EMAS, het systeem voor milieubeheer en -audit, wordt door de Europese Commissie bevorderd voor de evaluatie, het in aanmerking nemen en de verbetering van de milieubescherming. De Vereniging heeft op 11 februari jl. een colloquium georganiseerd om de gemeenten voor dit systeem te sensibiliseren. Het BIM werd er vertegenwoordigd door de heer Jean-François Doat, lid van de werkgroep EMAS België, die er de situatie in Brussel kwam toelichten. MILIEUBEHEER IN BELGIË EMAS TEN DIENSTE VAN DE GEMEENTEN Enkele data - 1993: verordening van de Europese Commissie tot instelling van EMAS - 6 september 1993: koninklijk besluit van 6 september 1993 tot oprichting van een accreditatiesysteem van certificatie-instellingen en tot vaststelling van de accreditatieprocedures overeenkomstig de criteria van de normen van de reeks NBN-EN 45000 (B.S. 14 oktober 1993) - 30 maart 1995: samenwerkingsakkoord tot creatie van het kader voor de uitvoering van de verordening van 1993 in België (B.S. 3 oktober 1995) - 1998-2000: herziening van EMAS - 2001: bekendmaking van een nieuwe verordening - 2006: volgende hervorming van EMAS I. Wat is EMAS? Nu de milieukwesties talrijker en ingewikkelder worden, moet er naar andere manieren gezocht worden om ze op te lossen. Daar is een stelselmatige aanpak voor nodig. EMAS, het systeem voor milieubeheer en audit, is gemaakt voor ondernemingen en andere organisaties (waaronder de gemeenten) die hun resultaten op het vlak van leefmilieu willen evalueren, beheren en verbeteren. Om geregistreerd te worden in het kader van EMAS moet een organisatie verscheidene etappes doorlopen: 1. een milieuanalyse verrichten waarbij alle gevolgen van de activiteiten van de organisatie onder de loep genomen worden; 2. een systeem van ecologisch beheer (SEB) uitwerken met preciseringen aangaande de verantwoordelijkheden, de doelstellingen, de middelen, de operationele procedures, de behoeften op het vlak van vorming en de systemen voor controle en communicatie; 3. een milieuaudit uitvoeren: het huidige beheersstelsel evalueren en de resultaten rekening houdend met het beleid en de programma's van de organisatie op het vlak van leefmilieu; 4. een milieuevaluatie voorbereiden: de bereikte resultaten vergelijken met de vooropgestelde doelstellingen, maar ook de middelen die de organisatie wil inzetten om haar milieuprestaties permanent te verbeteren; 5. een verificatie laten uitvoeren door een EMAS-verificateur: een EMAS-verificateur (er zijn er momenteel zes in België) is erkend door een erkenningsorganisme 1 van een lidstaat en moet de conclusies van de milieuanalyse, het systeem van ecologisch beheer, de auditprocedure en de milieuverklaring bestuderen en verifiëren; 6. een registratie doen bij het bevoegde organisme van de lidstaat: voor Brussel is dat het BIM; de milieuverklaring moet aan het bevoegd organisme overgemaakt worden om geregistreerd te worden en moet openbaar gemaakt worden. II. Twee pijlers Het kader waarin het EMAS-systeem voor milieubeheer en audit in een lidstaat in principe in alle veiligheid uitgebouwd kan worden, berust op twee elementen, zijnde het erkenningssysteem en het bevoegd organisme. a) Erkenningssysteem 1 In België is dat het bureau BELCERT.
