Tot en met 2010 zijn de gegevens telefonisch gevraagd, in 2011 via internet en schriftelijk. Hierdoor is de vergelijking van 2011 met voorgaande jaren (soms) niet goed mogelijk Bron: Stadsenquête Leiden De beoordeling van de dienstverlening is afhankelijk van veel variabelen. Naast het kanaal en het onderwerp zijn er ook verschillende aspecten aan de dienstverlening: zoals de openingstijden, de wachttijd, de vriendelijkheid van het personeel en de deskundigheid. Leiden scoort naar het oordeel van de inwoners goed op dienstverlening. In de Benchmarking Publieksdienstverlening 2011 is de totaalscore van Leiden een 7,5, vergelijkbaar met andere grote gemeenten en Nederland als geheel. Een verbeterpunt is de inhoudelijke beantwoording van vragen. Zo voldoet Leiden slechts bij vier van de zeven telefonische informatielijnen aan haar eigen norm dat 80% van de vragen inhoudelijk helemaal juist wordt beantwoord. Staat van Leiden 2012 25
BESTUUR EN DIENSTVERLENING 2.6 Trends en ontwikkelingen De gemeente Leiden onderschrijft de landelijke ontwikkelingen op het gebied van dienstverlening zoals deze zijn neergelegd in het dienstverleningsconcept Antwoord. Er is de afgelopen jaren hard gewerkt aan het realiseren van een gemeentelijk klant contact centrum (KCC), goede digitale informatie en dienstverlening, en aansluiting bij het telefoonnummer 14071. De investeringen werpen hun vruchten af: zo zijn de organisatieonderdelen met veel klantcontacten organisatorisch ondergebracht bij de directie Dienstverlening. Verder heeft de gemeente haar openingstijden geharmoniseerd en zijn veel dienstverlenende afdelingen in hetzelfde gebouw gehuisvest: het Stadsbouwhuis. Alleen de unit Burgerzaken werkt nog vanuit het Stadhuis. Ook heeft nieuwe wet- en regelgeving voor verandering gezorgd, zoals bij de invoering van de WABO die geleid heeft tot het werken met een procesregisseur. Daarnaast is er veel aandacht besteed aan de digitale dienstverlening en informatievoorziening. Begin 2012 heeft de Leidse website het certificaat voor toegankelijkheid gekregen en was daarmee de eerste grotere gemeente met dit certificaat. De ontwikkelingen op het gebied van dienstverlening staan niet stil. De rijksoverheid legt steeds meer de nadruk op de zelfredzaamheid van burgers. Dit komt onder meer tot uitdrukking in de (mogelijke) overheveling van een aantal rijkstaken en provinciale taken naar gemeenten op het gebied van werk, zorg en jeugd. Ook de gemeente Leiden staat voor de uitdaging om deze nieuwe taken goed op te pakken en in te richten. Een van de grootste opgaven in het sociale domein is het toewerken naar integrale toegang voor de klant, met name als er sprake is van multiproblematiek. Nauwe afstemming met de organisaties uit het maatschappelijk middenveld is een must om de nieuwe meer vraaggerichte aanpak te kunnen realiseren en tegelijkertijd invulling te geven aan het gedachtegoed van de zelfredzaamheid. Uiteraard zal de nadruk op zelfredzaamheid en eigen kracht ook van invloed zijn op de andere terreinen van dienstverlening. De ontwikkelingen op het gebied van digitale dienstverlening gaan onverminderd voort en ook hierin wil Leiden toonaangevend blijven. Meer informatie? Meer informatie over Bestuur en dienstverlening vindt u op www.leiden.nl/statistiek Voor rapporten: klik op Onderzoeksbank Voor tabellen: klik op Leiden in cijfers bijvoorbeeld Publieksdienstverlening in cijfers De blik van de burger op de samenleving Feitenblad Gemeentepersoneel 26 Staat van Leiden 2012
