Rabobank Industrie Update November 2014 De maandelijkse Rabobank Industrie Update geeft een selectie van ontwikkelingen en nieuwsberichten in de industrie van de afgelopen maand 1. De onderwerpen zijn voorzien van Rabobank commentaar en gegroepeerd naar vijf belangrijke thema s in de Nederlandse industrie: Resources, Innovatie, Duurzaamheid, en Markt en Concurrentie. Het laatste deel betreft macro economische ontwikkelingen en kerncijfers voor de Nederlandse industrie. De Rabobank Industrie Update en andere Rabobank publicaties zijn ook te vinden op de Rabobank Kennis app (ios en Android devices). Rabobank publicatie Connected Everything: flexibiliteit staat centraal Aansluitend op Rabobank s macro-economische verwachtingen voor 2015 is onze visie op de noodzakelijke verandering van businessmodellen gepubliceerd: Connected Everything. In onze visie gaat de flexibiliteit van de organisatie een steeds grotere onderscheidende rol spelen. De wereld verandert continu. Daarbij spelen economische en sociaal-maatschappelijk trends een cruciale rol. Veelal zijn dit fundamentele trends met een langetermijnkarakter zoals vergrijzing, globalisering, individualisering, nieuwe economische realiteit (lagere structurele economische groei), urbanisatie (global cities) en druk op natuurlijke bronnen. Deze worden ook wel de megatrends genoemd. Daarnaast zijn er technologische ontwikkelingen. De technologische ontwikkelingen met de grootste impact in de afgelopen decennia en naar onze verwachting ook in de komende decennia zijn ICT gerelateerd. Met name de wijze waarop en de omvang waarmee communicatie plaatsvindt, is sterk veranderd. De opkomst van internet en mobiele apparaten speelt hierin een dominante rol. Internet of Things (IoT) is een volgende belangrijke stap, waarmee mensen, bedrijven, machines, voertuigen en bijvoorbeeld ook huishoudelijke apparatuur aan elkaar kunnen worden gekoppeld. Dit leidt tot een exponentiële groei van dataopslag en verwerking en biedt tegelijkertijd enorme kansen voor ondernemers. Big Data wordt het nieuwe goud mits er smart mee wordt omgegaan ( Smart Data, Smart Products, Smart Factories ). Voor bedrijven betekenen de verwachte ontwikkelingen niet alleen continue aanpassingen van diensten en producten, maar veelal ook de adoptie van compleet nieuwe verdienmodellen en organisatievormen. Om dit te kunnen doen, zal flexibiliteit van business model en organisatie centraal komen te staan. Figuur: Technologische ontwikkeling vs organisatorischer verandering Bron: Rabobank, based in part on Sogeti (The fourth industrial revolution, 2014) Technologie verandert exponentieel Ruimte voor nieuwe spelers en business models Bedrijven veranderen logaritmisch 1 Voor bronnen: zie pagina 3. Page 1 of 5
Innovatie Mondiale uitgaven R&D op hoger niveau PWC (Strategy &) heeft recent zijn jaarlijkse Global Innovation 1000 Study gepresenteerd. In dit onderzoek worden 1.000 multinationals onderzocht met de grootste R&D uitgaven. De jaar-op-jaar uitgaven van deze bedrijven namen in 2014 met 1,4% toe. Hoewel dit groeipercentage beduidend lager is dan die in de afgelopen jaren (gemiddelde 5% groei), stijgt het absolute bedrag. Kijkend naar de R&D uitgaven in de onderliggende sectoren dan zijn het Health, Computing & electronics en Telecom die minder uitgeven aan R&D terwijl vooral de sector Software/internet fors meer (+16,5%) uitgeeft aan innovatie. Deze maand is ook de EU R&D scoreboard gepubliceerd over 2013 (het PWC rapport gaat over 2014). Hieruit blijkt dat de Nederlandse bedrijven de R&D investeringen gelijk hebben gehouden. Daarme blijft Nederland echter achterlopen op de Europese trend. Commentaar Rabobank: In onze ogen zijn absolute uitgaven aan innovaties minder relevant, vooral het resultaat en de kwaliteit ervan zijn van belang. Ook is het relevant dat innovaties niet een doel op zich zijn, maar dat nieuwe producten/diensten goed aansluiten bij (latente) behoeften van de klant. Hierdoor stijgen de inkomsten en wordt de terugverdienperiode korter. Volgens de PWC onderzoekers lijkt het erop dat bedrijven meer kunnen met