Analyses, keuzes en aanbevelingen voor de kadernota cultuur Cultuuragenda Tilburg 2011-2015 Tilburg : Podium voor Amateurs, Talent en Productie De instellingen* staan voor een cultuur van openheid, verbinding, inspiratie en vernieuwing. Ze willen met dit culturele kapitaal een belangrijke bijdrage leveren aan cultural en social innovation van Tilburg en (Midpoint)Brabant In tijden van sociale en culturele crisis mag een visie verwacht worden van de culturele instellingen in de stad. Een aantal instellingen heeft die uitdaging opgepakt om naast hun eigen specifieke opvattingen en belangen ook tot gedeelde uitspraken te komen. Ombuigingen, bezuinigingen en gerichte investeringen vragen om een toekomstgerichte kijk om met elkaar tot juiste beslissingen te komen. Ook een bereidheid om keuzes te maken en verbindingen aan te gaan. De instellingen, die dit document presenteren, baseren hun gedeelde visie op de huidige sterke kwaliteiten, kansen die we op basis daarvan kunnen creëren en de ambitie om cultural innovation te realiseren. Deze notitie is opgesteld door Ton Wagemakers, cultuurondernemer en partner bij Sonax, in opdracht van en op basis van beleidsnotities, jaarverslagen en commentaren van de instellingen, zoals die in de bijlage vermeld staan. Tilburg, maart 2011 1/6
Social en cultural innovation Tilburg en Midpoint Brabant willen zich de komende jaren profileren als het centrum van social innovation. De culturele instellingen willen zich daarbij aansluiten en dat profiel versterken door zich in te gaan zetten voor cultural innovation. Enerzijds zullen de culturele instellingen met name culturele waarden als openheid, nieuwsgierigheid, flexibiliteit, verbeelding, verbinden en vertrouwen in de stad stimuleren als noodzakelijke humuslaag voor social innovation. Anderzijds wil ze de samenwerking tussen de culturele instellingen en kennisinstellingen op cultuurgebied versterken. Door uitwisseling van kennis en samenwerking kunnen we beter gaan presteren en kunnen door bevordering van meer interdisciplinaire activiteiten verrassende innovatieve culturele producten gaan ontstaan. Het vestigingsklimaat van de stad zal daarmee nog aantrekkelijker worden. De focus van de cultural innovation richt zich in de komende periode vooral op het leggen van nieuwe verbindingen tussen amateurs en professionals, verdere koppeling en versterking van de talent- en productieketen, door de programma s van de culturele instellingen vanuit de vraagzijde beter op elkaar af te stemmen en meer interdisciplinair te gaan werken. Om enigszins gesystematiseerde uitspraken te kunnen doen over huidige sterke kwaliteiten, kansen en onbenutte mogelijkheden, onderscheiden we vier velden : Domeinen : Podium (muziek, theater, dans, film) Beeldende kunst, design en architectuur - Erfgoed - Bibliotheek Posities: amateur student starter - professional Schakels in talent- en productieketen : kennis - educatie - werkplaats - productie - presentatie -distributie Locaties : Tilburg (Midden-)Brabant Euregio s Huidige kwaliteiten en verbeteringen Het sterkst ontwikkelde en meest onderscheidende domein is de podiumkunsten, met name muziek, theater en dans. Tilburg is vanouds een echte podiumstad met conservatorium, muziekverenigingen, bands, koren, dansscholen en amateurtoneel. Met de komst van Fontys Hogescholen voor de Kunsten heeft dat een sterke impuls gekregen. Op dit moment krijgen alle posities van amateur, student, starter tot professional veel aandacht. Wat betreft de schakels in de talent- en productieketen gaat de meeste energie naar educatie, werkplaats en productie. Het onderdeel kennis is in ontwikkeling. Qua locatie is men het meest actief in Tilburg en voor Tilburgers; voor een aantal instellingen is Brabant (het Zuiden) ook van groot belang. Het domein Beeldende Kunst, design en architectuur heeft met De Pont en Textielmuseum / TextielLab sterke trekkers, CAST is goed in het architectuur- en stedenbouwdebat. Daarnaast 2/6
