Een wereld van verschil: een vergelijking van de ontwikkelingen op de energiemarkt in 2000 en 2009. PricewaterhouseCoopers voert al sinds 1998 elk jaar het utilities global survey uit. Senior executives van de grootste energiebedrijven ter wereld wordt gevraagd naar hun mening over huidige ontwikkelingen in de markt waarin ze opereren evenals hun kijk op de toekomst. In de eerste jaren van het utilities survey werden alleen Europese senior executives ondervraagd, maar in 2008 hebben 118 executives van 115 energiebedrijven uit 37 landen in 4 werelddelen hun visie op de energiemarkt en de toekomst daarvan gegeven. Er zijn in het afgelopen decennium bijzonder veel ontwikkelingen en veranderingen geweest op de energiemarkt. Daarom is het interessant om eens te kijken naar hoe men tegen de energiemarkt aankeek op het hoogtepunt van de internetbubbel in 2000 en dat te vergelijken met het nieuwste global utilities survey genaamd A world beyond recession dat afgelopen maand uitkwam. Het positivisme van het begin van deze eeuw gereflecteerd in de titel van het utilities survey 2000; Electricité sans frontières, heeft plaatsgemaakt voor zorgen over de financiering van nieuwe projecten en zorgen over de impact van de economische crisis op de zoektocht en exploitatie van duurzame energiebronnen. Niets daarvan in 2000. Er werden grote stappen gezet naar de liberalisatie van de energiemarkt, maar volledige marktopening was nog niet bereikt ondanks de EU elektriciteitsrichtlijn. Wanneer er gevraagd werd naar de vooruitgang van de liberalisering op een aantal aspecten antwoordden telkens meer ondervraagden dat de vooruitgang langer op zich liet wachten dan dat ze vonden dat er sneller vooruitgang geboekt werd dan ze verwacht hadden: Op het gebied van reciprociteit lag de meeste frustratie; 18% van de respondenten vond dat er helemaal geen vooruitgang was geboekt. Sommige bedrijven klaagden over het feit dat bedrijven internationaal konden uitbreiden terwijl ze op de thuismarkt nog steeds van een monopoliepositie konden profiteren. Ondanks de langzamer dan verwachte vooruitgang van de liberalisatie op de energiemarkt is de concurrentie enorm in 2000. De meeste bedrijven planden expansionistische strategieën om klanten te werven buiten de thuismarkt. Ook vonden er veel fusies en overnames plaats; in 1999 alleen al hadden de internationale overnames in Europa een waarde van 24 miljard. Naar de toekomst kijkend verwachtten alle grote spelers en 90% van alle bedrijven op de energiemarkt deel te worden van een grotere entiteit. E-business, het buzzwoord in die tijd, zou volgens de respondenten in 2000 een grote rol gaan spelen in vooral het naar de klant gerichte deel van het bedrijf, maar niet alle respondenten hadden dezelfde ideeën over de rol die e-business zou moeten gaan spelen in andere delen van hun bedrijf. De meeste respondenten gaven aan dat tot dan toe e-business nog maar weinig invloed had op hun activiteiten. Het geloof in e-business was echter zeer groot. E-business zou een grote impact hebben op de manier van zakendoen, op deze manier konden nieuwe klanten gemakkelijk aangeboord worden, maar het voordeel op het gebied van de ontwikkeling van nieuwe producten, de versnelling van verkoop, het verlagen van kosten en consumentenloyaliteit werd minder hoog ingeschat.