minder. Dit geeft de mogelijkheid om de uitgaven af te remmen, terwijl wel beoogde resultaten worden behaald. Enerzijds zal hierin meespelen, dat er meer focus is in productontwikkeling, bij voorkeur ingegeven vanuit een analyse van de klantbehoefte. Anderzijds kan gestructureerde samenwerking tussen bedrijven, ondernemersorganisaties en kennisinstellingen in innovatietrajecten stevig bijdragen aan kostenbesparing en meer efficiency met succesvolle resultaten. productieproces voor kleine series te ontwerpen. Als de eerste 10 Fieldlabs succesvol zijn opgericht (doel is 2015), zal er nog een twintigtal volgen, zo is de inschatting van het Team Smart Industry. Commentaar: Fieldlabs zijn een mooi voorbeeld van concrete acties binnen de Smart Industry actieagenda. Het biedt de mogelijkheid voor de verschillende betrokken partijen om op een relatief kleinschalige manier samen aan een concreet radicaal doel te werken. Samenwerking tussen bedrijven, kennisinstellingen en andere betrokkenen zoals financiers is één van de pijlers van Smart Industry en ook typisch één van de sterke punten van de Nederlandse industrie. Markt en concurrentie Factory-in-a-box: modulaire opbouw van productie De Duitse machinebouwer voor de voedselverwerkende industrie United Food Technology (UFT) introduceerde onlangs haar factory-in-a-box (FIAB) concept. De basis vormen zeecontainers die UFT uitrust met installaties en productielijnen naar Europese normen en van Duitse kwaliteit. Het modulaire systeem is operationeel binnen vier tot zes maanden. Dit is volgens UFT aanmerkelijk sneller dan van een traditionele fabriek waar de bouw op deze schaal tussen 24-36 maanden kost. Fieldlabs voor Smart Industry In November 2014 is de Nederlandse actieagenda Smart Industry gepubliceerd. Een belangrijk onderdeel van de actieagenda is het voorstel om Fieldlabs in te richten. Fieldlabs zijn praktijkomgevingen waarin bedrijven samen met kennisinstellingen doelgericht Smart Industry oplossingen uitontwikkelen, testen en implementeren. De ambitie is om de Fieldlabs zo snel mogelijk op te starten waarbij er in de eerste fase 10 regionale fieldlabs rondom specifieke thema s moeten komen. Voorbeelden van deze thema s zijn: Smart Dairy Farming 2.0 met als doel het verhogen van de duurzaamheid van de melkveehouderij middels real time monitoring van melkkoeien en het delen van data in de keten en Multimateriaal 3D printen waarbij op basis van de volgende generatie 3D print technologieën en datamanagement systemen volledig nieuwe waardeketens worden ontwikkeld. Een derde voorbeeld is het Fieldlab Flexible Manufacturing wat tot doel heeft een flexibel en volledig geautomatiseerd (robots) Werner Muller van UFT vertelt: FIAB eenheden passen goed in de uitbreiding of het vereenvoudigen van de wereldwijde supply chains van de voedselverwerkende industrie. Voorbeelden van dergelijke eenheden zijn voorzien van een kippenslachterij, vleesverwerkende fabriek of worstenfabriek.". De FIAB systemen zijn verkrijgbaar in drie categorieën: (i) als stand-alone en op zichzelf staande gebouwen, (ii) in warehouses waarbij ze in verbinding staan met het magazijn en koelhuizen), en (iii) als add-on eenheden van bestaande processen. UFT richt zich daarbij vooral op snelgroeiende markten in de voedselverwerking, zoals Afrika, het Midden-Oosten en India. Beoogde klanten zijn ondermeer fast food ketens, distributeurs en handelaren die geleverde producten hygiënisch en veilig willen kunnen verwerken. Page 2 of 5
