Recht en Ouder worden Juridische aspecten van ouder worden: vertegenwoordiging van de wilsonbekwame, schenkingen/testamenten, euthanasieverklaring, zorgcontracten Hendrik DEBUCQUOY notaris te Diksmuide opvolger van notaris Alain DELAHAYE
Overzicht I. Juridische vertegenwoordiging II. Schenkingen en Testamenten III. Euthanasieverklaring IV. Verzet tegen wegnemen van organen V Zorgcontracten Recht en ouder worden 2
I. JURIDISCHE VERTEGENWOORDIGING A. als VOLMACHT-drager B. als VOORLOPIG BEWINDVOERDER C. als ALGEMEEN INDEPLAATSGESTELDE echtgenoot Recht en ouder worden 3
I. Juridische vertegenwoordiging A. VOLMACHT ONDERHANDSE volmacht (= niet notarieel) op uw BANKREKENINGEN Bij DE POST NOTARIËLE volmacht Ofwel: Beperkt tot bepaalde handelingen (b.v. verkoop ouderlijke woning) Ofwel: ALGEMENE notariële volmacht Recht en ouder worden 4
I. Juridische vertegenwoordiging A. Volmacht VOLMACHT: zeer soepel beheersinstrument BEHEER BLIJFT IN FAMILIALE CONTEXT Volmachtgever kiest zelf zijn lasthebber GEEN RECHTERLIJKE TUSSENKOMST Geen periodieke verslaggevingsplicht t.o.v. rechter Geen rechterlijke machtiging nodig enkel PLICHT TOT VERANTWOORDING ten opzichte van de volmachtgever Recht en ouder worden 5
I. Juridische vertegenwoordiging A. Volmacht volmachtdrager moet wel BEKWAAM ZIJN op ogenblik van GEVEN van de volmacht Vervalt NIET automatisch na FEITELIJKE WILSONBEKWAAMHEID Discussie in rechtsleer gezien feitelijke onmogelijkheid voor volmachtdrager om verantwoording af te leggen t.o.v. onbekwame volmachtgever Notaris zal bij onroerend-goed transacties waar niet alle erfgenamen bij betrokken zijn, rechterlijke machtiging verkiezen (b.v. in kader van voorlopig bewind) VERVALT WEL na aanstelling van VOORLOPIG BEWINDVOERDER, gerechtelijke ONBEKWAAMVERKLARING Recht en ouder worden 6
I. Juridische vertegenwoordiging A. Volmacht KANS OP MISBRUIK Het gebrek aan rechterlijke controle creëert WANTROUWEN bij (andere) familieleden van volmachtgever Daarom slechts hanteerbaar in goede familiale context Alle kinderen inlichten van het bestaan van de volmacht (want kunnen steeds de aanstelling van een voorlopig bewindvoerder vragen) Voor bepaalde handelingen mede-optreden van andere kinderen verplicht stellen Open en gedocumenteerde boekhouding voeren (geregeld spontaan verslag uitbrengen) Recht en ouder worden 7
I. Juridische vertegenwoordiging B. VOORLOPIG BEWIND Wanneer: Voor personen die wegens hun lichamelijke OF geestelijke gezondheid niet meer in staat zijn hun goederen te beheren, kan de vrederechter een persoon (voorlopig bewindvoerder) aanstellen die dit in zijn plaats doet o.a. - comateuze patiënten - demente ouderen - geesteszieken - louter fysiek gehandicapten Op wiens verzoek? - persoon zelf - elke belanghebbende (familie,...) Hoe - met een VERZOEKSCHRIFT ondertekend door - persoon zelf - elke belanghebbende (familie,...) - doktersattest van max. 15 dagen oud Recht en ouder worden 8
I. Juridische vertegenwoordiging B. voorlopig bewind Welke persoon zal de vrederechter als voorlopig bewindvoerder aanstellen? de zelf gekozen bewindvoerder men kan vooraf zelf de persoon kiezen waarvan men wenst dat hij zijn goederen zal beheren voor het geval men niet meer gezond is van geest bij notariële akte of bij verklaring voor de vrederechter vrederechter kan van deze keuze enkel afwijken om ernstige redenen bij gebrek aan keuze: vrederechter beslist Vrederechter duidt bij voorkeur een derde (advocaat of notaris) aan als voorlopig bewindvoerder, tenzij als alle kinderen akkoord zijn over de keuze van bewindvoerder (kind, broer/zus), en zij b.v. allen samen het verzoekschrift tekenen) Recht en ouder worden 9
