Dit lesmateriaal bestaat uit twee delen: DOCENTENHANDLEIDING Deze docentenhandleiding biedt handvatten om de documentaire te behandelen in de klas en geeft aanvullende achtergrondinformatie. U kunt zelf op basis van tijd, behoefte en niveau bepalen hoeveel u uit dit materiaal gebruikt en of u kiest voor een klassikale, individuele of groepsgewijze aanpak. en voor leerlingen Deze opdrachten kunnen apart geopend en/of geprint worden voor de leerlingen. Ze komen ook terug in de docentenhandleiding. Let op! Wanneer u het lesmateriaal print, vervalt de mogelijkheid om de directe links naar de webpagina s te volgen. Advies: PO GROEP 7,8 & VO BRUGKLAS Dit materiaal sluit aan bij de volgende kerndoelen voor het primair onderwijs: Nederlands: 1,2, 5 en Kunstzinnige oriëntatie 54, 55, 56. Dit materiaal sluit aan bij de vakken Nederlands en leergebieden Mens en Maatschappij en Kunst en Cultuur voor het voortgezet onderwijs.
Voordat u Solitary Plains bekijkt met uw klas, is het handig als de leerlingen weten wat een documentaire is. Hieronder vindt u een aantal mogelijke werkvormen om de voorkennis te activeren en het begrip documentaire helder te krijgen: Laat de leerlingen in tweetallen een woordweb maken, met in het midden het woord documentaire. Welke associaties hebben zij bij dit begrip? Bespreek is een documentaire? de uitkomsten klassikaal. DOCENTENWat Laat de leerlingen in groepjes van vier een placemat maken, waarin ze om te beginnen ieder voor zich kenmerken en kernwoorden van het genre documentaire beschrijven. Elke leerling doet dit in een eigen vak van de placemat (zie voorbeelden hieronder). Overeenkomstige antwoorden van het groepje worden in het middelste vak genoteerd. Alle viertallen presenteren hun uitkomsten aan de rest van de klas. Inventariseer aan het eind wat de verschillende groepjes van elkaar hebben opgestoken. Onderzoek, klassikaal of in kleine groepjes, welke documentaires de leerlingen al gezien hebben (thuis, op IDFA, op school of ergens anders). Laat ze vervolgens nadenken over de volgende vragen: Welke overeenkomsten en verschillen zijn er tussen de verschillende documentaires die je gezien hebt? Welke onderwerpen komen er aan bod? Wat is het verschil tussen een documentaire en een film? Wat is het doel van een documentaire? Geeft een documentaire de werkelijkheid weer, zoals we het kennen? Waarom (niet)? Koppel de uitkomsten klassikaal terug, indien de kinderen in kleine groepjes werken. Als voorbereiding kunt u ook met uw leerlingen één van de vele documentaires kijken via Docschool Online op www.idfa.nl/educatie. Leerlingen kunnen daarbij de algemene lesbrief Echt Gebeurd (PO) maken. INDIVIDUEEL GEZAMENLIJK Inhoud Enige voorkennis over de inhoud maakt een documentaire eenvoudiger te plaatsen en te interpreteren. Ook voorkomt het eventuele onaangename verrassingen. Voor het bekijken van de documentaire Solitary Plains kunt u de trailer in de klas bekijken via https://www.idfa.nl/nl/tags/project. aspx?id=a87f3b00-1338-44ae-b953-35d077159552 en/of samen met de leerlingen de korte inhoudsbeschrijving lezen. Let op: deze trailer is alleen beschikbaar in het Engels. 2
DOCENTEN WAAR GAAT SOLITARY PLAINS OVER? James woont met zijn vader in het Amerikaanse Noord-Dakota. Zijn vader ging, net als duizenden anderen, op zoek naar werk in de olievelden in dit verlaten gebied. James vertelt over het harde dagelijkse leven dat ze doorbrengen tussen brandende olievelden en machines, maar ook over gure sneeuwstormen. Naar school gaat James niet. Hij brengt zijn dagen door met gamen en buiten rondscharrelen met wat loslopende honden, tussen rijen verkrotte campers. En met wachten. Urenlang wachten tot zijn vader eindelijk weer