WONEN Hoofdstuk 3 Wonen 3.1 Inleiding Leiden is een aantrekkelijke stad om in te wonen met veel voorzieningen op diverse terreinen. Dit hoofdstuk gaat over woningen en wonen. Achtereenvolgens komen aan de orde: 3.2 Woonaantrekkelijkheid van Leiden 3.3 Kenmerken van de woningvoorraad 3.4 Bouwen in de 21 e eeuw 3.5 Woningen en economie 3.6 Huurwoningen van woningcorporaties 3.7 Woningbehoefteraming 3.8 Trends en ontwikkelingen Samenvatting Leiden heeft de negende plaats op de woonaantrekkelijkheidsindex. Een derde van de Leidse woningen is gebouwd voor de oorlog, ongeveer 7% is na de eeuwwisseling gebouwd. Begin 2012 bestaat de voorraad uit: 52,7 duizend woningen, 4,9 duizend wooneenheden en 1,5 duizend plaatsen in bijzondere woongebouwen. Van de 51,9 duizend Leidse woningen is 45% een koopwoning (23,4 duizend), 37% een huurwoning van een woningbouwcorporatie (19,2 duizend) en 17% een huurwoning van andere verhuurders (8,8 duizend) (cijfers 2010). Ontwikkeling in de voorraad vanaf begin deze eeuw: 2,7 duizend nieuwbouwwoningen, 1,6 duizend overige extra woningen door verbouw e.d. en 1,3 duizend onttrekkingen door onder andere sloop. In Leiden is het aandeel woningen met een waarde boven 200.000 nog niet de helft, in de overige veertien gemeenten van Holland Rijnland is dat driekwart. De crisis op de woningmarkt is ook merkbaar in Leiden: in 2011 werden hier slechts 921 bestaande koopwoningen verkocht, in 2007 waren dat er 1.563. In Leiden heeft 31% van de huurders een inkomen boven 33.000. 20% van de Leidse huurders heeft een inkomen boven 43.000. Het aantal Leidenaren dat actief zocht naar een sociale huurwoning daalde in 2011 van 7,2 duizend naar 6,0 duizend. Volgens de woningbehoefteraming van de provincie zijn er tot 2020 in Leiden nog 6,6 duizend extra woningen nodig (cijfers 2010), nieuwe raming verschijnt eind 2012. Tekort aan studentenkamers en zelfstandige woningen voor studenten die in 2012 nog niet afstuderen is becijferd op 2.800 (onderzoek begin 2012). Staat van Leiden 2012 27
WONEN 3.2 Woonaantrekkelijkheid van Leiden 3.2.1 Atlas voor Gemeenten Op de ranglijst voor woonaantrekkelijkheid van de vijftig grootste gemeenten staat Leiden al een aantal jaren op de negende plaats. De index voor woonaantrekkelijkheid bestaat uit acht factoren (zie grafiek). Leiden scoort vooral hoog met de aanwezigheid van de universiteit en het historisch karakter van de stad, uitgedrukt in het percentage vooroorlogse woningen. Ook het culinaire en culturele aanbod scoren hoog. Leiden scoort onder plaats 25 (het gemiddelde van de vijftig gemeenten) met veiligheid (zie 4.5), percentage koopwoningen en de nabijheid van natuurgebieden. Woonaantrekkelijkheidsindex Leiden (1 = hoogste positie, 50 = laagste positie) 9 15 12 14 3 5 25 Gemiddelde 50 grootste steden 40 40 44 50 totaal bereikbaarheid * cultureel aanbod veiligheid % koopwoningen nabijheid natuurgebieden culinair aanbod aanwezigheid universiteit % vooroorlogse woningen * bereikbaarheid = bereikbaarheid van banen (per auto en OV) Bron: Atlas voor Gemeenten 2012 3.2.2 Leefbaarometer Leefbaarometer scores in 2010 Bron: www.leefbaarometer.nl 28 Staat van Leiden 2012