De spelers uit de energiemarkt in 2000 verwachtten voor 2005 dat een groter deel van de inkomsten uit handel in elektriciteit en niet-energiegerelateerde activiteiten zou komen. Netwerkinkomsten en de inkomsten uit de opwekking van elektriciteit zouden een kleiner deel van de toekomstige inkomsten vertegenwoordigen. Het traditionele model van verticale integratie werd meer verlaten en bedrijven streefden naar een grotere horizontale voetafdruk. Veel retailbedrijven planden om een multiproductmix aan klanten aan te bieden die eigenschappen van de gas-, telecom- en financiële sector aan de elektriciteitssector zou toevoegen. Vanwege de voortschrijdende liberalisatie op de Europese markt waren bedrijven dan ook meer bezorgd over concurrentie uit de thuismarkt en competitie uit naburige landen dan competitie uit de Verenigde Staten. Vooral landen aan de rand van de (toenmalige) EU zoals Zwitserland, Hongarije en Polen waren bezorgd over competitie uit het buitenland. 63% van alle respondenten was bang voor competitie uit het buitenland en 44% was ook bang voor competitie vanuit de thuismarkt. Anno 2009 kijken we heel anders tegen de wereld en de energiemarkt aan. In 2001 barstte de internetbubbel en de kredietcrisis van 2008 zorgde voor een diepe recessie. De economische
wereld is geschokt door de snelheid van de financiële en economische achteruitgang. Het vertrouwen in de markt en in regulering heeft een klap gekregen en recessie heeft de plaats ingenomen van economische groei. Het contrast met het jaar 2000 is dan ook groot. Energiebedrijven hebben een langere termijnvisie als het gaat om de vernieuwing van infrastructuur, nieuwe opwekking en groene energie die voorbij de huidige recessie reikt. Maar ook energiebedrijven hebben moeite om kapitaal aan te trekken om deze investeringen ook daadwerkelijk te doen. Tot 2030 is er een bedrag van $13,6 biljoen nodig; 67% van de respondenten zegt een gebrek aan kapitaal hun activiteiten sterk beïnvloed. Overheden hebben zich diep in de schulden moeten steken wat het uitzicht op toekomstige subsidies voor duurzame energie verduistert, daarnaast heeft de recessie ervoor gezorgd dat de vraag naar elektriciteit, vooral vanuit de industrie, sterk gedaald is. Vergroening is ondanks de economische crisis een hot topic. Werd er in het utilities survey van 2000 nog met geen woord over gerept, staat dit nu bovenaan het lijstje met belangrijkste ontwikkelingen in de elektriciteitsmarkt voor de komende tien jaar. 2009 wordt ook een belangrijk jaar voor de regulering van duurzame energie. Volgens de respondenten is het nog maar de vraag hoe overheden maatregelen tegen de opwarming van de aarde kunnen financieren. 51% van de ondervraagden denkt dat de recessie er zeker voor zorgt dat maatregelen hiertegen pas later genomen worden. 59% van de respondenten vindt dat investeringsprogramma s in duurzame energie lijden aan een gebrek aan transparantie van overheidszijde over het te bereiken doel en aan financiële steun. Zo vindt een zelfde percentage van de Europese ondervraagden dat de onzekerheid over de uiteindelijke vorm van fase 3 van het EU emissiehandelssysteem hun investeringsbeslissingen negatief beïnvloed. Om de transparantie te vergroten heeft de Europese Unie zich uitgesproken voor een doel van 20% duurzame energie in 2020. Het belang van transparantie in de beoogde doelen en regulering zelf wordt benadrukt door het feit dat maar 28% gelooft dat ongesubsidieerde duurzame energie kan concurreren tegen fossiele energie nu de prijzen voor grondstoffen met de helft zijn gedaald. Amerikaanse executives zijn vooral negatief; maar 11% denkt dat het mogelijk is ongesubsidieerd te concurreren met fossiele energie. Daar komt nog eens bij dat investeringen in wind-, zonne- en andere technologieën als eerste geschrapt worden vanwege de economische crisis. Wie moet er dan het initiatief nemen? Meer en meer bedrijven komen tot de conclusie dat het niet de overheid moet zijn; in 2008 antwoordde 59% dat overheden het initiatief zouden moet nemen, maar in 2009 is dit percentage gezakt tot 23%. 46% vindt dat eindgebruikers het initiatief moeten nemen tot het efficiënter omgaan met energie omdat zij er ook het meest van profiteren. Zo kritisch als energiebedrijven zijn over regulering als het gaat om bijvoorbeeld duurzame energie, zijn bedrijven minder kritisch als het gaat over regulering in het algemeen. Maar 32% van de respondenten vindt de regels in hun markt onduidelijk zijn. Ook klaagt maar 30% dat er zo vaak aanpassingen aan de regels gedaan worden dat ze er last van hebben. Vooral respondenten uit Azië, het Midden-Oosten en Afrika hadden deze zorgen. Vergeleken met het jaar 2000 zijn
