KERK EN CHRISTENVERVOLGING christenvervolging Een onderzoek naar de betrokkenheid van predikanten en voorgangers bij de vervolgde kerk November 2013
Inleiding Hoe 'leeft' het onderwerp christenvervolging binnen de kerken in Nederland? Hoe betrokken zijn predikanten en voorgangers bij de vervolgde kerk? En wat is hun over de afbrokkelende positie en invloed van christenen in de Nederlandse samenleving in het licht van het thema vervolging? Deze en andere vragen vormden de basis voor een onderzoek dat SDOK afgelopen september hield onder Nederlandse predikanten en voorgangers. De resultaten van dit onderzoek presenteren we in dit document. Gorinchem, 8 november 2013 SDOK 2
Inhoud Inleiding... 2 1. Onderzoeksopzet... 4 1.1 Werkwijze... 4 1.2 Onderzoeksgroep... 4 2. Respons... 5 2.1 respons totaal... 5 2.2 Respons per kerkverband... 5 2.3 Analyse onderlinge verbanden... 5 3. Resultaten... 6 3.1 Inleiding... 6 3.2 Conclusies algemeen... 6 3.3 Ontwikkelingen in de samenleving... 6 3.4 Kerkdiensten... 7 3.5 Persoonlijk gebed... 7 3.6 Informatie... 7 3.7 Gevoelens... 7 3.8 De boodschap van de vervolgde kerk... 7 Bijlage 1 Resultaten in grafieken... 9 A. Stellingen... 9 B. Preek en gebed... 13 C. Informatie... 15 D. Gevoelens... 15 E. Kerkverband... 16 3
1. Onderzoeksopzet 1.1 Werkwijze Voor het onderzoek is gebruik gemaakt van een online enquête. Predikanten zijn via een e-mail uitgenodigd om de enquête in te vullen. Na twee weken ontvingen de predikanten die nog niet gereageerd hadden, een reminder per e-mail. Daarnaast is aan een klein aantal papieren enquêtes verstuurd naar predikanten van wie geen e-mailadres bekend was. De enquête bestond uit een aantal stellingen, een aantal meerkeuzevragen en een open vraag. Ter wille van de eenvoud wordt in het vervolg alleen het woord predikanten gebruikt, ook wanneer voorganger bedoeld wordt. 1.2 Onderzoeksgroep Voor het verzamelen van de adressen is gebruikt gemaakt van de jaarboeken van de verschillende kerkverbanden, en daarnaast van enkele digitale (e-mail) adresbestanden. Predikanten van de onderstaande kerkverbanden zijn in het onderzoek meegenomen. De vermelde afkortingen worden in dit het document gebruikt om de kerkverbanden aan te geven: BG - Baptistengemeenten (Unie van Baptisten) CGK Christelijke Gereformeerde Kerken EP - Evangelische en pinkstergemeenten (VPE en VEG) GG - Gereformeerde Gemeenten GKV - Gereformeerde Kerken (vrijgemaakt) HHK - Hersteld Hervormde Kerk NGK - Nederlands Gereformeerde Kerken PKN - Protestantse Kerk in Nederland Om het onderzoek qua omvang te beperken hebben we ons gericht op een aantal van zo n 1300 predikanten. Mede om die reden en vanwege de beschikbaarheid van adressen is gekozen om van de PKN alleen de predikanten te benaderen die zich rekenen tot de Gereformeerde Bond in de PKN. Om dezelfde redenen hebben we alleen predikanten van evangelische en pinkstergemeenten benaderd die zijn aangesloten bij de Vereniging van Pinkster- en Evangeliegemeenten (VPE) of de Bond van Vrije Evangelische Gemeenten (VEG). We zijn ons ervan bewust dat de resultaten voor de kerkverbanden PKN en EP daardoor niet per definitie representatief zijn voor het hele kerkverband. In paragraaf 2.2 leest u over de respons per kerkverband. 4
