Onderwijs. Hoofdstuk Inleiding

Transcriptie

1 Hoofdstuk 10 Onderwijs 10.1 Inleiding Leiden kennisstad heeft een hoog opgeleide bevolking en herbergt binnen haar grenzen veel onderwijsinstellingen. In dit hoofdstuk gaat het zowel om de opleiding die de bevolking volgt of heeft gevolgd als om de onderwijsinstellingen binnen Leiden. Achtereenvolgens komen aan de orde: 10.2 Opleidingsniveau van de Leidse bevolking 10.3 Onderwijsgevenden en onderwijsvolgenden 10.4 Regionale functie Leidse onderwijsinstellingen 10.5 Kinderdagverblijven, peuterspeelzalen en buitenschoolse opvang 10.6 Voor- en vroegschoolse educatie (VVE) aan Leidse peuters 10.7 Basisonderwijs en speciaal onderwijs 10.8 Onderwijs aan Leidse jongeren van 12 t/m 17 jaar 10.9 Onderwijs aan Leidse jongvolwassenen van 18 t/m 26 jaar Trends en ontwikkelingen. Samenvatting Van alle 15- t/m 64-jarige Leidenaren heeft 44% een hoog, 35% een middelbaar en 21% een laag opleidingsniveau (2011). Aan in Leiden gevestigde onderwijsinstellingen volgen 56,6 duizend leerlingen, deelnemers en studenten onderwijs (2011/12). In het onderwijs zijn 8,5 duizend banen (2011). Voor elke honderd kinderen onder de vier zijn er 34,6 plaatsen in kinderdagverblijven, voor elke honderd kinderen van twee of drie zijn er 18,1 plaatsen in peuterspeelzalen en voor elke honderd kinderen van vier tot en met elf zijn er 22,6 plaatsen voor buitenschoolse opvang (eind 2011). In Leiden komen naar schatting 315 peuters van twee of drie jaar in aanmerking voor de gewichtenregeling, 6 van hen (189 peuters) gaat naar een peuterspeelzaal met speciale programma s voor voor- en vroegschoolse educatie (2010). Steeds meer Leidse middelbare scholieren volgen HAVO of VWO en steeds minder volgen (V)MBO. Van de Leidse jongvolwassenen van 18 t/m 26 jaar volgt 6 onderwijs (2010/11). Staat van Leiden

2 10.2 Opleidingsniveau van de Leidse bevolking Anno 2011 heeft 44% van alle Leidse 15- t/m 64-jarigen een hoog opleidingsniveau (HBO of universiteit), 35% een middelbaar opleidingsniveau (MBO, VWO of HAVO) en 21% een laag opleidingsniveau. Het aantal en aandeel hoog opgeleiden in de Nederlandse samenleving is de laatste tien jaar toegenomen. Leiden had altijd al veel hoogopgeleiden en ook hier nam dat nog toe maar niet zo veel als in heel Nederland. Wat verder opvalt is dat het aandeel inwoners met een middelbaar opleidingsniveau landelijk ongeveer constant bleef terwijl het in Leiden licht daalde. Voor het aandeel met een laag opleidingsniveau geldt het omgekeerde: in Leiden bleef dat ongeveer gelijk, landelijk was er een daling. Opleidingsniveau Leidse en Nederlandse bevolking (15- t/m 64-jarigen) Leiden Nederland hoog 44% 41% midden 3 midden 38% 35% 3 38% laag 32% 2 laag 22% 21% 2 21% hoog 28% Bron: CBS, Enquête Beroepsbevolking (EBB 10 ) 10.3 Onderwijsgevenden en onderwijsvolgenden Anno 2011 levert de Leidse onderwijssector 8,5 duizend banen op. Dat wil zeggen dat een op de zeven banen in Leiden er een in het onderwijs is. Dat onderwijs wordt gegeven aan 56,6 duizend leerlingen, deelnemers en studenten die onderwijs volgen aan in Leiden gevestigde onderwijsinstellingen. 10 De EBB is een landelijke enquête, slechts een beperkt deel van de respondenten woont in Leiden, daardoor zijn de schommelingen voor Leiden van jaar tot jaar veel groter dan voor heel Nederland. 90 Staat van Leiden 2012