thuiskomt. James is de olievelden gaan haten. Ze staan immers voor armoede en eenzaamheid. Zelf wordt hij later piloot. Of chef-kok misschien. Maar hij is ook nuchter over zijn toekomst: Misschien moet ik als ik achttien ben ook aan het werk in de olie. (VERWERKINGS)OPDRACHTEN Wanneer het duidelijk is wat een documentaire in het algemeen inhoudt en waar Solitary Plains globaal over gaat, kunnen de leerlingen aan de slag met de specifieke verwerkingsopdrachten. Deze opdrachten zijn onderverdeeld in opdrachten die vóór de film en opdrachten die ná de film worden gemaakt. De opdrachten zijn niet alleen te vinden in deze docentenhandleiding, maar ook in het opdrachtenblad dat specifiek voor de leerlingen is bedoeld. voor de film1 1 Lees het stukje Waar gaat Solitary Plains over. James, uit de documentaire, gaat niet naar school. Hoe zou jij je dag vullen als je niet naar school hoefde en je de hele dag alleen thuis was? Voor hoe lang denk je dat jij het leuk blijft vinden om niet naar school te gaan? Om welke reden zou je eventueel terug willen naar school? En waarom niet? Context Niet alle documentaires zijn even makkelijk te begrijpen als de context waarbinnen het onderwerp van de documentaire valt niet of onvoldoende bekend is. Dit onderdeel voorziet in achtergrondkennis over de context. Behandel onderstaande informatie over olievelden pas nadat uw leerlingen vraag twee hebben beantwoord. WAT IS EEN OLIEVELD? Een olieveld is een gebied, waaronder een reservoir ligt met aardolie en vaak ook aardgas. Oliewinning is het produceren van aardolie en aardgas uit een olieveld. Dit gebeurt meestal via boorputten. Wat is aardolie eigenlijk? Zie http://www.schooltv.nl/video/verwerken-van-aardolie-zelfs-in-wasmiddel-zitaardolie/ voor een korte verduidelijking. En wat is aardgas? Zie www.schooltv.nl/video/aardgas-een-fossielebrandstof/#q=aardgas voor een korte verduidelijking. 3
DOCENTEN Er zijn meer dan veertigduizend olievelden in de wereld, zowel op het land als in de zee. De grootste olievelden zijn het Ghawarveld, in Saoedi-Arabië, en het Burganveld, in Koeweit. Het grootste olieveld van Nederland ligt bij Schoonebeek, in de provincie Drenthe. Het wordt aangeboord door de Nederlandse Aardolie Maatschappei (NAM). In Noord-Dakota (Verenigde Staten), waar James woont met zijn vader, ligt ook een groot olieveld. In 2006 was er een enorme toestroom van oliearbeiders richting het land. Dit had te maken met een nieuwe technologie: fraccen. Deze technologie maakt het mogelijk om olie, die tot dat moment niet uit een diepe ondergrond gehaald kon worden, er toch uit te krijgen. Dit gebeurt door millimetergrote scheurtjes te creëren in het brongesteente, waarin het gas opgesloten zit. Water, zand en chemicaliën worden onder hoge druk in een boorput gepompt en veroorzaken kleine explosies. De ingebrachte zandkorrels gaan in de scheurtjes zitten en houden deze open. Dit zorgt ervoor dat transport van gas of olie naar de boorput mogelijk is. Vaak zijn het arme arbeiders uit het noorden van Amerika, die naar Noord-Dakota trekken, hopend op werk en een beter bestaan voor hun families. voor de film 2 voor de film Olievelden spelen een belangrijke rol in de documentaire. Wat weet jij eigenlijk van olievelden, oliewinning, aardgas en aardolie? En weet je waar Noord-Dakota ligt? Wissel dat in een klein groepje uit en zoek zo nodig naar meer informatie rondom deze begrippen. Zorg ervoor dat elk groepslid straks iets over dit onderwerp kan vertellen aan een ander. Als elk groepje deze opdracht uitgevoerd heeft, wijst de leerkracht verschillende woordvoerders aan. Deze leerlingen delen de resultaten van hun groepsonderzoekje met de rest van de klas. DE MAKER Waarom