In België zijn er momenteel zes organismen geaccrediteerd voor de certificatie volgens de ISO 14001 norm en de verificatie volgens de EMAS-verordening. Hun activiteitsgebied is beperkt door de reikwijdte van hun accreditatie of erkenning: ze mogen enkel optreden in de economische activiteitsdomeinen waarvoor ze over de nodige bevoegdheid en ervaring beschikken, voldoende aangetoond bij de uitoefening van de accreditatie-audit. 2 Het erkenningssysteem waarvan die zes organismen afhangen, is toevertrouwd aan het bureau BELCERT van de federale overheidsdienst Economie, KMO, Middenstand en Energie. 3 Het vormt de hoeksteen van EMAS: zonder accreditatie geen verificatie overeenkomstig de verordening, en in dat geval zou het vertrouwen in de kwaliteit van het door het geregistreerde organisme opgezette milieubeheer sterk beperkt kunnen worden. b) Bevoegd organisme Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest heeft het BIM aangesteld als bevoegd organisme. De officiële registratieaanvragen van de milieubeheersystemen worden dus bij het BIM ingediend. Het bevoegd organisme waarborgt dat alle vereiste elementen aanwezig zijn opdat de aanvrager de registratie verkrijgt. Het gaat ook na of het geregistreerde organisme de wetgeving en andere milieunormen niet met de voeten treedt. Het BIM kan ook procedures inzetten voor terugtrekking, schorsing, voorlopige of definitieve schrapping. III. Huidige toestand a) De geregistreerde organismen In België zijn er op 2 april 2003 4 officieel 20 organismen, o.a. het kabinet van Staatssecretaris voor Energie en Duurzame Ontwikkeling en twee intercommunales (Intradel en IBW). Ieder die kennis wil nemen van de milieuverklaringen en de toepassing ervan, opgesteld door de geregistreerde organismen, kan daar makkelijk en vrij toegang toe krijgen door rechtstreeks contact op te nemen met de geregistreerde organismen. In het Brussels Gewest is het echter zo dat het BIM zich ertoe verbonden heeft te zorgen voor de bekendmaking van de gevalideerde milieuverklaring door de organismen die op het gewestelijk grondgebied gevestigd zijn. 5 Maar die maatregel is nog niet van toepassing. b) De programma's voor de promotie van het milieubeheer 1 - Federale overheid Het Federaal Plan inzake Duurzame Ontwikkeling 2000-2004 6, dat door de Belgische regering werd goedgekeurd, stelt: "Alle ministeriële kabinetten, federale administraties en instellingen die ervan 2 De lijst is beschikbaar op de website van de Europese Commissie: http://europa.eu.int/comm/environment/emas/pdf/verifiers/belgium_en.pdf De NACE-code van de divisie "openbaar bestuur" is nummer 75. Momenteel beschikt in België slechts 1 verificatieorganisme over de accreditatie voor die activiteitscode. De NACE-code van de divisie "sanering, wegen en afvalbeheer" draagt nummer 90. Hier zijn 5 van de 6 organismen geaccrediteerd voor de certificatie/verificatie in die sector. 3 Een ontwerp voor herstructurering van het Belgische accreditatiesysteem werd goedgekeurd op de Ministerraad van 22 september 2002: het beoogt de samenvoeging van het Accreditatiesysteem van de organismen voor de certificatie van controlesystemen (BELCERT), de Belgian Accreditation Organisation for Testing laboratories (BELTEST) en de Organisation Belge d Etalonnage (OBE) tot een eengemaakte structuur, nl. Belgian Accreditation System (BELAC). Op termijn zouden de procedures zo geüniformeerd worden, wat een grote bijdrage zal leveren tot het bereiken van het doel van de administratieve vereenvoudiging vervat in de regeringsverklaring. 4 De volledige lijst (wordt maandelijks bijgewerkt en vermeldt contactgegevens) is toegankelijk op het adres: http://europa.eu.int/comm/environment/emas/pdf/sites/belgium_en.pdf 5 Ordonnantie van 27 april 1995 (B.S. van 7 mei 1995) tot wijziging van het KB van 8 maart 1989 tot oprichting van het Brussels Instituut voor Milieubeheer, artikel 2. 6 Het plan kan geraadpleegd worden op het volgende adres: http://www.cidd.fgov.be/pub/pl200004/pl200004nl.pdf
