Nutriëntendichtheid van basisvoedingsmiddelen Diewertje Sluik, Edith Feskens NZO Symposium, 21 November 2013
Inhoud Kwaliteit van voeding meten: dieetscores/indexen Nutrient profiling Nutriëntendichtheid Definitie Berekening score Relatie met sterfte/hart- en vaatziekten Rol van (basis)voedingsmiddelen Zuivelconsumptie in VCP 2007-2010 Praktische toepasbaarheid nutriëntendichtheid
Dieetscores, indexen, richtlijnen Richtlijnen goede voeding Healthy Eating Index (VS) Healthy Diet Indicator (WHO) Dutch Healthy Diet Index (Nld; van Lee, 2012) Mediterraans dieet Mediterranean Diet Score (MDS; Trichopoulou, 1995) Voedingsmiddelen Food Pyramid Index (VS) Nutriënten Vet (totaal/verzadigd), alcohol, zout, vezel, etc. Waijers, Feskens, Ocké, British Journal of Nutrition (2007) Van Lee et al., Nutrition Journal (2012)
HEI-2005 & DHD-index
Nutrient profiling Het rangschikken/classificeren van voedingsmiddelen op basis van de nutriëntensamenstelling Producten zijn niet alleen goed of slecht Doel: ziekte voorkomen, gezondheid stimuleren Concept is nutriënt- én productgeoriënteerd Vele toepassingen: voedingsrichtlijnen, etikettering, en gezondheidsclaims en productkeuze Consumer friendly Nutriëntendichtheid is één vorm van nutrient profiling
Van energiedicht naar nutriëntrijk Energiedichtheid Amerikaanse voeding is te hoog De Amerikaanse voedingsrichtlijnen 2005 en MyPyramid gebruiken het concept nutriëntendichtheid om consumptie van nutriëntrijke voedingsmiddelen te stimuleren Nutriëntrijke voedingsmiddelen: mager vlees, mager en halfvolle zuivelproducten, volkoren graanproducten, groente en fruit
Nutrient Rich Food (NRF) score NRF score identificeert nutriëntrijke voedingsmiddelen Ontwikkeld door Adam Drewnowski Keuzes: selectie nutriënten, afkappunten, eenheid (per 100 g, portie, 100 kcal) Selectie nutriënten: Selectie nutriënten: Nutrients to encourage: eiwit, vezel, onverzadigde vetten, vitamine A, B1, B2, B12, C, D, E, foliumzuur, calcium, kalium, magnesium, ijzer, zink Nutrients to limit: vet (totaal, verzadigd, trans), cholesterol, (toegevoegd) suiker, zout
NRF9.3 score Validatiestudie 1: NHANES 1999-2002, n=15,537, >3 jr NRF9.3 correleerde het meest met HEI-2005: R 2 =0.45 Validatiestudie 2: VCP 2007-2010, n=3,819, 7-69 jr NRF9.3 correleerde het meest met DHD-index: R 2 =0.32 Fulgoni III, Keast, Drewnowski, J Nutr (2009) Sluik, manuscript in preparation Bron: Nederlandse Voedselconsumptiepeiling 2007-2010; RIVM, Bilthoven; (2012-11)
Berekening NRF9.3 score Stap 1: Per voedingsmiddel Nutriënten/100 gram nutriënten/100 kcal Per nutriënt % van de ADH berekenen (max. 100%) Elk voedingsmiddel heeft een NRF9.3 score! Stap 2: Per individu NRF9.3 score per product geconsumeerde producten en geconsumeerde calorieën van dat product Individuele NRF9.3 score gewogen voor totale energieinname
NRF9.3 in relatie tot totale sterfte: Rotterdam Studie (n=4,969) 2 1 Q1 Q2 Q3 Q4 NR9 LIM3 NRF9.3 0,5 Streppel et al. Submitted
NRF9.3 in relatie tot hart- en vaatziekten Rotterdam Studie (n=4,969) 2 1 Q1 Q2 Q3 Q4 NR9 LIM3 NRF9.3 0,5 Streppel et al. Submitted
Hoe scoren voedingsmiddelen: NRF9.3 Drewnowski, J Am Coll Nutr (2009)
NRF9.3 in de NEVO 2011 250 200 Groenten 150 Niet-alcoholische dranken 100 50 0 Aardappels Peulvruchten Fruit, noten en Eieren olijven Soep en bouillon Vis Zuivel Alcoholische Overig Graan(producten) Vetten en oliën dranken Vlees(producten) Cake en koek Sauzen en Suiker en snoep toevoegingen -50