2. Respons 2.1 respons totaal De uitnodiging om de enquête in te vullen is verstuurd naar 1277 e-mailadressen en 18 fysieke adressen, dus in totaal naar 1295 adressen. De enquête is door 321 predikanten ingevuld, een respons van 25%. 2.2 Respons per kerkverband Hieronder staat een overzicht van het aantallen uitgezette enquêtes per kerkverband en het aantal reacties, in de rechter kolom omgerekend naar percentages respons. Kerkverband Aantal verstuurde enquêtes Aantal reacties Respons (%) BG - Baptistengemeente 20 10 5 CGK - Christelijke Gereformeerde Kerken 193 47 24% EP Evangelische / pinkstergemeente 121 16 13% GG - Gereformeerde Gemeenten 46 17 37% GKV - Gereformeerde Kerken (vrijgemaakt) 338 67 HHK - Hersteld Hervormde Kerk 80 31 39% NGK - Nederlands Gereformeerde Kerken 100 22 22% PKN - Protestantse Kerk in Nederland 394 109 28% Overig 3 2 Totaal 1295 321 25% Belangrijkste doel van dit onderzoek was in de eerste plaats om de betrokkenheid van predikanten in Nederland te peilen, niet om verschillen tussen kerkverbanden in kaart te brengen. Daarnaast blijkt uit bovenstaande aantallen dat de (absolute of relatieve) respons bij sommige kerkverbanden te laag is om representatief te zijn. Ons past dan ook terughoudendheid om harde conclusies te trekken op het niveau van kerkverband; dat zou eerst uitgebreider onderzocht moeten worden. Omdat er zich echter wel duidelijke verschillen tussen kerkverbanden aftekenen, besteden we hier in de resultaten toch aandacht aan - zij het met bovengenoemde kanttekeningen. 2.3 Analyse onderlinge verbanden Op de onderzoeksresultaten is een analyse uitgevoerd naar mogelijke onderlinge verbanden in de beantwoording van de afzonderlijke vragen. Heeft een bepaalde groep predikanten die een bepaalde respons geeft op de ene stelling bijvoorbeeld ook bepaalde respons op andere stellingen of op één of meerdere meerkeuzevragen? Uit deze analyse zijn geen significante verbanden naar voren gekomen. 5
3. Resultaten 3.1 Inleiding In bijlage 1 vindt u de resultaten per vraag of stelling grafisch weergegeven. Op deze en de volgende pagina s worden de belangrijkste resultaten samengevat in conclusies. In de conclusies in dit hoofdstuk worden de antwoorden voor het gemak vereenvoudigd. De antwoorden en worden opgeteld en gerekend als mee. Op dezelfde manier worden de antwoorden en opgeteld en gerekend als mee. De uitgesplitste percentages staan vermeld in de grafieken in bijlage 1. 3.2 Conclusies algemeen Er is onder christenen in Nederland te weinig aandacht voor het onderwerp christenvervolging, zegt 79% van de predikanten. Opvallend is dat predikanten van de GG het hier unaniem (10) mee zijn. Meer aandacht voor christenvervolging leidt niet tot onnodige angst of onrust onder Nederlandse christenen, vindt het grootste deel van de predikanten (86%). Vervolging hoort bij het leven van een christen, zegt 89% van de predikanten. Met name baptistenpredikanten zijn het hier minder mee : 3 antwoordt, tegenover 6 Ruim de helft (57%) van de predikanten ziet vervolgde christenen als geloofshelden. Met name predikanten van EP (75%) en BG (7) vinden dit, terwijl de GG-predikanten het er het minst mee zijn (35%, 41% ). Toch vinden de meeste predikanten (74%) niet dat vervolgde christenen teveel op een voetstuk worden geplaatst. Vrijwel alle predikanten (97%) voelen zich verbonden met vervolgde christenen. 