WONEN In opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken is de Leefbaarometer (met twee a s) ontwikkeld. Op basis van vijftig onderliggende indicatoren wordt voor gebieden een algemene leefbaarheidscore berekend. Dit kan op zeer klein detailniveau. De algemene leefbaarheidscore wordt uitgedrukt in een kleur, zie de legenda bij de grafiek. Hoe donkerder groen, hoe positiever en hoe meer rood, hoe negatiever. In Leiden zien we matig en negatieve scores in wijken waar een wijkontwikkelingsplan voor is. Elke twee jaar, vanaf 1998, is er een nieuwe meting van de leefbaarheid. De laatste stand is die van 2010. De stand van 2012 volgt in de loop van 2013. 3.3 Kenmerken van de woonvoorraad Ongeveer een derde van de Leidse woningvoorraad is gebouwd in de vooroorlogse periode. Daarnaast is 7% van de Leidse woningvoorraad gebouwd na het jaar 2000, landelijk is dat 12%. 3.3.1 Woningen, wooneenheden en bijzondere woongebouwen Op 1 januari 2012 had Leiden 59,2 duizend woonruimten, de verzamelnaam voor het aantal woningen, wooneenheden (gedeeld gebruik van voorzieningen als keuken of sanitair) en plaatsen in bijzondere woongebouwen (= instellingen als verzorgingshuizen en dergelijke). Vanaf 1992 is vooral het aantal woningen in Leiden toegenomen: in 1992 waren het er 46,1 duizend, twintig jaar later zijn het er 52,7 duizend, een toename van (afgerond) 6,6 duizend. Nieuwbouw komt in paragraaf 3.4 aan de orde. Het aantal wooneenheden schommelt al die jaren rond de vijfduizend, het aantal plaatsen in bijzondere woongebouwen rond de anderhalf duizend. Leiden, ontwikkeling voorraad woningen en wooneenheden, 1992 t/m 2012 (x duizend) 50 40 30 w oning 46,1 w ooneenheid 48,9 50,3 51,0 52,7 20 10 0 5,2 5,3 5,0 4,9 4,9 1992 1997 2002 2007 2012 Bron: CBS (2012 voorlopige cijfers) 3.3.2 Koop- en huurwoningen Begin 2010 is van de 51,9 duizend woningen in Leiden 45% een koopwoning (23,4 duizend), 37% een huurwoning van een woningcorporatie (19,2 duizend) en 17% een huurwoning van andere woningverhuurders (8,8 duizend). De verhouding tussen koop- en huurwoningen loopt zeer uiteen voor de Leidse districten. Zo is in het Roodenburgerdistrict 62% een koopwoning, in Leiden Noord is 61% een huurwoning van een woningcorporatie en in Binnenstad-Zuid 45% een huurwoning van overige verhuurders. Staat van Leiden 2012 29
WONEN Leiden, woningen per district naar eigendomsverhouding, 2010 aantal woningen (x duizend) District totaal koop huur wcorp* huur overig* koop % woningen huur wcorp* huur overig* Leiden 51,9 23,4 19,2 8,8 45% 37% 17% Binnenstad-Zuid 3,5 1,1 0,7 1,6 32% 20% 45% Binnenstad-Noord 6,6 2,0 2,4 2,0 30% 37% 30% Stationsdistrict 1,0 0,6 0,2 0,3 54% 16% 30% Leiden Noord 5,9 1,6 3,6 0,6 28% 61% 10% Roodenburgerdistrict 9,0 5,6 2,1 1,2 62% 24% 13% Bos- en Gasthuisdistrict 9,1 3,9 4,1 1,0 43% 45% 11% Morsdistrict 4,9 1,9 2,1 0,9 38% 42% 18% Boerhaavedistrict 1,3 0,9 0,2 0,1 73% 15% 11% Merenwijkdistrict 6,0 3,4 1,9 0,7 57% 31% 12% Stevenshofdistrict 4,7 2,6 1,7 0,3 56% 37% 6% (x duizend) 4 2 koop huur w corp* huur ov* 0 Leiden Noord Bos- en Gasthd. Merenwijkd. Binnenstad-Z Binnenstad-N Stationsdistrict Roodenburgerd. Morsdistrict Boerhaaved. Stevenshofd. * huur wcorp = huur woningcorporatie, huur ov = huur overige verhuurder Bron: CBS 3.4 Bouwen in de 21 e eeuw Vanaf het begin van deze eeuw zijn er in Leiden per saldo bijna drieduizend woningen bij gekomen, waarvan 1,7 duizend in de afgelopen vier jaar. In totaal werden in de afgelopen twaalf jaar niet alleen 2,7 duizend nieuwbouwwoningen gebouwd maar er waren ook 1,6 duizend overige toevoegingen (bv. functieveranderingen van bestaande gebouwen). In diezelfde periode werden ook 1,3 duizend bestaande woningen aan de voorraad onttrokken door