I. Juridische vertegenwoordiging B. Voorlopig bewind NADELEN: beheer niet steeds in familiale context Advocaat bewind-voerder wordt soms opgedrongen Meer administratieve rompslomp Periodiek verslag bij Vrederechter over beheer van vermogen Machtiging vereist bij zwaardere rechtshandelingen kostelijker Bewindvoerder heeft recht op loon inkomsten van het beheerde vermogen) (3% op Recht en ouder worden 10
I. Juridische vertegenwoordiging C. GERECHTELIJKE INDEPLAATSSTELLING soort volmacht bekrachtigd door rechtbank van eerste aanleg (art. 220 B.W.) bij wilsongeschiktheid van echtgeno(o)t(e) omvang van bevoegdheden bepaald door rechtbank ofwel ALGEMEEN (ook voor handelingen m.b.t. eigen vermogen) ofwel enkel voor bepaalde handelingen (b.v. verkoop woning) enkel mogelijk tussen echtgenoten heeft voordelen van een gewone volmacht soepel beheer bewindvoerder) in familiale context (geen 3 e geen periodieke verslaggevingsplicht een eenmalige rechterlijke machtiging bijkomende machtigingen meer vereist - geen Recht en ouder worden 11
II. SCHENKINGEN / TESTAMENTEN 2.1. Men moet wilsgeschikt zijn 2.2. In welke vorm moet een testament worden opgemaakt? 2.3. Wat kan men in zijn testament regelen 2.4. Kan men zijn erfgenamen vrij kiezen? 2.5. Kan men zijn testament herroepen en op welke wijze? Recht en ouder worden 12
II. Testamenten 2.1. wilsgeschikt zijn 1) men moet nog voldoende wilsgeschikt zijn zelfs mogelijk indien men onder voorlopig bewind staat, mits men voldoende wilsgeschikt is, en mits machtiging van de Vrederechter 2) kan niet door volmachtdrager of voorlopig bewindvoerder worden gemaakt Recht en ouder worden 13
II. Testamenten 2.2. In welke vorm moet een testament worden opgemaakt? Principe: Testament is slechts geldig indien het is opgemaakt in één van de 3 vormen in de wet voorzien Keuze tussen 3 vormen: Eigenhandig testament Notarieel of openbaar testament Internationaal testament Recht en ouder worden 14
II. Testamenten 1. EIGENHANDIG TESTAMENT: 2. NOTARIEEL TESTAMENT: Vormvoorwaarden: eigenhandig geschreven - niet getypt - niet door ander persoon geschreven en alleen ondertekend datum vermelden - dag-maand-jaar (ev. uur) handtekenen - onderaan en zoals men tekent op officiële documenten Vormvoorwaarden: in tegenwoordigheid van 2 Getuigen (of 2 notarissen) testament dicteren aan notaris testament wordt door notaris opgesteld (handgeschreven of getypt) in uw aanwezigheid testament wordt uitgeprint en voorgelezen testament ondertekenen samen met de getuigen en de notaris Recht en ouder worden 15
II. Testamenten 1. EIGENHANDIG TESTAMENT: Voordelen: zeer eenvoudig geen kosten eenvoudige herroeping door vernietiging Nadelen: echtheid van handschrift kan worden betwist door benadeelde erfgenamen gevaar op verlies of vernietiging door benadeelde erfgenamen tenzij in bewaring gegeven bij notaris geen juridische bijstand uitvoeringsformaliteiten bij overlijden (neerlegging bij rechtbank, inbezitstelling) 2. NOTARIEEL TESTAMENT: Voordelen: zeer hoge bewijskracht juridische bijstand door notaris zodat de wil van erflater nauwkeurig kan worden neergeschreven geen kans op verlies of op vernietiging door benadeelde erfgenamen uitvoering testament eenvoudiger wordt bekendgemaakt in Centraal Register van Testamenten Nadelen: aktekosten Recht en ouder worden 16
