we Here Gedrag N I E U W S B R I E F nummer 18 2009 Auto Hoogenboom steunt Generation R! De band tussen kind en ouder Menno is hooggevoelig Onderzoek naar pesten Help, mijn kleuter wil trouwen met de juf! Kan uw kind tegen zijn of haar verlies? Van een deelnemer Vera en haar zoon Menno zijn beiden hooggevoelig. Zij vertelt wat dit voor hun gezin betekent... Lees verder Van een medewerker Marina doet onderzoek naar pestgedrag onder Generation R kinderen en hun klasgenoten op basisscholen in Rotterdam... Lees verder De moeder van Vos neemt wat speeksel af bij haar zoon. In het speeksel zit o.a. het bijnierschorshormoon: cortisol. Dit is een hormoon dat ervoor zorgt dat je elke dag actief kunt zijn. Door het op verschillende momenten van de dag af te nemen, hopen we een beeld te krijgen van de dagwaarden van cortisol bij kinderen. De hoeveelheid van dit hormoon zou kunnen samenhangen met gedrag zoals hyperactiviteit, verlegenheid of overmoedigheid. Na het bezoek aan Focus op 5 krijgt u een speekselpakket mee naar huis. Stuur het ons snel terug zodat wij dit belangrijke onderzoek kunnen doen. Here we R is een uitgave van Generation R, het onderzoek naar groei, ontwikkeling en gezondheid. Generation R is een onderzoek van het Erasmus MC, de Erasmus Universiteit Rotterdam en het Erasmus MC - Sophia in samenwerking met de GGD Rotterdam-Rijnmond.
Niet iets onaangekondigd doen! Vera, de moeder van Menno merkte al vroeg dat haar zoon alles heel intensief beleeft. Uit een test in de Libelle kwam ze erachter dat ze zelf hooggevoelig is. Nu haar zoon (6) naar school gaat, is zij - en ook haar huisarts - ervan overtuigd dat Menno ook hooggevoelig is. Je beleeft alles heel emotioneel en je neemt gevoelens van anderen over, legt Vera uit. Laatst zei Menno bijvoorbeeld dat de juf geïrriteerd was. Niemand had dat gemerkt, maar hij vertelde me dat hij het had gevoeld. Toen ze navraag bij de lerares deed, bleek inderdaad dat zij niet lekker in haar vel zat. Omdat Vera zelf hooggevoelig is, snapt ze haar zoon goed. Belangrijk is dat hij de tijd moet hebben om aan een nieuwe situatie te wennen. We kunnen dus niet spontaan iets gaan doen in het weekend. Mijn man vergeet dat wel eens en dan is Menno heel verontwaardigd: Dit hebben we niet afgesproken, zegt hij dan. Over de toekomst maakt ze zich wel eens zorgen. Ze vindt vooral dat de school niet goed aansluit bij de behoeftes van haar zoon; meer rust en aandacht zou goed voor hem zijn. Ze zijn druk bezig om een goede school te vinden waar hij meer tot zijn recht komt. Hooggevoeligheid is een relatief nieuwe begrip. Psychologe Elaine N. Aron, ontwikkelde in 1996 haar theorie over hooggevoelige personen. Hooggevoelige personen zijn mensen die een gevoeliger zenuwstelsel en een gevoeligere belevingswereld hebben dan gemiddeld. Hooggevoeligheid is behalve het onderzoek van Elaine Aron niet klinisch onderzocht. Om wetenschappelijke erkenning te krijgen, moet er nog meer onderzoek naar gedaan worden. Handvatten om pesten tegen te gaan Toets het woord pesten in bij google en je krijgt ruim anderhalf miljoen hits uit Nederland. Het is een onderwerp waar niet alleen veel kinderen maar ook ouders en leerkrachten zich zorgen over maken. Hoog tijd voor Generation R om daar onderzoek naar te doen. Marina Bondaruk, een van de nieuwe onderzoekers, gaat pestgedrag op basisscholen in Rotterdam onderzoeken. Ze vertelt vol enthousiasme over haar onderzoek. Kijk, ik ben even groot als Rob! Ruim 30 onderzoekers In 2009 zijn weer 2 nieuwe onderzoekers bij Generation R begonnen: Jessica Kiefte en Rob Taal. Pesten is een vorm van