sloop en dergelijke. Leiden, ontwikkeling in de voorraad woningen, 2000 t/m 2011 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 nieuwbouw 23 417 109 70 90 124 243 81 578 399 182 351 overig erbij * 16 86 87 96 35 23 243 47 306 204 368 87 onttrekkingen ** 5 25 40 43 3 9 270 135 525 36 173 17 saldo +34 +478 +156 +123 +122 +138 +216-7 +359 +567 +377 +421 * overig erbij = bijvoorbeeld functieveranderingen ** onttrekkingen = bijvoorbeeld sloop of samenvoegen van woningen Bron: CBS (2011 voorlopige cijfers) 30 Staat van Leiden 2012
WONEN Van de 2,7 duizend nieuwbouwwoningen die vanaf 2000 werden opgeleverd was 9% een eengezins huurwoning, 20% een meergezins huurwoning, 31% een eengezins koopwoning en 40% een meergezins koopwoning. Opgeleverde nieuwbouwwoningen in Leiden naar eigendom en type, 2000 t/m 2011 huurwoningen koopwoningen eengezingezins meer- een- meer- periode totaal totaal totaal gezins gezins totaal 2000 t/m 2011 2.669 771 228 543 1.898 835 1.063 2000 t/m 2002 549 16 0 16 533 197 336 2003 t/m 2005 284 9 4 5 275 175 100 2006 t/m 2008 902 223 137 86 679 222 457 2009 t/m 2011 934 523 87 436 411 241 170 400 300 200 100 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 huur koop Bron: CBS (2011 voorlopige cijfers) Roomburg, Nieuw Leyden, Leiden Zuidwest: een paar grote locaties waar Leiden al een aantal jaren bouwt. De ruim negenhonderd nieuwbouwwoningen van de laatste drie jaren staan voor het grootste deel op een van deze locaties; en op het Hildebrandpad waar in korte tijd meer dan vijfhonderd woningen voor studenten zijn gebouwd, 252 daarvan werden nog voor 2012 opgeleverd. Leiden, locaties opgeleverde nieuwbouwwoningen 2009 t/m 2011 Locatie aantal Hildebrandpad * 252 Leiden Zuidwest 224 Roomburg 217 Nieuw Leyden 191 Diamantplein e.o. 40 Overig 8 Bron: Gemeente Leiden * Hildebrandpad, studentenwoningen Staat van Leiden 2012 31
WONEN 3.5 Woningen en economie 3.5.1 Waarde van woningen De WOZ-waarde van woningen is de waarde van woningen in het economisch verkeer, ofwel de marktwaarde. Elke gemeente stelt jaarlijks de WOZ-waarde van de woningen op het grondgebied vast. De percentuele verdeling van WOZ-waarden van Leidse woningen verschilt niet zoveel met de landelijke cijfers, de verschillen met de overige veertien gemeenten in de regio Holland Rijnland zijn veel groter: in Leiden is in 2011 het aandeel woningen met een waarde boven 200.000 nog niet de helft, in de overige gemeenten van de regio is dat driekwart. WOZ-waarde van woningen, 2011 (peildatum waardebepaling 1 januari 2010) 60% 40% 46% 20% 30% 29% 30% 26% 26% 24% 25% 19% 21% 17% 0% 8% Leiden overige gemeenten Holland Rijnland Nederland < 150.000 150.000-200.000 200.000-300.000 >= 300.000 Bron: CBS Binnen Leiden zijn er grote verschillen in de WOZ-waarde voor de verschillende districten. Zo heeft bijvoorbeeld in 2012 in Boerhaave tweederde van de woningen (64%) een WOZ-waarde boven de drie ton; in Leiden Noord geldt dit voor slechts 3% van de woningen. WOZ-waarde van woningen per district, 2012 (peildatum waardebepaling 1 jan 2011) 60% 40% 20% 0% Leiden Leiden Noord Bos- en Gasthd. Merenw ijkd. Binnenstad-Z Binnenstad-N Stationsdistrict Roodenburgerd. Morsdistrict Boerhaaved. Stevenshofd. < 150.000 150.000-200.000 200.000-300.000 >= 300.000 Bron: Belastingsamenwerking Gouwe-Rijnland (BSGR) 32 Staat van Leiden 2012