maakt iemand documentaires? Dit onderdeel biedt informatie over de regisseur van Solitary Plains: J. Christian Jensen. WIE IS DE MAKER VAN SOLITARY PLAINS? Een documentaire is geslaagd als hij sterke emoties oproept bij mensen, hetzij positief, hetzij negatief. J. Christian Jensen, de maker van Solitary Plains, woont in California (Verenigde Staten). Naast documentairemaker is hij leerkracht. Al sinds de high school had Christian een grote interesse in journalistiek en drama. Beide disciplines kwamen voor hem samen in het maken van documentaires. Christian is geïnteresseerd in hoe mensen omgaan met systemen die groter en sterker zijn dan zijzelf. Het beste dat documentaires kunnen bewerkstelligen, is het creëren van begrip voor elkaar, is zijn overtuiging. Dat is meteen zijn voornaamste doel in Solitary Plains: het creëren van begrip voor de hardwerkende oliearbeiders in Noord-Dakota. 4
3 Plains na de film Welke thema s komen voor in de documentaire Solitary Plains, volgens jou? Probeer er minstens drie te bedenken. Wat is het voornaamste doel van de maker geweest om Solitary te maken, volgens jou? DOCENTEN De totstandkoming Wat zijn de beweegredenen van een documentairemaker om een bepaald onderwerp nader te belichten? Dit onderdeel geeft inzicht in hoe een idee ontstaat en zich ontwikkelt. HOE IS HET IDEE ONTSTAAN? J. Christian Jensen is geïnteresseerd in verhalen over de Amerikaanse Droom : het geloof dat iedereen die bereid is om hard te werken de top kan bereiken. Op een dag las Christian over mensen die hun familie en woonplaats verlaten en emigreren naar het dorpje White Earth, in Noord-Dakota (VS), voor een zware baan in de olievelden. Waarom gebeurt dit en wat betekent het voor de families om gescheiden van elkaar te (over-)leven? Daar wilde hij meer van weten. Hij reisde naar Noord-Dakota en kwam via via terecht bij James en zijn vader. Vanaf dat moment is hij de twee gaan volgen. In eerste instantie sprak hij met zowel de vader als de zoon. Uiteindelijk besloot hij, dat hij de bijzondere jongen James het verhaal wilde laten vertellen voor de camera. James kende wel wat kinderen in de buurt, maar was niet zo op zoek naar gezelschap en wars van de camera. Speels en een beetje vreemd. Mijn aanwijzingen lapte hij aan zijn laars. Maar we lieten hem zijn wie hij was, legt de maker uit. Van alle mensen die Christian sprak in White Earth, was James de enige die zich negatief uitliet over de olievelden en de manier waarop deze velden het landschap vervuilen. Ook daarin vond Christian James uniek. 4 na de film In Solitary Plains heb je gezien hoe James leeft. In deze opdracht ga je daar nog iets dieper over nadenken. Hoe zou jij je dag vullen als je James was en in White Earth zou wonen? Wat vind je ervan dat James niet naar school gaat? Denk nog eens na over de vraag of je wel of niet voor een leven als dat van James zou kiezen (zie de eerste vraag op je opdrachtenblad). Is je antwoord op deze vraag veranderd nu je een beter beeld van hem hebt gekregen? Waarom is je antwoord (niet) veranderd? Leg dat uit. James wil piloot of chef-kok worden. In hoeverre is dat haalbaar, volgens jou? Wat zou je James wensen voor de toekomst? 5
