Onze gezamenlijke missie: zorgen voor kwaliteit! Kwaliteit leveren is de core business van Lei Import. Daar mogen en kunnen onze klanten blindelings op vertrouwen. De minimale waarden waar leien anno 2015 aan moeten voldoen, zijn voor ons als kwaliteitsleverancier niet voldoende. Handhaven van het niveau daarentegen wel! Daarom is het zaak om samen met alle betrokken marktpartijen ervoor te zorgen dat de lat hoog blijft liggen. Opdrachtgevers moeten kunnen blijven rekenen op ons vakmanschap en op de levering van hoogwaardige producten. Dat is onze gezamenlijke verantwoordelijkheid, nu en in de toekomst. Alleen ga je sneller, samen kom je verder.
INLEIDING In 1986 publiceerde de Rijksdienst voor de Monumentenzorg het boek Leien op monumenten. Dit naar aanleiding van nieuw verkregen inzichten in de kwaliteit van natuurleien. In de afgelopen decennia is het testen van die kwaliteit aan veel veranderingen onderhevig geweest. De Nederlandse richtlijnen werden aangescherpt zodat alleen kwalitatief goede leien op monumenten werden verwerkt. Anno 2015 vinden op het niveau van de Europese wetgeving grote veranderingen plaats die de Nederlandse wetgeving overstijgen. Voorbeeld: als natuurleien een CE-markering hebben dan mag een land ze niet weigeren. Nederland moet bijvoorbeeld Portugese natuurleien met een CE-label accepteren. GESCHIEDENIS Tot 1980 Van de hand van J.A.L. Bom verschenen na de Tweede Wereldoorlog richtlijnen voor leibedekking die tegenwoordig nog regelmatig worden gehanteerd. In 1986 publiceerde de Rijksdienst het boek Leien op monumenten omdat op kwaliteitsgebied toch veel onduidelijkheid bleek te bestaan. Ook was het zaak om de noodzakelijke kennis weer te verwerven. Leien op monumenten is geen leerboek maar een kennisboek en herbergt relevante gegevens waarvan de Rijksdienst vindt dat ze als basis moeten dienen voor komende generaties. Architecten, opzichters, leveranciers en beheerders van gebouwen kunnen uit dit kennisboek putten. 1980-1999 Na invoering in 1988 van de nieuwe Monumentenwet bepaalde de Rijksdienst dat voortaan elke partij natuurleien in het laboratorium moest worden getest, zowel fysisch, chemisch als petrografisch, ongeacht het aantal vierkante meters. Tot die tijd lag verantwoordelijkheid bij de architect. Hij keurde de partij goed waarna monsters ervan werden gecontroleerd bij gespecialiseerde instellingen als de Technische Universiteit Delft en Koning & Bienfait in Amsterdam. Maar de kosten hiervan waren hoog en de wachttijden lang met als gevolg stagnaties op de bouwplaats. Daarom werden tot teleurstelling van de Rijksdienst de laboratoriumtesten vaak achterwege gelaten met alle risico s van dien voor de projecten. Niet zelden werden namelijk daken gedekt met de verkeerde kwaliteit natuurleien.