3 Leerlingen/studenten aan en banen in in Leiden gevestigde onderwijsinstellingen (x duizend) 15,0 leerlingen / deelnemers / studenten banen 19,3 10,0 5,0 0,0 10,4 8,4 8,6 8,5 3,8 0,8 1,3 0,6 1,3 0,8 0,6 0,0 0,6 basis speciaal voortgezet MBO HBO WO overig Opm: Speciaal onderwijs is speciaal basisonderwijs plus speciaal onderwijs expertisecentrum. Bron: Dienst Uitvoering Onderwijs (voorlopige cijfers 2011/12) en Bedrijvenregister Zuid-Holland (1 jan 2011) 10.4 Regionale functie Leidse onderwijsinstellingen De in Leiden gevestigde onderwijsinstellingen hebben een grote regionale functie. Veel van de leerlingen, deelnemers en studenten wonen buiten Leiden. Voor het studiejaar 2011/2012 gaat het om de volgende aantallen: In het voortgezet onderwijs om 5,7 duizend van de 10,4 duizend leerlingen (55%). In het middelbaar beroepsonderwijs 7,4 duizend van de 8,6 duizend deelnemers (86%). In het hoger beroepsonderwijs 7,1 duizend van de 8,5 duizend studenten (84%). In het wetenschappelijk onderwijs 11,6 duizend van de 19,3 duizend studenten (6). Woonplaats van in Leiden onderwijs volgende leerlingen, deelnemers en studenten, 2011/2012* (x duizend) 8 6 7,7 9, ,4 4,7 0,3 voortgezet onderwijs 3,7 3,7 1,2 1,3 middelbaar beroepsonderwijs 4,9 2,2 1,9 hoger beroepsonderwijs wetenschappelijk onderwijs 10,4 duizend leerlingen 8,6 duizend deelnemers 8,5 duizend studenten 19,3 duizend studenten Leiden overige gemeenten Holland Rijnland elders * In deze grafiek staan niet alle Leidse leerlingen / deelnemers / studenten, maar alleen zij die in Leiden onderwijs volgen. Bron: Dienst Uitvoering Onderwijs (voorlopige cijfers) Staat van Leiden

4 10.5 Kinderdagverblijven, peuterspeelzalen en buitenschoolse opvang Eind 2011 waren er in Leiden plaatsen in kinderdagverblijven, 34,6 per honderd kinderen onder de vier jaar. Daarnaast waren er 438 plaatsen in peuterspeelzalen (18,9 per honderd kinderen van twee of drie jaar) en plaatsen voor buitenschoolse opvang (22,6 per honderd kinderen in de leeftijd van vier tot en met elf jaar). Het aantal plaatsen in de buitenschoolse opvang is de laatste vijf jaar meer dan verdubbeld (van 955 tot 2.081). Ook het aantal plaatsen in kinderdagverblijven nam toe, terwijl het aantal plaatsen in peuterspeelzalen iets afnam. Van één kindplaats maken meestal meer kinderen gebruik. Naar schatting 66% van de Leidse kinderen onder de vier jaar gaat één of meer dagen naar een kinderdagverblijf of peuterspeelzaal; ongeveer 37% van de kinderen op de basisschool gaan één of meer dagen naar de buitenschoolse opvang. Plaatsen in kinderdagverblijven, peuterspeelzalen en buitenschoolse opvang, ontwikkeling eind eind 2011 plaatsen kinderdagverblijven plaatsen peuterspeelzalen plaatsen buitenschoolse opvang eind aant per 100 kinderen 0-3 jaar aant per 100 kinderen 2-3 jaar aant per 100 kinderen 4-11 j ,8 llllllllllllllllllllllllll ,2 lllllllllllllllllll ,0 llllllllll ,5 llllllllllllllllllllllllllll ,3 llllllllllllllllllllll ,9 llllllllllll ,0 llllllllllllllllllllllllllllll ,7 llllllllllllllllllll ,1 llllllllllllll ,1 llllllllllllllllllllllllllllll ,4 lllllllllllllllllll ,9 llllllllllllllllll ,6 lllllllllllllllllllllllllllllll ,8 llllllllllllllllllll ,2 lllllllllllllllllll ,6 lllllllllllllllllllllllllllllllllll ,9 lllllllllllllllllll ,6 lllllllllllllllllllllll Bron: Gemeente en GBA 10.6 Voor- en vroegschoolse educatie (VVE) aan Leidse peuters In Leiden komen in 2010 naar schatting 315 peuters in aanmerking voor de gewichtenregeling, 6 van hen (189 peuters) gaat naar een peuterspeelzaal met speciale programma s voor voor- en vroegschoolse educatie (VVE). Een VVE-programma biedt een gestructureerde didactische aanpak voor een aantal dagdelen per week op de voorschool (kinderdagverblijf of peuterspeelzaal) en op de vroegschool (groep 1, 2 en soms 3 van het basisonderwijs). VVE stimuleert de taal-, cognitieve, motorische en sociaal-emotionele ontwikkeling van het jonge kind. VVE is bedoeld voor kinderen in de leeftijd van twee tot zes jaar. Het Rijk bepaalt de doelgroep voor VVE aan de hand van de zogeheten gewichtenregeling. Het opleidingsniveau van de ouders is daarvoor het belangrijkste criterium. Een gewicht van 1,2 wordt gegeven aan leerlingen van wie minimaal één ouder een zeer lage opleiding heeft gehad, een gewicht van 0,3 aan leerlingen van wie beide ouders een lage opleiding hebben gehad In de gewichtenregeling staan gedetailleerde criteria van welke opleidingen als (zeer) laag worden beschouwd. Bij inschrijving op de basisschool wordt hiermee bepaald of een leerling in aanmerking komt voor de 92 Staat van Leiden 2012