II. Testamenten Praktische tips bij het opmaken van een eigenhandig testament: WEES DUIDELIJK m.b.t. uw eigen naam en voornamen m.b.t. de identiteit van de persoon wie men bevoordelen m.b.t. de goederen waarover men wil beschikken DOORHALINGEN en AANVULLINGEN in het testament afzonderlijk handtekenen in de marge voorzie steeds een OPVOLGER voor het geval de de persoon die men wil bevoordelen, op dat moment zelf al overleden is (b.v. zijn kinderen) steeds voorgaande testamenten HERROEPEN, zoniet worden enkel de bepalingen in het vorig testament herroepen die onverenigbaar zijn met de bepalingen in het laatste testament een testament opgemaakt door twee personen samen is nietig (vb. door twee echtgenoten samen) Recht en ouder worden 17
II. Testamenten 2.3. Wat kan men in zijn testament regelen? Regelingen m.b.t. zijn GOEDEREN PERSONEN ONTERVEN ZELF DE VERDELING REGELEN VAN ZIJN GOEDEREN om problemen tussen zijn erfgenamen streef men best een GELIJKBERECHTIGING na Andere schikkingen: de wens of men BEGRAVEN of GECREMEERD wil worden zich verzetten tegen eventuele ORGAANTRANSPLANTATIE (zie verder) schikkingen m.b.t. eigen BEGRAFENIS en NAMISSEN Deze schikkingen worden beter rechtstreeks op de gemeente geregistreerd (testament komt meestal pas uit na begrafenis) Recht en ouder worden 18
II. Testamenten 2.4. Kan men in een testament zijn erfgenamen vrij kiezen? JA, MAAR: 1) sommige erfgenamen kan men niet onterven (reservataire erfgenamen) 2) sommige personen mogen geen erfgenaam zijn (uw dokter, personeel van uw rusthuis, ) Recht en ouder worden 19
II. Testamenten 1) WELKE PERSONEN KAN NIET ONTERVEN? KINDEREN (kleinkinderen, achterkleinkinderen) OUDERS (tenzij ten gunste van uw echtgenoot of wettelijk samenwonende partner) (grootouders, overgrootouders) ECHTGENOOT kunnen WEL worden onterfd: - broers en zussen - samenwonende partner (ook wettelijke samenwonenden) Recht en ouder worden 20
II. Testamenten Op welk deel van de erfenis hebben de reservataire erfgenamen steeds recht? KINDEREN, KLEINKINDEREN,... - indien 1 kind: kind recht op 1/2de men kan beschikken over het ander 1/2de - indien 2 kinderen: elk kind recht op één derde en kan beschikken over 1/3de - indien 3 kinderen: elk kind recht op één vierde men kan beschikken over 1/4de - indien 4 kinderen of meer: kinderen verdelen 3/4den onder elkaar men kan beschikken over 1/4de 1/2 1/2 1/3 1/3 1/3 1/4 1/4 1/4 1/4 3/16 3/16 3/16 3/16 1/4 Recht en ouder worden 21
II. Testamenten OUDERS - elke ouder heeft recht op reserve van 1/4de van de erfenis van zijn kind - MAAR, ouders zijn geen beschermde erfgenaam: - indien er afstammelingen zijn - indien er een langstlevende echtgenoot is en de overledene deze via testament of schenking heeft bevoordeeld LANGSTLEVENDE ECHTGENOOT - langstlevende heeft keuze tussen: ofwel het vruchtgebruik op de helft van de erfenis ofwel het vruchtgebruik van de gezinswoning met de huisraad (minimum!) Recht en ouder worden 22
In voordeel van welke personen kan men geen testament maken? O.a.: II. Testamenten = Welke personen zijn onbekwaam tot het ontvangen van testamenten en schenkingen? (aanpassing van de wet op 22 april 2003) ARTS indien hij de persoon heeft behandeld tijdens de ziekte waaraan hij overleden is indien het testament (of de schenking) is opgemaakt tijdens laatste ziekte BEHEERDERS EN PERSONEELSLEDEN VAN EEN RUSTOORD indien het testament (of de schenking) is opgemaakt tijdens zijn verblijf in de instelling bedienaar van de eredienst (o.a. PRIESTER) indien hij de persoon heeft bijgestaan tijdens de ziekte waaraan hij overleden is indien het testament (of de schenking) is opgemaakt tijdens laatste ziekte uitzonderingen: o.a. - vergoeding voor bewezen diensten - voor familieleden Recht en ouder worden 23