3.3 Ontwikkelingen in de samenleving Hoe kijken de predikanten aan tegen ontwikkelingen in de samenleving? Over de stelling dat de opkomst van de islam een bedreiging vormt voor de vrijheid van christenen in ons land, zijn de en verdeeld, hoewel het merendeel (59%) het hiermee is, tegenover 3. Er zijn grote verschillen te zien tussen de kerkverbanden: Vooral predikanten binnen de GG (10), HHK (9) en BG (8) zien de opkomst van de islam als een bedreiging. Predikanten van de NGK en de GKV zijn het daar het sterkst mee (resp. 59% en 49% ). De stelling dat christenen in Nederland de laatste jaren steeds meer beperkt worden in hun geloofsvrijheid, wordt min of meer hetzelfde beantwoord als de stelling over de islam: een meerderheid (66%) is het ermee, tegenover 27% die het ermee is. Ook hier zien we dezelfde grote verschillen tussen kerkverbanden: De GG-predikanten antwoorden opnieuw unaniem (10), en ook de meeste HHK-predikanten (9) vinden dit. Het meest met deze stelling zijn opnieuw de GKV- en NGK-predikanten (resp. 51% en 45% ). 6
De laatste stelling luidde: In mijn ambt als predikant ervaar ik een toenemende aversie vanuit de samenleving tegen christenen. 45% van de predikanten is het met deze stelling, tegenover 41%. Het meest met deze stelling waren de predikanten van de GG (76%) en de HHK (74%). Het meest met deze stelling waren de predikanten van de NGK (73%) en de GKV( 61%). 3.4 Kerkdiensten We vroegen predikanten hoe vaak ze in preek en gebed aandacht besteden aan de vervolgde kerk. De resultaten laten duidelijk zien dat er in de kerkdiensten vaker gebeden wordt voor vervolgde christenen dan dat er over dit onderwerp gepreekt wordt. Meer dan de helft van de predikanten (57%) bidt wekelijks voor de vervolgde kerk, en 33% maandelijks. Het vaakst bidden predikanten uit de GG (94% wekelijks), de HHK (77% wekelijks) en de CGK (74% wekelijks). In de GKV, BG en EP wordt het minst frequent voor de vervolgde kerk gebeden. Het grootste deel (67%) van de predikanten besteedt af en toe (enkele keren per jaar) in de preek aandacht aan vervolging. 25% doet dit maandelijks. 3.5 Persoonlijk gebed In hun persoonlijk gebed zijn predikanten opvallend betrokken bij vervolgde christenen: 35% van de predikanten bidt dagelijks voor hen en 45% wekelijks. 3.6 Informatie De meeste predikanten laten zich informeren over de situatie van vervolgde christenen via nieuwsbrieven van organisaties (89%) en/of via de media (84%). Een enkeling heeft zelf of via via contacten in gesloten landen. Geen van de predikanten geeft aan het nieuws niet of nauwelijks te volgen. 3.7 Gevoelens We vroegen predikanten welke gevoelens de verhalen van vervolgde christenen bij hen oproepen. Meer dan de helft antwoordde bewogenheid (88%), verbondenheid (78%), verdriet (61%) en bewondering (56%). Het minst vaak werden genoemd de woorden gelatenheid (4%), wanhoop (3%) en onbegrip (1%). De woorden schaamte en verwondering werden door predikanten zelf aan het lijstje toegevoegd (beide 1%). 3.8 De boodschap van de vervolgde kerk In een open vraag vroegen we de predikanten wat volgens hen de verhalen van vervolgde christenen ons te zeggen hebben. 229 predikanten (71%) beantwoordden deze vraag. We kunnen niet alle antwoorden hier vermelden. Wel noteren we hieronder een aantal thema s die veel terugkomen in de antwoorden. De werkelijkheid van vervolging en lijden enerzijds en de hoop die daar onlosmakelijk aan verbonden is. Hierbij wordt onder andere Johannes 16:33 aangehaald ( In de wereld zult u verdrukking hebben, maar heb goede moed: Ik heb de wereld overwonnen. ) 7