5 Van de 315 peuters die in aanmerking komen voor de gewichtenregeling hebben (ook weer naar schatting) 145 een gewicht van 0,3 en 170 een gewicht van 1,2. Van de peuters met een gewicht van 0,3 volgt 57% een VVE-programma, van de peuters met een gewicht van 1,2 is dat 62%. Van de peuters zonder gewicht volgen 459 een VVE-programma, 22%. Leidse peuters van 2 en 3 jaar oud naar gewicht totaal en op VVE-speelzalen, % 62% % gewicht 0 gewicht > 0 waarvan: gewicht 0,3 gewicht 1,2 2 totaal op VVE speelzaal % op VVE speelzaal Bron: PLATO Leidse onderwijsmonitor 10.7 Basisonderwijs en speciaal onderwijs In 2011/12 volgen 8,8 duizend leerlingen onderwijs op in Leiden gevestigde scholen voor basisonderwijs en speciaal basisonderwijs. Er zijn geen gegevens bekend over hoeveel van die kinderen ook in Leiden wonen. Door veranderend beleid volgt een steeds kleiner aantal kinderen speciaal onderwijs. Leerlingen aan in Leiden gevestigde scholen voor basisonderwijs en speciaal onderwijs 2006/ / / / / /12 Totaal Basisonderwijs speciaal basisonderwijs % speciaal onderwijs 6% 6% 5% 4% 4% 4% Bron: Dienst Uitvoering Onderwijs (2011/12 voorlopige cijfers) gewichtenregeling. Van twee en driejarigen zijn (dus) geen exacte gegevens over de omvang van de hele groep maar kan alleen worden gewerkt met schattingen. Staat van Leiden

6 10.8 Onderwijs aan Leidse jongeren van 12 t/m 17 jaar In 2010/11 volgen ongeveer 5,8 duizend 12- t/m 17-jarige Leidenaren voortgezet onderwijs of middelbaar beroepsonderwijs. Van de twaalfjarigen zitten daarnaast nog zo n vijfhonderd leerlingen op de basisschool of in het speciaal onderwijs 12. Vanaf 2005/2006 volgen steeds meer jongeren algemeen vormend onderwijs (HAVO of VWO) en minder jongeren volgen (voorbereidend) middelbaar beroepsonderwijs (VMBO of MBO). Dat is het beste te zien aan de onderwijsvorm die zestienjarigen volgen, omdat dan van de meesten de schoolkeuze duidelijk is en nog slechts een enkeling in de eerste twee leerjaren van het voortgezet onderwijs (VO) zit. Van 2005/06 tot 2010/11 nam het percentage dat HAVO of VWO volgt toe van 49% tot 57%, het percentage dat VMBO of MBO volgt nam in die periode af van 51% tot 42%. Onderwijsvorm Leidse jongeren van 16 jaar, 2005/06 tot en met 2010/ VO, klas 1-2 VMBO, klas 3-4 HAVO, klas 3-5 VWO, klas 3-6 MBO 2005/06 1% 33% 2 29% 18% 2006/07 1% 31% 22% 3 16% 2007/08 1% 32% 22% 28% 17% 2008/09 32% 22% 32% 14% 2009/10 1% 31% 23% 31% 14% 2010/11 1% 3 25% 32% 12% Bron: CBS (2010/11 voorlopige cijfers) 10.9 Onderwijs aan Leidse jongvolwassenen van 18 t/m 26 jaar Veel volwassen Leidenaren volgen, in Leiden of elders, middelbaar of hoger onderwijs. Als je kijkt naar de groep jongvolwassenen (18 t/m 26 jaar) dan gaat het in 2010/11 om zo n 12,3 duizend mensen 13 ; dat betekent dat in 2011 drie van de vijf Leidenaren in deze leeftijdsgroep onderwijs volgen. Met de leeftijd neemt dit percentage af, zo volgt van de 18-jarigen ongeveer drie kwart onderwijs, van de 26-jarigen is dit nog ongeveer een kwart (26%). 12 Onderverdeling van de in Leiden wonende leerlingen niet bekend 13 Het gaat hier om bekostigd onderwijs, deze cijfers zijn dus exclusief Leidenaren die particulier onderwijs volgen. 94 Staat van Leiden 2012