afhangen zullen een systeem van ecologisch beheer aannemen. De regering zal voor juni 2001 een milieucharter opstellen, geïnspireerd op de gewestelijke charters en op internationaal erkende systemen van ecologisch beheer zoals EMAS en ISO 14.000. De administraties zullen de keuze hebben om zich op vrijwillige basis te verbinden tot het toepassen van een gewestelijk charter, het federale charter of een internationaal certificatiesysteem (EMAS, ISO14.000). Deze verbintenissen zullen vóór 2002 aangegaan worden." 7 Het federaal milieuhandvest werd tussen september 2001 en augustus 2002 door 17 federale organismen ondertekend. Het bestaat uit 4 delen: - het hoofdprincipe van het federaal handvest: de continue verbetering van de prestaties op milieuvlak; - het vrijwillig engagement voor het federaal milieuhandvest van de federale overheidsdiensten en de openbare en parastatale instellingen die ervan afhangen; - de beginselen van milieubeheer: structuur van de organisatie, analyses en maatregelen, actieprogramma, deelname van het personeel, evaluatie en correcties; - de behandelde milieuthema's: afval, energie, water, ecologisch verbruik, mobiliteit, lawaai, lucht en groene ruimten. Het federaal plan inzake duurzame ontwikkeling 2000-2004 voorzag ook in de uitwerking van een omzendbrief ter bevordering van de aankoop van milieuvriendelijkere producten (kantoorbenodigdheden, onderhoudsproducten, voeding en dranken) die geproduceerd zijn in menswaardige sociale omstandigheden. 8 2 - Brussels Hoofdstedelijk Gewest Sinds 1994 stimuleert, promoot en steunt het BIM proactieve initiatieven van ondernemingen op het vlak van milieubeheer. Zo werd in 1994 een charter voor eco-consumptie en het beheer van afval afkomstig van kantooractiviteiten en in 1997 een charter voor eco-mobiliteit aan de Brusselse ondernemingen voorgesteld. Alle ondernemingen die tot deze charters toetraden, hebben praktische bijstand genoten in de vorm van informatiegidsen, vormingsseminaries, communicatiemiddelen, De ondernemingen met de opvallendste prestaties werden beloond met een prijs eco-iris. Vervolgens wou het BIM de draagwijdte van die charters verruimen teneinde de inspanningen van een groter aantal ondernemingen beter te valoriseren en alle domeinen van het leefmilieu in aanmerking te nemen: energie, water, afval, mobiliteit, lucht, bodem, geluid, natuur en groene ruimten. Uit deze reflexie is het charter 9 en het Brussels label "ecodynamische onderneming" 10 voortgekomen. Dat label beloont de vooruitgang in de concretisering van die principes. Het is gratis en wordt toegekend voor een periode van twee jaar, maar is hernieuwbaar. Het is gradueel (1 tot 3 sterren) en is gericht tot de organismen die op het grondgebied van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest gevestigd zijn. De publieke organismen die momenteel het label ecodynamische onderneming bezitten, zijn: - gemeente Evere - Gemeentehuis - 114 pers. (2000, 1 ster) - gemeente Vorst - technisch centrum - 108 pers. (2000, 1 ster) - gemeente Schaarbeek - Gemeentehuis 500 pers. (2001, 1 ster) - gemeente Ukkel site A. Danse technische en administratieve activiteiten - 160 pers. (2001, 1 ster) - BIM Sites Gulledelle, Laken en Woluwe milieuadministratie van het Brussels Gewest 360 pers. (2001, 1 ster)brusselse haven sociale zetel 96 pers. (2001, 1 ster) - GOMB sociale zetel Gewestelijke Ontwikkeling 109 pers. (2001, 1 ster) - Belgische Technische Samenwerking Ontwikkelingssamenwerking 80 pers. (2002, 1 ster) - federale overheidsdienst Buitenlandse Zaken Site Egmont 1 centrale administratie 1200 pers. (2002, 1 ster)bghm Toezicht op openbare vastgoedmaatschappijen 66 pers. (2002, 1 ster) 7 Federaal Plan inzake Duurzame Ontwikkeling 2000-2004, blz. 28, punt 157 systeem van ecologisch beheer (SEB). 8 Een bijlage bij die omzendbrief, de gids voor duurzame aankopen, kan geraadpleegd worden op het adres: http://www.gidsvoorduurzameaankopen.be 9 Het handvest "ecodynamische onderneming" omvat 27 principes voor milieubeheer. U vindt het hier: http://www.ibgebim.be/nederlands/pdf/entreprise/ecolabel/charternl.doc 10 http://www.ibgebim.be - rubriek Ondernemingen, vervolgens Eco-management