Commentaar Rabobank In de industrie zien wij twee enigszins tegengestelde bewegingen. Ten eerste de trend naar customised producten voor met name de B2C markt waarbij lokale en flexibele productie centraal komt te staan. Dit beschrijven we ook in ons eerdergenoemde rapport Connected Everything. Ten tweede zien we juist een trend naar de vermindering van het aantal producten in met name B2B markten. Het betreft dan het aantal producten/systemen dat een bedrijf produceert en waarbij zij meer en meer uitgaan van de modulariteit van producten. Het factory in a box concept (FIAB) van UFT of vergelijkbare concepten in andere markten past feitelijk in beide trends. Enerzijds biedt het flexibiliteit van productie. Mede doordat het uitgaat van standaardmaten (TEU) is het eenvoudig te transporteren over de hele wereld. Aan de andere kant zijn productiemogelijkheden van FIAB beperkt. Vooral gestandaardiseerde producten lijken tot de mogelijkheden te horen. Industrie verwacht in 2015 meer te investeren Uit de najaarsmeting van het CBS komt naar voren dat ondernemers in de industrie volgend jaar 15% meer verwachten te investeren dan in 2014. Daarmee is de verwachting voor 2015 veel positiever dan voor 2014 (+1%). De ondernemers verwachten volgend jaar voor bijna de helft te investeren in vervanging van materiële vaste activa. Het grootste deel van de investeringen (meer dan 85 procent) vindt plaats binnen 3 bedrijfstakken: de voedings- en genotmiddelenindustrie, de metaal-elektro en de raffinaderijen en chemie. Commentaar Rabobank: De investeringsverwachting voor 2015 heeft naar onze mening een directe relatie met de stijging van het producentenvertrouwen in de afgelopen maanden. In november steeg dit vertrouwen naar een waarde van 2,4, het hoogste niveau sinds juni 2011. Positief in bovenstaande tabel is dat volgend jaar ook de hout- en bouwmaterialenindustrie en de papier- en grafische industrie naar verwachting weer een substantiële stijging van de investeringen laten zien. In het lopend jaar lieten de elektrotechnische en machine-industrie de sterkste stijging in investeringen zien (+26%). Dit is niet vreemd als we kijken naar de relatief hoge bezettingsgraad en de prestaties van de bedrijven in dit cluster. Positief is ook de hoge investeringsverwachtingen in de sector Raffinaderijen en chemie. Hieronder richten we ons op de chemie. Het afgelopen jaar werd een aantal keer de noodklok geluid: de investeringen in de chemie liepen structureel achter waardoor de huidige productiecapaciteit in gevaar kwam. Circa EUR 2 miljard is nodig, terwijl voor EUR 1,5 miljard werd geïnvesteerd (25% te weinig dus). Op zich is dit een logische ontwikkeling gezien de dynamiek tussen chemieregio s waarbij Europa aanmerkelijk heeft ingeboet aan concurrentiekracht. Dit onderschrijven wij ook. Des te opvallender is de hoge verwachte investeringsgroei. Wanneer we alleen kijken naar de chemie dan is de verwachte groei van investeringen zelfs enorm: +52%. Terwijl de aardolie-industrie juist een daling laat zien van -22%. Volgens de VNCI (brancheorganisatie voor de chemie) betreffen het vooral inhaalinvesteringen gericht op verbeteringen van de efficiency. Wanneer we dieper in de CBS cijfers duiken, zien we meerdere motieven: vervanging (50%), uitbreiding (25%) en verhoging efficiency (17%). Bronnen voor deze uitgave zijn: PWC, CBS, Foodproductiondaily, VNCI, EU, FME. Contactgegevens Henri Cocu Sectormanager h.cocu@rn.rabobank.nl Sander Halsema Sectorspecialist sander.halsema@rabobank.com Arnold Hardonk Sectorspecialist arnold.hardonk@rabobank.com Corné Kranenburg Sectormanager c.kranenburg@rn.rabobank.nl Page 3 of 5
Kerncijfers Producentenvertrouwen en orderpositie 6 4 2 0-2 -4-6 -8 1-12-2010 1-12-2011 1-12-2012 1-12-2013 Producer confidence (LH) Order position (RH) Source: Datastream; November 2014 latest data available 106 104 102 100 98 96 94 92 Het producentenvertrouwen is in november verder verbeterd. De afgelopen maanden bevindt het vertrouwen zich op het hoogste niveau sinds 2011. Ook de ontwikkeling van de orderpositie blijft positief. Kijkend naar het driemaandsgemiddelde staat de orderpositie zelfs op het hoogste niveau sinds de 2008 crisis. Het positieve sentiment wordt bevestigd door de PMI-NEVI: 53,0 in oktober naar 54,6 deze maand. Dit is het hoogste cijfer in negen maanden. De stijging van het PMI-cijfer was het gevolg van grotere toenames in november van de productieomvang, het aantal nieuwe orders en de werkgelegenheid. Groei industriële productie in Nederland, Duitsland en de VS (JoJ) 6% 4% 2% 0% -2% -4% -6% 1-2-2012 1-2-2013 1-2-2014 NL Germany US Source: Datastream; October 2014 latest available data Het hierboven beschreven positieve