agressie binnen een groep. Het gebeurt met opzet en vaker dan eens. Een eenmalige vechtpartij is geen pesten. Pesten kan op veel manieren gebeuren: lichamelijk, verbaal (uitschelden), iemand buiten de groep sluiten of spullen kapot maken of afpakken. We kijken naar pestgedrag op de basisscholen bij groep 2 en 3. Via een computerspel voor de leerlingen, proberen we te achterhalen wie er gepest wordt en wie bijvoorbeeld opkomt voor iemand die gepest wordt. Bijzonder Het bijzondere aan dit project is dat de leraar een samenvatting krijgt van de belangrijkste bevindingen van het pestonderzoek, wie wordt er gepest, hoe wordt er gepest en welke vriendengroepen bestaan er in de klas? Ook krijgt de leraar tips om het pesten tegen te gaan. Daarnaast onderzoeken we de invloed van vroege risicofactoren op pestgedrag van kinderen. Met gegevens die eerder zijn verzameld in Generation R kunnen we bijvoorbeeld kijken naar de invloed van emotionele ontwikkeling, temperament, opvoeding en sociaal milieu op pesten. Welke omstandigheden beschermen je tegen gepest worden en waardoor Jessica kijkt naar de invloed van voeding op maag- en darmproblemen bij jonge kinderen zoals obstipatie, diarree en glutenintolerantie. Rob kijkt hoe de groei van het kind in de baarmoeder en in de eerste levensjaren invloed heeft op de ontwikkeling van de nieren op latere leeftijd. In totaal zijn nu ruim 30 onderzoekers bij Generation R werkzaam. Kijk voor meer informatie ook op www.generationr.nl. Pestgedrag in de klas
Gehechtheid is een proces, van baby tot bejaarde! U vindt het waarschijnlijk vanzelfsprekend dat er een band bestaat tussen u en uw kind. Maar er zijn heel wat factoren die invloed hebben op deze band. Anne Tharner, onderzoeker bij Generation R, onderzoekt welke factoren van invloed zijn op de gehechtheid van het kind aan de ouder. Zij vertelt over de bevindingen van haar onderzoek. Wat is gehechtheid? Gehechtheid is de relatie of interactie tussen ouder en kind. De relatie met je kind is natuurlijk heel persoonlijk. Het ene kind is heel anders dan het andere en elke ouder speelt hier naar zijn of haar eigen inzicht op in. Belangrijk is dat als kinderen zich niet prettig voelen, ze troost bij een vertrouwde volwassene zoeken; hun moeder of vader, of een vertrouwde oppas. Troost voor alledaagse dingen zoals honger, pijn, als iets niet lukt, of angst voor onbekende mensen of een donkere kamer. Als een kind zich veilig voelt bij de ouder en het gevoel heeft dat er altijd iemand is die hem of haar zal helpen en troosten, dan noemen wij dat veilige gehechtheid. Als een kind geen troost kan vinden bij de ouder, dan kan dat duiden op onveilig gehechtheid. Waarom is gehechtheid belangrijk? Uit meerdere onderzoeken komt naar voren dat kinderen die veilig gehecht zijn over het algemeen makkelijker vriendjes maken op school, een positiever zelfbeeld hebben en minder last hebben van gedragsproblemen. Hebben onveilig gehechte kinderen altijd problemen? Nee, niet per se! Gehechtheid is een proces dat het hele leven doorgaat en het ligt dan ook niet vast. Het is dus niet zo dat een kind dat op de leeftijd van 1 jaar onveilig gehecht was, dat altijd zal blijven. Kinderen die onveilig gehecht zijn, hebben wel iets meer kans op gedragsproblemen, maar veel andere factoren spelen daarbij ook een rol. Zoals het temperament van het kind, maar ook onverwachte gebeurtenissen in het leven van een kind. Ook kunnen ouders tijdelijk minder gevoelig op hun kinderen reageren als ze bijvoorbeeld veel stress hebben of financiële problemen. Waar heb je onderzoek naar gedaan? Ik heb gekeken