Daarom kwam de Rijksdienst in 1999 met de brochure Het restaureren van natuurleien daken op monumenten met de bepaling dat voortaan leidaken die werden vernieuwd, eerst moesten worden getest door het Bureau Restauratie Techniek. Deze opgelegde verplichte controle had in de praktijk veel voeten in de aarde maar nog belangrijker: ze beroofde de deskundigen (architecten, bouwkundigen, bisschoppelijk adviseurs, monumentenwachters en leidekkers) van hun kunde en ervaring terwijl zij in die periode juist veel kennis in huis hadden. Omdat er veel kritiek op was, werd de invoering van het nieuwe systeem dan ook uitgesteld. Belangrijk om te weten is in dit verband dat Lei Import destijds zijn eigen keuringssysteem had ontwikkeld dat veel positieve weerklank kreeg in de restauratiesector. 2000-2010 Toch hield de Rijksdienst vast aan regulering en werd in januari 2000 de werkgroep Leien (later: de Leikring) opgericht met daarin vertegenwoordigers van de branche zoals de Vereniging van Leidekkers, de vereniging Het Hellend Dak, de Monumentenwacht en de gezamenlijke bouwbureaus van de bisdommen. De werkgroep kwam met eisen waaraan een goede natuurlei moet voldoen. In 2005 werd besloten om alle leien voor rijksmonumenten door een onafhankelijke deskundige te laten beoordelen. Deze visueel leikeurder kent alle ins en outs van het product en wordt voortdurend op de hoogte gehouden van wereldwijde marktontwikkelingen. Belangrijk voor hem is het contact met de producent, het regelmatig zien van partijen natuurleien uit dezelfde groeve en het overleg met de importeur. 2011-2014 Op verzoek van de Rijksdienst werd een certificeringsregeling ontworpen door strategisch adviesbureau Hobéon die moest gaan leiden tot productcertificering. Achterliggende gedachten om het bureau erbij te betrekken waren: + het leerproces over leisteen voortzetten op een plek waar het bestaansrecht had + het creëren van historie + kennis verwerven en inzicht krijgen in de kwaliteit van leisteen + objectieve vraagbaak voor werkzame partijen in de markt zijn + een database bij houden + fungeren als sparringpartner binnen de Leikring Sinds mei 2011 worden dan ook alle leien voor Rijksmonumenten gekeurd volgens de Certificeringsregeling Visuele Partijkeuring leien van monumentenkwaliteit zoals die is vervat in Brochure 13 Techniek Rijksdienst, uitgegeven door de Rijksdienst-RACM in 2009.
In 2014 besloot de Rijksdienst om ook voor andere restauratieonderdelen een Uitvoeringsrichtlijn Restauratie uit te vaardigen. Deze richtlijn een basis voor kwaliteitsbewaking die geldt voor zowel Maasdekking als Rijndekking is op 1 januari 2015 ingegaan. De stichting Erkende Restauratiekwaliteit Monumentenzorg (ERM) zorgt voor de aansturing. Anno 2015 Dinsdag 10 maart, vergadering van de Leikring in Amersfoort. Helaas een legendarische ontwikkeling: Europese wetgeving heeft de Nederlandse ingehaald waarmee het doel waarvoor de Leikring werd opgericht verloren is gegaan. De consequentie hiervan is dat niet alleen meer dan tachtig jaar aan praktijkervaring aan de kant wordt gezet maar ook de kennis van in het restauratievakgebied gelouterde en gepassioneerde werkers. Zij zijn vleugellam gemaakt door Europa... Gelukkig was ook iets positiefs te melden op de bijeenkomst in Amersfoort. Want daar werd het initiatief genomen om de visuele leikeurders te certificeren zodat kennis van natuurleien voor het nageslacht behouden blijft. Niet minder belangrijk in dit verband is ook dat de opdrachtgever voortaan een professioneel verslag van de aangekochte partij krijgt. Dit wordt momenteel nader onderzocht door Hobéon. Wordt vervolgd. Woensdag 11 maart 2015, vergadering stichting ERM in Gouda De bouwproductenverordening valt onder internationale regelgeving en heeft dus een bovennationaal karakter. Deze verordening beschouwt Brochure 13 Techniek Rijksdienst (het keuren van natuurstenen leien) als een privaat initiatief dat niet meer bij werkzaamheden aan overheidsgebouwen mag worden toegepast. Eén van de grote veranderingen houdt in dat leien geleverd en getest moeten zijn op basis van Europese regelgeving. Voor natuurleien geldt de NEN-EN 12326-1:2014 en NEN-EN 12326-2:2011. Hierdoor ligt de verantwoordelijkheid niet meer bij de Rijksdienst maar bij provinciebesturen, gemeenten, architecten, leidekkers en importeurs. Op natuurleien is de Verordening Bouwproducten van toepassing. Het Bouwbesluit 2012 verbiedt om een bouwproduct in de handel te brengen waarvoor weliswaar een geharmoniseerde norm is vastgesteld maar dat geen CE-markering draagt. Dit Europees merkteken geeft aan dat het product is beoordeeld op basis van Europese testen conform de NEN-norm. Maar de CE-markering is géén keurmerk!