Bijdrage voedingsmiddelen individuele NRF9.3 VCP 2007-2010 NRF9.3 Aardappels 13% Groenten 18% Peulvruchten 1% Fruit, noten en olijven 10% Zuivel 15% Graan(producten) 18% Vlees(producten) 9% Vis 2% Eieren 2% Vetten en oliën 2% Suiker en snoep -5% Cake en koek -2% Niet-alcoholische dranken 10% Alcoholische dranken 3% Sauzen en toevoegingen -1% Soep en bouillon 3% Overig 1% Bron: Nederlandse Voedselconsumptiepeiling 2007-2010; onderdeel van de Nederlandse Voedselconsumptiepeiling; uitgevoerd door RIVM, Bilthoven; (2012-11) Rotterdam Studie NRF9.3 Aardappels 13% Dranken 4% Brood 13% Eieren 1% Fruit 14% Cake, gebak en koek -1% Granen 1% Groenten 18% Hartig broodbeleg 1% Kaas 5% Melk(producten) 15% Soja en vegetarische producten 0% Noten, zaden, snacks 2% Peulvruchten 0% Samengestelde gerechten 0% Soepen 1% Suiker en snoep -5% Vetten en oliën 7% Vis 2% Vlees(producten), gevogelte 7% Streppel et al. Submitted
Zuivelinname in de Nederlandse Voedselconsumptiepeiling 2007-2010 Bron: Nederlandse Voedselconsumptiepeiling 2007-2010; onderdeel van de Nederlandse Voedselconsumptiepeiling; uitgevoerd door RIVM, Bilthoven; (2013-09)
Voedselconsumptiepeiling 2007-2010 Studiepopulatie: 3,817 kinderen en volwassenen 7 69 jaar Dataverzameling: maart 2007 april 2010 Algemene vragenlijst 2 x 24 hour recall: interval 2-6 weken, verspreid over seizoenen, dagen van de week Exclusiecriteria: zwangere vrouwen, vrouwen die borstvoeding geven, geïnstitutionaliseerde personen, personen die de Nederlandse taal onvoldoende beheersen Resultaten gewogen voor socio-demografische karakteristieken uit de Nederlandse census 2008
Totaal zuivelinname Gemiddelde ± standaardafwijking Totaal 383 ± 279 Mannen 7-8 jaar 405 ± 158 9-13 jaar 414 ± 161 14-18 jaar 439 ± 201 19-30 jaar 399 ± 324 31-50 jaar 414 ± 452 51-69 jaar 416 ± 366 Vrouwen 7-8 jaar 402 ± 174 9-13 jaar 387 ± 160 14-18 jaar 333 ± 157 19-30 jaar 325 ± 247 31-50 jaar 334 ± 311 51-69 jaar 347 ± 330
Zuivelinname: mannen 100% 90% 80% 180 180 222 205 197 193 70% 60% 50% 40% 30% 40 117 Melk Melkdrank Yoghurt 38 19 Kaas 29 33 Kwark 34 Zuiveltoetjes 102 121 94 Room 105 82 Koffiemelk 20% 20 21 30 38 38 41 10% 43 47 43 28 41 45 0% 7-8 jaar 9-13 jaar 14-18 jaar 19-30 jaar 31-50 jaar 51-69 jaar
Zuivelinname: vrouwen 100% 90% 80% 185 170 150 131 145 147 70% Melk Melkdrank 60% 50% 45 51 38 36 18 13 Yoghurt Kaas Kwark 40% 87 97 105 Zuiveltoetjes Room 30% 119 108 90 Koffiemelk 20% 10% 0% 31 34 37 18 23 25 29 31 24 28 25 22 7-8 jaar 9-13 jaar 14-18 jaar 19-30 jaar 31-50 jaar 51-69 jaar
Bijdrage (%) aan nutriëntinname
Bijdrage (%) zuivel aan voedingsnorm
Nutriëntendichtheid in de praktijk V.S.: gerandomiseerde gecontroleerde studie N=128 (interventie) en n=61 (controle) 25-50 jaar, gemotiveerd, hoofdinkoper + kind 3-17 8 weken interventie: NRF-groep of controle Resultaat: menuplanning, boodschappenlijst kennis over nutriëntdichte voedingsmiddelen, productkeuze groente en fruit, energie, HEI (m.n. voor vet) Conclusie: NRF is in de praktijk te brengen, stimuleert gezonde aankopen, verbetert voeding op korte termijn Glanz et al., J Acad Nutr Diet (2012)
My5 TM Consumentenvoorlichtingmodel op basis van NRF Deelt producten in op basis van NRF9.3 score 5 groepen: groente, zuivel, fruit, vlees, granen 5 ringen: geeft nutriëntendichtheid aan Mobley, Kraemer, Nicholls, J Am Coll Nutr (2009)
Conclusie Nutriëntendichtheid is een vorm van nutrient profiling Op basis van nutriënten worden voedingsmiddelen geclassificeerd. Geen goede of slechte voedingsmiddelen: elk voedingsmiddel past in principe in een gezonde voeding Meer onderzoek nodig naar relatie met gezondheid Concept kan worden vertaald naar de consument helpen bij een gezonde productkeuze
Bedankt! Diewertje Sluik Diewertje.Sluik@wur.nl Edith Feskens Edith.Feskens@wur.nl