Regisseur J. Christian Jensen heeft nog steeds contact met James. Hij en zijn vader zijn na een halfjaar teruggekeerd naar waar ze vandaan komen: North Carolina. De olieprijzen waren namelijk gedaald en de vader van James raakte zijn baan kwijt. Vader werkt nu in het zuiden van het land en leeft alleen. James ziet hem zo nu en dan, maar woont samen met zijn oudere zus bij zijn moeder. De ouders van James zijn inmiddels gescheiden. James zit weer op school en doet het ontzettend goed. Hij is een slimme, muzikale jongen van bijna zestien jaar oud. DOCENTEN HET FILMPROCES Elke documentaire is uniek, omdat het productieproces nooit van tevoren in zijn geheel vastligt. Dit onderdeel biedt inzicht in wat er allemaal bij komt kijken bij het filmproces van een documentaire. FILMEN IN WHITE EARTH: RUIMTESCHEPEN EN EEN KOUDE NEUS J. Christian Jensen begon alleen aan het filmen van Solitary Plains. Slapen deed hij in een auto. Toen het kouder werd, kreeg hij een slaapplaats aangeboden op de bank, bij een inwoner van het dorpje White Earth. En op het moment dat zijn filmpartner arriveerde om de klus samen af te maken, vonden ze een plekje in een trailer op een mannenkamp. De eerste keer dat Christian aankwam in Noord-Dakota, was bijzonder. Het werd net winter. Hij landde op de kleine luchthaven, samen met tientallen oliearbeiders, en reed richting White Earth. Op de weg daar naartoe zag hij niets anders dan olievelden met torens erop. Het leken wel ruimteschepen. Vlammen doemden op uit de aarde. En dan die oliegeur..! De zomers kunnen best warm zijn, in White Earth, maar Christian filmde de documentaire in de somberste en koudste periode van het jaar. Na elke opname, vluchtte hij zijn auto in om op te warmen. De maker leerde veel over het reilen en zeilen in het kleine dorpje. Het aantal oorspronkelijke inwoners van White Earth is honderd, maar door de komst van de oliearbeiders is dat aantal vervijfvoudigd. Deze arbeiders wonen in trailers op een eigen stukje grond. In White Earth zelf kun je geen boodschappen doen. Er zijn een klein, oud barretje en een benzinestation in de buurt, maar voor de dichtstbijzijnde supermarkt moet je vijfenveertig minuten rijden. De meeste kinderen in White Earth gaan naar school, in een dorpje verderop. De druk voor de leerkrachten is erg groot, sinds de komst van de arbeiderskinderen, omdat de scholen expansief groeiden. Veel kinderen bezoeken de school tijdelijk, omdat ze op den duur terugkeren naar hun families. James vader vertelde dat hij James niet kon registreren op school, omdat hij geen bewijs had dat hij zijn vader is. Om die reden gaf zijn vader hem zo nu en dan thuis les. Wanneer ze langere tijd in White Earth waren gebleven, zouden ze hiermee in de problemen zijn gekomen, omdat een kind recht heeft op structureel onderwijs. 6
5 In de documentaire wordt het verhaal van James en zijn vader verteld vanuit James perspectief. Tussendoor zie je rauwe beelden van de industrie, de nabije omgeving en hun huis. Wat denk je dat de maker duidelijk wilde maken met deze afwisseling tussen het verhaal van James en de beelden? 6 James vader belt hem elke dag wel zes tot tien keer op. Waar zouden zij samen over praten, denk je? Stel je een telefoongesprek voor tussen James en zijn vader en speel het uit met een klasgenoot. Speel daarna een telefoongesprek uit, zoals jij dat het liefst zou voeren met jouw vader. Wat is het verschil tussen het eerste en het tweede gesprek? 7 Kies nu een beeld uit de documentaire dat jou bijgebleven is (bijvoorbeeld de jaknikkers, de lange trein, de olievelden of de campers in de sneeuw) en teken dat, zoals het in jouw geheugen gegrift staat. na de film TOT SLOT IDFA is altijd benieuwd naar de manier waarop bovenstaande opdrachten in de klas zijn behandeld. Heeft u tips en/of aanvullingen voor andere docenten? Dan kunt u mailen naar educatie@idfa.nl Tip: Door middel van het inschrijfformulier voor Docschool Online op www. idfa.nl/educatie heeft u toegang tot vele documentaires en bijbehorend lesmateriaal. De IDFA schoolvoorstellingen worden mede mogelijk gemaakt door: De Gijselaar-Hintzenfonds en P.W. Janssen s Friesche Stichting SOLITARY PLAINS J. Christian Jensen, USA, 2014, 9 min. Deze film is een titel van Weary Traveler Productions. IDFA 2015 020 6273329 Auteur: Lieke Beentjes Eindredactie: IDFA, Marije Veenstra, Emma Siebelink Vormgeving: Madelinde Hageman www.idfa.nl/educatie 7