huisvest de stad, vaak via Stichting Ateliers, (inter-)nationaal bekende en lokale kunstenaars en ontwerpers. Verdere ondersteuning is voor hen tot op heden beperkt. Tilburg is daarmee niet onderscheidend in Brabant c.q. vergelijkbaar met Eindhoven (Van Abbemuseum en Design Academy). Wil Tilburg zich als cultuurstad (nationaal en Europees) blijven profileren, dan zal wel minimaal het huidige hoge prestatieniveau van beide genoemde instellingen in tact moeten blijven. Een echte omissie blijft, dat men nauwelijks het werk van belangrijke Tilburgse beeldende kunstenaars uit het verleden en heden ergens kan zien. Het domein Erfgoed is vanouds niet sterk ontwikkeld in deze stad. Het is een te weinig benutte mogelijkheid. Het is echter de vraag, als je keuzes moet maken in tijden van bezuiniging, of je daar nu een grote inhaalslag zou willen maken. Pragmatisch en open zou naar kansen gekeken moeten worden naar mogelijke initiatieven uit de stad. Tenslotte de bibliotheek. Onmiskenbaar speelt ze op dit moment een belangrijke rol bij het thema sociale stijging van de stad. De grote uitdaging zal zijn hoe ze in de komende jaren haar kennisprofiel en culturele oriëntatie, vermoedelijk in de Spoorzone, op een innovatieve wijze in samenwerking met derden gestalte kan gaan geven. Voor alle instellingen in alle domeinen geldt, dat ze hun publieksbereik zullen moeten vergroten c.q. verbreden, vaak door meer aandacht te geven aan de onderkant van de markt. Dat vraagt meer marktdenken, andere producten en kennis van nieuwe PR-kanalen zoals social media. Toekomstige profiel Podiumkunsten (muziek, theater en dans) blijft de sterkste troef. Als Dansstad is er al naam gemaakt. Tilburg ontwikkelt zich verder tot Podiumstad, als dè BrabantStad topvoorziening. Voor zowel muziek, theater als dans wordt afzonderlijk een precieze talent- en productieketen opgesteld, met daarin welke instelling wat doet. Hiaten moeten worden opgevuld, verdubbelingen kunnen verdwijnen. Voor de komende jaren worden programma s (activiteiten) opgesteld, waar de hele keten wordt doorlopen. Naast het verbeteren, versterken en meer integreren van de aanbodzijde, moet ook meer aandacht besteed worden aan de vraagzijde, de wensen en behoeften van de bezoeker. Nieuw is verder dat nadrukkelijk kennis, kennisverwerving en -deling, over elk onderdeel en samenhang van de keten in deze vernieuwende culturele praktijk, een plaats krijgt. (Dit is een goed voorbeeld van social innovation binnen de cultuursector.) Krachten en kennis op dit gebied van FHK, bkkc, Kunstbalie, Paradox en Ketenmakelaar bundelen. Ook distributie (marketing, klantgerichtheid, social media en sales) van producties binnen Brabant moeten op een vernieuwende manier aangepakt gaan worden. Naast een inhoudelijke verrijking moet dit profiel ook leiden tot efficiëntie en nieuwe verdienmodellen, zowel voor de culturele instellingen als de kunstenaar / artiest in zijn rol als cultureel ondernemer. Voor de Bibliotheek zou er in de Spoorzone naast samenwerking met kennisinstellingen in de cultuur en de podiumkunsten ook de mogelijkheden onderzocht moeten worden hoe verbindingen gelegd kunnen worden met CAST en instellingen uit het domein Erfgoed zoals Regionaal Archief en Stadsmuseum. In het toekomstige profiel, zoals dat in de Cultuuragenda van Tilburg gestalte zal moeten krijgen, zal ook nadrukkelijker en concreet Europa een plaats moeten krijgen (aansluiten op de visie van de Agenda van Brabant). Op dit moment zijn de contacten van de instellingen zeer divers, met een zeker accent op Vlaanderen en mindere mate Noordrijn-Westfalen. Het zijn de Europese 3/6
regio s waar ook Brabant zich op richt. Afgesproken zou kunnen worden dat elke instelling minimaal één contact (uitwisseling) heeft met een instelling in Vlaanderen (of nog sterkere focus: Gent) en één ander contact met andere regio of stad in Noordrijn-Westfalen / Europa. Ook daar zou een zekere regie/ afstemming moeten zijn, waardoor ook gedeelde activiteiten kunnen ontstaan. In principe geldt deze focus op de regio Vlaanderen / Gent voor alle instellingen van alle domeinen. (Bijvoorbeeld in 2014 een Tilburg Festival in Gent en een Gent Festival in Tilburg.) Het ligt voor de hand dat de Cultuuragenda van Tilburg ook afgestemd wordt en samenhang vertoond met de cultuuragenda