Vervolgde christenen houden ons een spiegel voor. Door de vervolgde kerk wordt duidelijk dat er onder christenen in Nederland veel lauwheid is. Een predikant noemt het treffend bubbelbadchristendom. Als christenen in Nederland hebben we een bevoorrechte positie. Maar we zijn ons te weinig bewust van de vrijheid die we hebben. De verhalen van vervolgde christenen doen een appèl op onze verbondenheid. We zijn deel van een wereldwijde kerk. Als één lid lijdt, lijden alle leden mee. De vervolgde kerk roept ons op om God met toewijding en overtuiging te dienen, te vertrouwen op Hem en te volharden. 8
Bijlage 1 Resultaten in grafieken Op deze en de volgende pagina s worden de resultaten van de enquête als percentages grafisch weergegeven. Daarbij is afgerond op hele percentages. A. Stellingen Stelling 1: Er is onder christenen in Nederland te weinig aandacht voor het onderwerp christenvervolging. 10 8 6 6 19% 6% 13% 2% Stelling 2: Aandacht besteden aan christenvervolging kan leiden tot onnodige angst of onrust onder christenen in Nederland. 10 8 65% 6 21% 1% 9% 3% 9
Stelling 3: Vervolgde christenen worden teveel op een voetstuk geplaatst. 10 8 6 5 24% 1 15% 1% Stelling 4: Vervolging hoort bij het leven van een christen. 10 8 6 49% 4% 5% 2% 10
Stelling 5: Vervolgde christenen zie ik als geloofshelden. 10 8 6 46% 11% 19% 17% 8% Stelling 6: Ik voel mij verbonden met vervolgde christenen. 10 8 68% 6 29% 1% 1% 1% 11
Stelling 7: De opkomst van de islam in Nederland vormt een bedreiging voor de vrijheid van christenen in ons land. 10 8 6 41% 18% 11% 19% 11% Stelling 8: Christenen in Nederland worden de laatste jaren steeds meer beperkt in hun geloofsvrijheid. 10 8 6 45% 21% 7% 16% 11% 12
Stelling 9:In mijn ambt als predikant/voorganger ervaar ik een toenemende aversie vanuit de samenleving tegen christenen. 10 8 6 1 35% 14% 23% 18% B. Preek en gebed Hoe vaak bidt u tijdens de zondagse kerkdienst(en) voor vervolgde christenen? 10 8 6 57% 33% 9% wekelijks maandelijks enkele keren per jaar 1% nooit 13
Hoe vaak besteedt u in uw preken aandacht aan het onderwerp christenvervolging? 10 8 67% 6 25% 3% wekelijks maandelijks enkele keren per jaar 4% nooit Hoe vaak bidt u persoonlijk voor vervolgde christenen? 10 8 6 45% 35% 1 9% dagelijks wekelijks maandelijks enkele keren per jaar 1% nooit 14
C. Informatie Hoe wordt u geïnformeerd over de situatie van vervolgde christenen? (meerdere antwoorden mogelijk) 10 8 6 84% ik hoor of lees erover in de media 89% Via nieuwsbrieven van organisaties die zich inzetten voor vervolgde christenen via zendelingen of andere lokale contacten in gesloten landen 2% 3% overig ik volg het niet of nauwelijks D. Gevoelens Welke gevoelens roepen de verhalen van vervolgde christenen bij u op? (meerdere antwoorden mogelijk) 10 88% 8 6 78% 61% 56% 38% 27% 21% 12% 4% 3% 1% 1% 1% 15
E. Kerkverband Binnen welk(e) kerk of kerkverband bent u predikant/voorganger? 34% 3 21% 15% 1 3% 5% 5% 1 7% 1% 16