LEERLINGEN 1 1 (voor de film) Lees het stukje Waar gaat Solitary Plains over. James, uit de documentaire, gaat niet naar school. Hoe zou jij je dag vullen als je niet naar school hoefde en je de hele dag alleen thuis was? Voor hoe lang denk je dat jij het leuk blijft vinden om niet naar school te gaan? Om welke reden zou je eventueel terug willen naar school? En waarom niet? WAAR GAAT SOLITARY PLAINS OVER? James woont met zijn vader in het Amerikaanse Noord-Dakota. Zijn vader ging, net als duizenden anderen, op zoek naar werk in de olievelden in dit verlaten gebied. James vertelt over het harde dagelijkse leven dat ze doorbrengen tussen brandende olievelden en machines, maar ook over gure sneeuwstormen. Naar school gaat James niet. Hij brengt zijn dagen door met gamen en buiten rondscharrelen met wat loslopende honden, tussen rijen verkrotte campers. En met wachten. Urenlang wachten tot zijn vader eindelijk weer thuiskomt. James is de olievelden gaan haten. Ze staan immers voor armoede en eenzaamheid. Zelf wordt hij later piloot. Of chef-kok misschien. Maar hij is ook nuchter over zijn toekomst: Misschien moet ik als ik achttien ben ook aan het werk in de olie. 2 2 (voor de film) Olievelden spelen een belangrijke rol in de documentaire. Wat weet jij eigenlijk van olievelden, oliewinning, aardgas en aardolie? En weet je waar Noord-Dakota ligt? Wissel dat in een klein groepje uit en zoek zo nodig naar meer informatie rondom deze begrippen. Zorg ervoor dat elk groepslid straks iets over dit onderwerp kan vertellen aan een ander. Als elk groepje deze opdracht uitgevoerd heeft, wijst de leerkracht verschillende woordvoerders aan. Deze leerlingen delen de resultaten van hun groepsonderzoekje met de rest van de klas.
3 LEERLINGEN 4 3 (na de film) Welke thema s komen voor in de documentaire Solitary Plains, volgens jou? Probeer er minstens drie te bedenken. Wat is het voornaamste doel van de maker geweest om Solitary Plains te maken, volgens jou? 4 (na de film) In Solitary Plains heb je gezien hoe James leeft. In deze opdracht ga je daar nog iets dieper over nadenken. Hoe zou jij je dag vullen als je James was en in White Earth zou wonen? Wat vind je ervan dat James niet naar school gaat? Denk nog eens na over de vraag of je wel of niet voor een leven als dat van James zou kiezen (zie de eerste vraag op je opdrachtenblad). Is je antwoord op deze vraag veranderd nu je een beter beeld van hem hebt gekregen? Waarom is je antwoord (niet) veranderd? Leg dat uit. James wil piloot of chef-kok worden. In hoeverre is dat haalbaar, volgens jou? Wat zou je James wensen voor de toekomst? 5 5 (na de film) In de documentaire wordt het verhaal van James en zijn vader verteld vanuit James perspectief. Tussendoor zie je rauwe beelden van de industrie, de nabije omgeving en hun huis. Wat denk je dat de maker duidelijk wilde maken met deze afwisseling tussen het verhaal van James en de beelden? 6 6 (na de film) James vader belt hem elke dag wel zes tot tien keer op. Waar zouden zij samen over praten, denk je? Stel je een telefoongesprek voor tussen James en zijn vader en speel het uit met een klasgenoot. Speel daarna een telefoongesprek uit, zoals jij dat het liefst zou voeren met jouw vader. Wat is het verschil tussen het eerste en het tweede gesprek? 7 7 (na de film) Kies nu een beeld uit de documentaire dat jou bijgebleven is (bijvoorbeeld de jaknikkers, de lange trein, de olievelden of de campers in de sneeuw) en teken dat, zoals het in jouw geheugen gegrift staat.