s van de steden deel uitmakend van BrabantStad. Verder zou elke stad van BrabantStad een specifieke topculturele voorziening /accent gegund moeten worden, die uitstijgt boven een lokale betekenis. Voorafgaande heeft duidelijk gemaakt dat hier in Tilburg gekozen wordt voor de Podiumkunsten: muziek, dans en theater. Naast bestaande locaties van Theaters Tilburg en 013 zou de Spoorzone de experimentele en innovatieve hotspot moeten worden voor de podiumkunsten. Ook Hall of Fame zou met haar urban culture van en voor jongeren een rol kunnen spelen. Iedereen moet kunnen meedoen. Bibliotheek Midden-Brabant kan daar ook echt de kans krijgen om een bibliotheek van de toekomst te ontwikkelen. Podiumkunsten en enige andere instellingen verenigd in De Locomotief zijn een slimme en sterke partner in de Spoorzone, ze kunnen zorgen voor het juiste culturele klimaat om van het Kennisplus-profiel met Fontys Hogescholen en Bibliotheek Midden-Brabant een succes te maken. Naast het keten-denken bij vele instellingen wordt ook als belangrijk item het ontwikkelen van creatief of cultureel ondernemerschap genoemd. Bij Fontys Hogescholen (zowel bij de Kunsten als Creative industries), bkkc, KUNSTBALIE en stichting Ateliers en haar alliantie met Starterslift Creatief is daarover kennis aanwezig of wil men zich daar meer in gaan verdiepen. Theaters Tilburg en 013 zijn instellingen, die als excellente voorbeelden kunnen dienen. Mundial Productions slaat een nieuwe weg in. Paradox, De NWE Vorst en Incubate Festival zijn op zoek naar nieuwe Verdienmodellen. De komende jaren zal op dat gebied door de instellingen een kwaliteitsslag gemaakt moeten worden, waar ondernemerschap, co-creatie en co-marketing de leidende begrippen zullen zijn. Ten slotte zou de culturele humuslaag van actieve amateurs, zeker op het gebied van theater, dans en muziek, krachtig ontwikkeld moeten worden. Ook actieve deelname van het publiek in de andere domeinen zou meer kansen moeten krijgen. Hier ligt misschien wel de grootste uitdaging in het kader van zowel social als cultural innovation. Wordt samenhang en draagvlak tussen professionals, amateurs en betrokkenen binnen de cultuur hersteld, dan kunnen ze in Tilburg gezamenlijk de dragers worden van Brabant Culturele Hoofdstad 2018. KUNSTBALIE, Factorium met Art-fact zouden deze doelstelling kunnen faciliteren en verbinden met de andere professionele culturele instellingen. Aanbeveling : Fontys (Kunsten en Creative Industries), bkkc, KUNSTBALIE en Stichting Ateliers richten gezamenlijk een Kenniscentrum cultureel ondernemerschap op. 4/6
Aanbeveling : in plaats van een Cultuurmakelaar voor de komende periode een Kenniswerker benoemen met als doel een netwerk opzetten voor het delen van visieontwikkeling en kennisgroei over de nieuwe praktijk voor culturele instellingen in de diverse domeinen, studenten, starters en professionals wat betreft talent- en productieketens in de creatieve industrie. Aanbeveling : gemeente Tilburg faciliteert een leergang cultureel ondernemerschap voor management van culturele instellingen om professionaliteit op dit gebied te versterken. Aanbeveling : elke culturele instelling neemt de verplichting op zich om met één verwante instelling in Vlaanderen c.q. Gent een uitwisseling aan te gaan. Met gemeente Tilburg wordt onderzocht hoe dat ook kan uitmonden in een gezamenlijke activiteit. Aanbeveling : ontwikkel in de Spoorzone een experimentele en innovatieve hotspot van podiumkunsten met een sterk kennisprofiel als hét voorbeeld van social en cultural innovation. Aanbeveling : in komende jaren investeren professionele culturele instellingen in de amateurkunst- verenigingen en het vergroten van actieve deelname van het publiek (via een gericht activiteitenplan) om een sterke humuslaag te ontwikkelen en zo gezamenlijk de dragers te kunnen worden voor een bruisende bijdrage van Tilburg aan Brabant Culturele Hoofdstad 2018. 5/6
BIJLAGE Instellingen 013 Art-fact Bibliotheek Midden-Brabant CAST Danshuis Station Zuid De NWE Vorst Factorium Fontys Hogeschool voor de Kunsten Hall of Fame L Avventura NIAF Paradox Stichting Ateliers Theaters Tilburg 6/6