II. Testamenten 2.4. Kan men zijn testament herroepen en op welke wijze? In welke vorm? met een nieuw (geldig) testament vb. men kan een notarieel testament herroepen in een eigenhandig testament (of omgekeerd) Men kan zijn testament op elk ogenblik herroepen (mits men nog bekwaam is) Recht en ouder worden 24
III. EUTHANASIE A. Verzoek tot (onmiddellijke) euthanasie B. Voorafgaande wilsverklaring m.b.t. toekomstige euthanasie Recht en ouder worden 25
III. Euthanasie A. Verzoek tot euthanasie Enkel indien arts oordeelt dat: 1. de zieke zich bevindt in een medisch uitzichtloze toestand 2. van aanhoudend en ondraaglijk fysisch en psychisch lijden 3. als gevolg van een ernstige en ongeneselijke aandoening veroorzaakt door een ongeval of ziekte Schriftelijk verzoek gericht tot de arts bewaart het in uw medisch dossier minstens 1 maand vóór de toepassing van de euthanasie Probleem in de praktijk: Essentieel is dat het verzoek om euthanasie van de zieke zelf uitgaat Vaak is men niet meer bekwaam om dit te doen (vb. in coma, niet meer gezond van geest,...) Familieleden of naaste verwanten kunnen niet verzoeken om euthanasie Recht en ouder worden 26
III. Euthanasie B. Voorafgaande wilsverklaring Men kan de arts VOORAF (=als men nog gezond is) verzoeken om euthanasie te plegen indien men in de toekomst: - zou lijden aan een ernstige & ongeneeslijke aandoening (door ongeval/ ziekte) (dus niet aangeboren) - én buiten bewustzijn bent - én in een wetenschappelijk onomkeerbare toestand zou verkeren Begrip Euthanasie: stopzetten medicatie en voeding (wel nog pijnstillers) zie art. 8 4 Wet betreffende de rechten van de patiënt: ieder heeft het recht om medische tussenkomst te weigeren Recht en ouder worden 27
III. Euthanasie vorm: persoonlijk opgestelde SCHRIFTELIJKE VERKLARING moet niet notarieel officieel invulformulier te registreren VIA GEMEENTEAMBTENAAR twee getuigen aanwezig geldt slechts voor 5 JAAR mogelijkheid om in de verklaring tot aanduiding van één of meer vertrouwenspersonen om de arts in voorkomend geval op de hoogte te brengen Hoe weet een arts dat een voorafgaande wilsverklaring is opgemaakt? wordt door de gemeenteambtenaar geregistreerd in een centrale databank (register van de wilsverklaringen) bijgehouden door FOD Volksgezondheid Recht en ouder worden 28
IV. verzet tegen wegnemen van organen art. 10 orgaantransplantatiewet: organen en weefsels mogen worden weggenomen van Belgische inwoners (die hier min. 6 maanden wonen), TENZIJ A. de persoon zich daartegen heeft verzet b.v. in een testament b.v. via de gemeente (die dit registreert in een centrale databank die ziekenhuizen ieder ogenblik kunnen raadplegen) B. een nabestaande zich daartegen verzet dit postuum verzet kan u in uw testament verhinderen! Recht en ouder worden 29
V. zorgcontracten afspraken m.b.t. de te verstrekken zorgen: verbintenis van mantelzorger tot verschaffen van kost en inwoon, was en plas, vervoer, boodschappen, klusjes, financiële afspraken overeengekomen vergoeding voor verblijfskosten (elektriciteit, verwarming, telefoon, TV, radio, krant, voeding) medische kosten prestaties van de mantelzorger (was, plas, boodschappen, vervoer, ) betalingswijze: af te nemen van het pensioen of vooraf te nemen van de latere nalatenschap (schuldbekentenis) aftrekbaar in de aangifte van nalatenschap Recht en ouder worden 30
mede-ondertekening van alle erfgenamen aangewezen om latere discussies over de gepresteerde verzorging en betaalde of nog verschuldigde vergoeding te vermijden is wettelijk toegelaten (geen verboden erfovereenkomst) Recht en ouder worden 31
Hendrik DEBUCQUOY notaris te Diksmuide opvolger van notaris Alain DELAHAYE Parklaan 6 8600 Diksmuide tel: 051 500 229