7 Onderwijsvorm Leidse jongvolwassenen van 18 t/m 26 jaar, 2010/11* jaar 18 jaar 19 jaar 20 jaar 21 jaar 22 jaar 23 jaar 24 jaar 25 jaar 26 jaar VO 1% 12% 1% MBO 8% 29% 19% 12% 7% 6% 3% 2% 2% 2% HBO 13% 11% 14% 16% 17% 15% 13% 1 9% 6% WO 38% 24% 42% 46% 48% 48% 43% 37% 25% 18% geen onderwijs 24% 23% 26% 27% 3 41% 51% 64% 74% * In deze grafiek gaat het om 18- t/m 26-jarige Leidenaren ongeacht waar zij onderwijs volgen. Bron: CBS (voorlopige cijfers ) en GBA Trends en ontwikkelingen De instroom op scholen in Leiden is tot nu toe macro gezien vrij stabiel. In 2002 gingen er in Leiden leerlingen naar het primair, speciaal en voortgezet onderwijs. Op 1 oktober 2011 waren dit leerlingen. De verwachting is dat dit iets terug zal lopen (1,5% à 2% in 2017). Passend Onderwijs: Vanaf schooljaar 2014/2015 verandert het onderwijs. De overheid verplicht reguliere scholen om een passend onderwijsaanbod aan te bieden voor kinderen met een beperking, leer- of ontwikkelingsproblemen, een stoornis of een ziekte. Landelijke ontwikkelingen rondom integrale kindvoorzieningen, waarbij een sterke samenwerking van peuterspeelzaal, kinderopvang en onderwijs centraal staat. De Onderwijsraad pleit ervoor om peuters vanaf 3 jaar onderwijs te bieden. Een kleuterklas voor 3-jarigen wordt ook door de schoolbesturen in Leiden als een serieuze trend gezien. Snelle technologische ontwikkelingen, met name ICT. Scholen moeten ontwikkelingen bijbenen. Ook roept dit de vraag op, op welke manier het onderwijs anders georganiseerd moet worden om in te spelen op de digitale omgeving van kinderen. Denk aan verpersoonlijken van leren op scholen of op andere plaatsen waar geleerd kan worden. Vergrijzing: er komen steeds meer ouderen: vraag is of er ingespeeld moet worden op de opleidingsnoden en culturele behoeften van oudere leden van de bevolking. Scholen en leraren krijgen steeds meer te maken met de sociale opvoeding en problemen in de thuissituatie van kinderen. Arbeidsmarkttrends: De onderwijssector is bij uitstek een sector die met vergrijzing te maken krijgt. Ook is er is in Nederland een tekort aan academisch geschoolde leraren en dat tekort is vrij substantieel. Op dit moment heeft maar liefst een kwart van de docenten in de onderbouw van het voortgezet onderwijs niet de juiste bevoegdheid, zo blijkt uit onderzoek van ITS Nijmegen en het SCO-Kohnstamm Instituut. Steeds meer vrouwelijke onderwijzeressen, vooral op kleuter- en basisscholen. Imagoprobleem van het beroepsonderwijs, terwijl de arbeidsmarkt vraagt om goed geschoolde beroepsbeoefenaars. Staat van Leiden

8 Meer informatie? Meer informatie over Onderwijs vindt u op Voor rapporten: klik op Onderzoeksbank Voor tabellen: klik op Leiden in cijfers bijvoorbeeld Leidse onderwijsmonitor Feitenblad Studenten in Leiden Werkgelegenheid in het onderwijs 96 Staat van Leiden 2012