WONEN 3.5.2 Verkoop van bestaande woningen Door de crisis op de woningmarkt is er ook in Leiden minder doorstroming op de woningmarkt. In 2011 werden slechts 921 bestaande* koopwoningen verkocht, in 2007 waren dat er nog 1.563 (* deze cijfers zijn dus exclusief verkochte nieuwbouwwoningen). Verkochte bestaande koopwoningen in Leiden gemiddelde prijs verkoop per kwartaal totaal (x 1.000) jaar verkocht eerste tweede derde vierde Leiden Nederland 2000 1.587 316 371 457 443 169,2 172,1 2001 1.700 266 350 543 541 191,8 188,4 2002 1.632 349 402 416 465 204,8 199,8 2003 1.638 355 405 414 464 210,7 204,8 2004 1.560 332 366 408 454 214,7 212,7 2005 1.552 331 376 429 416 228,4 222,7 2006 1.590 367 412 381 430 245,7 235,8 2007 1.563 367 349 399 448 247,9 248,3 2008 1.460 274 351 426 409 260,2 254,9 2009 1.098 223 235 299 341 247,2 238,3 2010 1.074 245 263 305 261 247,4 239,5 2011 921 200 240 245 236 253,1 240,1 2012 204 285.. 500 400 300 200 100 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Bron: CBS 3.6 Huurwoningen van woningcorporaties 3.6.1 Inkomen van huurders van corporatiewoningen Vanaf 2011 moeten woningcorporaties volgens Europese regels ten minste 90 procent van hun huurwoningen met een huur beneden de maximale huurtoeslaggrens (= sociale huurwoningen) toewijzen aan huishoudens met een belastbaar inkomen tot 33.000. 2 Anders krijgen ze een boete. Bewoners van een sociale huurwoning met een hoger inkomen worden volgens deze definitie gerekend tot 'scheefwoners'. 2 Bedrag prijspeil 2010, CBS heeft deze cijfers berekend per 1 januari 2011 op basis van de huishoudeninkomens van 2010; voor 2011 geldt een belastbaar inkomen van 33.614 Staat van Leiden 2012 33
WONEN Volgens deze definitie woont men in Leiden in 31% van de 18,2 duizend woningen van woningcorporaties scheef. Het landelijke gemiddelde is met 28% net iets lager. Het gemiddelde van de overige gemeenten van Holland Rijnland is 37%. Een andere inkomensgrens die regelmatig in verband met 'scheefwonen' wordt genoemd is 43.000,- In Leiden wordt 20% van de corporatiewoningen bewoond door huishoudens met een hoger inkomen. Hier is het landelijke gemiddelde 18%. In de overige gemeenten van Holland Rijnland gaat het om een kwart. Inkomens van huurders van woningcorporatiewoningen, 1 januari 2011 60% 69% 63% 72% 40% 20% 0% 25% 20% 11% 12% 10% Leiden overige gemeenten Holland Rijnland Nederland inkomen < 33.000 inkomen 33.000-43.000 inkomen >= 43.000 18% Bron: CBS 3.6.2 Vraag naar huurwoningen van woningcorporaties De regio Holland Rijnland heeft één regionaal zoeksysteem voor sociale huurwoningen, woningzoekenden kunnen zich hierbij inschrijven via www.woonzicht.nl. Eind 2011 stonden in de regio 16,5 duizend actief woningzoekenden 3 ingeschreven, bijna drieduizend minder dan een jaar eerder toen het er 19,4 duizend waren. Ook in Leiden daalde in 2011 het aantal actief woningzoekenden: van 7,2 duizend eind 2010 tot 6,0 duizend eind 2011. In de jaarrapportage wordt de daling onder andere toegeschreven aan de invoering van de in de vorige paragraaf beschreven Europese inkomensnormen. Holland Rijnland, ingeschreven woningzoekenden voor een sociale huurwoning actief woningzoekende alle ingeschreven woningzoekenden totaal in Leiden % in Leiden totaal in Leiden % in Leiden 2010 19.432 7.187 37% 56.426 18.669 33% 2011 16.499 6.040 37% 55.070 17.877 32% verschil -2.933-1.147-1.356-792 % -15% -16% -2% -4% Bron: Jaarrapportage Woonzicht.nl 2011 3 Actief woningzoekende = een ingeschreven woningzoekende die minimaal eenmaal in een jaar heeft gereageerd op een aanbod. 34 Staat van Leiden 2012