of depressieve gevoelens van de moeder invloed hebben op de gehechtheid van het kind. We weten uit ander onderzoek dat het hebben van psychische klachten invloed heeft op de manier waarop je met je kind omgaat. Als je niet lekker in je vel zit, ben je minder goed in staat om voor een ander te zorgen. Wat zijn je bevindingen? Het blijkt dat depressieve gevoelens geen negatief effect hebben op de gehechtheid. Met depressieve gevoelens bedoelen we je soms down of somber voelen, gevoelens die veel mensen wel eens hebben. Kinderen van moeders die tijdens de zwangerschap of in de periode na de bevalling last hebben van dit soort depressieve gevoelens, voelen zich dus even veilig bij hun moeders als kinderen met moeders die hier geen last van hadden. Andere onderzoeken hebben laten zien dat dit anders kan liggen als ouders een depressieve stoornis hebben. Wat kunnen we met de uitkomsten? Het is een geruststellende gedachte dat depressieve gevoelens die vaak bij Het is fijn om bij mamma te zijn moeders van jonge kinderen voorkomen geen invloed hebben op de kwaliteit van de gehechtheid. Wij gaan nu binnen Generation R onderzoeken welke rol gehechtheid speelt in de verdere ontwikkeling van onze deelnemers. het overgrote deel van de Generation R kinderen van 2,5 jaar met gemak 1 beweging nadoet zoals aan uw oorlelletje trekken? Slechts 35% kan 4 bewegingen in de goede volgorde nadoen: zoals op uw wang tikken, knipperen met de ogen, aan uw oorlelletje trekken en uw mond open en dichtdoen. aantal kinderen 100 Wist dat... 80 60 40 20 0 1 2 3 4 aantal bewegingen dat wordt nagedaan U Doet niet na Doet wel na
4 ouders over spelletjes spelen: (laten) winnen of verliezen? Maura (3) en Serena (5) spelen veel spelletjes. Omdat het soms moeilijk is om te verliezen, past oma de regels nog wel eens aan zodat ze winnen, vertelt hun moeder lachend. Maar wij doen dat niet hoor, ze moeten ook leren te verliezen. Ayden (4) en zijn broer Iljas (9) spelen veel spelletjes samen. Ze maken vaak ruzie over wie er gewonnen heeft en soms kom ik er echt niet tussen, vertelt hun moeder. Als het echt te ver gaat, moeten ze even naar de gang om te bedaren, daarna komen we er meestal wel uit en spelen ze weer verder. De moeder van Iyoas (6), Eliab (4) en Iyoab (2) heeft haar kinderen geleerd dat het niet erg is om te verliezen met spelletjes, zoals Twister, memorie en het computerspel Wii. Toch zorg ik er wel altijd voor dat ik verlies om ruzie te voorkomen, zegt ze lachend. Mieke (6) en Daan (11) spelen niet vaak gezelschapsspelletjes met elkaar. Daarvoor is het leeftijdsverschil te groot, aldus hun moeder. Ik speel wel vaak spelletjes met Mieke. Hoewel ze altijd voor de winst gaat, kan ze voor haar leeftijd goed tegen haar verlies. En ze speelt ook eerlijk, vertelt ze. Maar, zegt ze grappend, als ze drie keer verloren heeft, laat ik haar wel eens winnen. n Kalverliefde Heeft uw dochter van 4 wel eens gezegd dat zij met de meester ging trouwen of heeft uw 5 jarige zoon een keer twee vriendinnetjes tegelijkertijd gehad? Niets vreemds aan volgens ontwikkelingspsychologe Tamar de Vos van der Hoeven. Ze vertelt ons over kleuterverliefdheid. Kalverliefde: Samen naar school Op de kleuterleeftijd gaan kinderen vaak voor het eerst echt vriendschappen aan. Kleuters kunnen dan ook verliefd zijn. Al wordt de naam verliefdheid er vaak aan gegeven door de omgeving. Wanneer twee kleuters, een jongen en een meisje, vaak met elkaar spelen wordt al snel door volwassenen gevraagd of ze verliefd zijn en of ze later gaan trouwen. De kinderen leren zo hun gevoelens van iemand die ze aardig