En hier raken we het dubbele van de wet- en regelgeving omdat bij Rijksmonumenten niet meer gevraagd kan worden naar de hoogste en beste kwaliteit. Voor alle projecten die een rijkssubsidie krijgen, is conform de EUgedachte de drempelwaarde voldoende. Een visuele keuring van een bepaald gesteente mag door overheden gevraagd worden als dit in het bestek is omschreven en als de opdrachtgever dit gemotiveerd heeft aangegeven. Enkele passages uit het protocol: 3.2.6 Kwaliteit van de te verwerken leien: Leien moeten voldoen aan de eisen zoals gesteld in NEN 12326-1:2014 en 12326-2:2011 overeenkomende met code T1, S1 en W1. 3.2.7 Visuele keuring bij een project met rijkssubsidie: De leidekker dient aan de leverancier aan te geven dat de te leveren partij leien moet voldoen aan code T1, S1 en W1 indien het een rijksmonument is en als de Rijksdienst opdrachtgeefster is. Dit laatste is het geval als er overheidssubsidie mee gemoeid is. De leverancier van de leien is verantwoordelijk voor het afleveren van een partij leien die voldoet aan deze criteria. De leidekker of directie kan volgens het Protocol voor het visueel keuren van natuursteenleien in Maas- en Rijndekking 2006 ter controle een visuele keuring laten uitvoeren door een onafhankelijke deskundige. (zie bijlage 4). Uit het keuringsverslag moet blijken dat de partij geschikt is voor toepassing op monumenten. Dit verslag dient vóór de levering van de leien op het werk te worden verstrekt aan de leverancier aan de opdrachtgever. Na levering krijgt de opdrachtgever een Certificaat van oorsprong dat is gebaseerd op Europese richtlijnen. Ten slotte dient de partij leien afkomstig te zijn uit één groeve en bij voorkeur in één keer te worden afgeleverd. Is dit de weg naar nieuwe kwaliteit? Weerspiegelen Europese normen ook de kwaliteit van natuurlei? Het antwoord op deze vraag is nee. Zoals bovenvermeld heeft de CE-markering niet de status van keurmerk. Beschouw haar eerder als een bijsluiter, als een geharmoniseerde norm die is vastgelegd in een Declaration of Performance ofwel een prestatieverklaring.
Toekomst Als ik de afgelopen decennia de revue laat passeren dan kijk ik met trots naar onze pioniers die met passie en inzet ervoor hebben gezorgd dat Nederlandse monumenten tot begin dit jaar waren voorzien van natuurleien van een zeer hoge kwaliteit. Want hoewel wij een klein land zijn op het gebied van natuurleien wisten wij ons door de jaren heen met onze zorgvuldige opgebouwde kennis en kunde permanent op de internationale kaart te zetten. Anders gezegd: als natuurleien in Nederland waren goedgekeurd dan was de kwaliteit ervan gegarandeerd. Daarom gaat Lei Import door op de ingeslagen weg. Wij blijven werken binnen ons eigen kwaliteitskader. Om kwaliteit te blijven waarborgen, zullen wij niet alleen de Europese normen hanteren maar als extra garantie naar onze afnemers toe ook eigen keuringen blijven uitvoeren die voldoen aan de oude eisen van de Rijksdienst voor de Monumentenzorg. Want wat in het verleden is opgebouwd, mag niet verloren gaan. Daar hebben onze relaties recht op en zij mogen erop vertrouwen dat Lei Import zich op dit niveau blijft onderscheiden. Johanna Gruijthuijsen-de Wijs, oktober 2015