bedrijven in Europa dan ook duidelijk positiever geworden over regulering en de rol van de Europese Unie. Vooruitkijkend zien bedrijven in de energiesector nu een zeer belangrijke rol weggelegd voor nieuwe technologie op het gebied van duurzame energie en kernenergie. Kernenergie beleeft een renaissance; het wordt gezien als de brug tussen de traditionele vervuilende manieren van energieopwekking en duurzame opwekking in de toekomst. 59% van de respondenten denkt dat kernenergie een belangrijke invloed zal gaan hebben op de energiemarkt. 40% gaat nog verder en zegt dat kernenergie prioriteit gegeven moet worden boven duurzame energie als middel om de CO 2 -uitstoot te verminderen. Ook nieuwe technieken voor energie-efficiëntie en kolencentrales worden verwacht in de komende decennia. Het opvangen van CO 2 wordt geen heel belangrijke rol toegedicht hoewel het een grote invloed kan hebben om broeikasgassen terug te dringen gezien de huidige energiemix. Bedrijven verwachten dan ook vooral te moeten concurreren op het gebied van nieuwe technologie. Deze nieuwe technieken kunnen er ook voor zorgen dat decentrale opwekking van elektriciteit aantrekkelijker wordt voor grote klanten. In 2000 werd nog vooral gevreesd voor competitie van elektriciteitsbedrijven uit het buitenland, nu zijn er een aantal nieuwe bedreigingen bijgekomen; financiële instellingen, maar ook competitie van olie- en gasbedrijven die zelf elektriciteit gaan opwekken. Elektriciteitsbedrijven verwachten nog steeds de strijd te moeten aangaan met andere bedrijven uit de thuismarkt.
Het tijdperk van gigantische fusies en overnames in de energiesector, zoals in 2000, is voorlopig voorbij. De afgelopen jaren werden gekenmerkt door inorganische groei van veel bedrijven, vooral in Europa, om nieuwe markten aan te boren. Nu het veel moeilijker voor bedrijven is om overnames te financieren is het belangrijk ook de beloofde synergiën van overnames en fusies in het verleden echt te realiseren en het marktaandeel te consolideren. Overnames en fusies blijven echter het belangrijkste middel om nieuwe klanten te veroveren en nieuwe krachten en kennis op te doen. Organische groei, door middel van investeringen, krijgt een grotere rol toebedeeld. Nieuwe investeringen in het eigen bedrijf worden vooral gedaan op het gebied van meer capaciteit voor opwekking, de distributie infrastructuur en het vernieuwen van verouderde hardware. Ook het verzekeren van leveranties van vooral gas blijft essentieel voor de meeste elektriciteitsbedrijven. In de afgelopen jaren wordt er meer en meer aandacht aan besteed om niet zonder brandstof te komen zitten. De energiemarkt is sterk veranderd in het afgelopen decennium, groei heeft plaatsgemaakt voor economische teruggang. Er zijn gedurfde stappen nodig om in de toekomst te kunnen voldoen aan de grote vraag naar elektriciteit zonder dat het milieu daar onder te lijden heeft. Dit biedt kansen voor bedrijven die investeren in veelbelovende technologie, maar er zijn ook kansen voor bedrijven die zich specialiseren in technieken die tijdens de transitie naar een compleet duurzame economie nodig zijn om de impact op het milieu zoveel mogelijk te verminderen zoals kernenergie en CO 2 -
opslag. Het mag duidelijk zijn dat het onmogelijk is om zo snel en zo veel te investeren in duurzame energie dat fossiele brandstoffen over een paar jaar al tot het verleden behoren. Fossiele brandstoffen en kernenergie vormen de brug naar een toekomst waar investeringen in duurzame energie een grote impact zullen hebben. Voor de nabije toekomst zal de ontwikkeling van schonere kolentechnologie waarschijnlijk de meest belangrijke ontwikkeling zijn in de energiesector. Maar volgens onze respondenten is de meest belangrijke factor van allemaal, die de basis vormt van alle toekomstige ontwikkelingen, effectieve regulering die zorgt voor zekerheid op de lange termijn en zorgt voor prikkels om op te schuiven naar een schone energiezekere elektriciteitsproductie. De auteurs: Dr. Paul Nillesen en Stefan Toonen zijn respectievelijk Advisory leader Energy and Utilities en analyst bij PricewaterhouseCoopers Advisory N.V. Dit artikel is gebaseerd op de utilities global surveys van 2000: Electricité sans frontières en 2009: A world beyond recession van PricewaterhouseCoopers.