sentiment komt nog niet tot uitdrukking in de productiecijfers van oktober. De JoJ ontwikkeling laat juist een kleine min zien. Positief is dat de productiedaling in Duitsland is omgeslagen in een klein plusje. De industrie in de VS kent al drie jaar op rij een productiegroei van tussen de 2% en 5%. Dit reflecteert de sterkere groei van de Amerikaanse economie, maar is ook een gevolg van de industriële activiteiten die gekoppeld zijn aan de schaliegasrevolutie en de trend van reshoring van productie. Groei industriële productie per subsector van afgelopen 4 maanden (JoJ, 3M gemiddelde) 10% 8% 6% 4% 2% 0% -2% Chemical Steel & other metals High tech Transport equipment Paper De figuur hiernaast geeft het 3-maandsgemiddelde van de productiegroei in de periode juli t/m oktober. De kleine productiedaling van de afgelopen twee maanden leidt tot een daling in de productiegroeitrend. Dit komt terug in nagenoeg alle subsectoren van de industrie. Alleen Transport equipment laat een zeer sterke stijging zien en Textiles een bescheiden stijging. -4% Manufacturing Rubber and plastics Metal products Machinery Textiles Source: CBS; Rabobank; production growth (YoY) 3M average of last 4 months; October 2014 latest data Page 4 of 5
Ontwikkeling olie- en gasprijs in USD per GJ 25 20 15 10 5 0 1-1-2000 1-1-2002 1-1-2004 1-1-2006 1-1-2008 1-1-2010 1-1-2012 1-1-2014 NATLGAS OILBRNP OILWTXI Source: Datatream; OILBRNP: Crude Oil-Brent Dated FOB $/BBL, NATLGAS: Natural Gas-Henry Hub $/MMBTU, OILWTXI: Crude Oil- WTI Near Month FOB U$/BBL. BBL = oil barrel (1 BBL = 42 US gallon = 159 liter), MMBTU = million British Termal Unit (1 MMBTU = 293 kwh). Omrekening naar GJ: 1 BBL = 5,86152 GJ en 1 MMBTU = 1,05587 GJ De laatste maand werd het nieuws gedomineerd door de lage olieprijs. De figuur hiernaast geeft de prijsontwikkeling sinds 2000 van natural gas in de VS (NATLGAS), olie in Europa (OILBRNP; Brent) en olie in de VS (OILWTXI). Sinds het begin van de schaliegasrevolutie in de VS loopt de Amerikaanse gasprijs niet meer gelijk op met de olieprijs. De ontkoppeling startte rond 2006 en leidde tot een zeer lage gasprijs in de VS. De olieprijs in Europa en de VS waren tot 2011 bijna 100% aan elkaar gelinkt. Echter, vanaf 2011 zien we de Amerikaanse olieprijs dalen a.g.v. het grootschaliger winnen van schalie-olie. De winning ervan i.c.m. een lagere vraag leidt er nu toe dat de olieprijs mondiaal fors is gedaald sinds juli 2014. De invloed van andere olieproducerende landen op de olieprijs is als gevolg van de Amerikaanse winning sterk afgenomen. Tevens blijken deze landen niet op één lijn te zitten, zoals bleek uit de laatste OPEC vergadering. Voor de Nederlandse industrie heeft de lage olieprijs zowel positieve als negatieve effecten. De negatieve effecten concentreren zich op de sectoren die direct betrokken zijn bij olie- en gas productie, zoals de offshore industrie. De positieve effecten zijn vooral bij de gebruikers zichtbaar. Zo heeft de chemie niet alleen direct baat bij de lagere feedstockprijzen, maar beperkt het ook nog eens het Amerikaanse feestockvoordeel. De concurrentiepositie van de Nederlandse chemie verbetert dus hierdoor. Ook andere sectoren profiteren middels lagere energiekosten en lagere grondstofkosten. Hoe groot het voordeel voor een individueel bedrijf is, hangt sterk samen met de mogelijkheid om de grondstof- en energieprijsontwikkeling door te berekenen, of in dit geval juist niet door te berekenen. Deze publicatie is een uitgave van Rabobank International. De in deze publicatie gepresenteerde visie is gebaseerd op gegevens uit door ons betrouwbaar geachte bronnen die worden genoemd in de bronvermelding. Deze bronnen zijn op zorgvuldige wijze in onze analyse verwerkt. Rabobank International aanvaardt echter geen enkele aansprakelijkheid voor het geval dat de in deze publicatie neergelegde gegevens of prognoses onjuistheden bevatten noch voor eventuele (zet-)fouten en onvolledigheden. Het betreft algemene informatie die aan veranderingen onderhevig is. Aan de verstrekte informatie kunnen geen rechten worden ontleend. Page 5 of 5