vinden, benoemen als verliefdheid. Een kleuter kan gerust verliefd worden op de eigen vader of moeder, op de meester of juf of op oma of de oppas. Een kleuter kan heel veel mensen speciaal vinden en dus verliefd op deze personen worden. Pas bij het ouder worden leert het kind wat hoort en niet hoort met betrekking tot verliefdheid en vriendschap. Voor de sociale ontwikkeling van het kind kan dit experimenteren met vriendschap heel goed zijn. Daarom is het belangrijk de gevoelens van het kind rond de verliefdheid serieus te nemen en er zeker niet om te lachen of het belachelijk te maken. (Kijk voor meer informatie op www.opvoedadvies.nl) Financiers Generation R wordt mede mogelijk gemaakt door: Aon Groep Nederland BV AGS Kinderstichting Astma Fonds Auto Hoogenboom Bayer Health Care CODA Inc. Danone Nederland De Meeuw BV Deelgemeente Kralingen Diabetesfonds Nederland ECT Epilepsie Fonds Erasmus Fonds Pijnbestrijding Erasmus MC Erasmus Stichting Erasmus Universiteit Rotterdam G.Ph. Verhagen-Stichting GE Healthcare Harvard School of Public Health, Boston MA. Indofin Group ING Bank Innovatiefonds Zorgverzekeraars K.F. Heinfonds Koninklijk Ahrend KPN Micronic BV Ministerie van Volksgezondheid Welzijn en Sport Nederlands Centrum voor Beroepsziekten National Institute of Environmental Health Sciences Nierstichting Nederland Nijverheidsclub NWO Maatschappij- en Gedragswetenschappen NWO Medische Wetenschappen NWO Mozaiek OVG Projectontwikkeling Philips Profi Lease RvS van Seenus BV Shell International Sint Laurens Instituut Snijders BV Stichting Aelwijn Florisz Stichting Astma Bestrijding Stichting Bevordering van Volkskracht Stichting Lantaren Venster Stichting Neyenburgh Stichting Physico Therapeutisch Instituut Stichting Sophia Kinderziekenhuis Fonds Stichting Willem H. Kröger Triomf Unilever Research & Development Van Leeuwen Van Lignac Stichting Vereniging Trustfonds Erasmus Universiteit Rotterdam Vincent van Bommel Voerman Foundation Weeshuis der Hervormden Weijers Fiatgarage Woonstore Zilveren Kruis Achmea ZonMw Programma Academische Werkplaatsen Publieke Gezondheidszorg ZonMw Programma Geestkracht ZonMw Programma Pijn ZonMw Programma Preventie
Verhuizen? Auto Hoogenboom steunt Generation R Hij is al in de stad gesignaleerd: de nieuwe Generation R auto. We zijn heel blij met de nieuwe auto die ter beschikking is gesteld door het Rotterdamse bedrijf Auto Hoogenboom. De auto wordt gebruikt om de kinderen thuis te bezoeken voor onderzoek en om materiaal naar het laboratorium te vervoeren. Auto Hoogenboom is hiermee een bijzonder voorbeeld van maatschappelijk ondersteuning aan een belangrijk onderzoek. Geef het ons door! Wilt u het ons laten weten als u van adres of telefoonnummer verandert? Telefoon: 010 704 34 05 Post: Generation R, Antwoordnummer 60574, 3060 WB Rotterdam (portovrij) Email: info@generationr.nl Wist dat... U we 15 spieren gebruiken als we glimlachen? Als een baby voor het eerst glimlacht, maakt hij zijn ouders diep gelukkig. Wetenschappers zijn het niet met elkaar eens of de eerste glimlach van een kind vanwege plezier is, of dat het gaat om onwillekeurige spierbewegingen. Wat het antwoord ook is, de eerste glimlach blijft iedere ouder bij. Winnaar fotowedstrijd Jillenne Hoogwegt Wilt u ook mee doen aan de fotowestrijd? Stuur dan een foto van uw zoon of dochter naar ons toe. Bij voorkeur ontvangen wij een digitale foto, maar een gewone foto is natuurlijk ook goed. Vermeld duidelijk uw naam en de naam van uw kind. De redactie kiest elke week een foto voor de website van Generation R. In de nieuwsbrief wordt de winnaar van de geselecteerde foto s bekend gemaakt. Jillenne krijgt een presentje opgestuurd. Generation R, Erasmus MC kamer AE 014, t.a.v. Elise van der Moolen Postbus 2040, 3000 CA Rotterdam info@generationr.nl Als u een foto opstuurt, geeft u toestemming voor het gebruik van de foto ten behoeve van publiciteitsmateriaal voor Generation R. Feest op het strand