Andere hebben hetzij zich ertoe verbonden aan milieubeheer te doen, hetzij het charter onderschreven maar nog geen dossier ingediend. IV. Vooruitzichten 2003-2006 a) Toename van het aantal geregistreerde organismen Zowel de OESO als de Europese Commissie beginnen het gebruik van systemen voor milieubeheer zoals ISO 14001 en EMAS te bevorderen als instrumenten voor het beheer van een lokale agenda 21 op gemeentelijk en gewestelijk niveau. Ongeveer 500 openbare besturen in de wereld zijn houder van een conformiteitsattest i.v.m. de norm ISO 14001, terwijl meer dan een honderdtal overheidsinstellingen (ministeriële kabinetten, intercommunales, gemeentebesturen en diensten, brandweer, ) op de Europese lijst van EMAS geregistreerd zijn. b) Verbetering van de kennis van het systeem door het publiek Een vrij onrustwekkende vaststelling is het gebrekkige bewustwording van het publiek aangaande het bestaan van EMAS. Er wordt ook nog maar heel uitzonderlijk melding gemaakt van EMAS in de Europese richtlijnen van na 1993, a fortiori in de nationale en regionale wetgevingen. De lokale overheden kunnen en moeten in de toekomst een belangrijke rol spelen in de sensibilisering van het publiek, via gemeentelijke en provinciale informatieblaadjes bijvoorbeeld. c) EMAS en het beleid van de "groene of duurzame aankopen" Sinds enkele jaren wordt veel nagedacht over de mogelijkheden om milieuclausules en criteria op te nemen in de bestekken van overheidsopdrachten 11 voor goederen en diensten. Er is echter verbazend genoeg nog weerstand op dat vlak, nu iedereen toch meer en meer bezorgd is om een gezonde en leefomgeving. Daarom heeft het kabinet van de Staatssecretaris voor Energie en Duurzame Ontwikkeling een gids voor duurzame uitgegeven. 12 d) Tweede herziening van EMAS Artikel 14 en 15 van de EMAS-verordening van 2001 stipuleren dat de Commissie uiterlijk op 27 april 2006 "EMAS opnieuw evalueert in het licht van de opgedane ervaring en de internationale ontwikkelingen en, zo nodig, het Europees Parlement en de Raad de passende wijzigingen voorstelt". In samenwerking met het verordenend comité worden "alle bijlagen bij deze verordening, behalve bijlage V (erkenning, supervisie en rol van de milieuverificateurs), door de Commissie aangepast in het licht van de met de werking van EMAS opgedane ervaring en van de gebleken behoeften aan richtsnoeren inzake EMAS-voorschriften.". Meer informatie over EMAS Helpdesk EMAS Tel. / fax: 02 282 84 54 emas@cec.eu.int http://europa.eu.int/comm/environment/emas De registratieaanvragen dienen schriftelijk gericht te worden aan: Jean-Pierre Hannequart Directeur-Generaal van het BIM Gulledelle 100 1200 Brussel 11 Cf. Van den berghe, S., Natuurbescherming via overheidsopdrachten, in Nieuwsbrief-Brussel 2001-9, 12 december 2001, blz. 16-17 12 www.gidsvoorduurzameaankopen.be
Nadere informatie betreffende de procedure en de voorwaarden voor de registratie kunnen op aanvraag verkregen worden per brief, e-mail, fax of telefoon bij: Jean-François Doat BIM Gulledelle 100 1200 Brussel Tel.: 02 775 75 82 Fax : 02 775 77 98 jdo@ibgebim.be Zie ook de website www.ibgebim.be Bevordering van EMAS bij de lokale besturen De eerste EMAS-verordening (1993) voorzag reeds in een facultatieve promotie door de lidstaten, zelfs ten aanzien van andere actoren dan de industrie. In de nieuwe EMAS (2001) is de promotie echter duidelijker toebedeeld aan de lidstaten en zijn er een hele reeks toe te passen maatregelen beschreven: - een zo ruim mogelijke informatie en de aanmoediging van de organismen tot deelname; - de analyse van de noodzaak om de deelname van de KMO's aan het systeem te verzekeren, door de toegang te vergemakkelijken tot informatie, steunfondsen, overheidsinstellingen en overheidsopdrachten; maatregelen voor technische assistentie goed te keuren of te promoten, samen met initiatieven geleid door adequate professionele of lokale instanties (lokale overheden, kamers van koophandel, beroepsverenigingen, ); erover te waken dat redelijke registratietarieven een grotere deelname mogelijk maken; - de uitwerking van programma's voor progressieve aanpak (type "le fil de l'éco-gestion" in het Waals Gewest, het label "ecodynamische onderneming" in het Brussels Gewest, Samenwerkingsovereenkomst in het Vlaams Gewest, ) tot verlaging van de nutteloze administratieve lasten voor de deelnemers; - de analyse van de mogelijkheid om rekening te houden met de registratie EMAS bij de vaststelling van selectiecriteria op het vlak van de gunning van overheidsopdrachten.