Uitgaansen doe Tips voor de kinderen Kijk goed naar de figuur in het eerste vakje. Kleur dan de figuur in die precies hetzelfde is. Ben je benieuwd hoe een drinkende giraf of een gele boomeend klinkt? Je hoeft niet meer uit je luie stoel te komen want dit kun je nu horen op de website van Diergaarde Blijdorp. Ook kun je er knutselen, spelletjes spelen, mooie dierenmaskers maken en heel veel weetjes lezen over duizenden dieren. Kijk snel op www.blijdorp.nl Bang voor spoken? Dat hoeft niet meer! In de vrolijke tekenfilm Spooktijd met Laban kun je zien hoe het spookje Laban van zijn vader leert om te spoken. Deze film is geschikt voor kinderen van 3 jaar en ouder. Wanneer: van 1 t/m 18 maart op woensdag, zaterdag en zondag om 13:00 of 15:00 uur. Waar: Lantaren Venster, Gouvernestraat 133, 010-277 22 77 www.lantaren-venster.nl Prijs: 7,- Kom in je mooiste kostuum op de thee bij Prinses Dini. Zij vertelt een mooi sprookje. Daarna krijgen alle kinderen thee uit een goud theeservies en iets te snoepen. De voorstelling is voor kinderen tussen 4 en 8 jaar. Wanneer: zo 8 maart en zo 5 april om 14:00 uur en za 11 april en za 13 juni om 15:00 uur. Waar: Adamshofstraat 52, 010-479 52 60 (altijd reserveren) www.poppenrijk.nl Prijs: 8, - Quotes Moeder tegen kind: Kijk Robbe dat is de letter R van jou naam. Ja, zegt Robbe (3) vrolijk, De R van Bliksem (Figuur uit tekenfilm Cars). Het is vrij koud buiten als Lieke (4) en haar moeder een wandelingetje maken. Door de kou krijgt Lieke tranen in haar ogen. Mam, zegt ze, Ik heb ergens zeer, maar ik weet niet waar. Vraag & Antwoord Vincent Jaddoe projectleider Generation R Ik heb afgelopen week een vragenlijst ontvangen voor mijn kind van 5 jaar. Mijn zoontje is echter ruim 6 jaar, moet ik deze vragenlijst dan toch invullen? Ja, wij zouden het erg waarderen als u deze lijst invult. Door de verbouwing van ons onderzoekscentrum hebben we wat vertraging opgelopen. Maar alle kinderen van 5 jaar en ouder worden uitgenodigd voor Focus op 5. De vragenlijst kunt u meenemen naar het onderzoekscentrum. U kunt de lijst gewoon invullen aan de hand van de huidige situatie, u hoeft dus niet een jaar terug te rekenen. Wij zullen bij het analyseren van de resultaten uiteraard rekening houden met de leeftijd van uw kind. Waarom zijn vragen in de vragenlijsten zo vaak negatief? Naast het feit dat we een goed beeld willen krijgen van de gezonde groei, ontwikkeling en gedrag van alle Generation R kinderen, willen we ook weten welke problemen zich voordoen. We vragen daarom zo uitgebreid mogelijk naar alle mogelijke gezondheidsproblemen. Het valt niet mee om bij een 5-jarige s ochtends speeksel af te nemen. Het laatste buisje is daardoor op een afwijkend (later) tijdstip gevuld, is dit een probleem? Nee, dit is geen probleem. Als u er duidelijk bijzet op welk tijdstip het speeksel is afgenomen dan zijn de buisjes heel waardevol voor ons onderzoek. U kunt meer over dit onderwerp lezen op de voorpagina van deze nieuwsbrief. Contact? Generation R Erasmus MC Postbus 2040 3000 CA Rotterdam T 010 704 34 05 E info@generationr.nl Here we R Redactie: Generation R (www.generationr.nl) Fotografie: Daniela Paes Leao, Piet Smaal en Noor Wolff Vormgeving: www.beelders.nl Drukwerk: Drukkerij Liebeek.